Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at|http://books.qooqle.com/|
I
/az..
Y
y
BCU - Lausanne
1094382962'
CATALOGUS
CODICUM MSS,
BIBLIOTHECjE bernensis.
annotanonibus criticis
ILLOSTIlATUSj
MDITA SUMT
EXCER?TA QyAMPLCRIM*
ST
tB.£IAriO.
«OBAMTE
SIBLlOTBBGA&ia
TOMUS n.
B E R N S.
£x Officina typogr. Biunneri & Halleri.
MD CCLXX.
,1 1
t 4
t *
— X
»- '
PRMFATIO,
ECiMtTS fam nb edilo pnod
Operis nofizi Tomo exciifr^
maas, Inter ?aria enim ^iiis
in r^os dvilibos verfiuiti occutrebatit ne-
gotia , dubius htefi ntiquuiidiu , ati imper-
Kdum rdinquerem iionc qusuemcunqtie
bborem , ^ me ab At^ardiorom, ^^ or-
bi literato |ura dicunt , judidis non lemper
aequis iaxtum tei^tnque fen^em) v^ po-
tius multc^m, qni meam operam iaudn»
nmt, adiiortatioiubus vek darem,^ rud^s
fra^em tmci commttterem pdago tatem.
Vicit tandem amor inc^pti op^s , ideo
potiiiimum quod ea fupereflent dercribefi^
da in hac pofleriori Catalos^ mei parte, qtias
vel ai^gumBnti utiUtate, vei rerun^ oovitate
IV.
fe hujus prscipue sevi ledoribus commen-
darent Codices illi , quos priori parte re-
cenfui , Biblici nempe , Patrum fcripta ,
Theologi , Autores Grseci & Latini veteres,
ad pauGOS tantmn leQores pertinebant, qui
in nac eruditiohi^ parte venantur , Criticos
nempe & Philologos , qui a;vo noflro rario-
les lunt , quam leculis duobus anteadis.
Ars enim critica , qux in ilhiilrandis Vete-
rum libris 6ccupata eft , non tam acriter
nunc excoli videtur , quam oiim ; quod
forfan ideo accidit, quia partinvrCXfiaUfta
:eft hsQc Provhiciit af Viris «rvdifis; nume-
.IWitur. enim Ve^rum libri , & monumen-
<tftr Afl^uitati^, rfinesque fuos habent, in
qiyiibus Xubfiili polfit. Rerumvero naturti-
jium fcientia;,r ArteSque i^ilofophJcaB nid-
^Ips h;ai|p!eat limites, & in omne sevum exer-
QebjijiD^ ingeiua hominum. Quibus enim
tern^)scircumfcribes ftudia nbathematica,
ob&rv^tiones iiorponim cceleftium , ana-
-lyfes chymicas <x)rporum terreftrium , pro-
prietates >& varios nfus rerum nattBralium ,
vei defcriptiones terne partuun? Operaiu-
ftorica magnam hujus Tomi partem im-
plent, tam medii quam recentioris sevi res
geftas complexa. Ampliflimam Vir iHuftris
jApQfiVS BoNGARSius,| Codicum;i:.gQi ./am
noftri
lioftri funt, collegerat copiam. Ipfe eos cum
editis exemplaribus fumma diligentia con-
tulerat , variasque lediones propria manu
adnotaverat Multk ipfe ex luis codicibus
primus edidit ; multa anecdbta in fcriniis
fuis reliquit In illa copia ordihem ducunt
Scriptorum Hun^iricorum Colleflio, qu»*
curis Bongarfii fuit edita Francoforti 1600
fol. & Corpus Hiftoricorum de belKs Chf|- .!
flianorum contra Saracenos , quod fob ti-
tido Geflorum Dei per Francos prodiiC Htuio^
vije i5iifoL Utriiisque colleaiohiscodices, ,
quibus ufns eft Bongarfius> in Bibliotheca •
ik)ftra exftant. Eminent inter «jusdem '
claflSs Codices itineraria ori€ln*alia , partim ^
edita, partim anecdota , de qmbus fofe dil^ ,
feritm: in opere noflxo. Iriter anecdota
numeratur Guilelmi Tripolitani , Monachi
Otdihis Pncdicjitorum Coenobii in dvitate *
Accon -, vulgo Ptolemcdde Syriae , Defcriptio l
Terra &nax , quam fere integram nunc
primnm edimus ex noflxo Codice, quil
Galtico fermone ejdaratus eft. Memoratiir
Gtsiielmus ille Tripolitanus M/iR€o Paulo^
i» Itinerario-; Cofievus fuit. Regi Ludovico^
Sando. £um in aliquot Bibliotheds lati-
no fermone exaiatum delitefcere teftatus -
eft Alb. Fftbridus iihBibliot^eca medii aeviw ^
A 3 Frag-
Fragmeiitttm tantiiminodo latine editmn
exftat Tomo quarto Scrii>torum Francise
Duchefiiii. ,Qus ibi reperiuntur de Geo-
apiua Pateitinx , & quas de itinere ex
yro .£gypti oppido , usque Hierofoly-
mam in fine addita leguntur , non funt
contemnenda* Alter Bibliothecas nofbr»
Codex, membranaceus & fummo nitcMre
exaratus,exhibet colie^onem amplifllimam
Itinerum Maeci Pauli , Joh. Mandeville,
GuiL. OE BoLDE Selle , Hatthonis Ar-
MENi , & RicuLDi, Quod ultimum etiam
ha^enus iheditum fuit Omnia hsec circa
medium feculi XIV. in GalUcum Idioma
converfa a quodam Fratre Johanne de
Ypres in noflxo Codice leguntur. Marci
Fauu Itinerarium diligenter recenfui, &
magnam Ledionum varietatem , ubi fsepe
Codex nofter emendatior vifus , quam e-
ditiones Italicse , Latinae & Gallicse, exhi>
}iaL Non fterilis labor impenditur in le^
gendo hoc Itinerario ; Marcus enim Pau>
itts Venetus circa finem feculi XIII. per
Tarias Orientis regiones in Sinarum ufque
re^num penetravit , & populos , urbes »
Brmdpes , gentium mores , ritus , rdigio«
nem , resque fuo xvo geftas , quarum ipfe
in Aola Magni Chami Tartaris& degens te-
ftis
VII.
iHs fuit , narrat , & fxpiffime citatur re- ,
centioribus Hiftoricis , praecipue Viro dodo
De Guignes , in Hiftoria Gentium Orienta-
lium , qax Parifiis ante ali(mot annos f voi.
in 4to prodiit. De Marco Paulo, & multis
ejus xvi Scri^oribus pnedicari poteft quod
olim de Lucilio Poeta , fed alio fenfu ,
Horatius :
„Dum flneret lutulentus » erat° quod toUere vettes.
Fabnlofa enim commenta , r6sque prodi-
giofas narrat interdum , fed mUlta & plu-
rima habet, quse illuftrant vel Geographiam
vel Hiftoriam Gentium Orientalium» Ple-
rique medii sevi Scriptores non aiiter legi
debent, quam caute, & face critica adhibita.
Conftat enim fatis , eorum temporum lii-
fioriam fcatere fabulis , quas ignorantia &
fuperftitio , quibus tnnc Genus humanum
manme laborabat , iinxerunt quampluri-
mas. - Adum foret de omni Hiftoriarum
c(^nitione , niii /adiubitis certis regulis cri-
ticis felfa a veris difcemere , & ex fumo
claram dare lucem noviffent earum re-
rum fttidioli. Fruantur igitur hac fuppel-
ledile Viri f^ientes , quse iis demum pro-
deft, qqi ea re^ utuntur; CseteroS auteih
Le^res Terum faltem novitate delei^bit.
A 4 Sic
via*
oHfll res geftse po{)uli Romani , in Ah-
nalibus Pontincam confignatse , quos fkpe
laudat Titus Livius Hiftoricorum Princeps»
fabellis anilibus iicet arper&, tamen co-
piam rerum pnebuerunt its qui fecati funt»
Sic & monumenta hiftorica medii sevi com-
jnentts puerilibus. fcatent ^ iic omnium ve-
re Gentium hiftorixi > quae a noftro fecu-
}o remotse funt.
AdeA; nobjs CoUeftio haud afpemends
Carminum GaiHconim feculi XIII. & XIV.
2uorum jam notitiam dedimus opufcula
rallico y edito anno 17^8* fub titulo : £x-
fraits des Poefies d» XII L & XIK jiecle. Emi-
jiet inter ejusmodt opera CodexNiim.113.
ile quo infra plura dicentur. Primum in eo
vohunine exllat Carmen cui titulus : Li
Romans def Loberens. Fateor , me , dum illud
opufculum edidi , ignoraflfe , exfbre jam
hoc Carmen ediitum a viro eradito D.Cal-
met , inter Si^plementa Tomi I. Hin;(»i£
Lotharingicse. Vox Loberens qu» Lotbariitgos
iignificatj me tqnc fruftra dubium tenuit.
Cum vero carmen illud circa res tempore
Caroli MarteHi verfetur , quo «vo nondum
exftabat nomen Lotbaringut , ortum nempe
a Regibns fliipe Caroli Magni .ptognatis,
non
I3t.
non poitai mfi errare.; fortoitb enim cafu,
longo demam poO; editum opuTculum meum
temporis fpatio, incidi in illud VotumenCal-
meti Hiftorise Lotharingicse. Notum eft , a
gente Romanorum , qui Julio Csefare duce
GaUias domuere , linguam iimul cum ar-
mis iis regionibos illatam , unde ortunt
idioma GalHcum recens , quo hodie gens
ntitiir , cum olim Celtice loqueretur. Inde
ortum nomen linguse Rmana, ppflea trans-
latum ad varia fcripta , vel carmine vel fo>
luta oratione, quae ab idiomate Romans dida^
idioma vero Langue Rmande. Ab eadem o-
rigine & rerum everfione , quae Helve-
tiam occidentalem , eodem Csefare duce »
Romanorum imperio parere juilit, ortum
nomen Provinciae» noftrae , quse nunc vulgo
FataU , P(^s de Faud» appeHatione venit ; m^
pe enim vocatur Pofs Rormm', qua voce etiani
nunc aliquando utuntur noftrates. Quum
vero medii jevi , de quo nobis Sermo eft ,
monumenta literaria feire omnia fabulis
mixta efient , inde evenit , ut ea appellatio
Romiats , qux olim omnibus (cr^tis , lingua
Romana , vel Latino-GalHca, exaratis, cohv-
munis fuk, poftea tranfierit ad fcripta fabu^
lofa St amatoria. Inter Opufcula Gallica
Codids 113. ^ftat Narratio BelloFum \
A f Chri-
ChriftiaiiSs in Oriente geflx>nim, cui titulus
prsemiflus : Li Romms fie la Terre ctOtaremert
cum tamen autor non fabulas fed veram
hiftoriarum narrationem pras fe ferat Haud
afpernenda efle autem carmina iUa medii
%vi , quae nempe non femel lucem afFun«
dunt hifl:oriaB .$c geographise, non fugit vi-
ros dodos. Ufus efl: eorum opera & tefti»
monio frequenter Francorum Hiflx)ricus
setate quidem ultimus , acumine vero , &
morum obfervatione , rerumque varietate
forfitan primus , Abbas Velly » quem vide
praecipue circa tempora Ludovici Sandi,
iibi multa ex Poetis medii sevi citat Subit
hic grata memoria Homeri, Poetarum Prin«
cipis , quamvis &bulofl , cujus tanta auto-
ritas fuit apud pofl:eros in Gnecia, ut ejus
verfus , ex Catelogo Navium , Iliados 2.
a Solone dtatus fuerit , aflerendo juri Athe-
nienflum in Salaminem infulam ; de quo
vide Plutarchum in vita Soldnis , & Quin-
tiUanum libro v. cap. xi. ubi hsec leguntur :
„Neque efl; ij^obile exemplum , Mega-
,,reos ab Athenienfibus , cum deSalamine
„contenderent , viftos Homeri verfu, qui
„tamen non in omni editione reperitur ,
„fignificans Ajacem naves fuas Atnenienfi-
„bus
XI.
,)biis junxifib.** Sic verl^ gratia Carmen
Gallicum des Loberms, & illud de Guilelmo
Auianienli , Guillaume d*Oranges , hifto>-
liam illuiixant Caroli Martelli & Godofre-
di Bullonii.
Habet noilra Bibliotheca, ut jam fupra
monui , varios rerum Hungaricarum Scrip-
tores, inter quos eminet Johannes De Thu-
rotz ; hos ex codicibus luis edidit Bongar- •
iins , Francofiirti apud Wechelii heredes ,
1600 in foL ; de quibus infra plura dicen-
tur. Illa vero fummi pretii eft colledio
plus quam I2 Vohmiinum in folio, mifcel-
laneorum nempe drca hiftoriam & negotia
,publica GermanisB , Hungarise , BohemiaB,
& fucceHionem illam Juliacenfem, quse
taotas controverfies & maxima certamina
Principum excitavit. £a colledio a Bon-
gariio in ufus proprios , dum Henrici IV.
& filii ejus Ludovici XIII. ad Principes
Germaniie legatus inter fumma illa nego-
tia ad obitum ufquefuum i$i2inGerma-
nia degebat, congefta, continet multa me-
morid digna , inter qu9b plurima exftant A-
pographa , a Bon^rui manu , £piiI;oIarum,
oufls ipfe ad Prindpes & privatos homines
(cripfeiat. Haud minoris funt pretii £pi-
ilolse
• r
ftolse AutbgraphjB ad Bongarfitim , inter
quas dvxx noWs eduntur, una Henrici IV»
altera Henrici Ducis Builonii , gui tunc Hu-
guenotorum partibus in Gallia prseerat ;
occurrunt alias multas , non tamen omnes
ad Bongiu^fium , inter quas illa Henrici
Condei ad Amiralium Cohneum, anni ifyi
de rebus & negotite Regiii, digna eft ut no-
tetur. Pauca ex his Codicibus in lucem da>
tnus, plura forfitan edituri, fi propter exi-
guam librorum cojHam lieeret certis ingre-
oi veftigiis ; fed in tam parva fuppellewile
eirrare vel ignorare multa facile eft ; &
accidit , ut ea quae anecdota credas , jam
fint nota. Diligenter tamen confului 'ja-
cobi Le Long Bibliothecam hiftoricam Gal-
Ux , & alios Bibliographos multos. Utinam
plura Volumina prodiiftent Catalogi Bibiio-
thecse Regis Galliarum , qui jam ab anno
I74a moratur defideria eruditorum & non-
dum quartam forfitan integri operis partem
implet, quamvis jam tredecim volumina
prodierint in foL
CoUedlio nobis adeft haud afpemenda
Epiftolarum magnam partem anecdotarum,
a viris eruditis , pKecipue 9. variis Ecclefiae
reformatae Dodoribus, feculi XVI, Calvino,
Theo-
XIIK
Theo^ro Beza , Melanchtone , Buttingero,
multas etiam a noftratibus , Ampelandris
nempe patre & filiis, "Wolfgango Muf-
cujo & Abrahamo filio , Diarium a Woif-
gangi MikcuM propria manu fcriptum^iti-
neriSf quod colloquii religioii gratia ex
Augufta Vihdelicorum Ifenacum ufque in-
ilituit, ut inter alios conveniret Luthenim.
Jam dudum ccmftat , nihil magis illuihtus
Hiftoriam genens humani , quam ejusmo-
-di monumenta , Epiflolas nempe mmilia-
les eorum , qui in negotiis publids ver-
fati iimt ; hic enim tanquam m adyto fer-
vantur isspiflime rationes intimse coniilio-
voaxi^ quas, dum in theatro vitse humanse
luftriomam agunt , raro recondunt oculis
vulgi gregis dudores. Quse de Valenti-
no Gentiii hseretico Italo hadenus non-
dum vul^atft in noftris fcriniis reperimus,
indolem lUiQS hcMninis optime delineant
Interim , dum multa ejnsmodi reiego & ho-
minnm, qui ante nos fnere, mentes, gefta,
confilia , generis humani denique cond^-
•tionem , certamina pnecipue drca opinio-
nes religioias, bella cruenta inde ^orta.
memoria reouo « occummt verfus Lucre-
rtu hbro JI.
• * 1
„Suave
xw.
nSuave tnaii m^o turbandlnis itqtiorai vendst
„£ terra magnum altetius (pedare laborem ^
))Non quia vexaii quemquam eft jucunda voluptag,
>»Sed quibus ipfe malis careas quia oemere fuave eft.
Sicut enim in rebns ph^^cis, ita & in
moralibu$ continua qusedam videtur eife bo-
norum& malonmi atque varia fucceflio. Sic
olim corpora humana peftis & elepliantiaris,
animos fuperftitio , & rixandi cura res fa*
cras & degmata ndei furor quidam per
longam feculorum feriem exagitanmt; in
quorum loCum nunc generi humano alki
mala incubuere* Pnebet itaque opus no-
ibum variam quafi hiftoriam rerum huma-
narum , quod nifi ita foret , & nomenclator
tantum fibrorum » vel titulorum index , e-
dendus fuiffet, &teor me nunquam tscto
. ejusmodi laboris humeros ftibmiflurum fm&
fe. Ordinem Catalogi paullum mutavi ab
illo , quem in PrsBfatione prioris TomiTira-
miferam. Pro duabus emm tantum daffi-
bus , quarum prior erat argumenti hiiloriciy
altera fub titulo Mifcellanmitmi?ixtsSy fcien-
tias, hiftoriamlitterariamyOtdinealphabe-
tico exhibitorse erant* diver& ali^uantum
jatione, & quse magis le rerum divmonibus
adprobaret , htrnc Tomum diilribuendam
cenfui. Prima itaque Clqffis Hiftoriam ci-
vilem , uti vocant , exhibet ; opera geo-
graphica , itineraria , fcripta quae vocant
politica , & qux ad Jura Frincipum perti-
nent , fbedera item & ada pnbhca , Chro-
nica univerTalJa & fpecialia , inter quse nu-
mero & dignitate , m fcriniis noftris emi-
nent monumenta hiftoriie GalUx , a Gallo
nempe illuftri , Jacobo Bongariio colle^a.
Secunda Cl(0s exhibet Godices qui de
fcientiis agont , five Medicos, Chymicos ,
Botanicos, Mathematicos , Aftronomos,
Philofophos omnes ; item Juridicos. Tertta
tandem Claffis habet MifceUanea omnia qusB
vulgo ad hiftoriam literariam pertinere Ai-
cuntur. Epiftolarum colledtiones magnam
hujus clafiis partem efficiunt , unde & has
junOim damus. PoSta & fabularum fcrip-
tores Gallici , qui medio aevo fcripfere ,
itidem |un(9im apparent. Monumenta quje
ad hiftx)riam eccfdiaflicam pertinere viden-
tur , quale illud Valentini Gentilis Ne-
cotium , Diarium etiam Wolfgangi , in
hance claffem repofui ; quia ad hiftoriam
iiterariam virorum eruditorum referri pof^
funt Lexica & Grammatici , Critid etiam
&
Jt Antiqiiarii hic recenfentHr. . Opeti noftro
cpronis erit IndeX «dphabeticus librorum
& Autorum , qni lecenfiti funt Pauca mo-
nenda reftant dejacobo Bongarlio, viro
nunquam fatis laudando , qui quamvis ae>
gotiis publicis implicitus , litefas fempet
ita coluit , ut inter Eruditos foi sevi nuUi
£3re fit fecundus. Manum ejus ubique re*
perimus > qus^ frequenter nobis facem pn&<
tulit ; exernplum erit Codex ille 260 j qut
rarraginem Chronicorum & rerum variarum
exiiiDet Martino Polono fubjundum e-
rat in illo codice Chronicon domus Auihia»
cs , fab nomine Mathi^ a NuwENBtmG,
Berchtholdi a Buch£g&£ , Episcopi Ar*
QENTiNENSis Clerici ; quod idem effe cum
Alberti Argentinenlis Chronico , jam edito
inter fcriptores rerum Geimanicarum Ur-
llifii, annotaverat Bongarfius. Ibi lios
magnam ledionis varietatem non folum ,
fed anecdota qusedam reperimus , quae Vi*
xo clariif. Danieli Schopflino ante ^quot
annos , The^iurum fuum fcriptorum Aiik'-
ticarum edituro , a nobis transmiila funt. ;
Bongarlius nofter Bayiio dicebator Au-v
tor eife libelli, qui Romse anno ifSf* inlo>
co publico affizus eil » titulo.' PrQVQcatimi^
xvn.
mn^ &firki Navarren^ ^ Hetirid Condei»
a buBa fiibmnatoria SixU JT. Pontificis ad Conr
€iUum. Nunc vero , auum nobis re^rtum
fit Diarium a Bonganii saanu .pro]^nla exa-
ratum, itineris, quod menfe Msi^o ifSf*
ex Vienna Auftria Conflandnopdjm ufqi^
perfecit , ubi circa exitum Julii nienfis &
advenifle notat , non eft verifimile rPrp-
vocationem illam . quse Romas 6. OQ.wnfi
prodiit , Bongarui efle^ Diligenter per»
fcrutatus fum , de iilo !Bongarfii itinere « an
r^io aHquo munere & negotiis. pubiicis
;endis meric inftitutum. NuUum rei ve-
gium in fcriniis Parilienfibus repertuin
eft ; unde conjecimus privatis tantum aa>
fpidis Bongamum illud perfecifle. Prac-
terea , antequam Henricus Navarrenus re^
gno GalUarum potiretur , non Regi Gailia-
rum fed Navarreno nofter erat addidus.-
Plura de Bongariio reperies pni^tione Tor
mi I. Monehdus eft denique I^edor , 4^
ratione , qu^ in defcribendis variis Codicum
noilrorum ipeciminibus & excerptis ufus
fim. Orthographiam vetun»m feryavi quaai
piurimum , ita tamen , ut aliquando accen-
tus appofuerim Gallicis, ne hiiereret Ledor*
Numerum etiam annorum nods hodiernis,
quas vulgo cifras Arabum vocaiit, espreifi ,
wmpen& gratia. B C^
CsttBrum (i quis de labore noftro ^
qao aniiiio iudicare velit , evolvat Catalo-
gos quampiurimos Bibliothecarum iUu-
itrium , & opus ampliffimnm nempe Bern.
£1 Montfaucon Bibtiot^ecam novam JVI(£
fol, 1799. 2. Vol. Park. Reperiet titulois
Oodicum, prseterea nihil. Magnis tameh
tiris- me annumerare mihime ' contendo^
qui dederunt notitia& codicum Mif. amplif-
umas , inter quos Petnis Lambecins , an-
te loa circiter annos eximiam in d&fcri-
bendis codicibus BibL Cse&r^ Vi
nenfis , operam pneftttit
Coislinianam defcripfit idem Bernardus a
Mohtfalcone , ubi multos Codices non fb-
lum recenfuit , fed & plurima excerpta- edl-
dit Prodiit etiam Catelogus Codicum Mfll
Bibliotheoe Regis Taurinenfls , quem vi-
ri do^ magnopere laudarunt, haud ini-
merito quidem; exhibet enim exceipta
quamplurima, obfervationes do^hts, ledno-
num varietatem , & ita defcribit codices ,
ut plerumque literati inde notitiam hau- •
rire queant Debetur ^interim gratia &
iis , qui Catalogos tantum vel Indices po-
tius Bibliothecarum ediderunt , quale eft
opus illud Bemardi a Montfalcone, nempe
Bibliotheea M(£ Nihil vero m^^ eil ope-
irofum
XIX.
rdTam iri recenfendis Codidbus manufcrip^
' ti^ , quam varietas illa opuftulorum» quas
jkpiiume, nulla argumenti habita nidone.
in eodem codice otcurrmxt, ut carmimi;
hiftorias , & opera moralia , continuata.
fcripturas fe^e reperias. . Sic v. g. Adonis
Vienenrifis ChromcOn, iPetri diEbulo Car*
men de bello Siculo, Aurelius Viduot de Cse-
iaribus , in eodem Codice jundim exftmt*
Sc diiticha moralia Catonis, cum doiBs
amDliflimis , Hugo de naturis aninuuium ,
Dioa veterum Fhilofophorum , Carmina
Goirianica, Martinus Polonus de Pontifici-
bus Romanis , & Alberti Argentinenfis
Chronicon Auftriacum , in eodem Codice,
nulla diftindione nec paginarum nec titu*
lorum , continuata ferie fcriptursB junda
funt. Hoc ortum a Barbarie Mcmafticay
auum per multa fecula Coenobitse totam
tae librorum vel legendorum vel defcri-
bendorum Provinciam occopairent Hi
quaecunaue incidebant in manus , mem-
• branis ilunebant. Tranfiit hxc confiietudo
ad incunabula artis typographicaB ; firequens
enim fiiit antiqu^ Typographis opufcula
d^verfa jundtim edere ; quod omnes Biblio-
graphi animadverterunt. Nos autem & in
pdoii opciis noitii ^arte , & in hoc volu-
Hz mine,
XX.
mine » iingnlos Codices in varias Clafles »
ubi argumenti diverfi. opufcola continebant, *
(fiQ>ertiri utilefor^SuxiriiuS," ut aliquis re-
rnm & materiarum riafceretur ordo. Pro-
be norunt Bibliothecarii , rem non effe
parvi momenti, Catalogos^ libromm rede
difponere. Juvat enirii.augmentafcientia-
rum, fi libro^, qui funt quali copiae &_exer-
citus Eruditorum, rite ordinatos ejdubeas.
Bellnm geritur fapientibus viris cum bar-
barie & ignOrantia ; id ut refte inftituatur
& •proQ>eto fiicceffu , curandum efl: ut bene
inftrui^ acie potius quam magna armato-
rum muitdtudine hofii occurratio:.
jrn»^^
•^
. f
^ .
f "
CUSfelS HISTORICA.
- -♦ r-
i2o.ia if^ odex membranaceus. blim S. Maximini
fpL / %^ , Abbatis (ud fert infci^o) <][U8e vel S.
^ ' Maximini prope Treveros^ vel S.Maxim.prope
AquasSexdas, in Provincia,Abbada eft. Poftea
Boflgarfis^cujui aianu varia acUbiipca leguntur.
Condnet
Adonis Cronica adbreviata. xi.
Sic enim fert dtulus. primo JFoIio adfcriptus.
Scriptura Codicis fecuiumXI. £ipit De ^il»-
M Fimi»#ii/f in Gallia Epifcppo > cujus Chro-
nicon de fex mundi aetadbus &pe editum
foit , lege Alb. Fabritii BiU. medii svL Vu
^(Te dicitur, ufque ad annum 874«. Qps
igitur poft hunc annum addita funt, alium
autorem habere necefle eft. In his verbis
* tbtem noftrum Chronicon.ddrmit; :
Tnditus deni^ae Rotbertusjm ut
credimns odogenarius Domini om-
nipotentis fiitigatus defidefto ad il«
lum qui eft 'ReK Regiim &D'ominus
»iJ)omiiiorum*XlIL I61L Aug. fer. III.
B| lu-
9i
9*
1
,,lucefeeate anrora did tnnfiit niilli
^priomm Regam in Domini
»9(ecnnda& Obiit antem Milidnno
„ftro IncamatDomin. annoMXXXlL
,,& deportatus Parifiis joxta t^atrem
,»fi]um fepelitnr ante altare S. Trinita<»
„ti8. Indita yero Regina Conftantia
9,poft mortem Mfenu^is piiffimi Rot^
ttberti anno IIL moritur & ViIL KaL
,,Aug. juxta ipfimi fq>elitur. His tenw
„poribus talit ac tanta fiimes oborta eft
ttpene in toto terrarnm orbe "at filii ia
t»p4rente8 & parentes..
Hic fttbito abnimpitnr ntrnuio, ntvid^titr
ipfe Compilator Cnronicl opus imperfeoum
xdiquifle. Eadem ps^glAa exMbetFragmentum
non recentiori fcriptura dt Diberii Caefiirit
milOone ad Jefiun ; quod infiri totum de^
' ^ i^riptum dabimus.
Folia ^7 vel paginas 114 implet hec Adonis
Chronicon* in pag^ penumma ad vmum
f 87- fequenta leguntur*
Uln ejus (Hugonia Capeti) ergo diebua
»,floruit Abbo^^ji^ FHoriao^um
>»Redor piiiQmua 4^ per omnia r>e6
t^digniffimna.
De hoc Ahtam , eujos ofiQS de YitltPontifi-
eom in no^o Cpdiqe ^jbguit^i iiyHC dipmut.
Aardiin ¥iaQi: de ¥itts Caefiuram,
otii fblia 17 tmptit: Scrq)tUni prorflis ^us*
adiLauri viieau 9ia;ifoperiom Chronici.
MKmiSf fiVe ud hic l^tnr » Aibonis
Fhriacenfli Excecptum de gefti»
Pontificum Rbmatnorma.
Hoc ^madiim Implet fblia 19.,
Df AbbomJKirUicmJi^ gyem mo4o a 9011-
tinuatore Adonis commemoratum diximiit,
vide Cofim. Oudi^iim de fcriptoribiis Ecd^-
fiafticis. 18 tefbttur Epitomen de Bootiiicuin
Yids Abbohis cx Anaftafio cibliothecario ex«
cerptum ^isdicWe Jciu Bufanim , Moguntiie
1602. 4to. ^
Adeft nobisexei^plar Jiujus editionis, qiio
cum codice.ooUfi^, copipi^rimus, ex ipib co-
dice noftro evulgatum efle opufculum; quod
inde conftat primuiiif quia editor fe virorum
duorum erudkorum bei^eficio codioes na<jhi|n
teftatur , Luiiprmdi de geitis Pontificum , -
quem cum Abbfnti funul edidit , & Abbonil ;
in margine vetQ ^tionb adfcripfit ipfe Bofi*
l^fius nomin^ Fr§heri S^ Bongmjfi^ Peinde
titulus , quem Bufaeus in Praefatione defcn*
ptum dat, cum noftro congruit , erafa nem*
pe yoce Abtat , quaB nomini Abbonis mcl*
fcripta fuit olinu Cnm vtta Gregorii U. qui
anno 7)i.obiit, abrumpitur Codex noftd,
' , q«o4 hid^ak tk «tiam habet in edidone Bm*
iki.
u
^4
SicmS.
fiei. Tandem appendix ilhi , parvi momenti^
quam fe omifiile teftatur editor « etiam in
noftro Codice exftat
Fragmiutum de Hijhria Cbri^ ix codke 1 2o»
Titu&ts.
„Qiialiter Tibcrius Cefiir JerofoU-
;,mam Volufianintt ad Jefiim direxk;
. . . t>fio tompore Tlberio & ViteU
«,lio confiilibus; cnm Tibertus Ce-
^fki Romanum guberaaret imperiom»
9,nece0e ei fiiit ut ia partes Jerofoli*
tsmorum virum prudentem dirigeret »
»,utChriftum viderepoffet; quiaraul-
s,ta de ep miracula audierat» quod
Vtmortuqs fufcitaret^ & infirmos ver«
»,bo fanaret tam per fe qnam etiam
9,per difcipulds fuds ; hoc enim con-
«,iilio utitur dicens; ii Deus eft: {)re-
ji^ftare nobis poteft; fiatitemhomoeft
„amare nos poteft^r A rem publicam
gubemare pcr eam polfumus; Ta-
men quia perurget me* itifirmitas oor«
»,pori8 mei , dfgatur homo prudens
p,qui eiim ad nos cum rpgatu & nuu
gno honore perducere pofltt ; elcgit
itaque iUuftrem virum Vohifianum
»inomine iacerdotem templi jani ex
f>
f>
f»
«2 .
9r
•*l
»•<
•><
5>'
/MBk . JS» SiiMtt
m 0
^comite rei publice pdvatum ; nt di-
»rigeret & mitteret eum in partes Je-
.rofolimorum , ut illum taqi fuo ro-
9fgatu quam Ceiaris Augufti fub reve-
»rentia & honore ad eum perduceret.
^quia tanto dolore cruciabatur ; ut
»etiam fecredor putredo & i^ndfio
^vulneris de ejus corpore dfftiUaret »
9,& quamvis fummis medicamentis &
ttunguentis languida vifcera fefovere
t,ftuderet ; nullum tamen in tnfirmita*
,te curi^ fencielsat ^edum, &nuUum
ffij^ ialutis fendebafr adjumentum , 9c
,nihil ei ad ianitatem profidebat ; juf-
Xit igitui;, Volufianum ad fe perduci;
»(^oemT.fU(9 vidiiTet, dixit ei; Teftor
»te per deos tleasque & audorem dig^
»rum fungere legacione mea • &.^i;ei
^publice tribue fidiilem , quia intrin-
,4ecus nrget me dolor , & vifcera
„mea vulnerata funduntur. Et cum
^,hoc ftceris quodcumque defideras
»,tuo judido adimplebitur ; Feftioa
j,ergo & vade hierofolimam quia au-
„ditum t& mihi quod fit ibi quidam
Hiodeus nomine Jefus, qnem etiam di«
B f „cunt
»,1
•;
••^
••1
1
2S
Mcnnt iqortiios (bfdtare» oecos ilkiiiii-
»»nare, aliaque.
Caetera defunt
Tale quid vide relatum inter AAt Pihti t*
lias Nicodemi EotPgetitim , edita ab Aib.
Fabritk) , ccdice Pfeudepigrapho N. Teft. '
4JberH Argetainetifis Cbronicatk Vide
Matbiam a Ntmenbifrg^
Amtiymortm Scripta.
45. Codex membranaceus. foL olim Jac Bongarfii j^
fcriptura nitida. * ^*
Annnymi Defcriptio TerrafatfSa.
Implet fblia 17. yel paginas i^
Deeft iiomen antoris, diverfum opus ab ilj<
nerario Arculfi de quo ^ifi^ ; ficvcroincq>i(:
Qpia Tidi qiiosdaiii deyocione af-
fedot ea ialtem aliqualiter ymagina-
ri que propter locomm diftanria«i
non poflimt corporaliter intueri • cu-
piens qnantum eft poffibile taliam
iatisftcere defiderio , terram (andam
quam pedtbus pluries perluftravi coq#
Mmm 8c notari ddigetiCer & ftudio-
fe defcripfi , faoc leftorem icire to*
>,len8 , quod mhil ip tec defcriptioae
9»
»9
9»
99
99
9S
99
99
%7
I k.
tf
»,pdai f nifi qaod prefeadiUler in lo-
mCO exiftens ¥idi -Tel ftans in monti-
95^0$ aliqaibpt rd in locis oppo^*
y^nis , nbi acceflrum habere non po«
,»tat a Sorianis v^l S^cenis ,& aiiis
9»^rre habitatoribos dUigentiffime in-
terrogans qaod qaefiyeraqi annotavL
Totaip enim terram landlam a Dm
9,afqae Rerfabi > a mari ufque ad ma-
9»re qui funt ejos termini vel pedibus
»»at dixi perambnlaYi vel oculis ubi
9,aon erat acceflOis diligentiflime con-
Mfideravi » adyentQ^ autxm ftudiofe
,»qaomod6 pofiem hoc naturaliter de«
^«ibribere ita' ut poflent hec a legenti-
•,bus ymaginadone £icili deprehendi »
^cogit^vi centrum aliquod in ora ipCi
,>ponerje 8^ circa illud totam tarram
t^modo d^ito prdinare & ad hoc t^
3,legi dvitatem Acbpnenfem que ^men
9,non eft in ynedlo J^d in ejus ocd«
,»dentalis -^e coUocata , & ab ipfa
Mptotraxi quatupr lineas quatyor ipun-
«»di. . . fpondentes & quamlibet piftem
,,d!vifi in tria ut refponderent d^ode^
»,dni (Uvifiqnes ifte dnadedm ventis
f»€di
«8
t.cdi & in his divifionibus pofoi ci*
MTitatti & loca 'in fcriptaris «u^
. t,nota wt Ibgula loca poflfint de fiidli
t^inyenirL
Tituli Capiaim rulmct notad fic habent.'
De Achon. De Phenicet Regione. Cafale
Lamberd. Scondalon CaftnmL Puteus aainu
rum vivencium. De Tyro. De fluvio Eleu*
Ihero. SareptaSynodie. De Sydone; Andlibap
nus. Beritus civitas. Byblium. Civitas Bo-
tnm Tripolis. Lybanus. Tortofa,Antyrodus
dida. Arachas Caftrum. Laodicia. Turonum
Caftrum. AlTor civitas. Jothapata. Belenus.
Cefarea PhilippL Jordanus. Ad aquas Maron.
Planides Libani. Cafteilum JudidL Vallis Se-
minym. Caftrum Sephec. Cede Nq^talim.
lAons quinque panum. Locus leprofi. Fons
Caphamamn. Trechonitis Regio. Yturiea.
Csdole S. Georeii. Naafon. Dotaym. Nep*
talim Tobie. Bethfayda. Magdaium Caftel*
lum. Locusjefu. Caphernaum. Corrazaym.
Cedar. MonsSeyr. Ydumea. Chana Galileae«
Beelma. MonsBetuIie. Tyberias dvitas. Sq>
phonim. Nazareth. MonsThabor. Torrens
Cyfon. Mons Hermonim. Endor. MonsHer^^
mon.. MonsCaimelL Caymoth. Megedoftc*
Omnes capitum dtulos defcribere longum
ibret. Hi^rofolymae defcripdo prolixa eft.
Credulitatem autoris aliquantum fufpioari^li-
cet ex variis , tum prsecipue ex narratione
fequend miraculi , quod in Templo praefe-
pis Urbis Bethleem narrat fe praeftnte per-
petratum. Prxmitto defi^riptionem Ecdefiit
ipfius:
mNoq
mBBBaaBBmmmaBBmBmmEsammeamTKmm
Ibmt: Jl SeeulL
' t^Non ?idL ergo nec apdivi alinm qui
odixerit fe vidiiTe in toto orbe terra-
^tfim ita devotam licut EcdeGa Beth-
,»leenlitana eft. Suut due in ea co-
Jumpne marmqree npbiliflime ma*
»goitudine & altitudine ftupenda. Pre-
^terea navis ipfa Ecclefiae defuper to« *
Jumpnas tota eft b(h opere rariffimo
^nobiliflimb & pulcherrimo* Totuni
^pavimentum Ecclefie ilratum eft mar-
»more diverforum colorum & gene-
»1
„1
ffi
ffi
t^rum. Parietes Ecclefiae ex omni
,,parte tedi funt tabnlis marmoreis
Mquahim precium fecundum oplnio-
Muem multorum non poteft eflimarL
^rncredibilia poflent de opere hujus
f sEcclefie fcribi. Capella etiam in qua
««eft prefepe fiida eft opere mufivo
»»ftnita marmore. Sarraceni in magna
Mreverentia liabent Ecclefiam iftam
9tpre ceteris Ecleliis Virginis glpriofei
^Vidi ego in Ecclefia ifta miraculum
MgloriQfum. Sbldanus^ enim vident
»,hujus' Eccldie ornatum & tabulas
•»parietum & columpnas predoias jui^
nfit omnia deponi & deportari in
„Ba*
f>'
»1
3lo
9,Babylonem voIeiDs inde faum Pah^
itium decorare , & mira res miniftril
,cum inftrumends accedentibus adhnft
;»ipfo Soldano aftante de fimo & intci-
;»gro pariete quem nec acus videbatul:
MpoflTe penetrare ferpens mire magni»
9,tudin!s exivit & prime tibule qnte
loccurrit morfum dedit» & tabuli
»per medium latitudinis confrada tSL
^tSecundam adiit & tertiam & quartaiA
»•& fic per ordinem ufque ad novai;-
^decem & omnibus fimiliter afccidit
^Omnibus ftupentibus & ipfo Soldand
t»& ut ab incepto animum revocavft
^ferpens deferpfit Remanfit igttur E(^
;,clefia & remanet hodie ficut priui
i^Veftigia tamen tradus corporis (ef-
t»pentis in fingiilis tabulis apparent no^
,,tabiliter quafi combuftio quedam £(•
;»da , & fuper omnia mirabiie vidd-
^tur quomodo ferpens fic procederb
t,potuit per transverfutn in parietSQ
;,qui erat plehiffimus & politUfimiit
;»ficut vitrum.
Jn capite de Agro Damafoeno hasc habet :
a^Ager Damafcenua in quo plafmatus
fffttit
f>*
>»fiiit Adam eft mcdio loco inter E-
»»brp'aTeterem ft fpelancam duplictm
^ab utroque diilam quantum jacere
Mpoteft arcus vel parum plu8. Ager
,.ifte iii Yeritate multam habet rubeam
titoram & flexibilem ficut ceram» de
Mqua & ego tulL Siihiliter fiiciuat
' ^tomnes Chrfl^ni & Sarraceni & ta-
»#men modica apparet foffio in loco
;«,illa Dicitur quod enim femper poft
ttannum folla miraculofe repleatur»,
t^Sed oblitns fui quaBrere YcritatenL
t»Certum eft q«tod quicunque portat
9»de terra iBa nunquam animal efm of-
isfendit nec cadit nec infimditttr.
Multa habet qiue ih Jacobi de Vitriaco Ao«
ccmmfis Epifcopi Defcrq)tione Terrse S. quam
&pe cttavnnus , edita inter eefta Francorum»
fub titulo HiftoriK Hierololvniitanae , non
lATenies ; accurate defcribit fitum & diftan-
tias locorunu Mutationes autor , quas vel
injuria temporum vel vis hominum intulit
▼suriis locis , notat v. g. de Cana Galikse
haec nocat:
oDe Jcbcn ad quatuor leucas eft Cha-
„na Gaiileae » ubi convertit Dominua
^aquam in tinum , & odoKlitur ho-
#»die locus in quo fteterunt fex ydde
« t
f>
&
■I ^
Nmm. A Stctdk
^ ' ,,& tffcliniiim jubi enint menfc Sant
»»enim hec loca ficat fere omnsa in
^,quibu^ Dominns eft operatus fub
^Jtcrta & defcenditur ad ea fub terram
»»per multos gradus» Similiter eft locus
^yonnunciatimis & natiyitatis ficut eft
,,in Chana Galiles & plura alia que
»,fub terra oftenduntun Cujus aliam
»,rationem non invenio nifi per fre-
,,quentcs deftrudiones ruine fnnt (u-
„per terram exaltate & fic eis quali-
„tercanque complanatis alia edificia
„funt defuper locata. Chriftiani vero
„habentes devotionem vifitandi loca
^fanda volentes ad vera loea ubi fes
•
•»eft gefta pervenh^ oportebat ut e-
««ruderarent loca ad gradus (ecuijdoa
,,ut fic ad ea pervenirent
Capita tria ukima hos titulos habent:
t,De fertiiitate terras fandae , de vineia
«,terraB fandae , de habitatoribus terre
^fanftc.
£a pTxcipue ideo edimus ^ qtfia de hoc argu-
^ento , nempe de fertiiitate Tcrrae S. noftro
aevo fiepc difputatum eft. Monumentum qnbd.
edimus y 600 fefe' annorum andquitattm
^uum pise (e fcrat , qualis .tunc fiierit Tpr*
tm Silatus fcire cupientibus^edu gratum erit:
r
J3
ibmk 4* SecmS.
t^Tem aDtem iand« ficnt & foibitor
^ & l^tur erat in veritate egregia in^
„ter omiies terras licet quibosdam qui
^iplkm diligenter npn confideraverunt
^tOontrarium videatur. £ft tamen ftr-
tftilis valde in firumento quod fere
«^absqne labore magno coHtur & cref«
vtCit Cum duobus enim bobu$ *ut
9»iepiu8 vidi trafaitur aratrum in tota
«yt^rra nec eft necefte equok annedere
» j>ropter &cilitatem arandL Sed dec
. t^ftercorari ibi unquam vidi terras ifut
^agros » iierbas multas fponte proffert
,,humus ^ feniculus » lalvia » ruta 8c
^t^ofe, palfim etiam in campo cref«
^cant } lana fuccida crefcit in qui*
nbusdam firutedis que alta funt ufque
»,fi;^;>er genna liominis fiiper terram ,
,»& fingulis annis de novo crefcont
»»vitis foliis fere fimilia & in ipfis cref*
«yCunt foUiculi quidam in quibus eft
^hm que coUigitur drca Feftum Mi«
^chaelis. Canne mellis fimiliter aef-
9»cunt ibi in locis opporMinis que font
^tfimfles cannis communibus exterius
>tfi:d majores multa Interius enim non
C ,.fimt
jifunt concave fed omnido ptene in
i.quibus eft porafa fubtlantia quae eft
„difpofica ficut illud qaod iavenitar
„in Virgis Sambuc^. Ift^ carmaecol-
*>le<ftQ iaciduutur ad Ibngitudinem di-
„midie p?^iil^ & fic exprimuntur ia
„prelo ; quod expreffljOt flierit in mo-
„diim aquxdifpbntum caquftur fortjf.
„{inie in Caldariis ^reis. Spama qoq
„exinde iqo.)lig,itur 8c ponitiir feorfim
t viminibus
is fiibftantic
& ficcattmi
lllat mej eft
dlis' dbariis
incidnrjiur
digtti Tel
i' quod' ita
Ijo nbdum
piurimr itt
; fubterran-
3ds'quibu»
aqueAi(ftu*
[is crefcunt
Itbet p^-
tingd? fci-
41
iTBi Patet ^ aifeor^ deforftere Caanahi Sac&
5hari , quam Arabes , Averroes , Avicenna
rnD^xir dlldernnt , bon diVcrfem k hodter*
ha Canna SttocharL Nptato dignus . eft jfte
locus , de ufu enim ejus plant^ apud Qrien-*
taies eo aevo contfoverfia fiiit inter eiruditos.
Vide DiAionhaife dfc Miidectne p* James &
Diderot. fol. TOoeSaoQhanmu
^jVetum cft aotem qdotf fn terra iHa
5»irion inVMiubttir pira neique poma
i,ni(i valde raro neque cerafa nequd
^,nuces & frudus alii plufes quoram
i,copia eft ultra mare. Sed de Damaf-
j,co funt &: diu non durant proptei?
s,nitni&tii in ai^bore decodEidneni. Sttnt
i,tamen quidam frudtus ibidem qui pet
litotutai iannuib in atbodbus confer*
i,Vantur & utuntur eis ho Alines * toto
^ianno. Simul enim & femel & novf
^.firudus & yeteres futlt in arbore &
^,flore§ (imul ctim utroque /ru^ £t
}»ifta funt poma qui^ vocadtur mrunget
^& lenlones * poma Jda, poma dedri'
i,na & quedam alia poma crocea ma«
i,gna valde in quantitate ad» mOduni
.iydiagni canthari 4^ qpibiis bji|inibusi
iiindigin^ terr^ illius &dant compo^
iifitiones mcitais aromaticas ^&^ledua^
• •
„ria valde boiut Simt etiani ibi qui-
', t^dam frudos qui <liGtmtur poma pa-
„radyfl & crefcunt ad qoaotitatem co-
„phini oompetenter magni & groffi
t,inferio8 faperiua vjBro acoti , & ha-
,»bent unmn pommn qoandoqne cen-
•,tom gram vel plora vei etiam pao-
„ciora & font grana ifta oblonga ad
t^ladtodinem fex digitorom fpifla vero
ttpinrimooi 8^ Q^iffitodinem ovi gallinQ.
}H* Codex membraiuiceus BongarfiL XHl*
Anonymi Cbronican univerfaJe a Nino
JJJyriorum Rege.
Deeft dttihis ft pnefatio operis. A manu re*
cendon adfcriptum legitur : Mcmoibi cuft4$;
dam FaSfUnm di Wfioria Franifnnim. Sed
non mmus nife defcribit res geftas Impenu
torma orientaEum ^ quam res ocddentis «
Deficit codex nofter in libro VL operis cir*
ca annum Chrifti looo. regnante Roberto ,
H^nisC&petiRegisFrancorumfilio. Libris
fiiigulis praefadones praemitdt LiberV. inci-
pit in Imperio Conftantini magni ; prsfadb li*
bri continet brevem Galiiarum defcripdonem,
Libri VI. Ptaefadooem iittegram (iibjungimus,
quia de confilio autoris &operis radone agit*
mdenus codex nofter totus fere idem eft
cnm Htlgonis de S. ViAore Chronico , cujus
liber V« cuadem prologum cum defcripdone
Oiaiisi
* HanGVtdeinfi:aiiiifodcS.Viftort.
37
Ifftlriri
GalHse hAet & ab Imperio Ccmftandfii
magni inoipit ; definitque in Impeiia Man^
ridl
Qpb fiierit autor Chronid , nos ignorare
fatemur. ^volvimus innumeras colL^ones
fi Chxonicorum Thefauros ; fruftra quasfi-
vimus noftrum ; quamfis tamen fieri poteft »
ut jam alicubi fit editum ; infiaitnt foret ia-
bor « omjies illos thefiiuros , qui per duo fe-
re fiscula tam in Gallia qw|m in Germania
prodiere , fic perluftrare ut nihii oculorum
aciem fugiat Narratur in noftro chronico
fatis aocuratei finidatio monafterii Foflatenfift
quod in diocefi Pariiienfi fitum » alias SaiM$
Maiar dis FoJJis nomine yenit Inde fofw
fitan eonjednra orta, quas Monachum FoP
Citenfem autorem chroniQi efle fingit. Va«
ria nos in {fto opere deprehendimus, qus
defimt in opere Hogonis , alia , quae Hum
(cripfit, hic defunt Speciminifi gratia H4*
ftoriam Babokm qui fundator Monafterii Fot
latenfis a noftro dicitiir , ex codice defcrip-
tam damus. Vixifle noftrum poft Hugonepi
de S. Viiftore ^ probadir fira^ento ^ quod
poft obitum Ludoyicipii, Caroli magni filii,
operi fuo inferuit , ubi feriem Regum Frai*
eorum a prima gends origine ufque ad Re^
gem Ludovicum Sandum deduxit Deinde
ordo narrarionis continuatur , pramiflis iis
quae in excerpto leguntur infnu
Videtur mihi iiofter defcripfifle Hi%onem t
S. VLAore ; ih iii tamen quae poft obkum Lo*
doyioi Impenttoris , quem nofter male in
annum 847, ooHpoat t Hugono brevior eft ft
mul^ omittit MtmMftmi Fojitetffis fuQda*
Ct tioiieai
n
ttoiiem etiam in fllo breviario Tel fkigi|ientx]|
• fecunda ^e.narrat ; quo^ alias ^'. \Jaur
4ies fqps nunc ad Manfam Archicpifco^
pi Parifienfis relatum , fuit olim ordinis
' S. BencidicU,'cuius ordims etiam Monachuj
fuit Hugo Fbriacenfis. Prarfatio- ijila ad
• Adelam quse praemitdtur libro VI. quin per^
, tineiit ad eandem Regia AnglisB Guilelmi
' oonqudteffis filiam , cui opus fuum dedJca-t
- "wt Hiw) , non dubito». Cur aucem lihro.VL
' praBmma fit, non inido t>pcris , me ncfcir^
' fatcoo. .
UFloruit his diebas in partibos GaU
^,liarum Vitae «Sc.merito fani^itatis egre^
,,gias Fofiatefiiis Coenobii fiindator,
9,BaboIeqQS. Qui cum Qeato Golum^
rtttiano pjienilas religiouis gratia jm^
9,bueQdus a rdigiofo patre fuo Qui^
t>nipco traderetpr nt^ OTdinem tjio,
t,rum Jioneft^tem pracBunte gratia ,cui
t.nieris iuttis paraljatqr ab eodem fiifc
^ficienter eddftus tertiqs poft ipfpm
^Athale fecundus fiobienfe ftrenu^
' tfre3?it cgenobium, Ingravefcente au^
,.tem h?Brefe MonQthelitvum quaB
i»,tunc temporis pullylabat ufcjue adeo
; i,publice 5^ privatiniinfufsBcirctim-r
•«quaque mahgnitatis virus propinavit
ifttt iiif)cluq9ntibp$ im^ii^ h^u itAm
$9i
f9
^?
5«:
(^ojodaa inooceotiiii^^, fedtncendo foris
* /,gla(lius & intirs pavbr non deeffet
„Cui nec ad modicum parehs vir be4-
'^^^^b^fdd n««^t^pft-91dt«iltdi qoi ejus-
-> ^ideilv pbftea^eil^btloiit^^ ftonti: pro-
-^^iCetla paflUfr^etiliJMi fuardrifHii coo-
c^jfetftaatvjt' ••••'•'. •' f' ; •' '■•'-••■r
-' ■Jwft-mrwte '^«k BJib0fenS'j)aWltotafhtlwc
„lDeo diledus Babolenus in hottrorem
' ♦i«eat»:-4fe.i"glfl«Wfe iffe|l»«ijffrirEinw
:^,F«tti.&^?<myjFoa»»nfe Mowifteriiim
ciw&lfeWBto^Wi-^t^gttNn» & B^i^.&
- *e<tlUirio CiQ*Wii?i iiJw-afiWte. j.O: foeb-
^:^tm^^fim fti»iJ«BiS»t» mfnpcelTit
..Ambrofius & Ambrofift^^^ftS^piJ»-
*='{,¥lbniit etiami hbc eod«m t^mpor»
„vir quidam ttabaijus nbniine qui &
''"^igae^lii^e^iaucfs .libram xifvwfw
'^ifcema&biiif' decoratiim-irietrice com-
^.ori^ .^^lut: ;;■: -^ VI •' '' '..pO-
mmmmmmTmtmaammmmmmmm
ifmn. ^ ^^^
^pofnit Hlc de Regibiu breriter le-
' „texamus.
^,Reget Fnuiconini dedione paritee
,,& lyceeffioae foliti foat procrenri a
^priaM FanmiWMlo ufqoe in Hil.dn>
Mcaaot regem» qni juifu. ^ confilio
.^Stephani RjomaniPontificis inmpna«
wfterium tmfus dt ac detoi^uc
' Paulio b&ti hk in ftrie bU^c» Ri(cn«
;.ChiIpetid» defimaia fintribn» ibloa
•.accepit imperium. Haic loccleffit
MClbtharitts. Hic gemiit magiium
MDagobertnm Ecdefitfma largitoirem
•.qni Ecdefiam Beati Dionyfii Aroopa^
' i,^tae cottftrnxit in qna As ipfe eoiv
„ditu8 jacet Cui fikceffit Glodovttas,
oCujtts iedipOre Sahi^ Baboleana
„per mantim Anddbetti Flriieitfi» £-
Mpifeopt, &C.
Breriarhim gtud MBor fcofa bpfti teftltrtn . «
reccntiori nianu ufque ac^LoaovtcuQiIX^ vel
Samfhmprogreclitur, de.quo bttcr '^*
;,Ludoyicns poft patrb obitom pijer
.;«,tredecim annorum cnm matre it».
«gnare conut & regiaaVit 44. annk.
■ ..Hiq
4»
>,Hic ftatara magnus hiimfliiinis fiiit
•»& religiofus erga Dei coltores beoi-
t»TolQ8 8c deyotDS amator paaperam
,»religiororum » cujus tempore muita
t^monaileria noTorom (Mrdinam per re-
ttgnum FraodaB coni^da fiint Haea
»»de regibus breviandi 8c ordinandl
»»caula dida fuffidunt Nanc unde
odigreffi fiiimus re?ertamnr. Floruit
»»hoc tempore vir qm'dam Rabamis
»»nomine && &&
f8.iUyCodcxineinhrao. xm^
Amt^fmi Cbronicon.
Codex cui deeft initfaim nfque ad foliom
12). condnens opes qnoddam hiftoricum
ex onmibu» -Chronidt comj^liiMn ; fotium
i^ , nbi inpipit Codex nofter , agit de tenu
Kiribus Alexandri magni , continuatur. de^
de hiftoria ufque ad tempora Juliani Im^
-peratorii , ibi indpiunt praeccpta quiedam
moralia Sdomonis, & Fhilofophorum quon
ffundaip , itea Pdanm, ufque ad pagbwn
iliod indo a pftgina 14S. inciplt opuf » fub
frariis titBlis digeftnm , quorum frimkf fic :
Dou primier il^pereour de Roine ; ubi de
J. Ctefare {ermo fit Sicwtdm : dci Rois
deFrance; ubi de prima Franoorum origine.
Jkim doq N^^b^ Teftament sb k} Mfeirt
J^f Dmfi (de matre MariaO ^ dc aliif
Q 5 San^
4«
7Hm. A SepA
• • •■
« Sandz Familiat P/^rTonb. . 2Vf« : conMmit U
Ampereir a France ; ' de' tfari^ladonc Impc-
' rii ad gentem Fraiicorum. Comment lAm-
pereire vint aux lombairs. Dein ppniant lAm-
pereir vint an Allemai^e; ubCde Friaei^-
' cb II^: Imperatore , cnjus 'coa^s fmfle as-
*. tor vkietur; de quo bk Ipcusi .,
' la foit ce -que Mainfroi» H 4l< do^ deVagt
dit Fcederid ^ tktt lou* rpalme de pqlle
(po^ill^) , . ppurfit il ^iaintes guprres &
maintcs pcrfecutions contre tesltaKcns ^ui
fe tenoient jd£ Stintc EgUik meismcme^t
, pontTB les^Guclfi^ q^i fe tcnoient de la pair^
dc de Fiorence tant qyil fuft chagies hors
dc la Villc & lors fttrent'm(fe au ftn St au
flame & fuft chafaies MaJfhre Brunet &,
^ fi eftoit il por ceile guerre Clicns i France ' ' ^
quant il fift ccft Liyre por lA^por dc fon JV»
mj felon foi quii dift ou prologc devaittr
Noiften- hic aiidpris expreflum videtur &
^s, i>empe qui bcUo ittan^c^i pra^fcn^
adfu^rit^ oom^n y^o Erwtp^
Sequitur poft hunc tJtulum aPus • qui fiq
• habet; '
Se font les Offices , ke U VIL princes ^lei-
xours d'AUemaigne ont dc rAmperc. "- Ubi
fcptcm Elei^rum nomin» & ^ignitatet rc*
cenfentur.
Tandem' pagina .250/ oontanet breviffimam
Htftoriam' Regum halix a -Serengerio ad
Friderkmm.II. & definit in morte Manfredi
' & CaroU Andegavi expeditidne NapoUtana,
unde hsc dt pradio Caroli &. Gailonim adver-
fus Comadinum^ Germanos cxoerper^ iubet:
•%
Se
43
Et li Rois Char{es qui Fu& a lencontre pret
d'unc vlle qui eft apellee Taillecourt, &
piiiskf li dai qft furent aJTambl^ jl ne fole
a dire ce la bacaHle fut grans & perllloufe)
il nak (II n'y a) |4us aipre gois «llemans ^
^ncois ; tn morte Cqmacfi dciinit pnra
hiftoncahujus Operis, quod terrainatur fem
tentiis mondibus Sanctoruin & Fhilofophq^
. runi.
Tn ipfo texta Qeplus , nbi de Ifto opete
fermo eft , fa«c verba leguntur : Ci dift li
pont^ &c &c. illo nempe ievo dicebantu»
Contet, Ronumt, hiftorlz de rebus graviiTimii.
' ln pag, 2J7. & 878. a multo "tc^ccntiorl ma..
' nu , Gontinelfur etiam lli^ua gallica , In-
. : dolgenciarulp ' ^peAolica^uip . fumma , pro
, looooo anniS;; fi; l^ pleriage de ^oin^ falt
' en IJ94,
%90. Codex membran. Olim Fetri Damells. ' X'
4tP. I
Amnymi Cbronicon univerfa'e ab orbe
cmuHto ad annum ufqH&.fi,it, lin-,
gua galiica , Jine titulovel itomine.
Totum oput qootiavt fo
^fo. cui ia fine ftihncx
Frincorum a Pharamunt
' ' vioum S; qus tamen «
■:-. la qppare^ li)}rqFuin vel
f^Aioncs tamen diitingui
pnemitTa tft liteta initial
qua argumentD Tdpoodc
do foliofum. codicis. NarraQtur res gefla
Tmperatorum & Fontificum , priEcipue vdro
Regum Franoorum. SpseiminiB -loco hisc
CS^ipta fubjun^ere lub^t;
44
2fm9$. jt SetMi.
W i§ Tmri BtJiifbmkm
•tLi aucims qui defcendoient det
•t
fis Noe par le Coiifi:il de Neurop
(Nimrod) qni d^ tos les aultres e-
ftoit plos bardis & plus vigueroos
commenderent a fere une tor qui
Mtrois mile pas out de haut Si com«
omelendit, - Tuit li homme forent
t»a fere cete tor fi haute que par cele
ttpeuflfenc monter es ciels. IVIes £ dex
ttenvoiereQt lor yens fors & abatirent
tttot en un mont & partirent a chas*
ttcun ik propre vois & fon propre
fflangage.
t.Qonftances li Empereres aToit un
;,Onde qui avoit nom Juliens. Freres
t>e(loit Ga8i & freres fon Pere Con*
ttftantin. Dicelui Juliens fift Confiance
.^Cefcare & Grant Seignor & li donna
9,Confiance SBiferor afemme & lenvoia
ttcn France comme celui qui tos les
ttjors de (a vie avoit efte bon Cre*
ttftien Sc niout eftoit bons efcoliers
tfdes letres divines Sc des feculars.
ffMet
4?
tjMes il deviiit boagrci & heretiges
,,mes poor couvrir fit faufet^ il fe fift
»,fere coronne & fet aofi cooime sii
»»fiit moines » & fe tendi» & fu Liseor
,,en lEglife de Nichomedie. Apres
9»ce quant vit fon coup il ifii hors
,»de la religion & en cacha tos fes
»,anemis de GfXXt. 11 fe fit Cefar &
t^yeinquis les AUemans & fe fift con*
5»tre droit apeler Cefaire Augufte.
' f>Qttant Conftance connuft cefte cho^
,»fe il Yonft aller fus luL Mes il tao^
t^rut en h voie & Juliens empera apres
mIui un fol an & huit mois. 11 def-
•tfendi as creftiens que il nappriftent
,»nul des fept ans. 11 comanc^ que li
„Temples fuftent omint. U comanda
9tque tuit li Chevalier Creftiens fa-
tf creffafrent as Idoles ou il meiftent jus
„Pordre de Chevaletie & dift que il
Mii'aferoit pas as Oreftiens que il juge
t,de nnl droit ne que ils euifent ea-
ttfdgne deChevalerie ne que il fuffent
ttSeignor de nnle contr^e ne que il
„doi?ent ufer d'efper. Iffi fii defendu
jt» Qrefliois Chevaliers de qnoi avint
t.que
45
^,(jQe t^lnfofs tn-furcnt feu cteftieos
i,& plufors en furent itiartynes & da
j,tiombte de ceus fu Johann. & Pol
^,qui" eftoient Cbcanberkne Conftame
i,la filie au Grant Auguftln &c
Ubi narrat Edivfhim Juliani dc reftaurandi a
Judaeis Hi^rofolymri, & terra ftiotiJ, qiio res
irriti fa<fb elb Eadeni fere h^bet , quaat
Rtcbardus Pidtavienris ; de quo infra^
t>e Caroh MwrteBo.
^tsXi Tan de Picarnicion 7 1 5 olorut
ijPepins & leffa a hcritiet Karks Mar^
i^teaiix fon fils qu^ii avoit eu dAlpaide
»,fa famme, cil Karks Marteaux tii dis
^yMarteaux porce quil fe combatoit
^»des pius grans joarteaux dont,li
5,feivre batent lors plus grans fers^
^.Pkdtrude fa maraftce :le fift pren^rc
^ySc getter en une Cbeartre a Coloigfte
*i&'fefi a foree la Princee dixxovm^
jjme & fift Tiebaut fon nevou le pius
• 5;grant Seignor de la CorL Hilcje-
i,bert li Rois morut lofs & Dagob^t
stfon fils le plus jone regna 4 a^s.
4iLi Francjois corurent fus;Tiebaut,&
lile descoofirent &.firesit de Bxi^i^oi
ifBaiUif de la Cort
tfy.
£tym(m hoc notniais Caroli MarteUi neque
in Chronico S. Dyo^iifii, quod exiht To*
mo III. Scriptoruih Gallia» ,'ubi fufe de Ca-
tolo Martelio , tieque in alii& menum^itis
Vetuftis & reoentioribi!^ r«p€n« Aiagi/M
Palatii munus hic titulo BuWif di la Chr$
InCgilitur.
Sub ailnd 82^4. & 8^^
tignaisti LudovicQ Fio ^ Latbarh
„Lothairfes fu par fon Pere cnvoic»
„a Romme a Pape Pafcaut-cfe qur il
^,rediut ta Coronrtc & nod dAuguftc
«,Apr^s ce li fu li Aoodoiles encufes
'^,que il n^eftoit pas laiaiK etivers Lo-
i,thaire & que il eftoit plus erigreg
. ^,que droit envers lui & il s'en purgisi
sihonorablement par devant les mefa*
9)ges Lotbaire paf le tcstnoing de^plu^
,,fors Evetqucs Prpdommes & par loc
„Seremens. En Seffoigne 6i a icel
t^tems un crolle de terre merveiltos.
isXIV. vHles i furent arfes du feu da
5,ciel« 'Gfahds /oT^rfr^ry chairent de
>,vers le ciel par Iffpace de XII jors
9,& li eftoit le ciel bel & cler fic M
tytems feri»< . Plofpr gens^. & plufors
5,beftes i forcot occis. El terod dc
' „^otf/ avint a une vile que un* pu-
„Ielettc
4t
jL StaA
^Mcttt recnt le S. Cors Jefa Chrift
,tle ior de Pafqaes t ele s'adnt apres
•tce X. mois 4e pain & pois apres ce
^»atint ti^ois ans de tot boire & tot
•tUiangier & pais. apres ce retomaa
9,la vie communai des gens. Euge-
»,nies & fes Papes. £n Tan de grace
^,82f. chai en France a liflTue de may
tf ovec la grelle une piece de glace qui
^,avoit XV pies de long & VI de las
j,& Ii de gros^
Qit0e de Lodiano b^eratore & Pafchali^a»
pa hic narrantur , fufius exftant apud om»
nes hSloricos.
Narratio terremotus in Saxonia , & de pueU
la Tulfenfi quae per alic^uot ahnos cibo atK
ftinuit , exfts^ in Annatibus Francorum in»
certi autoris , a P. fithoeo edidi « Francof.
I $94. Svo» pag. 29.
<2uae vero hlc de grandine mira leguntttr,
ideo appoTui , quia recens erat memoria ca^
ius fiimlis , qui accidiiTe dicitur. in Gallia ^
«ilate anni 1768» de qvo vide Nova publi*
ca.
Narrantur BeQa Chriftianorum in.Paleft&ui »
'expugnatio etiamHieroibiymarum a Saladino»
Inierta eft Hiftoria illa de ifferlino Propheta »
regmuite Vordgemo , qmm «x Galfriao JVlo»
nemutenfi defcriptam elTe verifimile dL Lon*
gtus {ot^t finguk conferre cum innumeris
quai
4>
Jbm, J. SttuM.
3UX exfiant chronicis. Centies rq^erires ea»
em repettCa , ciun non aliter qu?ancurfiret
iOi lampada tradentes , ud ait Perfius, Chro-
nographa medii evi , qus ante fe fcriptis
confignata reperiebant, defcriberent, & pro
arbitrio , & locorum atque regionum in
• quibus degebant ratione » pauca- addeVent.
Sic , ut de monumentis Hiftoris Gallicas lo-
5[uar , chrdnicoh ilhid S. Dionyfu, quod ju£>
u Sugeri Abbatis , fub Rege Ludovico VIL
compuatum fuiife demoniha^vit Vir clariff. de
Ste. Palayfe , ex multis-Operibus cJonflatum eit
Vide Recueii des Hiilonens Gaulois , par les
fienedtdins de SL Maur , Teme V. pradarionc
Chronici DionyfiahL Innumeri funt ejusmo-
di Codices in Bibliotheca regia Parifienfi ^ &
aliis. Vide Montfaucon BibliothecamBiblio-
thecarum^ pa& 792*795*87S«
56a Coioi dlartaceus. ' XVL
Hi/ioria con^endiofa Regnm Franco^
rum , a fabuhfa gmtis mgine uf^
que iHannim ijSj*
gUttce».
Autor in Prastatione hoc opufculum ad
ufus Piincipuifi compilatum fuifle ait, qui*
bus propter negoda publica, majoraHifto-
ricorum opera perlegere non yacat» Ufque
ad Regnum Caroli VlL fe hoc compqpdium
produxifle aflerit , quod tamen non fadum ,
laltem.iiv, noftro codice.
Sx ^phRkttfone ipfa hasc defcripil :
D ,.A
fi>
t>A Pinftnidioo des vijrans feta icj
•^fiiyte abbrefiation & ttanslaticm de
•ytatin en ftancois des Croniques &
„hyftoire de France k commencer de-
„pui8 la trea noUe Oxi de Troye — —
«»a iinir au temps du Roy Charles
•,ViL
Uldma codic|s noftri pagina de Carolo VL
JR«ge iic habet:
•^Cfaarles VL de ce nom fon fik &
^fucceflfeur fiit couroniie en Roy de
•sFrance ou dit an i } 8o. £n iceluy
y^an les Juifs fnrent piil^ Hugues
^^Aubriet fiit mis en les Tesdiaffiiut
t»ou Farvis de notre Dame de Paris
9,ran 1381. En cdui an la Duch^ de
•^Bi^^taigne fii rendue a Meffire Jehan
•,de Montfi>rt & en vint fiiire homma-
f ,ge a Compiegne au Roy. LesMaillet
9,fiirent a Paris le i. Jour de Mars
9, 1 3 8 1 • Monfeigneur d' An jou print
,,le nom deDuc de Calabre l^an 1382«
•,les Flamans fiirent des confits a Ro-
f,febec le 17 jour de Novembre au dit
,,an » & le 1 1 me jour de Janyier eif-
9»fuivant le Roy entra a Paris & des
wgcns
»,geQ8 de la tiHe farent plafieurs pa-
t^nis & decapit^ & fut oft^e Toffice
»,de Prevot des Mare$chaax , & aufli
t>fareiit oft^es les cfaesoes & barrieres
»,de li dite Viile» & Meifire Guy de
MTrimouille , A Meflire Pierre de
oCourtenay tenant notoirement le par-
»tti des Anglois forent
,>de S. Martin des Champs k Pari$»
^Sl Pan I3S3- leComte de Flandret
,>tr^pa(£i » & pource que je n^ay
^plus avafit y^ de Ihiftoire da Roy
t^Charles VI » Je fuis en la fin de ce
,,prefent livre quant aux Geneaiogies
t»& brieves inqidences des temps.
,»Fin de ce prefent livre,
Kjpm Mc conqyfendiofe narrantQr , fiifius d^
fcripta funt a FtviffardQ & Chronlco &DYonU
iii , quonun teftummiis ufus Aucor HiuoriaB
GallicaB, VUIaretj fub lis annis, kgi merctur.
•De jocQcio Ht^omh AtMet prsecipu* hoe
memorabile eft > ^uod intcr crimina quorum
reus dicebatur , eoarn H^r/^r accufationem
tulic» A qpo noman BmgemOormm poftea
ortum credit ViUaretus & alii Hiftoricl De
quo Etymo agit autor recentior Hiftoriae Pac«
Jtamenti f anfienlii*
D 2
52
Quae in codice noftro defnht, de dudlo in-
ter Petnim de Courtenay & Guidonem de la
Trcmouille, fupple ex ViUanto.
70. Codex chartac. olim BongarfiL XFL
^ OrigQ Francorumfeu Cbronicon Froffu
. corum ab aano Domini jScf ufque
ad 1308.
' In* fine baec teguntur a recentiori tnailU:
Le prefent volume & plufieurs aultres d*
voient ete mis par Commahdemknt du GraiNi
^oy Francois premier de ce .nom entre les
mains du Seigneur Paiil Emile avec plufieurs
anciens fragmens , jnftrudions & memoirte
par Meffire Matc ie Or^ing Chevalier Vicom-
te de la Mothe au Groing premier Gentil-
home de la Chambre du Roy &c. pour
dreffer au vrai fhiftoire de France , ce' qti
auroit efte faid av^c laide du dit Vicomte
& du Seigr. de Langey Commis par le di<ft
Roy ainci quil appert par les Leiize^ pa-
tentes &c. &c.
7j. Code^ chart. olim Bongarfii. Xf.
'Hijioria Francorum , ab origine geritis
ufque ad amum 1405.
«. Codex chartac. oiimBongarfii. XtV^
^^^^'Cbroniques extraites & abregees des
Livres^ de Monfeigneur Bandouin
(tAvesnes^ fils jadis de la Comtiffe
Mar^
53
JAm^ A, Stctdh
Moargmrite de Flandres & de Hay^
nault\ qui fuft tnoult faige homs ^
en ajfmble de plujieurs Livres. La
Table des Chapitres finift a la mort
de S. Louis : mais la Chroniqtte \k
jufqu'eni}fo.
191- Codex mcmbn XIIL
fcfoL ^ ,
La Fie du Roys de^France. (S.Louis)
Implet folia 7),
41« Codcx membr, XIIL
Li nons des Roys de France depuh la
deftruSion de Troye depuis Pbara^
mmdjufques S, Louis , fous le regne
duquel cette geneoiogie a ete compofSe.
- * *
Cbronologie des Roys de France^ depuis
Pbaramondjufques S.Louis en 1 248.
La Vie de Cbarles Magne translatie
de Latin en Raman , pnis quil crut
aller en Jerufalem ^ tn Efpagne
^ la conquiU
Cetto Vie de Charles Magne , comme cm le
Toit dans la preface , eft dree de k( Vie de
Charles M. de rArchev^que Turpin^
Uauteur dit , qi^e le. Roi Philipe U fit tta^sla*
ter de Latin en Rbman , Tan 1206«
f4
)mssammmmmmmmmmmmmassaaK3samtmmmmmmmmmnemaaaam
3him. jL SmM&
J99.. Codcjt membra)iaceus , oAiva fbmuk
Scriptura, uti videtur - .« UC
Ckronicon Regum Francorum ab origu
ne prima gentis ^ excidio netape Tra^
janOy uj^ ad tempora Caroli Mar^
teB.
Audtoris 86tas in fine opcrts indicator, re-i
gnante nempe Theodorico (Thierry de Chel-.
hs) circa A. C. 731. Hoc Chronicon «Kdit
Andreas Duchesne , Tomol. Thefauri Scrip^
torum Francia^ a pag^ 690, feq^ hoc tkulo;
Gefia Regmn FnmcorMu , pmrtim e Gtigorii
Turmiufis , pwrtim aUumdi dijfimfttu
Tarias Leftiones aliquot ex nqftro Codice «
fum editione Duchesniana comparatas , hic
ejchibemus. Incipientes nempe a capite ^g^
editionls Duchesniands ^ag, 719. ufque ad
finem operis. Nocandum eft , capitum fec^
tiones non ubiquo congruere cum editis.
Hoc. }8 oapite narrantur fcelert Brunidiiidis,
francorum Reglnas , Sigeberti Yiduac , qii9
regnandi cupidino incenfa tandem nepotibua
Xheodorico & Hieodobert* , qui Auifarafis
(t^ N^uftriae Regna tencbant , infidias ftruxit^
donec ipfii jubente CbtEirlco II. qui univerfasi
Galltas llftnainhiam , defundis PatrueUhus »
adeptus cft , ladnoruini)o^naa luit Inddunt^
haec in annum 6iy vide {laynautc Abr^
fhronologique.
Dnchesnft
ftnmihiklis itco fiepituper inTidiun;
Noften
(Capat indpit jg. jam ante, his verbis,
qnae in editiooe Dachesne capitis pne«
cedentis fitii adpolita funt) t»Lotariu8
Moamque a Parifiis exiit» & Atelauno
>»Silya ingrelTus eii
Duchesne.
;,Cum haec audiflet Theodericns , a«
tyCerbis moribus ut erat exercitum plu-
t.rimum commotum contra Theudo*
9»bertum &c.
Nofter.
ttHaec audiens Theudericus fero lit
^^ecat corde hoftem plurimum com*
,»movit
NB. Notanda hlo vox bofiim , pro iXircUu f
unde vox obfoleta ^alUoa Cfi » Arm^. -
Duchesne.
;»Cumque &cramenta ab ipfis Franco«'
««rum fublimibus accepiflfet
Nofter.
;»Cumej ipfi Frand Semares &crame|i«
»»ta juiarent &c .
Duchesne.
•>Inde enlm cum multa fpoiia Theodo-
D 4 tfricas
u-
stricns Rex reyerftts, cum Filia Thea^
•«dobord Regis Fratris fui . vel daobus
•>Fiiiis eias parvcilis reverfiis eft ad Vr*
„ bem Mettenfem » ibiqae BninehikK&
\»Regina advenerat , ac^ehenfosque
•«pueros Fiiios Theudobati interfecit
Nofter.
;Jnde -^ reverfus, cum Filiis , ac
9,FiKa pulchra Tbeudoberti Regis Fra-
9»tris fd reverfiis eft Vrbem Mettea-
«,fem « ibique Brunchildis — adveneral;
9,adprehenlisque Pueris Filiis TheUf
»>doberti interfecit Minorem enim^
^in albis ad petran» percuffiun cerc«
t^brum elifit
Cap. }^
Dqchesne.
^^>Theudericus itaque Rex videns FiUiani
s^Theudoberti quod eflfet pulchra» v6-t
„luit eam fibi ad con jugium copulare»
atlCui ait Brnnehildis. Quomodo acci*
^pere poteris FiUam Fratris tni ? A^
•filleait: nonne milii dixifti quod nqn
•»e(ret Frater meus ? Cur induxifti fu-
,,per me hoc peccqiitQm ixmm m^ •
'S7
»,& rem mortis , ut fratrem meom ,
,,& Parrates interimerem ? Et evagi-
»9,nato gladio voluit eam traasverberare.
i,Ula vero a drcamftantibus er epta • ^-
„vaiit in cubicalom domus elap^. Poft
^bsc odio nimio infe^ potionem
9,yenenatam per manus miniftrorum
^crud^lium ei transmiflt Qui (la^
»^tim nefdons bunc dolum venenum
^bibit, ac deinde deficiens iniquum
^,fudit fpiritum. Ittoqve mortuo, par^
»,vulos Filios eius iniquiter ipfa Brune-.
^luldis juguhYit. Juniorem vero pue^
^^rum in albis elifo cerebro ad petram
^ioterfedt.
Noftep.
^sIUa yero a Firts mbilibus , qui clt^
9,cumftabant t erepta. Theudori*
«•ctts Rex haec ignolraiv bibit , lan^
»,guensque ioiquum ipiritum in pec^
i^catis deificiens mortuus eft. Fi-i
^lios eius parvalos ipfa Brunehildia
i^ocddit
Fa»
^8
Xum. jL Sscmt
Pag. 7'^
^ .,•
Duchesnet
t)His Regibus mortais, Burgondiones
\sSc . AttftraiU cum Francis pace faSa.
Nofter.
9»Cum teHquis Frantis pace £ida.
Duchesne.
9»At illa (BruDchildis) credensei, or-
•,nata cultu regali ad eum venit
Nofter.
„Illa Tero cultu regale ornata ad eum
»,0^ Cq/irum vel Fiuvium Titoa venit
Cap, 41,
Duchesne.
•,Erat eo tempore poft Landericum
tyGundoaidus Jiobilis» Major Domus
^in aula Regis.
Noftcr.
„Gundolandus Nobilis*, Majorum Do-
»»mus in aula Regis.
Dnchesne.
„Cognovit Berthoaldus effe Regem, &
»>ait : TOne hk eras bile jumentis.
Nofter.
f jCognovit eum Bertoaldus effe Regem
9»& ait : Tu hic eras bile jumente.
JfiM; X SeculL
puchesne,
9,Rex vero tota terra Saxonorum va-
y^ftata Populo illo interfefto » non ibi
»,hominem majorem relinquerat vU
,,yentem , nili & gladius (uus, quod
«^l|yatham vocant, per longum habebat
Nofter.
«^Non ibi majorem hofntnem Tiventem
^^reliquit nifi ut gladius fuus quod iff^
«>ta vocant per longum habefaat
Pag, 717. Cap,4i,
Duchesna
«,Eo tempore deffundo Gnndoaldo
5»Majore Domus inclito, Dagobertua
Rex Erconaldum Virum inluftrem in
Majorem Domatus ftatuit
Nofter.
Dagobertus Rex Ercbonuldo Viro in<t
5,luftre in Majornm Domato ftatuit
99
99
Cap. 4)«
;»Regnavitque (Dagobertus) atmos 34;
Nofter : ,»anni8 44.
NB. Secundnm Pracfld. Haynanlt, Dagobcrtua
^ a«no 0,%^ 8^ 644^ rej^&vit , annos nenu
^o
m,^m inpy.
pe 22 y quod ^ noftro Anonymo magnoper^
diftkt Magis adhuc, fi Regni ejus initium
a morte patris Ciotarii II. qux evenit anno
6}i' computes. Auilrafix enim Regnimi jam
ante aliquot^ annos Filio. tradiderat^
Cap. 44,
s,Obiit aqtem Theaderiqjs Rex » re-
„gnavitque annos XiX. -* Nec mul-
„ to poft ipfe Ctodoveus puer mortaoft
s,eft , regnavitque annos IL
Nofter f adem habet
IJB. Etiam hlc annorum numerus non conve-
nit cum Prefidis Haynault calqulo. (^i nempe
Theodericum III. ab anno 67^. ad 690. ChIo<
doveum a 690. ad 695. itaque annojS 5^| xeg^
- nafTe refFert,
: Cap. LIIL
ssSuccedente igitur tempore tterum
^ipfe Chilpericus — -» perpeffi funC
t.difpendium. Quo etiam tempore pras*
„di<3ms Vir Catolus excrdtu commoto
t,iterum contra Chilpericum vel Ra-
t,genfredum ad bellum furrexit
Nofter eadem habet, fed in his Tocibus :
9,Cum Ple&rude Matrona difceptavit.
Codex noftef mvtilus eft, & d^eft folium
integrum.
Ultima pa^ina habet hacq , hx qiubu» Chro-
. oica definit;
Dachesnei
«»Fran d veroTheudericum IL Cala Mo-
,,oafterip enutritum filium Dagober*
»»ti junioris Regem fuper fe ftatuunt
9tQui ufque nunc in Regno fubliftit
Nofter. »,Monafterib enutritum filium
^pagoberti juniods Regem fuper fe
t»ftatuunt Qui nunc anno fexto in
,»Regno fubfiftit
ific defintrCodex nofter , qui fcatet mendifi
grammaticis , & ortographids , pr6 illorum
temporum barbarie , quam in multis ejus
aevi. codicibds obfervavimus. Teftis iiia in-
fcriptio codicis Conciliorum ^ Rachione Ar«
gentin. Epifcppo jubente fcripd , de quo
. Tomo I. noftri Catalogi plura dixi. Ju«
bente enim illo Epifcopo Rachione, foioe*
ciimi plurimi fcripd funt
22. Codex membnin» Xllh
tn ^jrbvr gtnealogita Regum Francorum a
Pbaramundo & Sicambris ufque ad
Ludovicum Pbilippi Aug. Filium^ad^
ditu Hifidricis quibmdam narratio^
nibm adfingula Regna.
Hifioria cbronica mundi ^RegumFran^
cia ab orbe conditoufq; ad Pbilip. Aug.
Autor in praefadone ait fe Hugonem de S.
Vidore fcqui. In fine codids legitor : ,,ann&
,,Gracias i28o.die Domin. ante Feftum B.Egi-
„dii fiiit Eclipfis Lunae.'* — quod Itriptum
. Tidetur eodem tempore , quo codex ipfe.
607. Codex membfaiL XlIL
fivo
' Anonymi CbronicoH Re^m Francorwn^
ab origine gentis , ufque ad obitum
Ludovici f^ilL vel oHnum izzC^
goKa.
Hoc opurcuUim , quamvis dtuluB & no»
ttien autoris defmt , idem efle comperimus,
ex qoo excerptum dedere Fragmentum Edi^
tores Thefauri Scriptorum Franoiac, Mona«
chi Consregadonis S% Mauri, TotnoX» Farift
1760. foi. pag. 278. 279.
Quum vero nihil diud hadenus in ilk coU
ledione de hoc opufculo traditum fuerit ^
auod tamen memoria dignum videtur, ideo
lud amplius defcriber« , & exoerptum ex
iilo fubjungere opene predum fbre duxL
Implet paginas H|- & in iibros ;. divifum eft.
Frior tradit hiftonam prims fdrpis ^ nempe
Merovin|:icai , & paginis 124* ahfolvitur. Se*
cundus kber Regum e Caroli Magni idrpe ret
geftas refert) adpaginam ufque ^05. Ter^
tia pars ^8» tantum paginas implet, & in
Ludovico Vlil. Regis Ludovid Sandi patre
delinit Ex ladno fermone hoc.opus transla«
tum fuiiTc docet Ffaefado. Decficavit verfiQ»
nem fuam autor Alphonfo Comtd Fidavo«
xum & Tholafie, Ludovici San€d ftatri. Fpn*
tes y ex quibus hoc opus conditum fiiit , in
Prsefadone fit: indicantur :
t,Et porce qu'on ne me tiegne a men-
9,congier de ce que je dirai fbiis fent
i^que
sssEsessasssssBBSSBsaiipBaBSBeai
,>qae ce qae je dirai eft ejlres des ge-
»,ftes de ces Sains : Sain Remi » Saint
»,LoYi , Saia Vendical , & de la Vie
»,Sain Lambert^ qai enii commence:
9,Gloriofu8 Vir &a & es Croniques
„Haes de Florence , & es Croniques
>,fiobert dAuxaerre & el livre Ifidoi-
99TC qui eft nommes Etliimologie, &
y^Croniques Saint Pere le Vif de Sens
M& es Eftoires de9 Lombar^ , & el
,,livre Guerin qui dit que il oorri
9,Karles M. & en une Eftoire que Ton
,,apele Tbupin^ & en un livre qui
„parole des geftes des Rois de Fran-
,,ce qui eft k Saint Qermain des Pres
,,& el livre Nitart qui parle de la
„discorde Louis le Pl £t es Croni-
^qaes de Charit^ , en Peftoire de Jhe-
,,ruialem & en un livre qui parole des
Mcrovres.Louis le Pi & de fon lils Fe-
9,lipe qui a ce tems raignoit.
Nota funt maxfmam partem opera , quae fik
pra laudantur. Uldmum opus in hac ferie
eft Vita quasdam Ludovici Sancti ; quae fe-
qunutur de Philippo Rege , autorem fub Phi-
Uppo Audace , Ludovici Sandti filio , fcripfiiTe
probant. Fnefatio aiitem h;is veibis incipit :
J
Num. A. £iiM&
»)A fon tr^ chier Seigtiear le Tres
^,bon Chreftien la Tres vaillant per-
„fonne Conte de Poitiers & de ThoB-
^Jdufe. Cil qni eft fes Serjeans &
»»Clers Sc fes Qbeifans qui a cefte osu^
^,vre translat^ de latin en fran^ois eii«
t)Core foit il pou digne de faluer • Sa«
>,lut cn Jefucrift,
Sequitur Excefptum nbftiiun qu6d ab uhi-
)nis lineis excerpd , quod exfiat lA Recucil
tdcs Hiftoires dos Gaules , TomeX.^.279.
incipk , nempe a moVte Regis Roberti anho
16 ji. definit vero in obitu Philippi l ncm-
pe anAo i log. multa condnet ledtu digna ,
quas animadterfionibus illuftrare opns eik
^ Jcil Robert out 3 fils de & femoie
^^Conftance , Hiie , Oede & HenrL
,>Hues li aisn^s fu facr^ & enoins Sc
^Jeves a Roi a Compigne. A icelui
,»prift une maladie telle quil en mo-
,>rut z ans devant fon Pere; Comme
9»il fu trespaflfes Henris fes freres bx
»)Coron^s en fon lieu & tout a la vie
s,du Pere. Hnedes eftois drois fonx»
,,ne demora gueres apres queli Rois
„Robers morut a Meleun , & f u ^
.^ois (enfeveli) a Saint Denys de les
fffon
ttfon Pere. Qpant cil Rois Rbbers fii
»,mors li Rois -Henris (es fils prift a
»,{bmme Anne la flUe du Roy Ruffin.
tJcde Dame pAifbit plus as cfaofes
9»ayenir que as ehJErfes prefentes» cfeft
»,a dire qu^ele ptofoiC plus a Dien que
»^as chofes du fiecle » dont il avint qu'-
>,ele fit eftorer (bStir) une Yglife a
^ySenlis, en Peaeur de Saint Vincent.
»,dicele Dame ot li Rois Henris 3 fil^
^«Phelippe Robert & Hues le Grant
^Jcelui Hues li grans engendra Raoul
^M Conte de Vermandois : EI tens ai
»,celui Hne fu fondes li lieus qui eft
»,apeles de la charit^ « & le fit fondec
),& eftorer Giiraus uns vaillahs hons »
^,qui fii I! premiers Prieurs du lieir
^^mesmes. Et icelui lieu ou Podym
^fix fond^e li donna la noble lign^o
,)de Chalant En Pan de lincarnadoa
>»iOf5. quant li Rois Henris oC
,,raign^ 30 ans il fift HieUppe fon
,,fils enoindre & lever ^ Roi en PY-
,,glife de Ralins. £n lan apres ftiorut
9,li Rois Henris qui fii portes & ea«
»»fois ea ITglife Saint Denk
£ Qiiant
BS-SBSSSmiBBBMHBSfBaBaE
9»
Vnm. ,JL SeadL
.Quant Phclipcs fii Sircs & Rois, II
,prift a hme Berthc . la fiUc Baodoin
Je Contc d^Hollandc , & Socr le
j,ContedcFlandrcs; dicde Dame cn-
.gendm li Rois Phelipcs Conftancc
,qoi fti feme ao Prince d'Antiochc
»Cil Rois Phelipcs acheta Boorges
4'an Chevitier qoi avoit non Kar-
.,fnns s & li cofta 60 m. foos. En ces
,,entrcfctcs mot goerre entre Gode-
,froi a la Barbe qoi cftoit Cootes
,d'Angiers , & Fooqoe Rechin fon
^frere qoi eftoit Coensdc Gaftinois.
,Et fe pleignoit icil Fooqoes dc Gio-
►froi fon fr^re porce qoe il Ij avoit
4on^ trop petite partie de la tcrre,
»Cil Fooqoes s'envint ao Roi Fhelipes.
ȣt li promift cn bonc fois qoe il li
^onroit toot Gaftinois cn heritage
,sil ne s'entremctoit de leor guerce.
„Et li Roy li otroia volcntiers. Qpant
31 oot Potroi do Roi , H corot fos
Gi^oi (bn fr^rc. Et ot cn s^aidc les
^•Barons Dtmim & de Toraine. Et
^i ot moolt grant goerre, & grant do-
,,mage & de Ponc partic^ & de raotre.
>»i
»
..1
•*•
»»■
*>i
**
k
«7
>, A !a ImMq fo Giefrote vajncas & pris
»»& fl^ en cbartre & tenas toas les
), jors de fii vie qoe ofiqaes if en oifll
^»Lors lefla dl Fmquet Gaftinois aa
),Roi de France ors comme il ii avoit
»,proiniB. Et li Rois iora bortement qae
^Jl tendroit la tertie atis m & as cou-
^ftunres que de avoit ^t^ tenne. Cat
9»aatrement ne Toadrelit li hdmmedi»
»»pais fere liommage aa Roi. kil Roia
^,Plielipes ofta t!e Satnt Martin det
>iclians les Clers feculers » & i eftabli
»,Moines de lH>rdre de Claigniqai en»
tsoore y font
«An tens a icdai Roi Fhelipes qaanC
^•il ot raign^ 2f ans Tindtent noo-
>,Yeles aus gens de France , & as nai»
^cicms dentoor qne h terre de Jefo*
^iaiem eftoit degaft^e » & qne li (kini
»,h'eas eftoit conchii^s & liures a maL
mU Turc & li Perfans avoient en-
>,v2ds les Creftiens & en avoient plo»
^fenrs ocis , & a plnfburs fetes main'»
»»tes moleftes , connie ce s^efmurent
,»tnit communemdnt li corag^ desbons
•^Creftiens. A icel tems .yit len monlt
S « dt
■»-
•*s
. s,dc fignes tpariflbos el Ckk^ li im s'en
9,hardirent por lcfe autres, premiere-
«,ment U Dus Sc U Cante. Tuit li
' ,»puillan8 & tnit li noble , Tait franc;
; t>Tuit ferf t poure , riche j ETesqnes,
. 9, Arcevesqnes , Moinest Abes, ^iel
,»& jeunne , Gar<;onnet , & pucelletes,
„DaiDei , & DemoiTellea , Vallet, &
. „pucelies , treftuit fiirent dun cor^ge
9,fan8 pdne redouter de vencher la
. „honte Jefus Chrift. Cil dEfpaignes
^fesmirent , dl dEngleterre ;^ Pe
•,Normendie. De Bretaigne. D'fifcoc6.
„De Flandres. De Provence. D'Aqui-
„taine. De Loheraigne. De Borgoigne.
,,D'AIlemagne. De Lombardie. De
„Puille. De Calabre. De Secile. Tre-
„ftuit communement par Tefpirement
„noftre Sdgneur priftrent la croix
„pour aller yenchier le tort que Pen
„fefoit k noftre Seigneur. Et firent
„treftuit notre Creitien pes k leur ane-
„mis. £t fu partot communement pes
„a fermee & premierement li Creftien
„coururent fus les Juis par tous les
t,lieus ou ils les fovoient & les con-
„traintrent
f9
;,traintrtiit k croire en Diivu Tuit
9»cil qui Youdrosent croire fureot baup-
s»tizies. £t cil qui ne TOUidrent croire
nfurent ods, ^ comandes aus Deables.
,»Or porr^ oir les noins des haus hom-
;»iiies qui a cele Toie alerent outreniien
;^PIerre li Ermites. Godefroi de BuiU
5,lon • Baudoins fes Freres , Baudoins
9M Cuens de Mons en Hayriault Li
9,Cuens de Saint Giles. Rkimons 11
t,Evesques de Forey. Binemons le fils
«^Robert li Normans. Hues li grant
t^freres au Roi Phelippe de Prance.
t»Icil Hues fe prouva preudons en age^
ft^Evrars d . . • . Achart de Mont*
^melion • . . li Cuens 4c
^Chartres , Robers de Canon — —
;,Tult que f ai nomm^s & moult dVu-
^tres qui n'efterre nomm^ alerent ou-
„tremer par la vOlent^ Jefo Chdft por
,^(a honte venchier. £t firent tant en«
,,trax par Paide de Dieu & par leur
^grant peine que U dclivrerent Jeru-
,,&lem & Antioche & moult dautres
^,cit6z & de Chatiax des mains aus
asSarrafins & ^e jleur povoir. £t gar-
E'3 «^derent
^K)"
Mderent le paii de Creftieiitd & ea
,»chacierefit les Payens»
,,Apre9 ce quant li Rots Pbelipei oft
»,raign6 42 a^s il ayint a Ibn terat
»»qiie Moines qai eiflrent d« Motesmec
^«fonderent une Abaye qoi eft apele^
„Ciftiax. Icii Phelipe lefla (a fimmc
eieponfe qui ot non Berthe de laqae^
„le il avoit un fiis moultvaiUant qui
»,ot non Louis le Gros. Et prit unc
«,autre femme contre droit , qui ot
9,non Bertrande laquele avoit leffi^ fon
9,Seigneur qui avQit non Fouqueii
»,Rechin d^Angiers." .
Ha<flenu9 Etcerptum noftnun.' Opus iprum
ex varii^ Chronici» compilatum eiOb pateu
In hifloria tertifli ftirpit « R^um ncmpe ei^
familia Hugow Capeti ^ brevior eft narratio»
quam \ii prionbus. Quae de Roberto Rege»
Augonis Capeti filio , edita &nt in TkeGiura
Benedi^norum S, Mauri, rcpetere noluL
De iilus Roberd Regis monere fatis eft, au«
torem Chronici noftris , quartum fifium ^
iiempe Robertmm , omittere > qirt Dux Bur^
gundi^e fuit > & poft patris Roberti obicum
de Regni fucceffione cum fratre Henrico Re^
ge beilum movit , Infttgante & fovente mft^
tre Conftan^a y Quilelmi Aquitamie Dud^
filia , Regis Roberti ukore. De Roberti pro-
{eoic vide pi9ch>ue Franeorum Hiftoricum
7»
JftOfk
illiiftrem ) Mezeray. AlterFranconimHiftori-
cus Johannes de Serres , Robertum , Regis
Roberd filium, Henrico natu majorem fuiile
tradit, & a Patre fucceflione Regis & legiti-
ma primo geniturae jure privatum , quum
a reliquis Hiftoricis Henricus poft Hugonis
obitum natu maximus inter fratrcs fuifle tra-
datur. De Eudone , quarto Roberti Rcgis fi-
lio yide Hiftoricos nempe Mezeray & Ab-
batem Veliy. De uxoribus Henrid Re^is ,
Mathilde nempe , Conradi Salid forore vide
eundem Mezeray. Hanq Regi Henricq cir-
ca io)4 de(pon(atam , fed nondum nuptam
ciiaSc tradit Wippo in Vita Conradi Salid
^nam edidit tomo 4to fcriptorum Gendanico-
fumGotl. Stnivius.Rati$bonae i726.fbL Altera
Regis Hensici uxor , Anna , Regis Ruflbrum
fiiia , ex ^ua liberos fnftulit, commemoratur
noftro Anonymo , qui de Mathtldi nihil
habet Mezeray de utraque fu(e diflerit.
De Pr^cipibus & Nobilibus f|ui primr fub
Duce GodefHdo in Paieftinam expeditioni
adfuere confer Hifloricos de Bello (acro.
Nomina multa Prindpum refert Mczeray,
nbi eam expedidonem narrat
^09. Codex chartaceus , olim Claudii Fauchet, XV*
in fbL dein Bongarfii.
Anonymi Hjftoria Andegavenfim Con^
juhinu
Inido Operis , quod idem efle exiftimamut
cum opere illo « quod fub No, 14947, rec^
fnitP. Le Long. Bibliotheque hmorique de
la Frailce, amor anonymus librum dedicat
£ 4 Haw
7»
Jhim. J$, Seemlk
Henrico II. Flantagraeto Anglonim Regi ;
res geftas Comitum Andegavenfium Avoruixi
nempe Henrici Regis, a Caroli Calvi teoK
poribus ufque ad mortem Gauffiridi Ptanta-
gened ) PatrisHenriciRegis>deducit. Implet
folia 91. paginas 182, Hooopus quum ha^
dtenus anecdotum fit , praeter excerptuni
quod Lucas d'Acheri fpicUegii tomo 10. edi-
dit ) hic edere lubet; initium ^ dedicatio^
nem nempe & pr^sfationem i detnde quas^
dam ex ultimis operis paginis. Sic incipit:
»,DomiQO Henrico Regi Anglorum»
„Duci Normannorum , Comiti Anide^
^gaTomm, Toronum, Cenomanoromt
,,Prineipi Aquitanorom , Duci Va(co^
9,num, Avemomm, Duci Cbam Briu
,,torum • Frater fnoforu Momftctii ^
»,humillimus Monachorum & pars ima
^Clericomm , pacem cum gaudio »
j^vitam lalutem & fenitatem ab eo qui
^&dX £ilutem Regibus.
,,Hiftoriam five Gefta Andegavorum
9,Confulum Anteceflforam tuorum ex
,,multis Dodorum fcriptis excerpfi in
9,uno voluminis coi^ore compilavi \U
„cet quidam ante me breves Cronicas
,,fcripferit & tn proemio ipias prece-»
i^dente hujusmodi v$rba premiferit de
73
^^ConfuUlm Andegavormn 9 quas nimis
,,confufe rodique fermone (criptas
^,compari quam verifiimc potero pau*
^,cis verbis brevitec Sc commode enu-
s^cleabo* Nos autem moderni anti^
9»quorum emuli cum vita noftra brevis
^^fit mcmoriam eorum quam maxime
.^longam efficere debemus , quorum
A^virtus dkf^ & eterna habetur. In-
•«>tentio igitur noftra eft vitam mores
«sadus anteceflbrum tuorum Andega*
tsvenfium Confulum in propatulo d&*
^ymonft^-are &c
Dehi fontes , ex quibiis hiftorlam fuam com-
pilayit , onumerat fio : .
-„Ut autem in his qaac fcripQmus vcl
„tibi vel ceteris auditoribus f. lefto-*
y^ribus hujus hiftoriae occafionem du^
,,bitandi fubtraham , quibus h^ec au-*
„toribus didicerim breviter intimare
9«cttrabo, vera enim hiftoriae lex eft
,»fimplicita: id quod &ma vulgante
ncolligitur fcribendo pofteris rei^fica-
„rc. Primus fcriptor exftitit Tbomas
^^Lucbenfis W qui brcvcs Cronicas no^^
Nota (4) in^ffl&r^e a Bongariii tessA^ legituit
' Tbimw de Lficbis.
74
»»mine Odonit Abbatis intitnlatas (ot I
t»ab ejas ore aadivi) reperit , & malta '
»,quas fiima teftante cognovit addidit
•tSecundos exftitit Rabinus W & Brito
^^Ambaziacenfis qai ipfas Cronicas e-
y^mendaverunt & qaedam (at Tiva vo-
»»ce ab ipiis accepi) addideront Ter-
titius ego ez multis hiftoriis molta ad»
»»didi & ad autoritatem hiftoris &
yyftudium audientinm five legentium
9»nomina audorum annotare curavL
^Primo ex Hifioria Francorum nott-
t»nulla. Secundo ex liiftoria GlabdU
^RoduJpbi mvitSL Tertio ex Cronico
wGauffredi de Recbin aiiqua« Qpar-
t»tD ex didis Magifiri Rabin quedangi
t^necefTaria. Qpinto ex fcriptis GaBe^
^yrii Co?npendien/is Majoris Monar
,,fterii Monachi non negligenda. Maec
^^ego dum in abditis volaminibus in-
»,veii^em fcripta non fam p^pefras
infrudtuofo filentio tegi &a
Poft praefadQnem , imtiiun narrationis .fic
habet :
fft) la maigitte, JUMi, Bntm£Amtot/k
75 '
mmmmmmmmtammBBKssmmmmmmmmaB
ji, SecmlL
»,De Torcpiatio £ Tertolpha Fuit
,»vir quidam de Armorica qus nunc
9»Britam)!a minor dicitur GaOico nomi-
,,ne Torqmitius, genus cujut olim at^
„Armorica juflfu JVlaximini ImperatOk
,,ris a Britonibus expulTum e(t Ifte a
,,Britonibus proprietatem Tetufti ac
,,Romani nominls ignorantibus cor-
,»rupto vocabulo Tortulphus didus e(L
,,Quem Caroltts Calvus eo anno quo
,,ab Andegavis & a toto regno fuo
;,Normannos expulit illius Forefte quae
^^Wdus Meruli nuncupatur fbreftarium
^«conftituit. Sicut enim cum plures re-
9,ferunt genus fiium nolentibus Brito*
,,nibus (^) dtu in nemoribus vixerat^ it
»,vero in pago Reshdonico oriundus
»,faabitator rufticanus Itiit ex copia fil-
^veftri £t venatico exerdtio viditan^
^hujus modi ut aliqui Britones Brigios
,»vocant nos autem Frand Biriarios (^
,»ve pedicarios dicimus (^X
Qiu»
(a) In ma^e a Bongarfio : Rnmit.
(fi) In margine Bongarihis: Berjir^ peurdrar ^
de Farg, De hag voce quam & Germani
habent Birfm , vide Du Cange, qui etiaQi
buuc loGum citat^
2lum.
»t
99
Qus (isqountur , ex ultiinis Codids pagiois
ufque ad iinem e^Lcerpimus.
Deinde (poft mortcm Baldoitii Hic»
>»rofoiymarum Regis) Jlierololymitas
,,inito falubri confiiio alii^m Balduv-
„num Confulem ^^es divina prudea-
»>tia Jherofolymis gratia coUoquendi
cum Rege cognato fno tunc profec-
tum illico fibi Regem creaTerunt ,
»,ita cui coiloqui morte pre?ento non
„potuit communi elei^ione eo fepulto
,,in Regnum fucceflit *-^- Ifte Bal*
^,dumns carens fiiiis ex uxore fua fi«
„lia$ genuit , quarum |Jrimo*genitam
^Andegavenfis tulco, aliam Bnamun*
9,dus juvenis princeps Antiochenus lia-
»,buit uxorem » ex qua genuit fiUam,
„quam optimus Raimundua fi-ater Co-
„mitis Pidavomm cum Antiochenp
9,Principatu duxit uxorem. Buamun-
»»dus filius Roberti Guiscardi ex Con-
^ftantia Philippi Regis Francorum filia
„iftum genuit Buamundum, qui a Da-
^mafcenis occifus e(i Mortuo Baldui-
»,no Fulco Jfaerulalem Regnum viril^
,,ter rexit, Damafcenos Afcalonitasque
„fibi
77
9,fibi tribatarios fecit , denique ante-
g,quam Raimundus filiam Buamundi
,,duceret Antiochenum principatum
9»maximo labore contra Turcos abfque
muIIo damno manu tenuit , qui ex u«
»,xpre fua duos filios Balduinum & A-
omaricum genuit , ipfe vero cum ad
,,fenilem perveniflfet etatem, vir bel-
^ylicofus obiit» fepultusque eft cum a-
9»liis Regibus in Golgotha , cujus fi«
^ylium Balduinum Jherofolymitani Re-
ytgem fibi conflituunt
,»Ut &dum eft dum Gauflfredus filius
»,Fulconis Regis Jherulalem terram
»,fuam in pace regeret monltu impio-
„rum Helgas frater ejus Ceoomanicum
»«exigens Confulatum ipfum fratrem
9,(kpe impugnabat quem captum Gauf-
Mfi-edus multis diebus Turonis incar-
9»ceratum tenuit Sed poftea inde \u
»,beratus gravi morbp a carcere con-
»»trado juvenis obiit Semper potentes
»,fi*atres male concordes nimiaque cu-
npidine coeci res fuas in medio tenere
9»nolentes inter fe diflSdent , & cum
»»fna8 vires mifcere juvat pereunt Fuit
^«autem
7«
Vwn. A. SicmM.
fe,autem Gauf&idas profoitate admira^
i.bilis , jufticias infignis , miliciaB ac«
„tibus deditus > optime litteratus, in*
9^ter Qericos & Laicos facundiffimos»
»,fere omnibus bonis moribus repletas»
9»& quamvis muicas tribulaciones a fuis
»,fit perpeflfus » tamen ab omnibus eft
,,dtledus quod in acquifitione ducatus
««Normanniac comprobatum eft. Anno
ab incarnationeDni(«)h^£/r^J^
timo regni Tero trigefimo quinto
Henricus vero , Rex Angliae , obiiC
juxta Rothomagum in loco qui Leons
vocatur ante natale Domini » cujus
corpus delatam & fepuitum eft ia
Anglia » quo mortuo SCephanos Co«
mes, fracer Comicis Theobaldi, nepos
defundi Regis » dic natalis Domini
coronatus eft in Anglia Normanniam
•,in fuo dominio recinens. Secundo
«,anno ficcitas permaxima fuit a Mar^
tio ufque Calendas Septembris , quo
tempore Gauffridus Comes coadu*
natis mazimis copiis militum & pe-
99
%9
99
• 9
99
39
99
»»
ditom
(4) Codex male habet quatre centelima pr<i
nj7.
79
,,ditaiii adjavantibin fibi Baronibas
i,candis Normanniam intraTic» eam*
^que totam acquifitam excepto oppi-
,,do qood dicitur (^) Guilanum, quod
,»Regi Francorum Ludovico ne fibi
- tsQQceret conceffit , fic Tero Dux Nor-
. tsmannorum effedus eft. Qpo autem
. ^labore quanb^ue cura jMofteriohdni
•^Benardi obfeflfum hyeme & eftate Tix*
,,que etiam anno perado captum de«
»»leTit » quantamque (0 omnibus
t>notum eft , ut ait Boetius. Qjiid di-
. Mgnom ftolidis mentibus in preces nifi
. «tUt opes & lionores ambiant, ita tamea
^Qt cum fiilfa booa pepererint illis o^
. Mmtffis ad cognitionem Teri boni fefti*
ft^naoter perTeniant Gaufifredus autem
. »,qaodam tempore, cum a coUoquio
, ^fRegis Francorum in confinio Nor-
. 9»manQiie & Franciae fiido rediret ni-
t^mio calore ipfum orgente balneo
•scujnsdam fluTii ufus febri peracuta
•»apud Cqftrum Leidii p^Tenit» ibique
t»noa
(k) BongarGus adfcripfit: ffi/or/.
X^) Q)i8dam hic legerc nefcio.
11 IIHIII ■!> ■— -«■■—111*3— —gW
Jftam.
»>
9t
»S
otion fihe dolore & loda fuonim iii*
>,terit corpusqne ipOus Cemmanictmi
delatum eft, cuique Maufoleum tanti
Viri dignum j& Epitaphio coropofi-
tum honorifice exftat Quid mU
rum , ti mors adverlante & repug-
»,nante patura GaufFredo adhuc ado«
j^lefcenti contigit , cum tefte Tuiiio
«^adoiefcentes faepe fic mori viden-
„tur, ut cum aqus muititudine vift
„fiammae opprimitur & quafi poma
„ex arboribus cruda fi fint vi avel*
»»luntur , fi matura & coda deddant »
„fic vitam adolefcentibas vis aufert»
9,(enibue matifritas. Ifte ex Mathilda
uxore fua tr^s filios genuerat, Hen--
ricum , Gifuffridum » GuUebnum ,
pueros fpeciofos & a patris & avo-
»,raiii probftate non degenerantes »
quod nqnc eorum operibos O0ffl«
probatar. Finis.
9*
»>
Hlc dcfinit opi&^.
Codes
4f- Codex «haiMctms, XF.
m-dhis , ftd a peQiRn artifice ,pifturis onia<
tu3 j deeft ptius libri falium , cQtn tacalo ,
«onrinet :
Anot^i CSjronicm Domus Aufiriactc
Idem, cnm «pere getmanieo , ^aodedidit
iintci Sctiptoics Renun Attftriacanan. R. P.
iteioQ., Pe^ Vieniu 174*; ftiL Toino L
liac titulo : -
^tMatbei <:$^usdam , vel Gr^wii Ha^
,^em Germanicum AufiriaCbrenioan.
In nsftto codiee wro annexa Aint,.po(l fe-
riem Qiranici editi , quod in anne 1 1 9$^ (!«■
Cnit , nempe in itinerc HiMiftlymiQno AU
bcni Auftriaet , varia , ab «adem manu, fed
^x autOTcm HclTetumgcnea lapinnt. $tmt
TCio bce af^ndices :
1) Cvmen gcrinanicimi de Bella ArxQvienli ,
titio Hdvedi juffu Conctlii CoDftandenfts
f fideiid Auftiiaci ditienem iavafenmt. Sis
lekibat:
et0&n) f«lttf
aMI port ,
cnsm ortf
,fn ^twfai
Mftaf .
otten numt»
SArfhn tun^
wintnt^
ar{cc Itjl
2Aiw. ^
,J>at nKcf^ tnDfl m» &C& fto tilt
' *" '" lunatt
tt
Et 9a
tt^flefeit
R id»
Mf
M gnf
toil
««.
imnm
«giliiniidi iati mi moitlM aitn
,411111 miii ti<f n"» '<»i 9<t«
Jbf Mln anlt M nin Mi Dhm
„e< inuH M 3ont «» tKOii
M
«4
„e» fMt miit gna MH^
„eur
^, inrin Uc (hn M( A «in tWh
^ traiK IM< 9(mi tt ^ mK t<i<
,eurrn» nu Md fm Umt t«4
„Bi> mi» t« nilt it Wiir w»
„e man Nt lM||tt Mfi^' '
„3)* inii-<llt Nt jt»»e nm M
nSBiK r°l M mmati liintt m
«Sti M Mtg 1« Itn Idt
„3t Cigtn> »tw «tliStt 6«tt'„ ■
„mi ma mitt gtimli Wtn fHi »* mlt
„Seim ItCttimn M DIM tttM
„60 btllnlittt ei«w> nxl in litint
„•>($ tmattgtnt fflm ttm iitdl -
„Sit nm.fii «n tflBjtn m*<«
„*iinli (KMfm » Kttt' tnfflW
„S)Mt --^-ina nm ttm lOM ^nvffot - ■*
„3)0 tt tt< nttK' lom «ftMm
„©ii< tt iH ttittg ffifMiit^Aim > ■-
„Unft ttMltt fm Mtncn ill< mim liNitt^ ~ ■
„SBif M tinntilx tMJ Wtif i4i nltt
„(StH Mlt W nn tm 9hne
„Unt |t «Hliil ' ' ■ ! ,■ -<
„6d)n>intn"ie ftait>i6ii*
„g)lan miift n ^ . - .
n3i titeitiit ni I lom
,.Unt ^b 1)1 vttloill
„9llan ntifl » i (tfiii.
„Unb n>tt wl n>a<
nSifKifEbnlKi i j^nntwfl
„&) ttftnnt : . r gtll
..etditi liit bn 3fII am untttftt
„eiitat& nit firi D«n ninlftt
vSaiUingtR lilt ti}'fut|Ttneftg
„3(5 loOtn ^ Bon UingtnDtig -
nStV^ntH ^ bnltt^ ticl g«t Mft
i»tit
s«
f»
99
9San mm dM fitftt ta* m w( 9^
7,^r gnb witi twtter unMnitt tott
„gRit fcatt get&i f»ro§ uttjjcmtt* .
«,SSatt()a Don SSott tcr 9on 9alm ttnb oer
. ton€i(^b(K» . ^ ^^
^gtinen txittct tm ttmfHtm tm f^vb fya
ftWoflen
mH nitt ti^ lA fj fol (lo«ett
|onb mi ftttttb ()tAfhi m\> ft^en
„Uni Wff tt>iH K* «4 onfiftiiKn ^
,,2)te ftett in €raon> fiMiacbenb uf eiaem munft
,,fio(^ebocttet ftttft unl tft (unt^
,3et tt4» ba< mott f)U ^et&n
^SSiet loeBittt nitt al)elto .
»»2>ai mott muf merben oetod^
9,m bufiscn unD ettlid^eftettimbieMcbcitf iccb
brod^
i»9Bie ed furet il» erganactt
^©oi toeift ma ml «e flrnKmgen
„Smen unb WHWwflttbieenfopfftmmiMr,.
,36 «drett »9 fiirfee t»a btU^t mttii ft |nM
„^ie bp ib maa man n>ol oerfUci
9,$ia< iai Srgon) b^ n)ot set&tt
9,2>et b^rfcb^ b^ itt aHtet |itt
,,3n fnirmen tetfcn ttttb in firitt
,,Unb finb critcben n>ot bcffambctt
,,^ott bebtttt (t^ no4 t^ot ft^nbc»
9169 bonb gebat fitog ttngcoiacb
,,2>a< mei^ bct morgart anb €ktt4>a(i
„sato« fol b«« M^ «roi bictttc ctide
„9Ut fd>fac(^ai tcpfhi aDbateOc
•,6tD|et geil eantl «aaen bet {tt
t,€r^on> mi wMii fi^tt oo)> mi
»,S>ai nnfcnt tvittmai teb. UKifen
„6tiiren ftbe^ ctbcufutd) mfiu
^,^ft ofle^ nff Crgow) gcfallm v
pW<li Mifymb (4) nic teittr mt fiafe» v .
87-
F 4 SeqmintuT
n
m
2fkm,
Sequuntar wh hjftorica, (px^ hk fiAjungiw
mus, dc Convcntu Fridcrici Impcratoris cum
Carolo Burgundia Duce , in urbc TVevcro^
nui\; anno 147T. S(, donuptns Marchionis
BudenGs exm Auftriaci , anno 1447. ^^
mulb condn^t no^tu digna ^ kdu ju*
cunda :
..3tmi 5CimoD<t. MCCCCLXXIIL
^n tem gro^ Meip fUmo^ te fa
\)U tDin toort. itftb infff dne^dcv
„^cv I(9fet te^itt fribrkt Don ^jMc&^
un^ ftn fwi maKimttiomid^ liid ^
tflrg(f<t> fevfet «m rin tiinfiiletit Unt
tAntttfmmHdiWttt mMfeftun^
„in furt gen trier, (4 V^m ^on
^«^nrgont fia Mttn 806 m<^miH<w
„no M fei^ fun unb gef^al ^
..^nb^dd tcr ^ &e trier nMt iiter«
,,fent ebeit
„«nno \>t^ MCCCCLXXin jk
„uf bunfiad na(^ . ^ontt ffron^fcu^
„tag. bo ^at^ ber bur(b(u<btig |o(^
,.me(t)tid ffiirfl unb gnebig |er {^«$9
„farl9 Don SMtrgunb ^u tift^ gdoben
oUnfern aflergnebigeflen |er«enbe» rini'
^f^en {(ifer. fe^fer #ritiri(ben bon h*
.,fterric&. unb mitt Im |)er|og ffftai^
„Manttni
f»
99
ft
$9
mmmmmmmmm
J9m tmb srAfm tm^ l^imn ^ mttt
„(em (e^fhr su Mer t9«mit/ ^(^ al!(
vMen nnb aotf[^afftm H liem !e^
(tr ^dt nmimtt '
ttnt roM ^ tt^ ttff (m egcnan^
tm tag itt der ni^nben ftut^ \h>c mtt^
•tten tag. mttl atter finer rttterf(t)af|ft
ya ^ntt mai^min. Unt rattt jm iM)r
@r2f e6erM Mttr n)trten6erg» un^
Innt^ tottt)(>«niw^6ergttttb ^^n<
(S)^ nnb |er mttMnt «m toemowe.
2>i( marent xwA dertift s» remten. un^
(iment Mir n&(<» amm ifierrf^er faft
,too( erittgt ^er tm ^ittm mttt
Uo^ Strmm iu remim ttittt ftorvf'
fm dlmen. Unb |ctt ber fe^fer ein
(mn gitlMn fo|ii<^ denMttb an. ttnb
\)or im ^onjim ein gt^in ^reu^ bag
wad imit (o^tg, tlnb rittm^ su €!ant|
moiimin ttt lim ^^ Un^ fom ter
^l^lg m S^ttrdttttb m bmi (K9fet
^fl. nnb ^e^ an etn gulbin fictMi^
„dm ober tfnC ber »a< ntttt Sdrttti
«ttttb ebelm gefletn gefhft n^ ber nu^ett
,Msk Vi/i^ f^ man biffeiM f<tm'
M
f»
>9
t»
•f
ff
f»
i>9
tf
t«
tf
»f
*f
ff
t»
fp,
^
r * - , . . . -w
»bie obgettotttett ftd»i m tett ^emtt.
«.ttnb ttac^ bntt irattMti bo fbntkttt.bie
•»^en od utib gtettdott in tte|ir(M^
,t3fteinl)et^tkjnber(II^ bit
,uff tiuin meffong* (etiDa^aOfotool
.geiietl ^m itt bem er^en fhmbent
,Ui uff XXini. sm uff fier fitteme^
,lin.3[etttt(tl« ms II eleiilang. su o&reft
^uftmtitt fc^tlnt Xil. oypojtel. lUIe
,f{16rin unb |«(C(tttIt lln^ tarnaft X
bilb Me koaroitpur golb. 3tcm Vf.
,(i(t bie tvarent «bergiUt unb toarettt
.fUerto. 3[temIlIL6iIbe(enIan9^fI«
,6rin uttt d^gAtt. 3temX,eretti69
,ten Wbm namlic^ VI. Intter golt mit
,eo^U(^m geftdn. tmMIII &aergttlt
,ttnb fiibrin je eind gr&$er ben Hi an*
,ber. ^ftem VL t&^ II t)ttr golb.
,unb 11 fU6rin unb 6^dult. ^tem
II :i engcl lutter golb mittliecbterdeo^
lang. ^rm tin tc$ xm itel ^lbiit
»Mx inm^ €>antttttf ^lod ttnb ^ont^'
.,tu^ atntoniu^bie ttoen eittftbct '^fbm
»>a&er.ein tNbemateK.bet^.nia^ gulbin
..rnitt
..^
>*j
..!
..1
**i
*»\
,.l
..1
..1
..I
J
.,!
,.1
..1
•>
•*
••
j>
M
„initt Mai (9(^ ^ BMf mittlut'
tiixan golb tifit cMtn ge^eiii stiuxt
•,3t(m dn sulNnpfg niitt groiem
.,f(iiii()>e« iKffein Mr inn ift ber brqer
tio^el «iaer, loib cin ««u(|i tarjnn
0efd>nitten Mn bem ^ligencreiit^.
S>6r ift ciH Memont i(t tont iiiNger jtV
j^er lond. Unb ift ber doid A(a<<Kett unb
it^tlt cAi ^tt unl bejipnr bann um
,11. ^unb^^rt tiilid gulbin.
tiSP^notl^ ber mi^^fo giengentbie
^ereen )n Hi refentni ju 0anct 9R*'
trimin. !D<ir)ttn bo flnub ein trvftne
\>ai wta »ot X. jtaflen ^^c^unb o^^fc'
iedKu fponnen braitt unb (tunb 69^
o6en M on boj geme^bitf ^entaib
0i(i«rie&nin (t|i( 1 UU- unt XXX fle«
,^(l)en g«o^ unb dain^ ber mcrtait it<U
•>gttlbin. Unt Ne anbren. jil^in unt
^fnfdultf o^. ImttHirt (ertefter Mer
,»initt golb unb ebetm se((ein unb mitt
^8to$en lerlitt dema(b(t ^tm II jt
)e(M tuiiinb (^alen. ^[tem VI. fct^Qf
grofunb clainal^fil6rat. XII (latten
pan^ borfnn je loafctKU. ^^e o^e«
nonten (Mf ti^ toarenb boi mer^
..te«
99
•t
0>
»9
9»
„MI IMilidtiititbMMtttflBeviiiik
nitogult, 8Mi Vl.riH$iinKn II-tr«
„(1(11 tixt. ^Hm tin (liMtt Mmvm
„f(n dniM mi VI. pchi gettoi
„gni| m mit XIL twlf, unb Ob
„lrt ^citi M nff t(m tif%< (hinli
„iint tniitC j(tt[i(t(t nS rinn gco^
„Stinin ((^(ntinb tiitt(nb k snxnria
„gnIMn lontm «ot inm Hhi. 3t(m
Miti ttmUim^emii mil>tn mltt
Kttn. UnfcdB
$M nu<<in
3l(ni«tun<
)m r(ff(ntal.
>ti(i:t(«f(traS
ji langrt.
„3t(m ott t(m otcribH ti|i( 11«
■..tetmHi) to fat itt ttiftn nat
„fn t<m mittri on Um OHbm tiftti tt
,M "(f ti«c twtit(n ftttni ht S»flW(f
„Von m(ni, t(t l»n nofo, mit t(t^
„fa>»ff »on lilttit» unt ttt S^fttiff
„Mn nttcit^
„3ta liff (« Bi^cnfl^ttRi, to H
„tn $(Ciig «on 9}ut!su«t unt t(c fung
„fW
H
»ffat m<|(mili«ni< M l(tfM fun Mtt
»mnit4(« uM icti^ luiivifl «on frt»
„3t(in e6(H an im MM tif^
„(0 lii^ : Sxt !5if(()i|f tion im}, &tifl
«(to^iteonnlirtniNtg: margrilffnu
ntaitt «on Siit(n, |)(tt 3mo6 tnq»)
>,^<t{ig 0itnnmM Con iftntk^ tttt.
IfMMk.
»,^nett&trg, @t<Hf tUltvig twn ^til^
»>®¥af f<Mfratt \K>n 8infn0(n. tum|Kr
>,$u filn un^ ®riiFQ(fr^rt «on eo»
„neit^9 gcnonttvuc^fef t)on ttHtlMNU^
>.^<mttt; erflegandinitt temefot
„Yoa« Xlill e^en. SBor t)em t^ j^
„(){engent X trometer IUI t^fiffcr H oo«
„fUner , tc<^e(l)m ®riijf<ett , in itOtt
»,6U(Nnen |tu(en rMen nnt Xilll ^
MroUen»
»*^im subem an^rm e^XlI efihk
..^tetn lutem brfttm e^nX efen;
»»3ftem tt«i) (ettt cim h) tr4dt
Mman ^rebmi mit «oftj^ bal erfl ^vi
»»art ^4^ f^ i^ tu^4 dul^ln*
.,3ftem ter l^^g^ofi 93urdent kr
>,t(tt uff fe«)< lunMtt in^n fn jinem
^iiftte atte an ^ttfiNV 9u(&fn pnn
l^in xkt un^ oatt «oH 9f;iicrt milt
(«tinen un^ <fainotm unb mftt 6e»
WU^i in jine %ner tie in i^
•.(amtrde^rtmbr ^en toarettt uff IL
^uobart^ic ^atteub oUe ficfKtrnoeit An^
Me.warmt gttlbin imQ (tt^ritt. llit^
•.oniof i^ 0cfinM.
»>
»f
»1
> - i. w
. «'1
H»c fere ad TajbBnv legnntur iii 0<iMHlifl4
|6urjun(if(t)tn J^ie^du Sequitur alia nai>
fatio : > '
..9t«no Dm. MCCCCXLVII. Sftem
^.Ut l^omM €>it« anorgavete «irdini^.
.2)n nMi ein ^oc&iitt je Dfbr^en. Un^
^,ivdir^ gedeben ein ()eri6gm tion ^ftev»
^^^ bie looi fe^M ffr^brid;^ S^xot*
'„fitt, jOnb loarb ge^n tenr |un«
,gen margr^ Don nit^r^atien. Unb
ujf ber $o(^iitt to toarb 0ebrn4)t on^
.bort^lb ^fftttart fuber win. Unb tiv
.#att bo je maf je eiti fiibcf wih V.
•tmtfieriig guibin ober me t^in^vc*
.fttber. S^ aber xml U ^ebrttttt
,C. ittfen unb me. Unb V. X. ^un^
.Mrt (elber. Un( Viil tufiuit gen^.
,Unb V. X. tufantbibmer. Unb tuben
tM yiL Unb tiKirrnb bd VJ tufig j^fe^
•»ritt Unb^ man jebermoitt fletiug
Moon ^ftf werbair fom. orm imb rtcb.
mh^ Nrett unb buben hn jal oil. ttnb
^«rmen (iitt bajtbil U»b ^il Mnb
.*ft>iBtitt
• Sequtintur Cannina varia de bcUo Buigundl*
co, de Hagenbachio Brifaci gu6ernatore ^ de
igni$ ad Grandifonem &* Mbfafeum ,- <1>i>b
igius noA habec.
9%^
99\
»>-
9«
* Anonymi Narratio PrSlii %aUpenfis.
t)oc, opufculum i^bnymi , qiiod ad medium
(^culi ^V. pertmere crtdbttus , magmuii
' {^artem oongriHt tum nahratioxiie Cdnradi Ju^
,fiing^, cujus Chronkon urbis Bemx, ab
urbe condtta ad annuoi uFqi^ 1420 produ-
{kxxAi , hadeniis nunquam typis prodiih Ufi
JTun^ loftingeii opera Mieha(€l Stetlerus, cu-
jus q))it)nicon omnibus nptum dt, &JBgi*
dius TfchudiuS) illu{ttis rerunTHel^Eeiticanmi
Annafifta , cujus narratffjnc»! de eodembelio
Laup^nii ex Juftingero hauftam e(Ie, iniBtuco
examine c6mperimus« Ideo op^c^Ium no-
ftrum non integrum ed^* optoe pretium
tSt ixnA ; ne ledori taedium aifettet, fi iUlo
parum culto ^ eadem trader^ntur > qu^e Jam
eb illis y Stectlero nempe , & ante illuffl ,
Tfohudio , tca^ta funt Exterpta ilaque
tantum ex opuiculo noftro (ubjnngimus , 6b
obfervatlones noftras aliquas , ubi interaneo»
* dotum Hoftrum , & Juftingerum , narrati(|v
^diKert* Initium opufeuU fia habet;
>»
f>
f>
ab iflcaraatioiie Domiiti 133^
{era fecunda qos tmic -^igiua De-
cemmilliiim martyrumfau^s^eftoea-
flidu^ inteir Bfirii^e& Stl^riburge&fes
& eorum^i^utofes jmcta Ca^m
•^Reale didiUn t^oupen poitf tbnmd ¥e-
fperum in quo conftidn Bemenfef
Sf( eorom &djutor€6 ckddetunt miOi
S7
„qidt^ei»a btmhus tm yiMlam
„qmin imMim falicet iquitKm (f
^ptditum praa ammmiter iUceimir
„(le ipfit Fribnrgaifiba» te eorumlad.
njaloribiK, de <]idbD> ipfiiiB Caflnim
„ fbic obfeffnn , & iftiiB otreflioiia
n& coa&i&m^aa&^ pcindpiafli, me-
,.diiim , fiab A atDdiu tifeU nam-
- T,rione liic iabfcribuotur & explican-
ntor «d oDuipotentis Dei hademr&
us«lotiam perpetatm & ad ipaai rel
''■ngeiat memoiiaai Intiiris temporibas
napad poiteioe omneS' legentei rem-
»pcr duacarani. SUendm cft etga-
nunBCnr .cndCIil ftic modo , quo ia Chro-
ificis Jufflnaui , 'Stetderi , Tfchudij. }n!ti-
cia «iw& Beiae&llum ubique poiet. Pofl
f nauai Beroenfiuni expedidoiMni comra Co-
nitem dc Alberg progiedilur ad pneliuiii
Lanpenfe , cujus appaiauuu his rabis it-
icriliiL I ,
„Tanc Friborgenfes & omnes fupe-
<r tioraa
^»iioro» nemcmiti Oomltti&itm-
t»nuit 10 adjtttQliiim tnn didi Comi^
^tis d^ FaBendiSi. qoam domini (2»
^Arberg «perte <)0iicordi(9er & maoi^
Mfefte & congregaveruot cum omni^
^bos bominfto». &; «djotoribos fids»
^qoos habere.potecant com machinf»
•^Cotfu, torrtt>os & e^iis obftderonc
"' caifamn Rc^e & ctYita*
LouppM^ in Vigilia Beate
»,6am9be Apoiloli amio fopra diiaa
•»In bac obfidiono erant Frflwgen^
,>lies com omoibos foia homioibos»
^Comes de Noyo Calbo com. fois
.,& moltis eqoitibos dedis, qoos de
t^Borgondia fecom condoiit» Comes
^e Nidowe predidos com fois ho^
.,minibos & com 140 eqoitibos ga«>
t^leatis nobiliom qoos de AUatia &
t,de Soevia fortes & in armis iifita*
•^tos & probatos qoefi^it & elegit
s^Comes de Groyeriat Gerliardos de
t^Valendis» dominos Johannes filios
^n^onicos domini Ludovid de Sajbao-
t^dia Domini \(^aodi, dominQa de
VMontaniaco & fiogidi & ^onosqois-
* ^ " * ftqoc
>9
y^qoe cam homiittbos. Daniims m-
tttem £berha€4i|s Cooics de Kyburg;
Mbnm (oia Jipminibus ad obfidionem
^aoa Teiiit,^ fkd «b.alit (Nirte Civi-
»»tatem Bei;neofem videlicet ex parte
s^orientali p«r incendia rapinas & lio-r
»»micidia invafit Advooati vero Dn^
g^cuok At0ri4t ^m hominibus quos
t^habiieniQt in .Ai;goya M hanc obfi-
Mdiooem congregati jam veoire oepe-
««nmt m ergo omnes doodecfaii
^^diebiis xum fiiia homioibiis obfide-
«^yTunt Caftrom & QyltoOem in Loth
^pen glcirumtes de fua nmltitudiof
^Sc potent^ ac in oroatu^ vario ve«
;,,ftium novamm & preciofarum. £-
^^rant enim ut dicebatur commoniter
^edecim miUa honunom ammtorOm
^^peditpm ^. miHe eqq^t^s vel galeatl
Hferreis muris arma^ Haboodabat
»^qne vioum i^ obfidi^ & vqlupta^
^com faabundantia rerum aliaronv
Varrab deitide ihitia ^6b&di6nt9 Laupenfi^
. & ho&bm, fuperbiam t gpv.oBUua Juiin«.
geritt etiamhabeu . . > ^
fod
'X «1
Nmm.
^Erant attteiii eo tempore SctoketQt
;,Bemefi(mm Videlicet Dottimis Jo^
^.hannes de Snbebberg mdes Senioi^
ifSecretarii Tero Burckhardus de Ben«
^neville, MagiAer Bardchardtis Machi«
^,naram» Johannes deSedorf, Bercfa*
t,toldus Gioekntir & Petrus de Krant^
,,ztngen » & v^Xittiftti; VtddiCet Ro^
MdoUiis de^ Mueierea , Fetrus de BaU
;,me, Petrus Wentfchatz & Johan«
„nes de HetbiAigen , qoi cum con^
^JUmriis W^aoehtii de 8ema ddibe<-
>,rati fuerunc dum nlagfA dH^gditia,
,i(iqomodo &-^pteliter reO(kere|>Oflrent
Inrtium & "pro^refTum pugnae Laupen(&
|>auUo alher ^i^at .quam Juftingerue* Ver-
., b^ Antom baic iimt.
^, Videilt& autfcm fierneftrefi hotHtom
^multitudjAemcohtYa fe efle vAlidam
t^ottnes coadutiati lA unbm ^^ ^
„ntts parVus icatteus ad unam parm-
^lamcollemfe congregantes ftabant»
iySb t\m ndfi auderent hofles itnra*
„dere ipfos afpiciebattt de lefitdtiis
jb^e.foatfapagaam preparare ipfanu
lOI
SMPaBMPMmMS9HB
^ %
- ^,que ^ViUtti ifpm de teotoriis in
' ^^fxnBB afcoKlere». oovos niilttes cuiii
^jadati» iq a^m gladiii coram fe
,,la4ere ^. hoffili 8^ ^ito concur-
^fu ^Btra fb aocedere ; & vidcntes
^,Bemenfes . fere addm mUia tqrriti
^fugam : dcdcvnnt . : verfiis Sthwn^ Fo^
^refiimy nt e^dgerent maQos lioilium
i,yalidast iaeer quos inermes & qui-
^dam ftienmt qui putabantur etiam
,^validi js pngn& & tpbirfti. Qete-
^,]i tero fiernenfes qnii.fogam eqrum
-i,non fidemnt» quorum numerqs ad
^tria mira virqruiof e({e poterd|)t 0r«
^miteir ftaptes contra hofles m^nfe-
i«r^o^ - £tf ab illa part0Hquiieran( de
^Ctvitatifaft» Sttvanis fopra He^x^ ab
^hoftibas qui erant equites terribili^
^ter dr;:ufmfiEi(i Ab alia yero partt
,»k Fribwgenfibnf & aliis peditibus
'^ipii Bqnqifqi^ hoihlit^ inYali » ipQ
9,Bemeni(es more Sampfonis quali ru^
,,ptis vincuHs omnis iiiqoris tn fe a^
Mgrefllbs ipfos ', {Triburgenfes fecepe»
^,runt & bmnia vexiUa eorqm proti^r
i»qp al^ftulq^t veKflh^ris (forum &
G 3 i.mul-
99
' 10%
-mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
«>iniAlfe alHs occifis otMmqpit pediti-P
t»bits omnibcit ia ftigMi cooterjis» &
„ad anxiliiun eomm qi^ fab cqiiilibus
stcnnt circtmdati h €onvecteiite& ip^
, «Berncnfes fine tnoia vmiTtdbs aiit oc*
- «.ciderantaQtinlcigainlYert^rmit Nu-.
^Qsemsaiftoii occiibrBni ut cnnnuni»
ter dh^^aur erat mh Qf qumgpttt
viriimttT qnoi erat domiQos Joh^nes
fiUus domini I^ndwici ^ Sabandi^
^Doinifli: Waudi;» I][o»iQ]|s Budok
,^fos Cotnes de Nidowe, doo^nus;
9»uerliaraQS de valcnais , oonunQt.
Johannesiie iMKaggBQberg nules $cul«
tetus FriburgenfiQQi 8t {dose^ alii
s^nrititesf &rnobiies. : €fteci vti^ per
t,&gam evarerant, . & Hb&BleHiQt JBteN
^^neiiles ab koflibQS x^inti lcptem»
^Yfxitki & oduogiQta gaieaa cohk
^natas ciim ocd&ram pKdl
Sequhut nairatio eorum qn» hoc; ft fe*.
quentlaiiiio ia eoisctto .ftcdderunt; BcnK
pe exgedhjo Bemcnfium coiMa;^ Hutwyl,
duaB contra urbein Friburg , expugnatia,
Caftrf Buigenftein , ptigiia oontr^ Eribvrr
genfes jn, Sa>/im ptf!Qfi<Bentam ^ totuui o*.
pufqulum pagBiJs 17. qmi dimidia abfahi^
tiir. Dcfi^nt moUav qu2 J^utingeniB , ft
!TCF5
qpue deeft tota lHa yfiarratio de Rudolfb
ab Erlach , Comitis a Nydovo Vafailo ,
fuem poftqoam - Comes pedds annuer«
r<ieufaTerat^ ad-Bemenfes tranTmfl^ &bel«
If duaorem fliifl^ narrant Mftoricis noftrf.
Ubi vero expedifeionem <;ontra Urbm » Fri-
burgenfium narrat nbftfer , commemorat %m^
^mim ab Erlach^ W terbis.
Sf
19
Tcmc qnoqne in illa vidoria Dux
Bernenf^um fidelifliinas eorum ad-
«»|ator & quafi Leo fortiflimua be-
Mftiamm nuUias pmm nec timenr
M?ggT^^^ I^t^^^^u^ videlicet EudoUw
i^fus de ^rlach ^ J^iles. . ^ 1 1 :
^ vlJeeai piuoa :4*aBdam dUerfare de in^-
nymo npftro^ ,Coftv.um fuifle rerum quas
, ^arrat , e^q . ▼arifs " afgumentis conjicimus.
• l^rtaum^t Scri()tlirts ratk), quaeadiUud
rvum pertinere videtur^ Secundutn^^ quod
fubjonaa eft brevis Chrondogia hiftoJti»
Urbis Bernenfis ;» ^ua .etiam is' aniK^ i ; ?9^
, fobfiftit^ Te^tiun\ quod fepe hac phrafi .utit
-'^ tur : m MtmutMir dicebaUtr ^ quod ijinuit
homin^, qui ea qus ex ocQ hominum
acceperat rqcens g^ j^ fcripto confignat.
Circa numenim hgftlum magAopere abit n
Sftns Chropicis' luftingerus enim, quem
»ci fun^ ceteri\ execcitum heftiutt ad
joooo virorum numerum computat. Ano«.
nymus niofter, ut fiipra fi:riptum eft» ad
)4Q9C| t^tuuK I^umerum etiam conm qui
G 4^ iwio
•IvMNIU
1C4
hae pogBt iniedcraiity qnciii jBflfogeniS'
^^oo comptttat, nofbar 1500 fiMfie tnK
dit NotahiU& cft iU^ k^nis > ufei de
SquiiUeto Bem«filwix> qoatoor Socfetaxiis»
ic quator yexiU^Mris fermp eft; nuudine:
«ftim aUiifla^at hgfaMpam KeipubU» Sc do^
«nm^f^ eft , tmip jas^ CKtitiiOR^ fe-
ve ca^d^ . fQimam Reipublica. qnm mmo
vo-manet. . Qua^^r,. cffiv^ Sccr^tarii i>den&
tunt Majjiftmti^ (fuos hodic 4 HeimUcher
iKKauuua^ Cimfttl liempe aker > Qua^r,
& .dua Sifir^ vcl HflimUchcr ^ uUum or-^
dine int^r Se^iatores. Quatuor aiiteitl '^t^
xiBifen , fimt k(mi Tribilnp^ vel^ Vm.
mr. IgihiB^ ooma Joftinsenis i^ n«(^
con^unt^. Eodcm Ioqo luftiiieeru^, poft
commemo^$ Magiftra^ ilh)s, hiec yer^
ba habet ♦ ^
VtDitfelbeD all mft r tleti Itdei^M Ji^idt
M^ fy iim¥MB4eii widerOmiB^cb-
^teiftl
*' ■ -
IfoAK yera ieadtni flc ti^iittiL
• ... j»
UQni cam C^iifiliarHii & ducenHs de
t;iBema delihenti fiieniat cutQ^ tiiagna
«•diltgentia, quombda & qpi^*ter re-
„flfterc' poffent— ..
Hic obfervare Kc^ fimnam Reipiiblic« »
quse jam tunc a Senatu & imcmHt regeba^
tur. Tfchuditts ad eundem locum edamconK
memorat Senatum & Puoaitos Bem^um.
Inter
lOT
late^. oodlbs id pngns XAii9eii& nDbtt»
lultingenu cbinnuntoiat Htrr Htau «m
M*^tfbtrg rim Sitttr mm Sant Sttfbam ,
deuide Scqttetom liitmTga^tm , cujusno^
Bcn nga exhi^. HcMr. 'vem iflsa, J<k
Miinem df Ataggenbcrg cun) &uliCto 'Fri^.
butgen& cund^ efle cUre irvucat. Qtod
' leac n<^, & TfthutHua^ ipA ia Qito-.
loltctDm Eiibuifeo&tt- Jo-
de Maggenb^rg duobus lo^,
^tetlenis Tcro hie mm Ju-t
ridetuT. TfdiudtM , qm in
:Ui pleiwnqoe cuqt JuniiK
habet tiunai nori patica,
1. deftnt, ft qu»id> affis. fon-
RUn nai^tionein tranftulilTe
m etiam qopiaium holtili>
irocum compuiat ; piepiu*
^iie aA. nai^dqneni anop^np W^V a^
.ccdit^'
^uftingcnM , abi ea qBa; ppk pngnim^Lail'
penTem eo bello inter BerflanKs & FnSur<
gai{es gcfW func , nanat , (ic loqttinii. '
mNuo TefiDi^eQt ^ic-F^^yonOe^
tt^^arrdch dero Ton Frybnrc groffe
ntK^ und Terlar(| Ib fy in dein Str^tt
„Tor Loappen etnpfahgen hatteod
udnd flarckten fy nH^ Lfltt und
„anderaiH nnd fehateti lisen groiTen
^b^ndwo ly mochtt»» dttrcb U
„ljuidTdgte, daniitfy gegfm deam
„TOQ Bcni (tarck ^usdsot" -^
G 1 Toft
ynd wan die von Fryburg in aHb
gro({eQ fcfaaden kommen Yweot
und gar vil \i\ttcn v(;rbren hattend
an drai Arytt von Loiippen ond an
dem SciiOnenb^rg . uod auch in der
Qaheren, /da man die; JMt ftarmpt
da vorchtent fy daa ned^ft maU om
^,ir (latt 2$; kommen • Lyb und gut
mit eiivuidcren ^ verlieren. par^
umb beftellend fy ein Hauptmann
,^hies ^eri^ JB^rcJtarU von Merbacb^
und vim der Herrfchaft von Oe«
fterrych L.andvogt» und war gar do
nottiveft<!r Ritter , mitt deflen rath
und liilfffy lichgerne gerochen hat«
^ttend. die von Bern warent aber
,,nun erfl;arket und wuchfen an l^yh
«^und ah gut
. I I * i 1 • ' .
«^Oim^aitffim Friburgenfes fio coaiai
«»per Bfifaeof^pro «oftisite dvit^tis.
ft»eorfim pwidtixiftent l^iismmwR Byr^
J^r4^ de Erkeb ^ Advocatum Du*^
ucmaAttftdc prsedidonKii ^ «e Esr^
; Mnenfes
tt
9»
9%
•»
%%
' ifl7
„naifes cfritatom Fribnrgtitrfbni p^-
MBitw detereBt, idem Domin^ de
uErlach cnm |^rH)argMdSf^ '& «liit
„qiios fecum lobii^ BeinenTn «(pu«
usnare pro Tiribtis ftadinb
^inermes qoi in Scmo rem^nieruraE-
ttvxcaota ia, &tlge» |»otinut in fii-^
t>gam vertenint & eos com cbn&fio^
Mtte recedere Sc cum Fribucgenlibitt
uVilia in KuHj^ pn* eos. fpoliata & in
„cenia redire coegecunt. ^ Nar,
^IO»
MfftatiD. I^Aloe^- tt4 iamjj locnm ita, h»..
vxwi iit mtim' |N waik
vM( tiut S>iitog ^mttd» tonpitu
utiKMi uriVlPiltmt iih4i ritit ganici^
„3Ra(tit ei^ gtn Mnti geiogntt «nk
..t^otent ba« tfcum baf ft). m(l.ntnik
' V.icniipil(n ^u fctafito, iinb til.( etat(
..liicfnttn, wi(SU9(Ra<f«uiittem>
utnuvtmitn tem veri eSettoti ait
„ioo$fitt>(tt gen (inli, unt gam(nl
' ^ ~i|u* uttt awnten^ mt« i»
Krjri , lii mpittent ti( VW
(l( tfa ^evnt {^bHies , nit
mh iug^nt init te gul(t sct«
(tnf, In ((nfnl9(HMi t4
4 )i)( «;n Ste^utg, finwt'
( mit liAnt Witetiogen/' aU
,,|i) nAttmalcii «etjtKtent, uri^ inaent
^,Mi«lt(( 6e;t|i unt (iefett tien f^vD^
. ,,tlpfreti^
BuD hfc obfemiuia yeninnt; ¥Tlmlim ^uff^
90ller. ducem Fribmgenjiam Bitnkarihm 4»
MrJafb appel/at , queffl teliqui liiibiricl
Burcar^lum ab Ellerbicii vocanL ErralK cre-
do^imonytnuni hio. Altenim quod Stiur ^
AAf/^, Uuiin ycbc manrcrant , in liocj>rte..
lio viciHe narrec ; quo^ a Juii(iigero noD
«biiiTyatiim eii' Codex
10»^
tff. Ooclet difutait fAioy Bongniii .j
Ano^fmi Hijioria Pifanortdn., g^t,
Contnet pa^nai »%6. '
ibr(&tiit aUtor hiftqriam Piiaa^ a primi
"orbis originc, & dedncit naftadonem aA
annum rfquc 1405 j qm Fl6»-cntlnl' Uibci»
Pifansm, proditione Johanni Gwnt^cune ,
poft longam obfidionem^ cxpugnaiunt, quo
bello ineeriit libertas Piranorum. fWehm
ultima aarrat anonymus noiter.; in fj.
ne addit res inter FIorcniinQ* & Ifltoifei
^efta*, ad affnum uSqOe J425.; PrEfati6
agtt de inftbjto «fptfist' Sc Mtore,- ^
hxc leguntiu.
«,Aiant par cf d
«.hiftoires comnn
M&dchts dle 'fois
^e^^ par cdllep
Mtient a(r^G aa lo
y,eXttill^tiOII IjT :pr
,iPiJbm, ayriO
uqtu fiit eflu ]
tjSeigaeiir comm
..clair^ & eo ftlj
•.tein^ en teinps biii furebt de ixm
-^.haolte Recdmmendacion parle jd»>
„qu'i tewdBmierfe & towfc deftm-
»,AioiwpoDrtaatli)u'en la MarcSepsir-
-'■■i- . ■ . ■■*,dfc«i
,,im^€8 ^aaons 6M9S^ oa Frtwce fSAt
^^^ell'' divulgu^ oo espaife & auffi
^vqudle tft feion les faits des am
>,chieiis de bonne recommendatioa
^& byen digne de memoyre, m^
^iployer m^y Veuil a toutte diligen*-
^de en enfuyvant la vcaye narracioa
>,de' ('adeur & de k transiider oa
^redtiyre ife *o« Ttalieh en vkr fran^
^op. &a» f tieas adjooter ne retran-
Hchet &c ikc &a
' Rinc ]pat^ 'opQS ^ Id|otnaie ttaGcO tiran»»
latum f^ilG^. Q}i!s Aietit autor tgnoraimu^
VeroTimUc eft, quod etiam tdbtut Stylus verw
" fidnis galUca , medio Sxculo XV , non loh*
- ge ik tempore iti quo defiaic nartatia, fcrK
. ptiMn ,f uim.
, ChibnSca ymh n^anoram^ qti^ &(lidenint
,. l}ghe)iu$inltaliaiac]ii, & Muratorius Tom*
VI. tomio XVw & tomo XXlV. Scriptoruiii
ItaUoorum, a noilro prorfus difiere video-
tur. ProdSt quidtm Seouk) XVIL hifto*
na. qu^rdahi Pifahorum , faoc titulo :
^Memorie iftorkhe
novero Annali Ptfani delia f&A . fita-
^.dazione fia 'ail 'anno 144^ dal iV(^
»,Paoio Trond NolvilfiPiianQ. Uvotnp
fli
Xfyod o|>us tilobk noH yilkm idD, oec alii
lOdem Hiftorias BCa&ie S^riptores qyos ci^
tavic dt laLande, Aiit6r itineris Italici»
Tomo 2* f^. 406. editiohls ^btodunefifis.
1^69. nec ideo jndicare liCet, 9n autores iili
tecentior^ ciim noftr^ circa its geilaSi
quas tradunt^ conveniant. FaCbor , qus hic
ieguntur , magnam partem f^ulola viden ;
ita tamen utforikan yera M£in mixta rc*-
perias; quod in hiftoriis antiquis^ ubi orii-
fines gendum traduntut^ Irequ^trr. eve*
nit. Ordinem temporuxil non rite fequ!«
tur nofter , fed raptim , & multis omHfis
rebus gefiis ante Chriftum patum tranfit ad
finem teculi i^ & hiftoriam AnguImiiCo^
mitis ^ Piiarum Principis , de quo infra plu^
ta dicemur. Qus narrantut hyic usque ad
ijtimimi Florentinorum bellum cum Pifanis,
& pTodidonem Principis ». qul tunc KdpubL
pne^at) Joannis Gambacur^ , plusquam di-
midiam voiumlnis partem implent^ nempc
a pag. 12^. ad finem. In capita divifum
dt totum opus ) quibus tituli vel argui|ien«
ta prdemittuntur. Capite primo ksecnarrat
autor» Aniio Romae conditas 4)9 , decretum
ft Senatu , ul inftruaa Ciaifi XVIIL. na-
vium ommbtis quae ad vitam tuendam ne^
^Ceflaria funt , magfia mujtitudo hominum
pefiimfle & profligatiiruns vitac , quibus tunc
Roma inf<^batur , transportarehtut in Inik
iblam longe remotam, ut tanto malo^ nr«
bem liberarent Eorum i!cx millia» fpc
Colonis deduCendx, navibus impoGtos &
b Infulas Sardiniam , Codicam , Caprfam,
& alias tnmsvedtos. Eos vero qui in por-b
* £ea(m adveildrunt ^ perluRrata Inlula « nuUot
^mdcm habka^tei , fed t^empliim maimorc
113
wmmmmmmmmBmmmmmmm'
JL SmO;
& |k>r()iSr6 ortaitttm itpMfl^, iftqil6 dm
StatiiK , wu ncnpe Vemeris tx marmore »
altera Mmtistx xrc v ^grtgio ardficio coBk
latie ft^Milit Hoc Ten^lnm (riim a Tro»
janis , qvi poft patriat excidiitm lidc appiK
lertat, conditum; qtti ddnde a Gt«*dsil«>
lu^ advedi^ , inti^iiedo^ o^ctii (iillt Exfii^
les Romeni In InfuiA depofid profuftis
CiaiTis du^toritMtt , InTulaAi cdltre Incipittnt
P^Uibus ftrafutt vtSdt^ pmxkt>, habitacula
ligreftia obi^ruum) & ^coloniaOfn condunk
Poft duo Secuk txzStk temp^ftate pulGefUK
▼es duee Romanorum , quibuc AmUmat &
Vtfimms praterant , in dit Cotficae «pbck
lunt^ f{»olhnttr i CorficaniiB , n&ultitudine
t)ppre(fi) i\vt talnai vehiam a ^ldoribus fup^
^lices ohtinent; quorum dum Corficani liai^
oitum cnltiorem & m^fioHs pacritt indicim
mtrantur > ^ de ItaKa > unde itidi adTenil^
fe audiebant^ midta cimofe interrogant^
tonfilium tajriunt thmteundB in illas oras.
AdteiKirt & inrfimls, ope dnorum nav^o.
rum, qvSbsliuc fiierant trafisyedi, fefllot
in oras £truri^ transreduros promitttmU
Templo vero illo midto coaQ>e^ > Deos
agncn^ant patfios ; & ut adtre poffoit teli^
gfoms igtatia, & excubii no€te Deorum
cnicda per fomnia explorate, venia data,
ibi noftem tranigunft Ibi per fomnum re>
fponfum divini oracidi acciplunt ex ore
Veneris^ qdae expedidones futuras Pifano*
rum, Inlnfiilas Baleares & TerramSamSfcam»
intcritH tandem Reipublicae &.everGonem'i
Florentinis vadcinatur.
Liceat hic fubfiilere^ & quaedam annotare
cx aittons noftri narradooq, Fabulola eflfe
maxi^
J! Jl SitmiL
litucBimm ^artem » qns^ htc tnftlimtBry npno
crit', qui (Jiibitet. , Reperies taihen aliqua yc* * ^
Btatf s veftidla. "* Trans^e^am '^e t)lim tirol
tempota AtarU CcHovSm Aotnsmf^m ia
InfiiiamCoirficam^tefbnturlPliniusj^ Senec»,
Florus , qubrum TcftiJWbmar luc fubjungerc
bptnt pretiurh ftMre dulfi.'»
3BUnius Hift. Natdr. Ub. ). iap. 6. ^ . '
.^Coi:fica - Cmtatcs ijabet, 33. $; '
,,Colonjafs» Marianaiii a Mario deda-^
••Ctani, .^eriaitt a: Didtatorl^ Sylla,
Floru» Iftf. ^ e4>« 8; de.)>riori 'fadlo PimtQO» ,
ibino U. 491,
s; L; QonLrScipio , cnm jjAn Sicilia .
»,fiibQr^ma dfet popali Uociani Pi$k .
,»Tinci2i, fefipdntelattiu Bello iaSardi* .
«yiritiiftnnextinqiie Oorficam tranfit ; .
,,fltot 8i fic Olbtx arbis exctdio inco-
»,li» tdRuttr adeoqoc OQMEes terra mi^
t,riqae Poenos expugnayic at jam yi^ ^,
«,dociaBiiihil,i]ifi A&ica ipfa reftaret,^
Seni^ Con{6lat. ad Hefrikm ^ dmn iii Corfica
-Mul?irCt'€ftp.J. : ., _^ . f
;,HQtc ' ip&< ' Infufai .ikpe jam coltbreg,
9,sttiaii^'' "Ut antiqiiiora qOfle vetu-^
^tftas objdcoic^^ ttanf(!»m »: Ffabcide tp^,
^,U4ar (^ji^^ijqoiiumcJ^^ cp-,
^' . H lunt
Vm M,
„lni^ pptei In 1»c fafi^» woWetiwl.
.,^ qna qatd eos fiigawh;» wcertaal
,,cft; QtnuneoeligniiitM^aapiapo*
„tentts )taH?t confipcftw , an natini
.«importuoG mawt Nfi» ta oa^
.,non faifle fi^ritatem i^bKOHi • eo
„apparet, qoQd mayiiQe tunc tnid»
..bns & iocQnditi» Ga!H« populi» ie
..interpoiperunt Tj;aniicrant deinde '
..Ligares in eam , tranfierant & Hif- •
•,pani,:(|aod vt finlilitodfaie ritt» ^
•,paret ~- Dedadas deinde fadt dns
„Civiam RpmaoQram Cdlaaiie. alteca
„a Mario. akera a SyU» Totaahnjai.
,^di<& %>iiiofi iiai invtitw cft poptt-
,^|tfa, vix dwiqoe inv^tM oUmd M>t^,
.,iCim, qaam etiam annc Indi^;emft
,/xAant, peniifaDtft «mnia *db lafilitMi
,^nt A;c
Tcftlmonhitti BosweW, fltat dt h Corfe, >
'„Je ne dis rien des mines d^Alcria ft
.,da Abviana cec ^vsk cA\oaif» Bo;..
„mainea qoi cAttknt fitn^ daaarcsetfai..
„p)BiHe (ealre. Baftia ft AlniaX La.<
„Corft aiairt ^- afffo.dadMco^ P>t.«
,.I«
4*
»tesllda>tiil, flt MTkit^tit ))»
..digne ^ fidtt i» oaVra j« <i|ui |>iiC
«.te» UHIItt Mlqtle tta6e d« leiit a».
v,gBffleeii« S di tait ^tt -1 CtpM.
»,d4i« <*i fa (!•<»»< biiii iis iritiquts
i.tolAritt ilH tagtta , a«> eatiiete, da
i,ftetttt iHtMt* Httiiis & ij«.
,itrt« hHWfa» aSrHiitM». Onvoft
i.Hi(!W* fc* tnKtt» *iiiie ilitet*ii«ViU
k,le aonmiie A$cM qa'oil dii ivoit M
iVbrtlp' le> ImrqllO, bi>d«brls
v,S yOMI tlUMt iiin ta tfalijt, ituii
nGm prireiaar tieii (le temuqiuble.
^OT» ■UHW , fw» f mW tfafttrefti potc-
bft, rfcori»!. Bbnrftl».««iafelid
cmmM Ait KaM BQxUntt,- propv flu>
J^AMHik- Ikl» tafcSillii,! a^orS, U-
kitHmt»'n«lBfi, Gwtoit^iibi]£'& aliiL tc
Mwiirl#WHKlMil» arfia,, ft i, Dugb
H <
1
9*
«t
»>
itt
Mhm, A. ' SenS
t
nomine Ptfms appdlant Sic enim hab^ ar« *
gumentum Capid^ lo.
•
«^Comment Pixa le premier Seignetir
»«des Corfignes habita Pife^ comment
^,ii le nomma de fon nom, comment
fon fils Leffer le fit fermer de murs »
de Tours & de portes » & CQmmenC
il fonda le Port Pifan qull nomma
de fon nom Legunte , & ores a noln
Legume.
Qpae hiC de origine I4ianmi & ii]t>i9 liomine
. tradit autor, pugnant cuxp omnibus hiftori-
*" cis , qui Pifas k Graecis conditas teftahtdr^
pra^npue Strabo , qui k Pifis , urbe Arcadias
originem jurbis Etrufcae derivat , quo edam
*' pertmct teftimonium Virgili iBneid. lib. lo*
Ho$ parere jubent Alphese ab origiHe P]&
Urbs Etrufca folo. Pifa nemp«
Crsecise ad amnem Alpheum crat fita.
, Hinc ad caput |o. ufque narrantur tes geftas
' Pifanorum ufque ad tempora Ugol&ii (x>mi->
tis , qui iftter diffidia partium Gibellinorum
^ & Cuclforum , euum his adhgereret p ab ini-
" ' iaias captus & m cuftodiam miflus , cum li*
' beris farae periit ;. Tragcediam hanc hdirren^
• dam celebravit Dame$ primus Italorum Poe*
tft, &temporibus illis, nempe 1288. Coac*
^^US', '.r^ operc quod de infemo fiiixit. Nar*
l%tiunem hujus Vei ex Johannis • ViUani hi-
• ftoria Florentina, ex<5erptam damus; ilciii^
; fubjun(^ narrati«n« aAonymi ^oftri d^ ea*
4m ri. ' .
..Nel
' 117
»,Nel detto atmo i288* del detto mefe^
,,di Margo rifcaldando^ la guerra ia
,,Tbfcana., tra gudfi & ghibellini , per
»,la guerra cominciata tra guelfi Fio-i
,»rentini & Sanefi con li Aretini , ht
,tda Fiorentini & Luchefi contra a Pi-^
»,(ani , i Pifani eleflbno per loro capi«
^,tailo , il conte Guido da MontefeU
,ttro , dandoli grandeiurisditione & Si-
^gnoria • ii quale rnpe i cofini, c^Ua-
jrveva dalla chiefa » Sc partiffi di^Pie
t^onte & venni in Pifa , per ia quaU
,,cola elli & figliToli & tuta fiia fiuni*
tvglia furorio dalla chieia fcommunicati,
»,& etiandio ii comune de Pila « fi CD<> (
9,me rubelli & nimici di fimta chiela ,
,i& giunto il detto conte in Pifa dd
^detto mefe di Marao , i Piiani quali
^,iiaueano in pfigicme il conte VgoU-
s,no s con dui fuoi nepoti & dui figli-
g,?oli , come adietro fiicenmio men.-
tione , fi fecero 1 Piiani chiavare la
porta del(^ torre,. ove erano in pre
gione, & la chiave fecero gittare'ki
Arno , & vietarono a dctti prigioDi
ogoi vivanda» iquali in pocbi gior-
H l ftni
»>
I
«4 4>. M
ygri^ p«aittfi«l «Mi KenA 9«Mit4«^
«tptli f QilifM m^iii infiMM ^Mur^
^tpsre doM «oiiMiiii^ «IUlii«H \
Mtov^ (UU fanift i «ti ^fla fPiMll
k4i»eB« i IHiiiiii ifiac lo. «Dii«r$> mi^,
Mftoa OTe. Q %M!M, IbfflemeQlB mifx^
^ft binlmaii . im W^to fer k> eoi^
..le . ohe Kc li liM» 4iiMli ^tn^fU
MflMpti eit pw titiiiiMi #110110 4if^
,,iit|| momi. Mptc V (JBliwli^ «^
^polEi ck^ttmx QfAHpi 0s«e#i ^
••"'W^^lW^^f* ^^ VW^i^WA jWW^^I^fV. V^^^ff^Wj^T*
u^pf: li 9iM no» iMt i«|inwkP«
yfQfB9 pcr tt iMnpl i«MMi ^r^.
?f<H
Itf
IibbwUi nacrtQO ioonjfixim ■ofai y dc fdiTt
hm mcrcmoriis f Hanoruin. a Balearibus inco-
fo InHlte IVUiSrc^ ^fiadif , qddd teinpor#
CcMtieiie h Gqtm A»g»lht JU^
■Ml «TMIgMBr OT JrW MC ci#*
pattf($^ 1» PUUtis qui b fifenl
ft- wti ft^dlMiif (t^ finft^M on*
{00 dtortrtf-j cMiiiMill fii ftfnHM
toifaiiie» it cftAUtiCMlM Plfitet
ft {MtiJMciil' ^ ^dttveneF h peu^
^ Qpant J(aux>b Jftewe^ (k les demt
^Patronft furent Tenus en Fife ib alle^
.^^rent dtcvers le Contc Ajtgulin iyii
yfort eftoyt crema & fbrt hay de ce»
Mhommfs » oir tcop eftoit convoit»
^teuK & plain de rapine. £t apr^ Ift
•^cverenec &ite' lcxlit Jacob MeureOn
ITdict: Sise Te me dtfnne gi»nt mar-
^Ycille €omment homme rayfbrfnabte
,»eft fi mal advife que cfe vouloir def-
a^troire It plas noble memjbre & fe
^Ios utile pour le hfta commun d»
j»tour aultreft ceftoyt marchandUe.
«iFour qtioy le didtes vous JXIcSire Jk-
H 4 cob
'!••
0mm
t^cob rerpondj le Cbnte » Je lc ditz
t,pourtant que -ces deux boDS tpar-
^cluas icy oatift de cefte cite arriTe-
y.rent n'apas eocores troys moys |Nir
^ , Jortiuie de teaips 9li poft de la Mire
^en lisle de MaioUgue a tojut leiijrs neft
^cbarg^ de marchandifes qu'ils a%
Mvoient do longtaiqes conjtrees & eub^
K»eftre la v«nus oafc e^e descQbes leurs
«ygens occis^ prios Etce^ont fiutceulz
»i^de I4. mire m despit de vous qoi
»eftes noftre feignenr ^ 4t touite Piie
»G ^tult s^viG?r comment fe biQ, fe-
t,ront amende St le phis brief eft le
,meilieur.. Certes Ja^cob refpondj fe
,Gonte qui penfoyt bien den avoir
»les paumes cuittes fH eft ainfi com«
^ment vpus me le ditl;es IL y chiei
y^une graode punycion ^ me laifles
,»convenus 8c Je en Ccaqniy byen ^re
,,fi que ks deux bons mardians. feront
„reco.mpenfe2^ & le' mesfiud amendi
•ifi retouj-nez a votre garde & quant
y\ fera tetiips |e vcius manderay ponr
'a,ybe(big^er» A tantle boti capitaine
i^retourna ay^ftpag. dte ][.egoii|ii^ &
f>'
•
^les deox bipns iparclians dQHKmrerent
3,a Pife par lordonnanc« du Seigneur
«lequcl les intcHrogea a paFt & teur
s^prooiift qulls feroieot reftituez, de
a^tout leur dojnmaige,, & dont le Cqn^
^te Afigulm manda fo« meflagier au-
s^quel il jbaUh ui^s le^res & kiy diffc
^que il allaft a toute dilig^oce vej:s
«^Maiolique & a la mire^ la ri^e cit6
ct& prefentafie aux Seigneurs ce& lec-
. i,tres qui tenoient en liibitance & en
«^gracieux la^gaige Qomu^Rt il eflpit
- 9,9dYerti quils avoient reteuu la mar-
a>chandife de ces hommes & quils \\xf
asvoulfifleijt iaire recompentb aulcune
«a& il appaiiirojt tout» lemeflagier fe
mift k la voye & luy vemiu ^ la go-
,b}e cite de la mire fut toat esbfthi
A^moult des richefles quil y veoit &
9»de^ beaux & fomptueux ^difices &
manoirs do^t la cite eftoit enri^hie»
Au fort il prefenta ccs ledres quil^-i
rent niifes entre eulx eii confeil ,
Refpondu fiit au Meflaigier vous ay6i
iedres de credence addreiorant a no-
«ttce ^ aiii3f le Conti; Aogulio $^de
%x
1>
9%
»>
12
npar 1100» tom I117 ^faf^ de boache
»,qoe nd» Mfbr^NtMis-a notre banc s
9>Veiil9e qoe aiix pacqaes prochaiite-
,,iiieQt Teaant luy fercmt d^Tres poor
yjtOQte recotnpinfe 9t api^eioeiit &
,,eii fi^wie le cofrtem ifo cta le&es
„xn MQeOucat» en or a foo proo-
a»fit ft fi a de ooos a ftire noos fooi-
,^niet a lof A le «elbgier retoove^
jyVers fon fe^rar fiit le bien ▼emi»
j^keox marchtnfi aHoient fowent de«
^^ters )e Conte qint leor a^oit pcoaut
,,ftr proniettoit «finre merTeiHes, £t
»,qiiant fls foeorent qoe il avoit en^ye
9,fon meAgier en tide de MaioKqoe
,,ib eorent grant dtfyt de ftavoir (yiil
s^avoft exploitce ft tant firenl de doos
.^ftpromedes qoeledidMefligtef kor
^dtft en fitt : Beanx Seigneors Tooa
^TOO» tnnrafflea en vafai de V0U8 atten*
^OTe a jaoiaiai» rjrena recoorrer de
^,T009 pertes (br cenir de k nfiifif ^
yycn il» onf envojr^ ao Seigneor tven-
;»,te mille Dneats qtffi a receo deapoit
t^Pai^oes a* Vtmiine. Qjvmt tea deox
«tOiarebina ettteodBreot ee qoe dift eft
wtrop
ylreiftiveiii famoiifelucB ih «ftmcBt
»«d«i mttUwft de h «itd 4 le Coot»
»Jawn9 9t eAall !• m«n)t «BokicMi &
4>ctoi^« 40 fenne Si ^lfnkm » ii
,t»»i«i| efi^ twifa fenUaH & tuie pav
»<|6iii pM M(Muir par faree^ il ^i^
,>ltiil SeiSOiMW 4i Fifei, wu9 i) imvoie
tMii ai ke fbn dn p«jk eo fiui eonK
«MPNk iMoi fi) ICBO^ en 1» cite en
Mfoa fsliis a fb« pkMEir, il tAoit obey.
iIk |vkN«l d« «eftet m«tier» apparta
Btpa»e«iifiMiQMtl Ten aofli, (pul oeC.
liiik invrei ahMe» a ipe \eeiUe de
SeaM JeliMi Ba^e ^ ko fMloi^
»»dWEMge gmqs Mkee ft gfim afbnii
bliae pwkcitQL. il efto^OftiKliit de
»,8waifi|l|iiHlit aweH» )e Conte & lo
»4»eaii» a pirt m v9a fnnde «9ai(oi|
«^iftfMiStiii omaiaaAede pav tout-
tete la ^ <|Be hMam» aal ibfto^iaf^
^d% riet\ Ar attai^ ehafi^««epion|er
»»(oin» ha fiH» i iQft ^e le Conte
,»A«|!#i ^K^ IJN& ^odfioi de« ci^
•»
•»
M
*»
W
•»'
»>
»*
»•
■ mmmmnmmmmmmmmmm ~
t,toims ibaultres Pifiiins , il n^ (ceut
t,que peofer fi did que me deman-
des ?ous qui fuis Yoftre Droidurier
Seigneur reipoiidu hiy fut tout byen
& amour & ce difoiton pour e?i-
ter rumeur , mais quant il fe wy
encloa en ceUe mayfon ung dtoien
nomme Ciprian Meurefin qui eftoit
(aige homme & anchiea & ^6t ainfi :
%%Syr0^ Conte il £aiuk quc nous parlons
a ¥0us icy pour que fcaves commcnt
vous aves efte eslu ja piecha capitai-
oe de Pife , & puis par amys & aul«
trement vous yous fiiides appeller &
refcripvez Seigneur de Pife ceft nng
petit d'occafion topttefoys pendant le
temps que vous aves rengne & re-
^sgimente a Pife vous y aves M6t main^
ntes extorcions & a oeulx qui vous
a,avoient fouftenus ,& porte contre
„tous , VQQS y avez fiii^ des homy-
cides & des &ids oultragieux tant
que tout homme vous en fiiy^ &
„mefayme vous en eftesafi^ adverti
y& de piecha l^n a moult fouffert
„de vous pourtant que vons aviez
fi
ft»
*»
»»
r>
»»
»»
•»
•»
»»
f»
•f»
ly
\
^ . SemiL.
•
»(1 bell6 gftaeracioiL Mait nonob*
^»{lant ce fcavons nous byen qae
^tvotns tene^ de parti goelpfae nos ao-
v»cheins ennemis & byenlavet monf-
•^tre a ceulx de la Mire defquels aveft
>»receu xxx m. Ducats pour .compo«
>,fition & a^ amcndife 4u tres grant
>,malfire & oultraige par ceulx de la
^^nfire con^mis fur cefte cite & fur
i»deux~au($ bons marchans que Iqq
'k^fache nagtahts fur mer fur lefquela
^,vous aurBZ pacience, car il vqus fault
^atlet la ou vous megneront jufquea
b,atiltrement de vous fera Mdannci la
^,ne luy tint lyeu dt quelqde excufii^
^>cion» car il fut mene logier au fond
>»de ungne tour & fon ffls nome /Wr
^^moult bel Jouveucel de leaige de
M vingt & qiiasre ans fot mts avecque»
^hiy pour aulcuns ouhraigeus fiiuts &
i^aidcDds mots quil dift lora qail vey
4,fon pere aihfy prifonnier * dtspuil
),ne Iny fiit donne boyre ile mangien
),E(> quant fiiinyfie les Qppreffa. Paulf
i,diaa (on pere,4ieretiitisg;rant faiqs
^,preii» d§ pdie im bxA ^pargnien
»,A dont
nt
ikA doftt k iMre naoYAt • fon fUi 1^*^
».le joi de la tefte & ki meagea «idtit
v,ft ratv«B^i fon Jlb de ttois }ottn.
»>&t to iMiiihe todit Aiigttytt mteili4«
u/Hiemft qti i C6 tcftifi eAojrt en ■o-
),gM fiMne Itrt* t qmice vasSto U
k,Pift m tMghei»ii»i» did tal deOit
)^& & (Ute aveoqttc ell» ap^UMGiNM»
>)4>r# qffi tle tOttt kSkk^ je fo» teaii
,k& de fon fil» riens m ft:8Mqaie liB^
«,tlfO|f8 B< fot abdboyf (Mfiifc Qpii^
t.elle «fl ftit fti^ eHe did ^ « i Haa
„ PJf^ iiMtidiie foyet ta & touk «inu
tvqde a aM>n ettBint & a iMn i^out
<«,ttt «» fidd pnodft itt par nige de
vfitMititf atnfl pni^ ttt perdretoutd
^ yyproi^«rtle & piriffince par iimk»--de
»,pSift. Et aiiifi adviBf depuitf eom>'
kvme cf ipplea fen ttcoide eA Itftoirev
»A dont «iie It appotter ung p<i^
k,bU^ efllttt: qtft elie wsiA fur la tcrre
i,« OiSt fotmeiat dtaat fb^ pain e» filid
tt& dont le CoBte uao* S^. a^)i» $
k^brgeflfMN^ MlnUii i<^«k^ ti» dl^ 1»
■4,t»rre ^i tf genqine qpatil a oko^
mM btibteg. Et elle ftnfit m moti
H& cuydant fafllir fur le paiii ainfi pat
»)terre» la terre fonvrj & kas^onty
^,le (Mdik ft la Dame fi qae oticqaet
^jat fiit iiott?eIies. £t qaant Yint aa
t^lendeaNKin dofit le foir le Conte An^
^,£nHH Sc fon fik avoyent eftt boati
^^rifonmerB lci cytoiens & la coma-
>>naake eslarent emre eax Seignears
^•& redairent tout lear &id & goa»
^fTeraement' a )tea|^ & libcit^. In-
^tcontinent qae Jacob Menrtfin capi-
»,taioe de L^urne fcent comment le
,>Conte Ang^n tfloit depofi^ 8c pri»
^,fonttier & comnent la cite fe goo^
tf vemoit a IftMtte fi condot de retolir.»
^ner a Pife & remonftrer l^rire de
^»lbn par^ 9t de fofi compalgnon
^•comme it fi(L Et qjoant il !ut vena
»»le confeil dr la citt fiit k . aflemble
^•en la falle dn pafaris; It fi^tofi qail .
^fat heore dr poikr jaci^Menrefin
. ^i laige diefallier «(loit did ainfi :
V Seqdtur ^tio sd' Rlinor %«ti)ta , de lilcif^
iRnda iiiiuf& mtrortorilnssft-liavnmrilbta»
6apil«
llf
Jno9u ** jL &mEI
Capitt ;r. nafVator expeditio PiiandniBim
.. Baleares Infulas & ia annvm t}o6. coUoca-
lur. Belli occafiorfcm hafrat , Navei duA
taiercibti^ onuiteS) quae dum in portu la Mht
Infulae Majwc^ tempeftaite coadae inprantur
eb Iricolis fpoliatae funt. Injuriac igitur ul-
cilceAda* con^o capto \ Chmem )%. havium
. iqu9S QmUiras vDcant, ^. i) -alias cmmrias
; inflruunt , & in Infulas Baleares ^um ig qiil*
)e anhatjs appellunt Bale^res incofae &ilbrti-
€ta aci^ Pfianis occul^runt) & ci^iento pne*
lio vincuntur ; agitur ^e pace ^ Pii^nl pcmdi*
tiones exigunt, ut reftituerentur fpolia.na-.
' vtum , iributum praetcrea annuum 2bo. mS-
^ lium ducatoirum aureoruai penderent Balea^i-
tts y 9i pro impenils expeditionis Aatim 200
" . miUe aufeos diicatos folver6nt Negant Ba-
leaire^ , -& 4)ell6 ^this decemere ibtBunc
. ]pifaiii*X)bfidi6ne cikgiint Vrbem la Min.^
l^djinas bellKaft qfdftu^ Pilahi In hac obfi-
dione utebanoir^ hic dcfcribit autor , inter
Juas pries & tdtiudo Vetcrum. , Poftquafii
:iit6l^ titrinque pugha&im fult, oapStur u^bs,
& Onmes incolae virilis ftxus. intemecione ,
ferro& jgne^ pereunt , fervatis t^tum du6«>
dicim ex optimatibus Civlt^s. Occupatut H
. Piiani»; In^ila ittraqtt , M^jdrca & Mlnorat
FueUa&tameH venufias traiisvehunt fecum.
: Trifdif autor , faagnas^divitbs in illa urbfe ja
. ^ir# i^pertas a Piianis ; iocolas . mote Grab-
cbru/n veftiri lolifos ; a colonia GVaecoftfln
^ eQim hanc urbem coivditaim liai^ iocQb^um
origine cqgnita , pji&nos qui fe a^cqi^s
ortos praedicabant , uftos veterem Ilii capti
& Sqid Trpjanf^njufiam deieta penitus urbe.
Narrat
129
ifttsmB^tBsmmamBBBsassssi
JfMm. A. ShuB.
Narrat deinde inyentas in iTempIo Cathedrali
Urbis res predofas; Cathedram nempe ex
alabaftro ardficiofe elaboratam ; Portas fede-'
cim xre ccelatas quse nunc Templuni Pifarum
omant.
Ejasmodi portae etiam nunc exftant ViTiS^
quamvis de Origine non ita conftet Ut
omnia Idneraria Itaiica , & defcripdones ur-
bis Pifarum fileam , fic habet Itinerariuih Ita*
liae nupet a D. De la Lande editum :
fs
Avatit que d^entrer dans la Cath^dra-^
,»Ie de Pife U faut s^arrSter pour con-
»»templer fes trois belles Portes de
,)bronze» fi fameufes qu^on les a pr^-
^^tendues toe du Temple de Jerufa-
^lem^ £lles font orn^es de bas relieft
,»bieB repartis > reprdfentant les Myfte-
),reside la paffion &a
Deinde narrat Codex nofter inTrentas a Pifa-
nis in Templi , quod S. Urfulse facrum fuif^
k tradit ^ Thefauro^ Columnas duas feptem
pedum longitudine, olim VirgUii arte ma-
gica ita conftrudtas , ut quicunque Vel furta ,
Yel fornicadonem commitcerent , in fuper-
licie columnatum velud in fpeculo ceme-
rentur. Eas Pifani tanquam res predofidimas
auferunt & in The^auro Templi Cathedralis
Urbis Pifarum deponunt ^ de quibus >infra
plura dicentuf.
*
Le|>idior eft Anonymi noftri £ibella dc Turri
Fii^m, quam omnes peregrinatofes ih inmc
I ufquc
I30
Vmn. A. S§€9A
•
ofque diem miratitDr , qu^e nempe a Imea
perpendicuiari 5. gradibus & dimidio diver»
git y vei tredecim pedef , cmn fit alta pedes
142. Yariae inde ConjeAurs inter peritof
orca? , & controverfiae , num cafu , vel arte
porius Architet^, qui eam anno 1174. ftru«
xHTe dicitur, id faftum fit De quo vid.
Voyage de M. de la Lande , jam fupra dta.
tum. Nofter vero autor nodum foivit lepi. *
dilfune. Fingit enim hanc Turrem , quse ho-
die Torre pendiftte vel Campanile torto ItaL
▼ocatur j i Pifanis ex Majorica Infula tii^s-
▼edam. Miraculo vero perpetuo , nunc,il.
lam Turrim divergere contra Infulam Majo»
ricam unde transvefta fuerat. Narrat pofro'
nofter,, bis milie puellas ex Infulis Baleari-
bus a Fifanis deportatas , quibus cum Pifani
^opterl)eIlum nuper geftum nubere noUent
Fl^rentinis eas ofFerunt, qui accepto dcmo
cas juvenibus fuis in matrimonium dant, un.
de orta major quam olim fuerat, inter duas
Civitates amidtia. Hiftoriam expeditionis
Pifimorum in Infulas Baleares narraat varii
Scriptore^ , fub anno 1 1 14. Vide Muratorii
Tom. VI. ubi integrum Carmen Laurentii Ve-
fonenfis de hac expeditione occurrit Hoc
bello finito per $0. annorum fpatium Flfani
fruuntur pace ; quo elapfo decemunt expc-
ditionem in Fal^ftiiiam ad liberandam urbem
Hierofolymarum , quam tunc SoIdanusBaby-
lonicus vi expugnaverat Farva tantum Chri*
ftianorum manus , qui Templum S. Sepulcri
%iccu^abant, Saracenorum in urbe jam capta
obfidionem tolerabat Dum vero magnam
vim armatotum huic expeditioni deftinant, '
fecuritati urbis confulentes, mittuntl^tos
ad Florentinos , rogantes ut fij)i , per omne
tempiiSg
tempns, qtio eimeditio illa inTerram San* *
^tam dutatura eflec , mitterent aliqnem YU
rum ibrenuum ex Civibus Florentinis , qui
didatoria poteftatePiCanam Rempublicam or*
dinaret Florentini petids annuunt, & quen^
dam KeignaLium <U ifa% mittunt Pi&ais»
qui illum laeti recipiunt Proficifcitur Claflis
armata ex Leguma , quse tunc Portus Pi&nu^ '
dicebatur, Martio menfe i|4?- Duct Pi^ d§
la fior^f Pifano, cui adjungitur Collegai^
Sotut Meurejmm. Appellunt cum cbfTe in
^ortum Jofpe , Jafbe ; e]q)ugnant HieroibIy«
0ias, fed iiaud multo poil, quum. venirec .
fama , Soidanum magnas copias ad recupe*
itadam urbeiii &ndtoi tmdique conducere \ * -^
fit mter Pifanorum Duces , & Soldanum pax,
ea conditione , ut ilii a Soldano pretio )oo
ikiille ducatorum aureorum accepto redde«
rent Hierofolymas ; quo fiido , natrat autor ,
a Soldano occifutn Soldanum Cayri cum tota .
Ikmilia. Proficifcu;itur poftea Pifani , qui^
bus propter redditam Fidei chriftianse hoi&
bus urbem poftea incubuiife vindiAam divi-
nam fingit nofter. Autoris verba quie faic
l^untur adjictam :
I
A tant les Pifiios a tout Imrs bagaci
«,& baguaiges fe retrayereot en leurg
Nefi , & efqaiperent en Mer fi que
Beaufeigneors voiia la charge dont
les Pilains font aujourdhui charg^s »
& despuis qu'ils ont et^ amoindris de
^^leurs libert^ Mais ia vraye Croni-
Hq^o'ea&it quelque mendqn fors
J 9 quils
133
Vum. A SroKS.
9,qml6 jenrent bira garnig rEglife da
,»Tempie & le ForC du Sepulcre ; ik
^fe retrayerent en leors batteaolx ea
^^abandonnant la Sainte Cit^ de Jerro-
^Mxxa & eubt nageans fur la Mer
^iqueraot leurs adventures fur les en-
^^nemis de la Foy lefquels vouloient
t»tenir par fidrce la haulte Mer du Mi-
9»di , & quant les Pi&ins yirent quen
t»c^ Marctie ils ne pouvoient mais
tsgueres contefter s delibere fut d'en-
itreuK de retoumer en leur Terre.
f><
Karrat ^cinde nofter , PUanoi relidis is
iUbGdium Chriltianonim, qui Templi & S*^
Sepulcri cuftodiam fufceperant, tormends
belUcis (Ardllerie) & aliis rebus neceflkriis^
in eoruin locum terra de monte Calvario fub«
lata nayes vacuas imple(re« & in patriam
fedem retulifTe. Yide omnia Itineraria de
loco qui nunc Pifis oftenditur, ubi illa Tir-*
TM SmSa repofita eft ; locus Canipo SmOo
n^en habet. Corpora in ea Terra fepulta
^ro Coemeterio enim utuntur) poft 48 ho*
rarum fpadum in pulyerem confumuntur*
Vide Idnerarium jam fupra citatum DnL de
la Lande Tomo 2. Ebrodimi pag. 418. ubi
haec expedido attribuitur anno 1218* dum
Briderico L Imperatori opem ferrent Pifani ,
quo loco k Typographo erratum efle non du*
bito. Fridericus enim II. Imperator hic intel-
Jigitur. VarisB occurrunt in hiftoria Fifano*
xiim esqi^edidoAes ^Uerofoiymitanss , quas
narratas
9»
i<3
narratas reperies in variis Opi2(culis lAura-
torii , Scriptorum Italiae Tomo VI. pag. loo*
- 197. item
Tonio XY. a pag. 971. ad 1688. lubet hio
cxfcribere locum defun^tum ex opere quod
Italico fermonc exaratiim Titulum praefert :
Monumenta PiCtna abanno ir;^, ad*i)89«
Tomo XV. fcriptorum Muratorii pag. 976.
;,Nel II 88- Mr. Uberto de Lanfrati^
chis Archivifcovo dlFUa con fet^ta
navi de Pifani e colk) Impenidore
,,Federigo andanno al paflaggid della
,,Terra Santa d^oltra Mare la davc lo
••detto Ardvefcovi^ di Pifa coUi Pi«
,,&ni ne tomonno con poco onoie e
prodeL '
& pauUo infra pa^' 977.
;»Nel 1 200 Gi incomminciata la Ter«
(anaia di Pi(a e Campo Santo fonda-
to pcr PArcivefcovo Ubaldo , il ter-
reno fii comprato e al Capitoio di
Duomo aOcgnato detto CampoSan«
to t perche fi rec6 della Terra Santa
d'oltra Mare quando li Pifani tor--
nonno del PaflagiOt e fparfeii in quel
tJubgOt e pero ii diiamo Campo
ttSanto.
I ) Satis
f»
f>
ff
f»
f>
Satis ^tct hic a^ de eadem ^peditione ,
<]uam Aytor codicis noftri , qui ordinem tem*
pormn ubique interverdt, anno i;47- afiU
gnat, & de Friderico Barbaroila fermonem
dTe ; auamvis etiam tempore Friderip II.
Sui ex Henrico Barbaroflk nq)Ds fuit , expe-
itiones alias in Paladtinam & £gyptum fe-
ceriat , quod ex variis hiftorids patet,
* Cap. 42. narrat originem gentis Gambaaarm
^' ^armm^^m k medjo SqcuU XIV. ulque ad
finem Reipublicae urbem rexerunt, teftibus
^ variis Pifanae hiftorias Scriptoribus. Hanc
feotcm ortam tradit ab uno ex doodecim
lAajoricae civibus qyos a Fifanis cxcidio pa^
triac. fervatos narravit^ £um TbiodQrmm
^ Gitmbaettrtum Yocat^
I
' ' De Cb^umhJs magicis Virgilii £n Infula Ma|o.
L pca inventist jam ftipra dic^um nobs eft, '
quae omnia repetere nolo , fed ad Baylii Oi«
^onari.um,^ul2i fMhVirgiHo de Mam \^-
giUi fufe agitur , ledorem remitto. I)e co*
lumfus jfiis, liaeg tiabetit; Sgrift9];es. iieccsK
tiores ;
flJiiFori Voyage dltalie , Article Fbreme.
UCe que Ton admife le plus au Bap-
titiftere ( c'eft un Temple dedie k S.
•f Jean BaptHle) ce font les trois Por--
. »>tes de hronze dont les Ba& reliefs re-
f ,pr^fentent des hiftoires facr^es. Dana
9,la Place vis a f is de la Porte du mi^
tilieu de ce Baptiftere » il y a deqx
f,Co-
mmmmmKmmamammBmmmammB^aBmBsaBamsmmmmammmmBmm
Jbtm. JL ^ Sfodi'
.^CotonncB de Porphyre enchaiii6et
tsenfemble qooiqae un peu eloign^
;,hine de rautre. Leur hiftoire eft »
,>nou6 at-on dit » que les Pifiins aiant
9,6it quelque conquete dans Plsle de
y^Majorque» avec le fecours desFlo*
^rentins y ceux d tetnoig^ecent qu'ilt
Mdefiroient avoir deux Cotonnes qu'ils.
p^avoient remarqu^es entre ks depooiL-
^yles des ennemis. Qpelques uns* a-
9»jputent que tes Pifans ne fes leur
^jBitnt accord^ qu'k contre coeur en
^ternirent le lulfare par )e feu * &
^les envoierent en c^t 6tat fous uo
y^velour dont ils les enveiopperent »
9»mais tous ne conviennent pas de cet-^
^te drconftanca
Oefcription de ritalie , par FAbb^ Ridiardy
Tome )« pag« 27.
«>La troifi^me Porte du Baptiftere, fai«
»»te par Andrd Ugplini de Piie ,.fut en-
,,levee aux Pifans, avec les deux Co«
a^loittes de granite qui font au devant
Narrat deinde nofter Florentmos anno, i).99i.
mUHre legatos Pifanis ,. ut ad mutuam ami»
cidam fovendam, & celebranda invicemFe-
fiorum folennia invitarent. HT comiter re<^
I 4 Ipondenty
t^c
Vunu JL SeaA
f|>ondenr , & Florentinos , ob multa in
nis Reipublicas periculis lata auxilla, ut prsB-
mium aliquod ipfi delegerent, rogant Flo-
rentini Columnas porphyreas petunt Deli-
beratur in Concione Piranorum de hoc ne«
gotio, Ibi quidam* Pnttbu Mhnde^ gente M^
joricmm , qui patiiam vindidtam sdta mente
repofitam fervabat , Fifanos pemiciofo qon«
(iiiQ inducit , ut Columnas magicas Virgilii ^
antequam Florentinis traderentur , cwide-
iline in curiam delatas ign^ & fiimo fceda-
reht ) & hac ratione virtutem magicam , qui
Florentinis > fi integre traderentur , in pemi-
dem Pifarun^ pro^t^r» eflent , del^rent.
HoQ fit clandeflino decreto \ tr^mitur Co^
lumn» tegumentis fplcndidis & panno fcri-
co (velours cramoify) involut»^ &/Qnmu>
gaudia Florent^onum dar^hnntur^ ul>i com
folenni appara^u & laetitia Qivium rw^piun-»
tur y quac omniai ftifa narratione defcribit
nofter. Paulus Btondo- verQ , perfidos ille Pi-
(arumCivis ^ confdii poenam luit , mort^ fu-
bita y poit vin\ columnis iltatam ,. Qorrep-
tus. Hsec omnia anno 1400^ geila ftiifle tr^
dit^ Redeuntes Legati Pifanorum , qui Co-
lumnas Florentinisi advex^r^nt , pc^uam fi-
nibus Pifimis propinquos. fe effe comperi&
ftnt» Florentinis , qui honoris gratia iis comi^
tts aderant , totam proditionem & fraudeni
foedati muneris cum rifu & infol^ntibus di«
ftis aperiuAt.
Nun^ata Senatui Ftorentinorum fhiude , de-
cemitur bellum in Pifanos ^ quod tamen non
ftatim indidum foit Interim Jobmnes Geanm
bacurtoy Theodori filius » oui civemFIorenti«
nam uxorem duxerat I a rifimis Florentiam
■ — *^^ *-- —
■■IIImhW
nr
Jbtm. ' J. &«M&
^ *
siittitur y negotionim publicorum gratia. Ibi
dum aliquandiu commoratur , civis quidam
Florentinus nomine Laurens Roux inftitutis
cum Gambacurta familiaribus colloquiis ,
coepit tentare , ut cum Florcntinis de pro«
denda patria padfceretur ; pulcds promiifis ^
honorum & opum acquirendarum allicit;
omnia fiebant nutu & confenfu Senatus Flo-
rentim. Sic animus Gambacurtae ad p|x>di-
tionem patriae allicitur; quo Pifas reverfoi
Florentini , communicatQ prius cum Gamba-
curt^ confilio, Equitum turmam ufque ad
portas Pifanas mittunt, qui dmn agros urbi
ri^inos depopuiantur, Pifanos, pacva hoftium
multitudiAC alleAoS) in infidias deducerent;
collocaverant enim magnam vim peditum
Fior^tini , qui {n lods fidtuofis Pifanos ,
di^ip oquites Florentlni fiigam fimulant , op-
primerent Sic Pifani civitate crumpunt,& in
infidias incidunt, Caeduntur 1200 armatL
Hinc magno in civitate ludn orto , fepeliun*
tur mortui ; Monachus quidam Benedidinus
dum in Concione parentat manibus defun-
Qorum pro patria , hortatur Ptfimos , ut tuen-
d» urbi & ReipttbBcse Di<^torem eligerent.
Sic rem melius geri pofTe, Hac oratibne in-
cenfi Pifani, eligunt Johannem Gambacur-
tam , qui opibus & f^ma inter cives emine-
baL Cujus audita eledione Florentini , tenu
pus advenifTe perdendae Pifanorum ReipubH-
cac rad , legatum mittunt Pifas LmtrmtiuM
JLoum • de quo fupra didtum eft , qvi indu-
das XIV. dierum, tra<ftands pacis grada
peteret , clam vero cum Gambacurta de pa-^
triasproditione tranfigeret. Narrat autor col-
. ' .kquiuii^ fecxetum , quo Laurentias Roux
I s pra
•/1
I3S
f>ro mercede prodics patris Gambacnrts
plendida dona Florentinorum nomine obtuUt.
Tota iila narrado lechi digna eft { Florendnus
Gambacurtam eloquio & aftuda in partes fuas
allicit flic tamen rpeciofis argumends prodi-
donempatnsB excufare conatui", tanta enim
eit virtuds aucoritas , ut fcelefli edam homi*
nes aliqua fpecie honefti turpia fadta veiare
conencur ; pauci enim publice peccant Gam-
bacurta pudore fceleris adtus, fingit poenicen»
tiam, tandem propter falutem civium fe id
facere fimulans ^ proditor iit patrise.
Partem hujus dialogi propriis autoris Tod»
bus apponere lubec
^.ComatenC, Meffire Laurent » rerpon-
,di le Seigneur Pifain , ne fcav^ voas
,point rhonneur que me a efte faid de
,nouvel en cefte Cit^, je ay de par
,toute Pife eft^ esleu Seigneur par de&
»fus la Cite & toutte la terre. Je y fuia
,tr^s bien obey des Cytoien9& de tout-
,te la Communaut^» il eft expedient
,que je leur foys loyal a mon loyal
^pouvoir , le courraije ne le me pour-
^roit aultrement adonner Certes Sei-
,gneur did ie Floreotin, vouftre cour-
»raije n'eft pas mauvays & m6s vous
»en fcauroye blammer , mais il vous
,tault entendre que le Siege pofe a
* »»
»s
»>
53
1.39
SicmlL
rcncontre de vous inurs anfli puiC-
Cins que de 5o mille bommes jamays
t»n'en parcera ne yver ny eft^ que ce-
„{le Cite ne foit aux Florentins ren«
,»due ; & ainfy que gaigner^s vous
9»quant Florence aura cefte defpence
de cy tenir fiege d'ung an ou deux,
tont premierement cefte contr^e fera
toutte deflruitte , il n'y demourera
ny manoir ne grange que tout ne foyt
abbatcu pour ies gensdarmes logien
p»$e vous ayes intencion d'e(lre fecoii*
9,rus daPape» du Roy & d^Empereur
,,il y fiiuldroit ung grand effort pour
^rompre ung tid fiege qui fera enclos
t»contre fes ennemis. Si vous dides
,,ces chofes a ceUe fin que y penfes &
9,que me bailles tieile refponfe qu'il
.^Toqs phira , je penfe byen que feres
9ppat bon confeil & ainfy vouftres Ter-
t,Tes, Tous vignes & vous manoirs Sc
'„vous aultres biens voiis demoureroot
-„& avec ce vous aur^s ponr toutte la
•9>Cic^ tout ou tel traiti6 que vous (cao-
„r6s demander & avecques tout ce
,»vous fer^s afleur^ de la Seigneurie
»»dont
140
mmmamamasBssmBssac^as
„dont vous ay parl^ qni Toas vialdra
. , y^chaufcun an de f • a 6^ mille ducats
9»qui n^eft pas petit de chofe. — Ce fe-
. 9,ront la viUe Baigne feant outre ki
^yAlpes de Cajjentin , k cbafiel de Cour^
^ygant & touttes ks appendance, Monte
' ,9,Grevelk^ Facanty &toutes ks viOes
^ %^& terres a icelles places appendans»
^lelquelles terres vous vauldront chaul^
.9»cun jm de cinc aiix miUe ducats» &
^svous fera f^iA don & tranfport pour
5,vou8 & vous hoirs a perpetnelitd
. »,Mays en iaute de droit hoir masle
^ceUe Seigneurie retournera a la Cite.
.,, — Qnant le Seigneur Pifain eut en^
.,,tendtt ce que did eft U fe taift ea
,,pen& un petit , puis refpondi s Sire
,,Laurens • je vous ay efcoute voos me
.»»av^ remonftre plante de chofes.,
9»mais fe ainfy eftoit que teUe provi-
,»fion me fut baiUee ce ne feroit pas
^»a tout perdre. Touttefois vous fca-
^,ves que fe ainfy eftoit par mon pron^
^chas ou par mon induftrie Pixe reo-
t,due aux Florentins qui eft endroit
.t»ma Seig^ourie» fi la medroye & tous
.Jcs
.les habitans eh aultruy main & fervi-
,tude • Tous fcaves quel honneur ik
»me ont faid & fy eft mon pays & ma
^naiflance; fe je le iivre en les mains de
•>'
»*i
9,ce$ morteis ennemis il me tournera
9^a grant charge devant Dieu & le mon-
•»<
»^
f»<
•><
de — Mais quoique je die je ne ref-
fttfe peint a voftre offre ; vous fca-
v6s que ies fortunes du monde font
muables & foudaines, & quant
quelque homme a perdu fon avoir
que ce foit & il fe trouve pauvre &
t^enchien & de faynt^ despourvus 11
eft ennemy a toutes gens — £t puif-
que ainfy eft moyennant que la Cit6
ne foit mife i Sacqueman ne les Cy«
toiens & Communault^ prifonnieri»
ne les Dames ne pucelles ne les Egli-
»,fes par les pillars enforc^s ne vigoi-
^l^es , encores vault il mieat a mon
^^advis que la Cit^ foit mife a la main
& obeiflance de Flourmce qui pour
fon prpufHt Tentretiendera ryche &
marchande & en paix contre toutes
••naci(Hi8 1 que par un long liege elle
ttfut dc tons vivres afi^^e le payt ufe
9%
•>
9%
9>
»
»4*
M& exQl^ & puis fttt rendae a vou-
Talibus argumentis fcelere excufato, Gamba-
curta pr6didonem patriae Florendnis promit-
dt ; reliqua pars operis narraC obfidionem
Pifarum, & dedidonem.
€2. foL Codex chartac. olim Nic. Fabrl w^
Anonymi gefta Florentinortim, ab origi.
ne Florentia ad annum Cbrifti 1 444.
^5. fQi. Codex chartac. olim Bongarfii. ^ry
Anonymi Cbronicon Fpifcoporum Tun^
grorumfive Leodienftum^ fi^ TVo-
jeSinorum , lingua Batava.
Incipit ^ temporibus Augufti Csefaris, & de^.
£mlt anno Chrifti 148^ Praefado operis
primum hujus Chronici Compilatorem nomi^*
nat Hargmtm Abbatem Corbeienfem , qui i
. Sando Mardno primo Tungrorum Epifcopo
ufque ad Sandum Remaclum, feptimum ordi«
»e Prxfulcm narradonem perduxerit Opui
condnuatum a Presbytero quodam nomine .
Aberlino ufque ad Wafonem Tigeiimum ter-
tiumPraefuIem. Terthun condnuatorem Hifto-
liee ufque adRubertum ordine LXIX. nominat *
S. Jobaunem Wamans , k quo opus hoc con-
tinuatum ufque ad Adulphum Epifcopum,
fratrem Comids de la Mark , ordine 76. UU
dmum condnuatorem nominat Monadium
S. Laurendi Leodienfis , nomine Jobammm
di Staneiov. Totum opus implet paginas i ^ ;.
Ilxcerptum ex Codice noftro exhibere lobet,
tranw
Hi
translata narratione autoris ex ImguaBata*
va. Agit de bello ColonienU & obfidtone
oppidi NuySi anno i474. ubi primum Carp«
lus vires fuas , amiffa magna copiarum par-
te ^ attrivit. Originem hujus belli & obfidfo-
nis narrant PhiL Commineus, JacobusAkyer
jirmaL FUutdricarum Ubro XVII. .& alii
hiilorici. Origo belli fuit eledio litigiofa
Archiepifcopatus Colonienfis , cum Carolus
Roberd Bavari,Imperator Fridericus Herman-
ni Halliaci partes tueretur , qui de Archie-
infcopatu contendebant. Narrat Meycrus, in
Aac obfidione ipfum Hermannum Hafliacum
adfuiffe , qui tunc urbem tuebatur ^^ ftrc*
nu& defenfione Carolum abire tandem coegit.
Mos erat tunc Prxfulibus Ecclefiarum beMa
gerere. Intercopias auxiliares Imperaton^
tunc aderant, tefte Meyero , Adolphus Ponti-
fex vel Archiepifcopus IVfoguntinus , Joannes
Archiep. Trevireniis , Guilelmus Epifcopus
Aurelienjis , Henncus Epifcopus Monaft&vj
rienfis, item Epifcopus Spirenfis, & Yao-
^onum Epifqopus.
Autor nofter plerumque in rerum geftarufti
narratione convenit cum Jac. Meyero , fed
longe brevior eft. Excerptum noftrum vix
duas paginas codicis impl^ tamen res geftas
trium fere annorum continet Ab pbfidione
Vtvejtt vel NuY8 ufque ad annum 1477. &
cladem Caroli Burgundiorum Ducis , & ejus
obitum iaobfidione Nanciacenfi ; quae omnia,
bellum item cum Helvetis aoft^ brevillime
\ attigit.
;,Dux Carolus obfedit urbem Nove-
nfiuni per integruiii fere anni fpatium,
t»nbi
•'-»44
. jibi fe«RC pnn
,Jmpei?coris i
„bDs. Occidt
„qae militum
,,tum, fed fad
„nem ejus obf
„pum'Leodiei
.„bus copiis ,
,.(ibi fuccurrer
^,cutus Epifco]
,,magiu equit
.lipfe loricatus
„dfcitur ex ui
„rjs IX. Maji
„roIi aute No
„Carolus laett
„gno comitati
,,HuDC advent
«tginquo adfpi
»,erat , exerciti
.,Talgo etiam
(itantas coplas
»,pum uUum d
t.breve autem
•»inter Imperatorem & Ducem Carq-
„lum , qu& pa^unifiiit jde liberanda
' ■ „urbe
^4t
» * /
a^ivbe ifwi^ Sic oaiiitydBitis rebosi^
^abiit Quxrftts in Brabaotflun. Epifca*
ii^pom tero Leodienfem mifit ia nr-
s^bem NoTiomagum ^ ut eam praefi«
v»dio to^etar, ubi di|ue ad menfem
^tSeptembrem pennanfit Tunc lio»
^tem Ret Angliae transfiretavit cum
^^magnis copiis ^ & Gailiae beilum in-
^,tcdit»fpdaais Catolum Ducem partici-
^^eftijfiitnrum ftfocium expeditionis
«^^contita Regedl Galliae. Dux ille ve-
>»ro 4oum tongas mtoras traheiret^ Rex
^Edoitrdus cnm Gallo pacifcituf pro
^tributo annud tel angua pecuniae
^^tumma Anglo a Regt G^lorttm foU
^^teilda t <|ua pace audita magiiopere
oOffenlUs d^Caroltts. Die x 1 1. Maji
i»'i4tf« Spiicopus Leodldnfis domnus
9%noJier cum copiis fuis ex Geldria re-
^dit urb^m fuamLeodium; cuiLco-
^Kdienfes obviam iverunt cum taedis^
^ardtatibus & Principem fuum jduo-
t,bos boTibus & amphori vini» de.
„reditu gratulantest donarunt Poft
^breYe tempus Dux Carolus cum ex-
9iercito Lotharingiam invadit Pada
K »»foerat
^fiienit oljin coocQtdia & foedpsf^
^ MteV Docem Caratum & Ddcem 3Lo-
,»thadng)ae. Rex aDtem.GaUiae iniQC
,,ab amicitia Caroii artibiis fiiis it* alie-^
9,navit • ut foedeHs Inftrameotum Ca-
tifolo» tuncNovefium obfidei^t m-
tspto conccMrdiae vincnlo transmitte-
ret Qpa re gravitei: commotos Ca-
rolus invafit Lotbadiigiam , caput
regionis urbem Nanceium oppugn^-
vit expulfo Duce .finibus IhiB, Poftea
induciae ix annottim padae inter
Ducem Carolum & Regem Fnmdae
quibuf exclufus ab amicittsi Regis
pux Lotfaapingus contra fidem da-
tam ». pro refponfo tulit ut patienter
•>
9>
9>
»f
•>
•>
•>
9>
•f
tsferret fortunam. Quo faido Dux
„Lotliaringus Helvetios adit, & foe-
i^dere cum ea gente percuflb Helvetii
ciim magno exergtu Lotharingiam
invadudt Sc oppidum Nanceium re-
ctpiunt His auditis Carolus^;cum
exercitu in Lotharingiam irrumpit
denuo , ubi a Helvetits vidus ma-
gnam copiarum partem anlifib< An-
9,no fequenti 1477. pugn^tumeftite-
;;rum
•>
•>
•>
•>
•>
•>
-r»%
SicmU.
^^mtii prope Nanceiatn » qao ]
^ Te Dux Carolos occubuit
^^bant qmdam » martai cadaTer feCan«
nde* poft praeUam die inventam pro«
»»pe aqoam» & in arbem Nanceium
^debtom foiflie. Hujus dadis &mk
^GandaTum in Flamkia » abi aula erat
^DvuM. ddat&^ magnus oritur lu^
^^mter fiuniliares Principis. RdiStii
. v»praedpift ?idaa,Regi$ Angliae fotor»
,»& filia unica Maria dolore afiidan-
,»tar fummo. Nondot mittont do*
^^mtno noftro Epifcopo Leodienfi»
. ^^rtantur ut neptim fuam (erat em*ni
9,fororis filk» tx gente Borbonia , qu&
^ ^ Y»arto8 LndOTicos Epifcopm) confiUo
^8t Tiribus toeretor. Qpiifaitimcom
^magoo comitato ex Leodio Qmda-
yyVom ptoficiidtar. Centam eqaitet
«^mitabantar» omtieB nigria veftibos
Mindnti &c
Xytot noftet exi^edidoiieM CaroU contra,
'fiel^etos filentip praeterit , auam Jacobud
Meyet ^ Belgus «diim patHa ful^ narrat Sed
txcu(ari debet nofter, quum res Leodienfmfil
Epifcopofum praeciDue fcripferit» Meyerua
muha^ i^ert de bello Burguhdi cum Helve«
. < iu , quas parum accurata uiat » V« g. Ren»>
K a tum
tum Lodiarihgum a Helvedis beDi Ducem
dedDmfiiifle pnelfeMbmeftri, uiaiidlk,
tuoc profiigus & patria exful , auxiiii lIelT%*
tiorum indigeret , interim cum lllis f(H;|iter
adf ofiis hotlem communem pugnavit.
491. 4to« Codex diaitM* olim BangaiiiL ' ^^JTK*
Atmjm Cbromqm des Svesqtiei '
de Liege.
_ J
Definit hoc opus in anno Cbnfti 14^$« Aii*
. tor, uti (ere folent hiftorici medB im, or^
ditur ab exddiD Trojana « ft fiibuioll mtska
tiarrat Nomen milhmi repfd* FofOttm
> ' idem erit opus , quod citavit Jac. Le Conjg
BibL Hiftodaub de ta France V9i i^sif. ftq/
Varia enim lub titub Oif^mqm it$ Tmigim.
& des Llegois ibi receniha funt;
Pre&do noftri Codids lic habfti
g»A Piioniieiir de la Tres Sdntt Trini^
ft^i lePerc, kFils. ftlcSt Efprit
•» — & 4e MonfeigtieQr LcMbert nof*
tftre boB Patron » je yous pretens re»
MCiter en btef la vraieliiftoire & Qieo-
Mnique de Liege.
£t paulo infra hieci
„Et partant que les Chroniques hori
•^defquels eft collig^ ce prefent Traf-
•ttid eftoient vieulx & efcript ett vid
#Jan«
-»-
U9
feBMBeagwii 1* ■■■—eaegtgag^agatM— Bfa
JnUHm Jim SiCMm»
^taogage Zi^o^» anfli de mieiilx quil
,»a efte poffible ont eftd collig6s &
t»m!s en brief les dates , noms des ^ei-
ogneorB & Princes qai premierement
e^ . «»firent edifier la grande Cite de Totu
9tgrei dont tous noos Idegok proce-
•^doi^ • & comment elle a eft^ fiude
»,& puys par les Huns deftruite , &
;;^ffi qoi fiirent les Evefques d'icdle »
^^tftpres la dide deftrudion le Siege
;»EptfcopaIe fiit tranfinis a Treicbt
«tjufques au temps que S. Hubert fait
^edifier la nable Cit^ de Liege qui fii
»,fi>nd4e fiir la fainte matyrifation de
„S. Lambert fils de Apert Cotae dtLos.
«,Et pour abreger noos coomieoce^
9»r(jbs a parler des Troyeos.
^ Ddo ex (bpra fcr^s apparont i Prlmum ^
hooopus txldiotJOZUvUtf/hLe^dieMfitfiwd
cufil Batavo affinitatem habet, In galUcum
iennonom fuHTe translatom : ^ecundum , av-
torem patria Leodintfem (uifTe, Autor nati-
vitatem Chrifti IMrimgi fexti Regis Tungro.
fum SBtate accidiflb notat, Sub hmc tero-
pora tradit hiftoriam (abulofam & pucrilem
Me Mnih Yirgifii , hla verbic :
•»Ace temps meme meit Vergile Ro**
„ime en grabd danger » car il dleignit
K 3 otoot
Vum. 4. ^ Smdl.
titout le feii a Rame ^ Sc tam otaix
\,qQi foulereat en avoir il lui falloit
»,venir querit au^cul de la fiUe Jutiiis
^,Cerar, pourtant quelle avoit pehda
,,Vergille en fa corbeilie aOX Murs
t,du chadedu de fon Pere , pour loi
t,faire honte viUainie » dont Jufius en
t^fut tu^ en ung Temple de$ Payens
^a Rome par les parens 8c ainis dodit
„Vergile, — Cefat fur ranapris ia
»,cr4ation de noftre premier Pere
ijAdam iif7.
De Magia Virgilii vi(!e quas diximus fub ^u*.
tic. Hifioire Oit Pipnvr ;*& Baylc Diaioiu
naire axt. Firg^ ^^ubi cadem &buki np.
ratun -
jyiirum ChronicommSctiptores ejusmodi nik
gas hiiloriis gravibus inferuifle. Nofter%tiim
muka habet notatu digna , inter qucelocum
fequentem inferece lubct« Sic neirq^e nofter
iub iwnum 109^. ubi pdmam ChrHtiaiiorum
. contoa Saracenos expeditionem » diice Godo.
, fredo BuUonio , narmt ;
iiAinfi felon rinformation duditC^ier-
»,re Hermite) Godefroi de finiilon en
pjon bon fens pout acquerrir . lamonr
9>de Dieu . & fon honneor » 8^vi&
^qu^il Tcndroit le Sien » pour tnener
•fgucrj
mmmmmmmmmmmmmmKmmmmmmmammd
Sict^
Mgoenre coittre les Payeqs. Dooc fur
^VMti 1 09f . vint Godefroy de Builloa
^tLtegearfoacoafin rEvefqae Gibert
^Jk^ui vendjt }a Duch^ de BoiUon &
WB0utcii le8 appeodicoi a toujours mais
^a .rEglife de Liegc. £t incontinent
itGibert . fit coQvoqoer foa ch^>itr?,
tftfir^t finance & acheterent la dite
fiDochi^ St fes a{)pvten9nce$ looo
,»maffG8. d'or » & 1 400 marcs d^argent
Maffine & eo forent lettres fki^cs, v-
Ainfi demoura P£gli(e en pofleffion
Sc poor le paiement dlcelle fut tout
le Fietre (chafle/bieres ) de S« Lani*
bert dimiiHi^ , & oile Tor Sc l^argent
avec les pierres precieules » car il n*y
avoit alors pof nt d'argent au pays.
NotiflBma eft hift«ria, quam tradit nofter,
qpoamvte InftrUmentum publicum venditi
tel potius opplgnorati E|ri(€Qpo GibertOy^^tX
Ot^tOnUt Tulgo apud mftoncos nomine ve.
nit , a Godefredo jBullonio , quum iter Hie*
tofblymitanam agerederctur , Ducatus,,non
' ^idft&re oredam , auas ab Edibre Corporis di«
plomadti Jph. Dumont non onuttendumi qui
fub anno eodem nempe 1096.' vendidonem
longe minoris m<»nenti operi fuo inferiiit ,
Tomi Irpag^ ^7. In&nim»itum nempe ven«
ji|ttoQ]f , qup Baldulnu^ de Monte Hamto^
'Comes (Comtede Haynault) Caftelltim
K 4 fuum
99
^
w
2ftttl^ , A^ i8<wfc*.
-* -\ \
tinenflbus — vei^dldit pretia quinqusigista
maifcar^ifl f^nd^ 0iri. ,« Inj^nua^nto datoi
LeadU xviii Ksd. Junil 1096. expedilicmif
}iJefo(blyiiiitaiMB giatia s cm adfvil cufli 00%
^ti4o I ▼etba onim ip& Inftrum^tt (if^ ha-
.l>ent: ,» (^ gtadt tivlt|B «fpiRM# a&aflio
i)C(^ccperat <»m aliirdcvotis Chiiftittflis ffier^
^iofolyniu profidfbt, dri edam praDTen^i&i^
,,& anmien^bus uxore Ida > « fiiiis ftii^
^^BaJdmino , Amulptio, {lO^euyica, £[eori^
^,libc fbctfle Adtor « ^od ideo amtG^E^iid%m
«ft , ^uia Tabuhtum gctfeakigic«tui0 Qotiqpi^,
latoiQes filios Balduinj n(^accMratelr;^didi(fir
obferyantur. VideHubneriTa^. Geneal. De^'
^dto m «cpeditbne (kciaGpdefHda ^ Ctin^
pttulum lieodienle terras oi^t^nontas Mniit ^
per quatuor fome iecula, mneg an. i4|^'*
hmSifymt a Markm , Epifgopatttm Led^fehT -
fijpit magna peamist f\|mma acUiivdas 1 cmk
dem X^^ BuOemU Duoatua ip& pignfcia
jnre recepit; quae poii;ea varios garus 'hiW
iunt , reftitute Csmitulo Leodienfi a Sucoift. ^
foribus Guillplmi de la lOarcl^ d^dereoepk.
tae , de qua oontroverfia iliuilri vide S^h^vOfc '
*bri nicatrum Brattcnfionund Tom. I, p^- ^
784. ubi luec omnia narrantur» NucBiuaii^ .
a jure (bo r^cefljITe Cafntulum leftantuiv IniK
gma DucatUs Bullonil ', quap in liunc iifquo
diem ufuq)ant Eplfcopi Leodienfes^ ymi
|doriantes dtida, dumUipfbis Domusde,fa(
Tpur d^Auvergne , adjuvantibu^ GaUiae Mgii
(>tis 9 T^s eas rednet
Vendido vel oppfeneratiOi iila Godefiredi Bul^t
Iqnii perdnet ii mofbia ^empla , ^uardot
^eilt^ ^it^is artlbus ufi Saq^otei t S^Hc%
J
f^H
«^ yiftndpaiitSecalaBam ddiria fai prpprio^ mus
^ q8m converterc (elebant . /t
3 • ' - \ ' * -
^ A^Hc^amiiyiniia Ghrctfud Bdgld , qttod dU^
4i^ BiirdL Gohh. Strttvios Tonio ^ Scrif«^
fom ficcms^onim, lUrisbomrt 1726. Ibl,
OCramQoe vpnditiaDem Godefridi BoUofiii,
r4i( JBaMiUni^ conimtmoiat Qust^Tide |»ag,
. ^ HSv Ubi hflBQ wrb»;
^^Sod Qode&idas pro ankiia fua & fu€h
inmis San^e Maiiae ^ beato Lam-
,^tfto ^c CQoditione obtulitr ut fi ick
tJ&a teoipus praefinitom afe vel a Ihk»
9attftRis non redimeretnr , in totuoi
„tempus poflbQo Ecclefiae K Lam^ ^
,4mrti adfignaretor. Qbertut 1«ro B*
ti^ifCQpqs p:o miUe & quingentis mar*
.^Us argttti pori caffanm (Bullion)
,»eo^^ ft fic mah mnlta redemit ;
,»Dax interiiiv 9c haeredes, ejos anta
,,iliem iignatom Jerofalem obicrunt «
„ft fic pofleflBo ceflit EpifcopatuL Ac^
„quiifiv}t «tenim Obotus Ttmitmm
t>cnoi pertinentibus eodem anno i
^BpilAkm Comib^ HanQoniae.» pra
,,quinqu^ginta marchis auri purL
O^ hoo a priori, qt^od Idiomate Batavo ex*»
mfm re<;d[ii^iinQ9, prorfus diterfom efl^
M4
|8B- 4to. Codflx chafltac. Xfl
contiiiet folii 88. vel paginiS 176. •
Anotvfmi Cbronkon HoUmdut & Ze^
laniiU ^'Frifia^ a prima gentis
origine ufque ai Maximilianum
4ufiriacum , qui nupfit Marut Bur^
gundica Caroti beredi. Lingu&Ba»
tava.
Inciph autem a tempore belti Trojani. De-
I finit in anno 1477* poft bitvem n^hratiohem
belli y quod Carolus geflit cum Dnce Lotha*
ringo & Helvedis ; que tota duabui vel tri*
bus pagellis abfolvitur.
.V- *■
<!}. 4to. Codex chartaceus.
Anon^i Hi/hria Suhanorum Otbnuu
nidarum. Turcice.
A longa ferie majorum vulgo minua notfl
Audtor ubi coepifTet, hiftoriam a tmpoie
i}inkiz*Chani ad annvm Hegirae 8^7. qoi in-
dcHt in annum aetas noftne 1491. ordine
dudt
Appendlx paucarum pa^arum diverfi ar«
. gumenti, jurisque canonicL
*
labri audorem nuUum feperi
CSder
ni
{St..: Codex membranaceqs. famXo&sm* / X
Arcu^ ^iftopi Itmeiroritm , C Z>e-
Jiriptm Terra San&<:^,
Oef hoc opufculo Tide Fabritii Biblioth,
medii aevi , In voce AHanumus^^^t^m fuit ^
a ' Jacobo Gretfer , Ingolftadii 1 6 1 9. 4(0.
cfefaide a Joh. Mabfllon , feculo Benedi<fti-
m III Adammtrm Benedidiitus Abhas in
Infula Hay , Scotiae Ticin^ , defundtus anno
Chr. 704. Hoc Itinerarium , ex ipdus Ar^
cmifin SmiSil^fioyi^ gmte GaOi^ di^tan.
tis^ore) £e fcripto maadaife teftatur ifiitio
libri auQor,
. a
Stfs* 4tP- Codex chartaa
Clementis Adami narratio prima navi^,
gationis Anglorum in Mofcoviam ,
^ tnfcripta Pbllippo^ Dei gratia^ An^
glia , Francla^ Neapolis &c. Regi ,
^ Frimipi HiJPaniarum &c. &c.
' Hic Ubelhis jamdudom pfodiit inter rerum
. jQlofcovidcafum Swriptores , editos ab Andr.
\^echelii heredibut , Francof. 1606. fol. ex
Bibl. JM. FreherL Quis autem talia r^eri*
ret , vel quaereret ? Narratio autoris jucunda
eft ledu, ftilo elegantiexarata. Autor iplf Co«
mes fbit idneris inltituti Rege Eduardo VI«
juben^. Fhilippo Hifpaniarum deinde £e«
g' , qui nupferat Mariae Anglorum Reginae ,
roriEduardi, dcdicavit libellum. Res It*
&M dign^ gontinet, de moribus & Imperio
Mpfcovitarum. Codcx
l^€
$$^ fol Codex membhmageiif otuir Bongariii, jqq;
Cbronica varia , pracipue Eufebii Me^
ronymu
Hujus Codlcls priof^ psurtem jaoa bftTiter
rcccnfuimus priori Tomo Qatalogi noflri ,
» pag. ^6%. & )7s, EMtr^pM nempe Hiftoriam
Romanam» & PauDi Diaconi ^ itm^Lsmdml^
pbi Sagacis gontinuationem continet. Tito-
• luirt rcro hujus partis , quem iUpni non edi»
di, hic fubjungcrc opus oft ;
^ilnciptt Hiftoria Romana Eatropii
»>gentilis» quam defcripnt ufque ^
„obitam JoViniani Imperatoris » coi
i^aliqua Paulus AquileienGs diaconi|i8
t^addidit rogatu Adelbergae Beneiren-
•»tanae Dufhricis. Deinde idem Paul-
9flus ex di?erfis autoribus coUigens a
9,VaIientiaiani Imperio incipiens u^ue '
9»ad tempora Juftiniani perduxit, quem^
9#Landulphus Sagax fecutus , p^ura h
»,ipfe ex diverlis autorlbus cofligens
»,iQ eadem Hiftoria addidit & perduxit
•tufqno ad Imperium Leonis » quod
»»eft annus dominicse incamationis ot-
•itingentefimus fcxtui Iridiftione VIL
Scquitur Dwretis PhrygH hiftoria exddii Tkk '
jani, quam fi^ pag. jy^ Toml I. defcrip.
#qm0? Qpae vero pars effc pofteri<tf Codioa
noftri.
It7
noftrfi a diVola manu addita^ ntnc re*.
Sfenda eft* Mai;gini adfcripferat Bongar«
dfmticm Hiirtjndmi Merfoktum.
^tixim ytxo Codicis iic habet :
» «
BenUi ff/rrwiiijff licMdtaH omM*
Cft YCro opus idem ^ quod £is/!Ak< PmHfhyB
ChrMcus Canciip fiVa Ctromcormm Canwmm
Hber ftAirior , dicltur , cditui a Jofepho Sca*
lige») Lugduni JBat 1606» foL cui deinde a
/ MiermQ^mo baerfrete nomen inditum.
brdine taSQen rerom & verbortnn Codtt
* ftofter ab edltis frequenter abit. Fufe agit
.de anno Dativitatis Domini, qui locu) no»
bf^ioitnioriadigmisTidetur; ubietiaaaftmfii.
autoris vei pottu$ Compilatoris in^oatMt
TeruiS'*
H
jNTi^r ^ a^'ppe iaumo Domini i a i o.
^&it diiK Pafchevs 8* CaL ApriL
dP^ bnc,' Compilatoirem Chrohici noftti
Tcripfiuecitca annum 12^0. qqo anno oput
'tpm& ia hxc verba deCnit : .
MLudovicus Rcx Frands vadit oltni
^niare & in Cipro hiemans fequenti
Macftate Damiatam miraculofe fiifcepit»
•ffed pauio plosquam centum milia
^^lloiiuaam in bello captoi vel mor^
: ^.\ ,»taoi
L
»•«
»>^
perdidit & perdito Roberto fti-
,tre fuo ipfe ctiam captus fiut , & poft
.paucosdies Princeps qUi nnii *aooep-
,ta redemptJone DCCXJ. biffantioruni
«»&; ab idio pdncipe ocdfiis pcca»niaai
^& vitam perriidit^ ille viftor Damie-
^jam qoam Rex captM petditkttat
IttDS deftruxit , ita qood 4t Is^-
,de8 inNilum projecit"
ContmtiavU Hitfoniin! Canonem Comoife*
- tor Hofter ufquc ad annum fupm-^di&uiii
iz^o^ Scriptura vidctur ejusdcm acvi
to^ 4to. Codex mcmbranaccus , olim Pctri Danielb , XI
*^ dein Bongfcrfii.
j ~
Dudmis Cbromca Normannorm ^
(dc quo vide Fabrkii BibL mcdii acvi)
FiiBa Iffibct 10). Sctipcttfa ni^a , paucA
abbreviationibus. i
In prima Codicis pagina , a manu , ni 6410^^
Petri Danielis hacc adfcripta funt :
9uto IkUic efle IMbKis hlftoTitun , eir quA
fcrc omnia GuiHeknu? Gemeticeflfc defcrip-
fit ufquc ad Ricardum II. In finc ope& ad-
fcriptum legitur , manu antlqua :
Hac funt gejia NormannoriWL y t
QpamA^s nobjs non ad manps fit AmUtf Dur
.chesne c6lle(5tioScriptorum NormfOini^sonim,
iLedita
* Hic vox ceferai deeffe vidctur.
*. - I !>
IfiMMI D. Staili.
'«(Utli^iirifils 1^19. Qon tamen dufalto aflierS
le, nonnjm efreZlKdwum, quemDuchesne
-inffla isolleAionc edidit. Definit enim no-
Aet m obim Rjchxrdi I. Dnda NonnannoTvm
an< ioo2< his vetbis:
^lUic(|ae coliMr vallatD» Colainpoif
^mkifice ex tDOaba cum Chrifto reliu-
«jrcduEiiB mglarU; compIeM miBqae
niwft kajtis ^agtils Titae Dijx ma-
«agDUG Ridiardns bblit aniio ab iacar<
,,natione 'Doniim noftri J, C 1002.
„Amea. ■
E ■■
IW' foL Codex meo^nBaccus, olini BongarfiL XUL
Feiri (tEinilQCarmm deBtlloSicuIo
iata' Hemiatmfl. Impereiorem»
fif Ttmcredum.. '..'...
i . fipc Cwincn primiis ex Codicc , de qotr huhc
ft^o eft, «Ijdit Vir. Clar. Sair^ucl £ng(j ,
Anteccflbr mcus , non uno nornine de re li-
tcrarit optiilie iiicntus, Bafilcx.1746. 410,
tc#
qiKM NTiihelailji I. CbghdoitW^ iAMr poft
batr^ bbitum m^ 1154^ fQpitim tteuit , rec^
tidd i.i^. fiiio Gbiildmo IL Cogn^ynuie Bos»
nb ; alcer Rjo^us Wilheimi I. &abir i antt
batrem Rogenum deftmftus ^ reliquit fiUunk
Tahcitdum^ iQ[>uttum fuidtei, dt ouo in
hoc Carmine laulta traduntun Hie 9 Froce^
iribut Rej^i inftigatbit pmeipue Matheo^
ftegni Sieiliae CanediariO , Rex nuntupatur »
^un^ h0Bteditario Jtait *, ft ex uldma "WiK
helmi IL voiuhtatte rucceffio nertineret ad
Coflfimtiam ^ hxbrtm Henrid VL IntptoitOfc
ris> Fi^ktertci L BarbtrOffie filii, quic ex
Rogetib 1 Sidli» Rsge nata^ GuUehni L &*>
ror , & Guitelmi IL ahuta erat Hinc ortum
Bellum 4Uod Henricus geffit in utioque SicU
iiae tegnO , & dtbtUato iTancredb cum fiiio
; fceptrum ^ tenuit Db quo Tid)6 hUkoriooa
omne^ , ejus ftyi , quos paitim in (bis ailnoi>
tationibut dtavit Vk CiaiifiS Sanu Etigel edi:.
toir Carminis noftrL H«c omnia mb ah
anno ii^i^ad 1194. qudanno, ilubadaStk
ciiia & Regno Neapoiitano ^ dribndo Tan^
crtdb , Re||ini( Cbnflantia tunc Palbmu de^
gens pepent filium qui poftea Fridericus IL
Imptrator regno iilimii & rebus ftrenue go^
ftis elaruit. Quae omnia (ufe naccantur tum
a variis Mftoricis tum pnecipue a Scriptori^
bus reruin Siculsinnn qhos edidit Carufius »
2 VoU. ft)i. Confuli poteft edam recentiot
Hiftorias ^egni Siculi Autor de Buri^v , ctt^
jus opus prodiit Ha^ 1749. 2 V<u. 4tOi
Hoc eft atgumentum Carminis Petri d'£bulo^
qui tamen pfo more Poetarum illitis acri»
hiftoriam potiuii metris indniaffl i quam
vefum Carmen condidit, 6: Q(mimB ^htlhm
Troimmn ordi$m nt fvo ; a coionatifliDe Ro^
. ..
fe»
nmmmmmmmmmmmmm.
>iAiitii> «turonoe entrc 1<> pi«b:.il
njfeteot*!»-
n. d'un cDAp
tgtuoM de-
leferetentla
ntlotkJt^,
aiSton qu'jta-
; ne lcautoic
t la^fiOUloo-^
i^ne Ini|)<ciale dcpendott ektietemejit
itafi^ ,•■,; ,^^:;, /■■..■
I«*
JAniL
Eadem iitnlt anttxi' Hfibm Getftaidc^ P.
Barre , T. V. pag. 4)2. & a Rogcro de Ho»
Ttden hiftorico Anglo tiadita referti qiue
nobis fufp^dta videntur, quumiiihil tale le-
gatur in. alii» Kiftoricit ; neqne in ncAro
Carmine , ubi hoc :
ttSerta recq^tonis com Cadar Yenit ih
nrbetai
9»Exfiiltat pompit indita RooA
ooyit.
;»Ad Petri deveoit ecpiet TeoerabOe
templom»
mQjio pater AhtUlei pmedimitQi
. erat
f tBalfama , dios • aloe » myriftica , do*
oama,oardot
•yR^ibot aflbetiltt ambra oiodeffatt
odof
;>Per yioos p« teda fiagraot; fedo^
lentqoe per oibeoL
•»TlouJt arooiattd ffuiat obiqoe
rogos.
M Veftit odore viam oiirtliot fodifeR
diadiit
. ffLoxoriant croceit 13ia jooda rofit,
JPrima domos tempU biflb Teftitor &
oftro
tfStriw
\
M
t
£. StaiB.
»»$tdUficat t8e4is cqr^ flamma Ms.
^At domus interjor ubi menla coraf-
(jat & agaus
,»Pm:porat amrato res operofa loco.
;>A tice Petre toa pius introducitut
heros
Inclitus altaris fiftitur ante gradus.
Primo Papa manus lacratambas c^
mate jfacro
»,Ut teftamentum yiGtQt ntrunique
gerat
^Brachia &ndifican8» Ibapulas 8c p^
tut inungens
mIo Chriftum Domini Te Dcns un^
xit^ait
g^Poft haec Imperii correptnm tradidit
enfem
»,Qpem Petrus abfciflb juflus ab
aure tuUt
^Eniis utrinque poteni» templi de&n^
for&orbis
. »»Hinc regit Eccle£iam » qorrigit in«
de folem.
>>Iura poteflBtis, pondus; pietatis 8c
aequi
»»Signat in augufta tradfta tf i||^
manu.
t . >■
L a ^ n&Of
1^4
MAnnuIas Ecdefias» r^gnoram nobflis
ana
,»Offertar digitis » OSaviane^ tai&
MQpdm geris auratae » Cslar » diadema
thiarae
^Signat ApoJhJicas partidpare Tices*
,»Poft haec cantatis ad caftra reverti-
tor omnis
,» - - in Apaliam qoisqae qaod
ire parat
Haud eft vtrofimQe , autorem noftmm, qucm
Coeeyum putamus , dum ita accurate narrat
coronationem , ondfliirum fore illud, quod
. Ko^erus de Hovedcdi habet , de Corona Im-
penali ad pedes Pendficis dejeda , ii ita res
^efta fbret. Adde filentium hiftoricorum. ,
mter quos vide Martinum Polonvm , item
Ricobaldum Ferrarienfem , editum inter
Scrintores medii svi a Joh. Georg. Eccardo
T. I. p. 1167.
Net^ dignus eft alter locus noftri
ubi narrat ea c^ inter Richardam AngBi^
regem, qui a Leopoldo Auftrise Duce , dum
exitinere Hierofolymitano redit, propeVieo»
* nam ca|)tus , deinde Henrico Imperatori tra>
ditus , m Confilio Principum GermaniaB , five
diaeta Imperiali , Haganoc oongregata^ va*
riorum aavernis Chrimanos Principes deli^h>»
rum reus , poftquam ibi dmram mtftra egii^
I fet, tiMKkm folutis 100 miUe marcis argend,
a matre Eleonora Guinnenfi miflis , liberatus
rcdiit in Angliam. Qjur omnia fufe narrat
. . P.Barre
. ♦
Nmh & SicmM.
P. Barre Hiftoire d^AlIemagne ad annnm
' 119). Iloftcr aiitem tradk Richardam, dum
in conceflu Principum Germaniae accufatur,
innocendam Jure gladii aflerere voluifle,
quod tunc vi^gare erat, notum eft enimv
auamplurimas Utes tunc Jure dueUi dirimi
. kditas , quorum exempla ex hiftoncis tdferre
fbperfluum foret Hujusmodi Judicia Ger-
manice Smiftr^d^t vocabantur. Non aliena
eft prsterea Pqet^ noftci narratio ab indolp
lUchardi regis , quem armis potentem , & in
omne vitae difcrimen paratuin fuiffe tjeftantur
omi^ hiftorid, quamvis de ea te ,.'Qblato
nempe dueUi judido , hiftorid AngU , R<^c-
rus de Hoveden , & Matheus ^eftmonfte-
ricnfis , qui RichaErdt res geftas^fbfe defcrU
bunt 9 niUi habeanc Mon magnam forfitan
in hiftoriis Poetap noftri autpritatem tfle di-
cent CriticL Jl&ntt^t^en d hdd nieritum,
quod res fuo aevo geftas , & \n patria , qua
ortQS videtur j fcrmerit Verba Richardi^
dueUum petentis , lic nofter Poeta fingit :
MHinc ait, 6 Csfikr , qaod opus? qos
cau(a? quis ador?
»»Me nunc inculiiBt » nm. Qiodo
cau^ fetat »
iPtSam reus» ituAor.ab^ nec w^t^ fed
abefle necefle eft
. ttQpifqutSien^. yirea Rcgii^ arnui
probet
«,Salya pace tua veniat qui pugnet &
inftet
L 3 nOb.
tt
«9'
16S
»»0bjedi8 fatdtm tnfis otriqtte fi-
dem.
f »A^ pugnare meo Iblai com CadSuro
wni ?
^iAbfit , in hac hamili vdle <|bit
armt movet? '
;,Et fi cum Domino nwodi pngnare
licebit»
Unde mfiii yeniet milet, & uode
pedes?
,0 Deot Jmperii» nec me fine jadtci
dampnesi
t,K?un tx» jadicii cdmine jora ca-
rent
i^Me tibi committens , taois oro mitioi
in me
' mQpmu meritom noflri pc^ulat ixu
fit agat
V,¥leftitot hac humlli prece qoem non
milietalenta
' t,KM fiimnii potuit fiedere d]
Patrit.
Itlmparki poftquam jtauia ft
inquit :
tfVifatinjetertnim lnxmea» liber
ero.
»1 r I # •■
1^7
JfiM. & Micmie
Fo^ nofter , |itl fere «biqiDe Iblet » oUcuni
& abrupt^ narratione atr^um^ntum abToIvit.
Uberatuni eniin a Hennco Richardum Re«
gem, fiadm poft oblatum judicium daelUy
refert Certum eft , magnam pecuniae funu
mani obbtam' pro mercede libertatis TuifTe»
i}uod jam fupra teftibus hiftoricis monui.
Ubique patet , Foetam noftrtmi laudes Hea*
rici Imperatoris cahere, & vitia quibus •
Hiftoricis cumuiatu]^ , celare. Hinc maxime
moveor , ut cum Clar. EngeBo credam Au-
torem opus fiium Imperatori obtolifle. Hinq
etiam fadtum arbitror , ut redemptam magna
I>ecunias fiimin& Bidiardi Regis libertatein
filendo prxterierit Ordo todus operis nuU
lus , vet abfi^iM. . In tres.enim libros divi«
fum eft , quortun prior >ii4« verfus obti«
net. Seqindus )io. terdus, qui uldihus
" eft, 243. Detunt tamen varia , pnecipue
e>ft veifum 210. libri (bcundi , ubi integrpm
lium mutilunv^e patet ex infpedione ipCi
Codicis. Ibi Pufhira, qtiam edido Engelii ex«
preflit , ea exhibet , quae in Carminedefiuit.
I|i ilh p^ftfia ,, iyiaq deperdka eft > narrabac
Poeta conjuradonem ^rincipum Siculorum in
Imperatorem Henricum ; quod expreflit Ta-
buh. App^et inter Conjuratorum Homina
Mmrgarit^ quidam Epirota , de quo varie
dixerunt^ hiftorici ; erravit autem M^rtinm '
Polonuf , vel potibs Amanuenfes > a quibus
Jttardni Poloni Codlces ad nos pervenerunt.
Sic nempe legitur in edidone Sutfiidi Petri
Antverpiana , qux fola nobis ad manus eft»
ad annum ^194«
,»Taocredtiiii. filiiun iUius Tancredi Re«
L 4 »»gi*
»,g?s Siciili cdm matre foa Margkrita
,,& Regcm fipirotarum fecum diudt
. »,in AlemaoQiam capttvos, . .
E^r ifte illuftratur loi^t .^ueisi ex Ottoae
de S. BlaGq iotcgnim exhibuit darifll I^ditor
pag. i;7« u(u MargarUa qmdam JrMpirM^
ta 9b Impefatore captus cUcitur ; quo edam
1 pertinet Ioqus (equens eic lUcotKddi Fernu
rienfi^ lOhronico Imperatorum , qui inter
Eccardi Scriptores medii rvi Tom% I^ pag«
1167. ilchabet;
' ;,Henricu8 ifte Neapolln obfedtt , fed
»»morbo afiedo ezercita inde dilc^effit;
t,& 10 Alemanniam eft profedns. Mox
t^anno Imperii quarto cediens totum
,,regnom Siciliae fubjagaTit » r^ltea
»»poenis affecit ^ filium Tancredi Kegis
t»cum matre & Margerito Rege Epiro-
t,tarum fecom tn Germaniam araxit
,»captivos.
Idem eft ille , cujus nomen in tabuh piAa
Carminis noftri inter Conjuratos apparet ;
ubi fupplicia cruenta , quibus Imperator y»«
rios rebelles aftecit , murantur* Multas no«
ftri Codicis pidura^. omifit Clariir. Edkor $
vellem tit omnes cdldijlfet, quamvis barbane
(bnt , fed Carmini iimiles , & taU Po€ti di*
fn^, vt rcKfte hic dicatur cmn Horatio :
ntpi&ura po^ erit.
E. SamlL
Tdtimentonifii & armonim genefa , & alia
qua ad illud «vura pcrtinent illuftrantur
c^usmodi ptduris ; ubi pnecJpuc operjB prc-
tium eft attendere ad varias Coronamm for-
mas , quas Pidor capldbus ImperatoriB , Pa-
p» & Praefulum , de quibus 2^m in Car-
mine , impofuit. Nondum illo »vo innotuew
lat triplex Corona PondficaUs ; de cujus ori-
gine vide quae habet Hifloire des Papes.ad
annum 1^54, in vita Joamiis XXIL Gorona
Pondfici Hormisdse a ClodevsBo L Francorum
wge donaia , poftea a Bonifodo yill. ut Inu
perium in res temporales Sc fpirituaks fibi
traditum innuerct , ki dopliccm Owonam
mut^ , tandcm a Joanne XXH. in tripli-
cfem Tiaram cxcrevit In Coronarione Men.
rici VL Papa CacUftii^us Coronam vel Tiaram
geftat , quae ab utraquc parte apiccs , in me-
dlo globum habet, cui cmx infift£t
Inter pi(2uras , quas iliuftris Editor omifit.,.
HQtavimus illam , qui Rich«:dQ9 Angliae Rex
cqram Henrico Impcratore cnfc porrciilo»
habitu Cnicig^ri equids, qualem nunirum
fcnc folqhant , qui ^cpcdidonibus^in Tcrram
Santfhun adfuerant , apparqt^ Caput cucut^
lo , qualem gerunt fere Monachi , quos Ca- ^
pugtnos ^ocan^ tccffaim cft, fagum v^r t^ni-
ca ad genua ufque porrcdba, cum manicis
jpendendbus , exfertis brachiis. (n dextra
liumero crux rubra ftgnata eft; poft tergum
pharetra. Addid pedibus calcarcs ; dextra
cnfimn nudum gcftat Tancredus. Kq;^ in
variis Codicis pi^ri? appai:et cum tegumen-%
to capitis, quaie fert in monumentif vctuftisi
Phrygius Ads. Inter primas Jiujus CQrminis
pfrumas fiqpe ocourrit Matbmm Regis Sicilia»
If S Can« ,
170
.^fff^p*
Catteelltriut , qni pflrtet Tancredi fyirebat ,
& inter hasc bella magna pars foit ; exo&s
odlro Poetse , qui eum duas uxores habuifle
arguit t ideoque Bigtmmm fiyeappelbt. Sa-
cerdotem etiam fiiifle imlicant non liincl Ta-
bu]«e pid», inter quai iUa quae a verfii
94S. ad 990. perdnet , ubi nempe Ma^
diiBeus Cancellaiius fuadet» Imperatricem Coiw
ftantiam , qus a Salemitanis cu>ta fberat,
cuftodiri in G«/?aA> (kn% fito in Infiiia maris
Neapolitani^ quod tnno S^UmOmrk nomine
vocal^tur. Xiceat, dum in Iioc loco mora*
mur 9 lci^tionem verfiis 957. emendare , uU
fic Editor nofter:
Cerreas placuit mmmr qaod dixorat
Ubi CWr^it nomen uxorem Tancredi<deGgnat,
qu^ fic didta quia AcerrsB Comids fili^ erat.
▼6x iila numwr obfinira & a recentioti mann
in noftro Codice occurrit , pro qua £ditor
mmmuf legendum fuadet ; fed facile & me-
lius 'ftibfMtui poteft nimk. Poeta odiom ia
Cancellanum nis verfibus exprimit :
Ver£ 968. fi:qq.
,»0 Sodomea lues » 6 Gomorrea pro-
. pago,
t, Vixeris urbanis morsqae ruina tais»
»,TempIam Laciferi » qai nodem La«
dfer odie
> voloit celfior eflei rait
Daxe-
• -«V
}iMC E. Stewfi.
,»Diixeri8 unde genos , gcn& a me nnl-
la reqairat
,sNam Cartago tuos dinita tolit
98 f. «yPrifflitias odii pro regno fope litafti »
. ,,Unde queri poterant Secula » folut
ecac
pTe fmus Ecclefias edntra decreta ro-
cepit
Mpeocati Bigam$m non ^ecet ara
Dei;
,»Te prfcce vd pretio» lan^Oime Papig
lefeUit
^Nefcio quo pafto tanta licere Vird
•»Ut Bigami icelerata manus tradaret
inara
MCui Deos asterno fe dedit efle pa«
rem,
jjS^epe laboranti cum tvX focconwe
poflbt
»,Homano tepuit fkngmnt gutta pe«
dum.
Varia hic ogcumint obfennmda, Primiim
quidem odiinnr Foetae , quo Matbntm^ R^»
Siculi Cancellarium uhique profequituri
dfinde patria Qartiia^Q , unde ^Qnus Matha4
Qrtim
17*
Iflllll. K* 4^tmU
■ » * • «
brttim tttdit. TvidenL quod Sacerdotem
fuifle & Brgamum , id eft , dtias uxores ha-
bttUre tradit. Quat oniiiia omitttmt Scripto.
res SicnU, & teliqui qooc de rebos tonc in
Sicilia & Apulia geftis evolvimut. Sacerdo-
tibus ilio tevo vulgare Mfft uxorem ducere ,
notum eft y$ qui Hiftoriam Ecclefiafticam cal^
lent. (^itmvis enim jam a primis &eU^om$
ChriftianaB incunabulis vitam coelibem com^
mendaverint non tantum magni Ecclefiz Do*
dores , (ed etiam in variis Synodis Cicrko-
rum coilnubia fiierint interdida, tsonen ejus- *
modi Decreta nunquam invaluere. Papa
Gregoiius VIL maidme oppugnavit matrimo-
nia Cloitonini in Concilio R^uac hablto an>
no 1074. Non fine magaa contentione ei
interdi^ obdnuifre narrat Lambertus Schaf*
nabuigaifis, cujus integrum locum d&vit
Baylius DidHonnaire Critique Art Oregm
VII & autor hiftoris Papamm , qoem fi^
citavimts , Tom. 2. (nuk^ 4; i. (aerici enim
matrimonium a Deo inftitotum contendebant
nec uUis humanis legibus prohiberi pofle.
Ad tempora ufque Concilu Lugdunenfis ,
quod doobtis poft ijlod Seculis anno 1274.
niit celebratum, Cl^ricos.uiiores duxifle pro-
batur tum ex monumentis hiftoiicis , tum ex
a<ftis ejusdem ConcilU, quibus decretnm fuit,
ut Clerici Bigami , vel tpd duas uxores fimul
duccreot, excludantur ^ privile^is Clericor
rum , quod poftea BoniJR&cius Yni. Pbndfex
confirmavit , de quo legantor tituU Sexti De*
cretalium^ de Bigamis^ & de Cimcnmm «te 1
hsec fatis probant, non fi>lommatrimoniaSa-
cerdotom tum vulgaria fuifle • fisd edam non
-^fcmd
I7J
Mml jf» SeculL
fetnel in Bigamiam eos indcUfle. Verba ip&
haec funt : \ ^
Sexti Decret Tit XII. <fe Bigamis*
HGregorias X. in Concilio Logdu-
nenfi.
••Bigami» nQdatos eft omni privilegio
»»Clericali & aftridus fe^ulari foro»
„tiec valet confuetudo in contrarium^
Ubn nL Tit U. de Clericis conjugatis.
HCierici qui cam unicis & ? irginibut
ocontraxerunt , fi tonfuram & teftes
ttdeferant clericales » privilegium reti«
»»neant Canonis.
' Tandem. ut omnia odia in Cancellarium con*
ferret Pote nofter, duobus illis verffbus 9^^
& 994. ea obfcure tradit , om loculentiut
in tabula pidta traduntur. Exhibet nempc
tabula ifta Canceiiarium , podagrico aile&a
laborantem , qui fanguine puerorum recen*
ter jugulatorum lenke conatur doiores. Su*
per pidtDxam £equentia leguntur fcripta :
99
QpotieMinque Bigantus dolorem po-
dagricum patiebatiir interfedis pue-
t,rt8 pedes fiifM in fimguincfti coraia
•imittebat.
Haod facile eft judicare , quod magis a TerL
tate abhorrcat, Td credere , tale monftrum
honunia
'74
homiiuf hdBt^ qui talk perp6tt9xet, rd
Scriptorem , qul ca fingcrct Utrumque cnim
offencUt jora humanitatis.
Antequam dimittam noftrum Codicem » dk
ccndum eft de tabula pidfatt qute pertinet a4
Epiiogum todus operis ; a verfu nempe 2104
liori tertii ufque ad finem, Po€ta in laudcs
Henrici Impefatoris exfpatiatur, tMUtk ven
hky quibus POffna tmgefc^ ^ ut Tocibus Per»
fii utar ; Tabella pida ea e3q>rimit , quae P06-
ta verfibus fuis ; & plura, & , fi fieri potdlv
magis abfurda. Imperator in {blio feideps 1
dextra fceptrum^iniftra globum fert In dcx*
tera parte adftat vir armatus & p>leatu&> cum
{ftfcriptionc : MtircbiRm Smefcaliuf. Senet
calum Imperatoris HenriciVl. commemorat
P. Bane Hift(»re d* Allemagne. Ad laevam vlr
librum vel rotulam manu prae fe fer«is , cum
infcripdone : Comu&ir CmciOwrittf. Ad ter*
gum Impcratoris figura mHlje.bris , cui in»
fcriptDm :
Sapietaia comncians fortuna.
Juxta folmm ims^ fortunse , qus wA Tan^
€redi mmbjra rumpit Sub pedibus Lnpe-
ratoris adftat iterum miles armatus , cum in-
lcriptione Hmrieuf {kUmdrimm , de qao in
Carmme occurrit Verfus Ubri 2. vcrC 6$.
ubi de fecunda Henrici ImperattMris ex^ edk
tione Italica narrat :
wMane «farto figno., toijfc CaJandrinm
ab alto
: f «Militias ibcdiim ckcQit agmen eqno
I7T
«tlmpent » ftt properent » tntimi eft
properare Salemum»
f^Nec mora , Teukmici jafla jnbeiktis
agant
Verofimilis eft conjeAiita , tmiim fuifle ex
nobiMbtis, qm cmn Impeiatore expedidoni
Italicse adfuehmt Nota eft gens nohilis Cm»
lamdrimwrmm « ItaM patrift, nunc intor Ge^
. nevenfis Rdpublicas patritios*
Reftat ut uldmam Codicis infcripdonem ,
euamEditor edam in fine libri ai^fuit , Iiic
lubjungam. Ukimi hempe Codids pagini^
hstc habet:
g^Ego Magifter Petrus cf Ebulo feryut
«tlmperatoris fidelis , hnnc librum ad
i^noreoi Augufti compdiiL Fac
9,mecnm Domine fignnm novum , ut
.^Yideant Qe Tancredini» &coDfon«
^dantur.
PauDo infira hoc Biftichon :
Anno quinque minus numeratii mittc
duceotis
Cadar regna capit , & fiia nuptt
parit
PatKam Autori fidfle £Mm, oppidum prope
Saiemum fitum, rede conjicit Edit^r ; his
KcmuePoto vecfibus conjeduram fulcit
• 1 ferC 40«.
Eft
if€
Eftprope dnlce foliiin» nobisiatis ud-
le femper /\
EfooltiSt afpiraiis qood petit urbts
honon
Noidina propria iliiuS levi homines (kptfljtee
a patria duxiiTc , oonfiat Sed fbrtius argu-
mehtum patrias autoris deducitur ex lauiU*
bus y quas Poeta Eboleis civibus confert , a
verf. 6ii. ad 6iS* ubi Conilantia Imperatdx
eorum .fidem in Henricum his vocibus ex>
tollit:
>»Hujus ad exemplum dves concurrite
gentis
•»Q}ue fic in Ebolea dtfcite gente
fides.
t^Ebole^ ni peream» memori tibi lanoe
rependam
„Pedoris affedos qoas merjt^ere
boni. f w M .
'Solent Poetac in carminfbut » laudes patde
. in&rere, jSh Principibus oommendare; fift
olim Virgi&us Eclog. IX.
i»Vare tuum nomen (fuperet modo
Mantua nobia^
»,Mantna vae miferae nimiiim yicina
Cremonas).
ImiUtus eft nofter Homerum ft VirgSiiim
initio Libri a. ubi recenfet coptas ad exerci*
tum
m'
Hmm K\ Stmlk-
tufll bq)ahitori& jniflaii ex Germank & lu^,
Iia> qui leous forfitan in toto Cannine va^
xime eft notatu dignus ^ & hiftoriam illius
Kvi iliuftrat Spedminis grada hot tantuti
verfus cxoerpere lubet :
f. 17. ^tMille yiros state pares Borgundia
mittit »
»»Mittit vidricesTufda mille maoti&,
»tMille quidem Qypeos , Jovis artm
Huema geftat,
^tMilie faretratos magot Boma yi«
ro&
Hic , quid fibi vellt Pocta , ubi Clypebs Sue*
yotum Jovis arma vt)cat , Edito^ clarif&mus
tliQ>utat , & fulmiiilB Ihftgne iii clypeis Sue-
^os eeftalTe conjlcit Notandum , ubique iil
tabulis pi Ais Codicis appatere CtypeoS arm»i
tOrum, variis iliGgnibfis ornatoS. Hinc^ orU
1^0 Iniignium , <quse poftea Famiiias geftarunt
Militaris tninfi eotuM origo^ imde eriamvO*
ee jpllica Ajnms , Armoiriii^ deiignamut
•
Fegber» vide ffutigaficartm tinm
Scriptorett
)t, }S. Codet dumtt» -47«
Le itoipme ^ li quatrii^ i)oiumi
de h Ftettf des hiftoires. Gallic&
f rion duo hiiwi opens voiununa ii6a haba*
17*
nitis^ Vmdo cotDfSaBtio cx Chroiiicit Ewichn,
Siscbeiti, Hugomt ^ Gtiilelmi de Nangis^
Troifiirdi, item ex Legenda aiuea Sanid»-
. fum, Jaa>bi de Yoragine, Tel Viragime & Sp%^
culo Vincentii Beilovacoifis , idem opus efle
videtur , quod indicavit Jac. le Long Biblio.-
theque hiflorique de la Fiance , fub Nunu
6919. 20.
Tertium volumen imptet.fofia 6^8* veljMh'
,ginas 13 16. In tres paines divif^m eft, 4^
'rum prior Hiftoriam N.Tdbmenti, Chiiftiy
& Apoftolorum^ pi;^cipueYitamB.'Yirgiais,
& ejus miracula ; pars fecunda vitas Apofto»
lomm & Sandtorum , item brevem Hiftoriam
Pontxficum Romanorum ufque ad Clemen»
tem V. tradit ; infertis Legendis & miracdis
*innumeris ; pars tertia continet Exemplajno»
ralia , qux ex variis autoribus compilatas hi»
ftoriolas tradit , inter quos fsepius defctibit
Jacobum de Vitriaco. Specimina fequentia,
ex ifta tertia parte , quxhaud illepida (unty
edere lubet. Addidi aliquot titulos, ut de
ratione & argumcnto operis conftet.
^E^emple (fune Dame qoi ratrait de
pechie ung chevalier par loi domier
5,aulx a meqgier.
,,Exemple dun conte de Chartres qni
.9»ala outre mer & laifla ao partir fon
„aneau a fa femme pour enfeignes au^
^ittvenir.
9,Excmple comment ung bailly qui
recoit
•••
17?
I, Siotlk
•,recoft dotis & coartoifies pour vea-
»,dre; ji^ice £ut forment a despr^ia:
9,& blasmen
,, Vog bailly fut uoe fois qui eut une
,,caufe devant lui de deux hommes
y^qai fe debatoient pour ung different
»,qui eftoit entre eulx. Or advint que
9»lun de ces deux hommes pour avoir
,»la faveur du bailly lui donna ung
,,boii beuf dont le bailiy le remercia
,,& luiprbmift quil parleroit pourlui
„& quil feroit tres bien fa befoingne.
9,Quant ladverlaire de ceft homme
fceut que la partie avoit donne ua
beuf au bailly qui marioit (bn fils il
,,(aproca de la femme du bailly & lui
^donna une belle vache & elle lui
,kpromift quelle feroit tres bien & be-
foingne envers fon mary. Si fe print
a lymer fon mary tant & fe impor*
tunement que fon mary lul promift
quil feroit de tout point pour k boa
homme a la vache. Qpant donc*
ques celle caufe fii appellee & plai-
doiee & le bon homme qai avoit le
" 9,beaf donne vey que le bailly ne dU
M a .,foit
99
99
99
»9
»9
99
99
99'
I
IgO
ttibit mot il fescria &' dift beiif beuf
«,quG ne parles tn maintenaot Lors
,»parla le bailly & did : Ceites dit fl
t,mon amy , la vache ne laifle parler
»,Ie beuf. Aicii doQcques par ceft
,»exemple nous eft donn^ a entmdre
9>que Juftice & Jugemens font fouyenC
„pervertis par dons & par prbmeOes
»,& comment les femmcs par ^ur 4|ii-
9,portunite obtiennent fouvent en
ttleurs prieres & reque(!es.
,,£xemple dun creftien qui loog tempt
„porta ung diable en la fringe' de foft
»»manteau.
„£xemple dun gras Chevalier queuns;
,,phiiicien amaigrit pour h grant pa-
„ our de la mort
^Exemple moral comment les chiens
„doivent garder la ma^n de lcnr
ttmaiftre;
9,Exemple dun noble Chevalier qoc
»,IeDeabIe ne peut indutre a renonl
cer la Vterge JVIarie.
able auqnel un faint
tihommc
fft
^ A
m
''• Siaili,
ithomme demanda nne fois poorqaoi
^il tenptoit les gens fe aatrement
MExemple au propos qae les Danfet
„font forment a blafmer & • defpiret
«de tootes gens. .
^CjtetnplG dun preodommG qui her*
•,berga[ une fofe tmg Oeable en fk
t,maifon coidant qae ce fufl; mig po»
„iire homme. £t ce Deable le ddi*
Mvra depuis de prifon par le merite de
ibn bofpitalite.
^lStempIe au propoi que ceft bonne
•.couftume de Tolontiers payer ce
,»qu'on doit
* •
t,Pierre Alphont tedtt t ce propoi
»,dnn Seigneur qui fift jadiy une or-
ndonnance en fon chafteau que qui-
^conques j entreroit fil avoit aulcune
^defiiutte for fi>n corps il paieroit ung
9,Denier ponr diacune de&utte au
t^portier de leans auqud le feigneor
wdonnflt ce Droit pour fon falaire»
»,0r advint ung jour que uog homme
MtccB bim emantele vint entrer d^-
M 3 t»deni
f»
>»
JfSOttx J^m ffCm
9,dem & eftoit bocha» pbur hquellc
»»de&otte le portier lui ^emanda ung
»,deni^r, Le bon bomroe qui edoit
^,rude & nial gnicieux lui refpondi
,,quil nen paieroit ja denier* De la*
^,quelle refponfe le portier fut fi mal^
9,content quil Ini toUut fon chiperoQ
«,& trouva quaot U leut deffule qufl
,»eftoit tinieux, Si lui dift qoHl paie^
,,roit deux Deniers ; tant monterent
tJours paroles par la rodefle du bon
9»homme qoe le portier le print aux
ii,bra8 &; le rua deflbus lui & troura
«^quil navoit que ung ceil & quil eftoit
,,roingneux & desrompu fi que par
9,ce$ cinq de&uttes il lui fift Youfift
^,on Qon paier 'f xlemers dont il euft
^»eft^ quittes pour uog deoier iil leuft
,,voIentier8 payez qoant Iq portier
i^Iui demanda prcmitrement Par cq
^»petk exemple qow cH; donne a eor
,»tendre fe noos ne payoos l^ereti
i,m^t a Dieu cq que nons lui de<-
ttTona » ce(t a dir^ fe opus ue now
^^confiBiFons fitoft qiie nous ziom ^^
9i(2bie & quQ OQos «(QQdQiit longoc^
iiQient
msammmmmmm^tmaamm
tiHieal a oocit oonMkt TJt^ pechie
,»ea striiira ung anttre fl que de li^it
,,en laiitre 000& tfenuisrttouf ez de^
«tlabs en tant de maiiieres que opps
9,iie 11008 ea foueiojDiL acquitties^ ,
9,Exemple8 au propb^ des paitie^'^
9f|>nrgatoire que trop foat dutes fe
^jiiuftferes. * 1
p^ExempIe don Heligi^^.qui Q^.pent
p^vendre ies asnes d^^ I^or^ftblptayf poijr
^^ qoil dedaira l» jdefi&uttes ^of^t
^il en fiit reqoi : i_ ,^^^^
Exempfe au prdj^^que ce nc(^%af
tou^jouts le plus fcur Hie fuiVriP*la
greigneur compaignie. "^ ««
^Len trenve efcr^t en h Legende
Doree dun Roy de Frifo nomnlct^Ra-
chade^ qui fut une fots en volcnte
de recevoir bapte(ltte M qui eftoit
MSarrafin j( mais q^^nt il eut mis ling
pie dedens les fons pour eftre bap-
dfe il demanda aux gens dQglife' ou
il avoit plus de fes Devanciers ceft
9>a(I^V9^ en paradis ou en enfer^ ien
M4 M
99
»9
9»
f9
m
mmmmiiammmmmmm
■Ifm, *
'^^Vei^dadVqatt^tii avoitttcop |^i» «i
^;;edfer que cirpvntdiK Oye l«)iieUe
'iitefptmte ^AitfHixeiioa pie iwrs des
^S^ni ea diiiMt^wriiment Jaime miealx
„a ittitre I» grejgdeur compaigiiie que
,^^.^qd^es-, Ainfi, doncqoes le de-
^,QB»t ie'Ije«ble par cefte madiere cat
..iHe ibt' apparus a loy ung pow de-
„vant & lui eut promis que ou dat
^;'3)uit D^ fe''^bit par baptifer «Bcoii
%,q(iilft<ft troi» jonrs apres il lui don-
' V,t<6It gran« ^cMs • mervetileniemeat
„dont U lui menti felon (a oouftamQ
^i^ au premier jour^pres U Jeftraogb
^^^pojta fbnfamp en ^nfcr a,y?<; le»
AjBultrcs» -- -T,.
Quartum.volumcn.coxiftaiis foUis so?» pr»»
^ miflam hab£i?geegl^l^cam Orbls Terranim
Sequittir . hiftoiia ' Iitq>^toAim (Meiitit, &
; OccidffitJ$^ dw hiftoria Francorum* Sub
Rcgno Caroli Calvi inTerto eft a folio 176,
ad fol. 212.'^ hiftoria GeraMf ProTkichB &
- Burgundiaj.Comiiiis , & uxoris Berth« , qui
, contra Carolum CalvAim Bella ^(?n»t , &
propter fundata traria Monafteria Intcr Saiu
ctos re^cnfentur. Htinc GerarAim comme^
j ' morant varji Franoorum hiftorici ; cogijomeii
. wo , qubd aytor noftw Gcrardo imponit ^
.oonpo
>*
^
F. StcMlL
ntmj^ Oermtd de RQ^ffHhn , nnfiiiiam apud
reliquos hiftoricos occurrit;. De hoc Gerar-
do^ vide Mezeray Abrege Chronologique dc
rhiftoire de France> ubi fub annum 871 ha^
Iqpiotur:
;,CharIes le Chaave bien loin de feire
Mqaelqoe jaftice a fon nevea (lEmpe-
^rear Loais , qai recbmoit Ja focceC-
,«fion de fon frere Lothaire mort de-
ij^pois pea) ii fe laiiit encore da Ro-
ii,yaume de Boargogne. II n^y troa^
^ya aacane refiftance qae de Berthe
femme da Comte Gerard » qai foa-
tint longtems le Siege dans Vienne»
9$& puis la rendit a compofition* Char*
yyles le Chauve donna cette Cbmt^ en
garde a Bofon firere de la Reine Ri-
diUde fa femme leqael encore it fit
Dac d'Aqaitaine , & Grand -> Maitre
p^des Portiers , & Faggrandit de telle
•»forte, qa^il fiit pea apr^ un de cea^
Mqai demembrerent la Monarchie, .
Pauciflima de hoc Comite Gerardo occunrunt
apud reliquofi hiftoricos, BqnediAim S, Mau-.
ri Tomo VII, The&uri Scripterum Franciao
ediderunt Anndes Bertinianos , ubi fe<}uen«
lia de Gerardo Comite leguntur;
ad iumum 8^7.
M f tiCa^
ft
^
.mmmmmmmmmmmmm
^iCafoIus (CftlTus) deniqae quoiiiam
„ab Acfrido Abbatiam $. Hilarii cam
«^aliis plorimia bcneficiis habente ficat
^quidam dixenmt Xenia non modica
Mfafciinens» Comitatom Bkoricam fi-
« ,,ne praefratia iUias , vel colpae aliqi-
^ijus reputatione a Gerardo Comit^ abf-
' ••toUt ^ prae&to Acfrido dedit
Narrantur dcindc bcUa gcfla intcr Gcrardnm
jt Acfiridum, anno 868- Sub anno 870- oai*
rant iidem Annaics pa<%um intcr Qaroium
Calvum & fratrcm Ludovicum Gcrmanicbm,
dc divifione fucccflionis Lotbarii ncpot^^Lo*
tharii Impcratoris filii ; quo pn^ i^ fortcm
fuam accopit Carolus Urbcs UigdMmum^ Vitm»
mam, Vijhmtmm &c. &c. Paulo inIra*oc-
cumint haec dc Gcrardo noftro , quae ^C-
^cray cx nolbro cxcerptifle vidctur ;
9»Carola8 (Calrus) — Viennam.^in
^,qna Bertha uxor Gerardi erat , ob-
9,feflurus t quantodus adiit, nam Qe-
9,rardus in aiterp moraba^r caftello
^,..^ Carolus autem ingeniofe cogitans
magnam partem eorum qui in Vien-
,na erant fibi concQiavit Qjiod fen-
9,tiens Berta poft Gerardum direxit .
^,qui veniens Carolo Comitatum dedit
Iklcm Editores ad i^ag. %i%. cjusdem volu.
minis
187
ynifiit dcGefvhlo noftro cicant bciim Hxi^
njs de S. Vidtore , fic ;
^Gerardoa etiam quidam Comes incly-
»,tns Burgundiae doas conftruxit £c-
^defiasv Wioeiiacen^ yideiicct &
yyPulterienfem. ^^
Peinde hrc Editores fubjungnnt ;
UGerardus Comes erat ProTinciae non
^Burgundiae. Burgundiae enim Co-
«^mitatum per idem tempus Odo ad«
s^miniftndiat,
Eyolvimus Codicem noftrum N° 90. Chro-i
nici Hugonis Floriacenfis , f. de S. Vicftore ,
vhi eadm fimdatio Mcmadfterii yezeliaceofi^
^mmemoratur , fed his tantum verbis ;
;»Ifoc ettam tempore (8^7) Ecdelia
tt^ifeliacenfis confbruda eft a nobi<«
9,]iffiaio Comite Gerardo, in qua re-
^qvdekit oorpus S^^ Mariae Magda«
^Jenaei
Ccenobiiim iftud Ordlnis Ben^diftini tdhuQ
fxftat in oppido Vezelay $ ProTincise Nirer^
nenfis , unde ortus darus Ecclcfiac Doftor
Theod. Beza cognogiine Vczelius. Situm eft
hoc'oppidym in coafynio Provineiae vel D\h
patus B^gundie ; unde conflat vel faltem
Conje<ftare licet , Gerardum noftrum re^e ^
liofbro compilator^ in regionibut BurgundisQ
m1
ISS
F. . AobE
coUoeari. Qu» omma ideo aiuiotare opene
predum efle duximus , quia iUuftrandae hi^
ftprix Burgundicss infervire videntur. Frag.
mentnm feqtiens de Gerardo nuno ex noftro
Codice hk fbbjicimui.
▼oL 4. rfrZi rkmr da ifi/bim foL 166. leq.
^Bn CG temps fiit Gerard de RoDffil*
Jon Duc de Bourgougnes dAcquitai-
»,ne eontre lequd ceslui roy Chatle8
t>eut gnerre fi mortele que le Duc
. »»Gerard fut contraint & vint a fi baa
^eftat qne pour fon vivre gaiiignier il
^porta un ans continuels charbon a
,,Vendre de yiile en ville » mais depuit
,,il revint en fon eftat & vafnquit en
^bataille celui roy Charles xi fois puis
,,furent apaifies par notable mirade &
,»fondadepuistediftGerard XI nota-
9,bles abbayes pour remiffion de fes
^pechies & de ceulx qui eurent ofte
^tues en leurs bataiUes comme vons
t^porres oir maincenant par fon hiftoi-
t,re que nous avons vue & reconnue
9»laqnelle ponr ce qnelle nous femble
.' •^digne de* memoire nous lavons icy
' „inferree pour unpliaicon de noftr#
^euvre^
Cy
189
Cf commence liftoire de Monfjr.
Gerard de RouffiUoo jadis Duc
&r Conte de Bourgoigne & dac-
qoitaine , & dift premierement
comment lesVandeles deftruifi-
rent le chaftel de Laccois Sc com«
ment tantoft apres par divin Ja-
gement ils fentretuerent tous.
9»Ponr avoir lentendement & la cong-
^noiflance de la vie ^ des fidts & des
^^adventures de noble & puiflant prio-
»,ce Moni>. Gerard de Rouffillon ja-
t,dis Duc & Conte de Bourgoingne»
j»Se^eur dAuuergne , de Gasgoing«
t»oe • d'Avignon , de Limofin » d'Aii-
.^foirre & de Tonnoirre , de Nevers Sc
«»de grant partie des provinces d'E&
•fP^gne & d'Alemaigne foift fcaToir
^tpremierement que nonobftant fa
,,grant Seigneurie & puiflance & qx^ ^
,»de fon corps fi fuft le plus fort » le
t^plus vaillant » le plus preu & le plut
,,hardi prince que fiift en fon temps^
ycar liftoire lesmoigne quil avoit Vlil
■ipies de hault & q^ eftoit le mieubc
>i
forme
I90
Jxmm% M9
Mforme de tous membres quon enft
»»fceu trouver & que par b foroe il
Meftendoit & ouvroit legierement t
»,fes deujc mains quitre fers de cheval
tstous aeufs, nonobftant tontes ces
9,chofes fe fut il conftraint par la foo-
otiilete du roy de France, nomme
„Charles le Chauve de widier hort
t»de tous fes pays & feignouries & de
„eftre povre & mendiant fept ans eo-
,»tiers tellement quil le convint eftre
>,povre vallet dun charbonnier & con-
„vint madame Berte (a femme coudre
,,& titre pour gaignier la pauvre vie
»,nonobfhint quelle foft fuer a Mada»
t»me £loyfe royne de France femme
t,dudit roy Charies le Chauve» & ad*
vindrent toutes ces chofes par le voo»
loir de noftre Seigneur pour mon«
trer a ce noble homme Gerard queU
i»le eft la vertu de humilite car il neft
»,au jour d'icy fi grant homme ne fi
,,puiflant que Dieu ne puifle abaiifier
,^& humilier & en faire le mendre &
„le moins puiflant de tous aultres
•,comme il fift de cesluy^d ainfi cooi
^mc
99
fl9t
^ne il apparra oaprocea dfe cefte ett-^
^xn. Mm toat premierement coti*
^,Yient fcavoir que Madame Berte ht
^«fiUe dn Aoble Conte de Sens nom-
,,m^ Hue » iequel Hue ent deux filles
^sdont cefte Dame fiit Painsnee & Ma^
>»dBme £loyfe royne de France fut It
^^maimnee. La caufe pourquoy ce
«^noble Conte & Gterard fot fumoni-
,,me De RouffiUon fiit pour ce que
»,ratre les autres places & feignouries
9»quil eut eu fon temps il en eut ung
9,ou eftoit ung fort chaftel nomme
,,Rou(Ellon ou quel il fiiifoit & com-
5,mune demeure & refidence pour ce
»»que ce chaftel eftoit bien affis & en
5,bon air & en pays plain de tous
fMcMf fi comme a lentree de la Du-
^chie de Bourgoingne en ung lieu
•Mpres de la riviere de Yonne aupres
tfdune abbaye quon nomme prefente-
^^ment labbaye de Poultieres laquelle
stfut par le noble prince Gerard fon-
,»dee moult notablement & y gift foii
'^(aint corps la ou maint^ois il a
•t,rduiit & rdttift encorres par moult
• ' .,de
19*
r.
^ftde ttirades» Aopm de cefte ab«
tibaye haolt fur une motitaigne fbt
^fitue le chaftel de Rouffilloa » mait
9,niaintenant ny a plos de diaftel aina
»,eft la montaigne nommee le mont
,,de Laccois qui eft on terme qoi figni-
fie mullies & poor ce dient let yoi*
fins qoen celle montaigne font beao*
mp de chofes fecretes & muffies &
t,qoe foovent Ten y en treove. Ea
,,ceUe montaigne de Laccais fot jadia
»,ong le plos fort chaftel & le plos
„grant qoi fut en toot le pays ieqoel
t,fot jadis deftroit par les \(^andres oo
9,temps qoils deftroifirent le royaome
^,de France & voos dirons comment
^«ils prindrent ce chafteL Qoant ces
tttirans Waodres inaedoles & enne*
t»mis de Ui foy creftienne eorent dei^
titroit presqoe toote France & ib
»,fceorent qoen ce chaftd de Lacooia
Mpoor caofe qoil eftoit fi fort-^ fi
tfpoiflant fe fbrent retrais toos lea
ttbiens do pays environ il leor print
t,volente daler affieger ce chaftei & de
,t&it » iis y allereat a toote leor poii^*
,>{ance &^ y mittht lef Siege & 7 forenf ^
9>fefA am tou8 eriti^ qoils ny peiW
k»rent tiens gaiAgmerpour ce que te
t>phce eftoit impreQable & bien gar^^ ^
>,nie ^i bonnes gehdamies & de ti«'
••vrte pendant lequel temps iceulx en-^'
>,nienifo de la foy pftrfeverans en leur
•«fiege ehtoierent la'moJtid de leur
^oft courre ed pays pour gaingnier
»vilies & diafteaux & proniirent lorr
•^les ungs aux aultres que fil advenoit
•^quils gaij^naflent aucune chofe txa
•>lun & en lautte i^uils le dppartiroienr
»t juftement entre eulx^ & qu6 chactttf
•>oft en aoroit fa part^ Or advlflt atf
•ychief des fe^^t m de ce fiege qud
••Tivres &iUireat de tous poins oiT
Hchaftel.de Laccoi^ pat quoy ^eubt dtf
>»dedans ibrent en. trop graht esinay ^
»•& fouiE comme ceulx' qui cin leurtf ^
•»ennemis n^atendoyent nulle hiercy ^
•>pour ce ils demandereht confeiT loa
••a lautrefur ceft afiairc fi en y fui ' ^
•»ung entre eulx qui efl»it ahcietl' 8b
•^notable perfonne qui leur dift en tele
•^maniere oiT femblable puis dift il qtt£
N •Jt
»94
^flRM»
^la cliofe>dt a ce veniie quiL non
«^conYieot reodre t ces tinms incre-
t^dntes qni mille merqr nanront de
»9noa$ on icy morir de fidn Je con-
tjfeilleroi qne pn prenfift nn thorean
tiqoi non8 eft encorres demoore de
tttottte$ les beftes . qne nons ayiont
MiCeans Sc qnon lenferme en aulcnn
Mlieu trois iours entiers lans Ini riens
ttdoniier a boire ne a mangier & lors
ttquil fera fi fiiims que plus ne porra
ttnous lui donneroQs n mengier Um
ttfitoul du pur fromieQt qui nous eft
t^demoure & il en mengera beauooup
t»& ne lui donrbns que boire & lors
ttquil aura mengie fon Xaoul nous le
tf metterons dehors noftre place com-
ttme fil nous fiift efchape fitoft com«
me il fera dehor^ i|[ fen courra a leao
pour boire nos ennemis fi toft qmls
ttle verront conrront api:^ Im & les-
ttbouleront & jefpoire quant ik hiu-
ttront esboule & ils.venontle firoo^
ttment quii aura en fon yentre qfiils
tt7 magineront que nous ayons tant
^de firoument que ^unais i).ne nous
tfdoive
M
I9T ^
m *
i^doive faiOir & qae pinr ce moyen flt
»»ne puiflent iamais prendre 8c qoe
»,lor8 comme ennemis ik leveront lent
»,Gege & fen iront antre parL *
)>Ainfi comme le preodomoie le de*'
Mviia it fut fait & advint qoe quanC
Mce$ drans incr^doles eorent esboule
,,le thoreau & ils virent tant de beaa
Mfrooment qoil avoit en fon ventre ilt
t.forent toos coer £iillis & dirent lon
^,a butre qoe ceftoit grant abos & fo«
ttlie de plos arrefter ne tenir fiege de^i
t^vant one tant forte place & impre-
»,nable pois qoelle eftoit ainfi bien
y^garnie de vivres 8c de gens fi ne de*
Mmoora gaires apres qoils firent trooC-
9»fer leors bagoes & leors harnois le^
»,verent leor fiege & fe mirent a. die«
. nmin apres les autres qui eftoient alet
»9 jofqoes a Lyon fur le Rosne.
Adonc qoant ceoh: de dedans le chaf«
tel veirent leurs ennemis deslogitt
Dieo fcet fik fbrent aifes & fils en
Meorent grant joies--» voirement plot
^•grande ne povoient ils avoir mait
N a .,cettift
f "
t,Gerte8 ell^ m lem; doni gairet car
incontiQeiit quils veirent leors enqe-
mis partir il en y mt eotre euls la
flusr grant partie qui vouldrent all^
apres eulx & iea afllaillir dont le preu*
domine que G, bien les eut cOnrdi-
lies ne fot pas content toutefooite
ceulz que ceftc meute eurent com«
mende perfevererent tout en leur fo*
lie qulls iffifent du chaftel tout a fiUt
& fen cdururent apres leurs ennemis
^'-^Sc leur fembloit pour b grant joie.
" 9>quils avoient quil nen y avoit que
pour eulx. Mais la cbofe alla bien
autrement Car les Wandeles qui
,,fen aloient en bonhe ordonDance re«
yttoumerent fur eulx tout a 6op & tes
3^commencirent a tuer fus abatre 8c
a tuer 8c a les rechafer tellement juf-
ques en leur cbaftel quils neurent
loiOr de dorre leur porte; Ains eA-
trerent les ^endres avec eulx pelle
mele & y forent les plus ^ors , fy
ny dempura homnie ne femme nen
^^ut quils ne m^iflent tout a mort
9,lans nuls efpargpier^.£t{mis ils prin-
• j^dreBt
9>
M
9>
»>
9>
»
r
Beagt!^
t»drent & roberent une innimierable
»»chevance qoils trouverent la dedans
,»Et apres quils eurent tous prins &
»»robe ils bouterent le feu ou deinou-
»»nint & mirent cette noble- place ea
»ttotaIe ruine 6 quils ny laiflerent pier-
»»re fur autres. Ces chofes aCinfi fai-
»»te$ lcs Wandres fe remirent a che-
9»min pour aler apres leurs compai-
9,gnons comme ceubc qui moult joi-
»»eux eftoient davoir ll bien expioitie
»»en la prinfe de ce tant fort chaftel Sc
,»pour le grant avoir quils y eurent
»»trouve mais pour voir leur jo!e ne
»,leur dura gaires & par vray Juge-
iment de Dieu car fi toft comme ila
^eurent trouve leurs compaignons eom
9»vers Lyons fur le Rosne Jeurs com-
»»patgnons leur demanderent leur part
. »da grant avoir quils eurent conquis
^,ou chaftel de Laccois ;. ceuli; la leur
j»refpondoienfe^ quils nen auroient ja
»»part ne portion difant quils povoient
.i»avoir afles gaignie en tant de tempa
»»quils avoient tenu les champs & que
»,eulx mesmes Voloient avoir part a
N 3 leur
»9<
1>« ' .
»»lear gaing , les autres dHbient aa
»,contraire : Ainfi doncqoes pettt a
^petit t>arole8 moaterent entre eols fi
.,»tuiolt que leurs deox ofts fentreaf*
^fiiillirent & coorarent fur les uns lux
^autres par fi grant fidonnie qoilf
. ^yientretuerent toos fi qoe ong toot
. »,feul nen efchapa qoik ne fiiflent tout
. ^yUiors & occis.
9,Ainfi Tanga Dieo fur les MC^andres
t»le8.grans mauls quils firent en la chre»
.pftienne & par eipedal ou royaume
v^^de France ;pour les chofes deflbs dilr
t»tes poet on hien dire que es Juge-
t»niras de Dieu na ne fons ne rite
gtatns eft ung Droit abi&me.
uCj dift comment le chaftd deLac-
•,cois fiit refids & repares & fiit
•^tousjours depuis nomm^RooS»
»,fiUont pois dift comment la
9,goerre commen^ entreles trois
•tfils de lempereid: Loys le De-
•>bonnaire qoi fiit occafion de la
t^gaent qoi fiit depois entre le
t»royCharles le Chaoye & Mon£r.
itGerard de RouflUlon.
Aprei
I9>
^Apres ces miferables aTentares les
Mbonnes gen^ da pays de Boorgoing-
^ne fe ralTemUerent & cominenoe-
Mrent arefiure le chiftd de Laccois»
,9mai8 non pas fi grant comme it fiit
•»premierement & qnant il fiit refiiit
9tils lappeHerent Rouffillon tant poor
mCc qoe la pres font plofieors bohi
Mqnels par conftame font grant pl
•yte de rouffignols qui en la laifon de
•»printemps chantent iUee moult me«
•Jodieufement comme auffi poor la
^roufee du cid qai merveiUeufement
9,arroafe celle place & tout le pays de
j,la entour par quoy ii eft plus fertile
»,&plus abondant de tous biens. Pougr
9,ces caufes icy fut le diaftel nomme
9,RQuffillon & pour ce que le Noble
t,prince Gerard y fift fa refidence plus
f ^quen nuUe autre place fiit il nomme
: »,Gerard de Rouffiilon cbmme dift eft.
t,Ceftui noble prince Gerard deRoof-
••filion fut fils du Duc Droon de Bour-
t^oingne lequd aida Charlemaine en
.9,fes conqneftes & fiit homme de grant
^poToij: xiche & paifl&nt fiige & pro-
N 4 dent
^m
/^dent en tous fb fiu& Et leqoel iqpres
. 9,la mort du puiiEuit roy Charlemaioe
^ydemoura a toutfon oft en£{paign9
^la ou il fo^fl&y mainte paine & main|
^ytraTail pour acroiibre & aitgmenter
^la foy de no(|re doulz fauYeur JefiiY
^^Cbrift & encorei j eftoit il prifoii-
9«nter des Sarrafins fi comme aucunt
«.dieot quant la guefte commeoca eq-
4»tre le roy Cltade; 1« Chauve & Go-
Mrard fon fils.
^JJt aiufe pourquoy celle guerre mot
«•entre eul? fot tde : Qiiant le rof
»,Clutflemaine fht trepaflfes illatffii Loyt
t>fon fils qui tint la monarchie de Rom*
tftme de France ft dAlcmatguo» cesM
^Empereur Loys qvi fiit nomme k
ft^Debonnaire laifla trois fils apres foii
tttrepaf» cfeft affiiToir lx)thaiire le pro-
',,miert Loys le fecond & Cluules k
ft^Chauve qui fiit k tiers. Quant lo
fttpere fiit trcpafle Lothaire vonlt tenir
Mtoute la monarcbie d^Italie, de Fnuw
,«ce & dAlem^gne comme fift fon po-
„re & voult affigner fes denx fircrai
ftiLo^ ^ Charlea fiw aptres (eigneo^
«91
t»rier particDlieres dont Loys & Char-
' ttles iie fhrent pas cqnteQs ^ mais voul-
asdreat avoir l^ part chaciin par foy
a,& Seignouries que leur pere euC
«i^pofleilb. Lothaire q|ni eftoit ainsne
Md^enl^i ne leur voult acjcorden Dont
,ja ceile Qaiife fourdit entr^ eulz uno
»granciiayne &mortele guerra £t
. sylors cliacun deulsi contendit a trou«
^ ,»ver moien & a avoir en fon aide les
jitplns grans & les plus puiflans Stu
««gneurs de tous les pays deflus nom«i
9,mes. Bntre les apltres eftoit a dont
^c plqs puiiHmt Prince & le plns re-
; ii»doubte de tonte France le npblePrin-i
. mCc Gerard de Rouflillon. Et pour ce
' ••que Lothaire fceut que fes freres M*
tsfpient aflbmbloe de gens & qiiils que^i
»sroient amis pour lui faire guerre il
t^envoya notables meflages devers Ge^
,»rard par lefquels il luy flft prier quil
»»Ic voqlfif^ aidier de fon pQo|r a len-
Mcontre de fes freres en lui ofiraot
j»que fe jamais il avoit aip^ire.de lui
^quil Ipi aideroit contre & enven
Mtoqs^ f^t advint tandis que les Mef-
N f >,iagca
XfMm F. Siotk
^fages de Lodiairt eftoient a Rouifil-
„lon qae Loys & Charlet en lecirrs
«tpropres perfonnet y arriverent anffi
t' • ) 1 1 1 1 1 ^ I
9,& remonnrerent a Gerard
»,leur frere les voloit desheriter en
„liii priant qnil les vonfift aidior a re-
tfCOovrer leor heritage & en loi of-
t^firant que fe ainfi le fidfoit ils loi ai-
t,deroient a leur povoir totis les jonrs
»>de leur vie. Adont le noble Frince
9,Gerard confiderant le grant mal qoi
»,venir en povoit en la creftiente a
«»caufe de la guerre & dilTencion de
9,ces trois fireres oommenca a remon-
t^ftrer a Loys & a Charles ks maulz
»,qui de ceUe guerre porroient adve-
»piiir & cbmmeht ils devoient la chofe
«»pefer avant quils la commencaflrent
^yComment auffi nulz tant foft puil^
nbnt ne les porroient ^ever fils vo*
» Joient eftre unis & en paix enfemble
M& finablement il leur dift que ja de
9>celle guerre il ne fe mesleroit mais
»,pour trouver entre eulx bonne part
f^& amour mefinement a fes propres
Md^>ens il fy emploieroit de tout fon
t»povoir
Mpovoir 8c noo aocraneiit Autant
»,& antel en dift-il atlx mefl&gea de
,>Lothaire. De celle refponfe ne fut .
^pas content Charles le Chaofe ains
,,(en counrdoca tres fort & trop pliis
,>que ne fift fon frere & jura lors par
tt^anc Ire que une fois , il lui en foo-
^venroit & que Gerard en venroit
^ttard au rependr. Ne demoura gai-
,,re8 apres que Loys & Charles allail-
«yiirent de guerre » Lothaire leur frere
,»ain8ne» & Lodbaire dautre part qui it
t»fot garnis de bonnes gens darmes
^vint contre eulz a bataille & firent
t»moult de maulz ies ungs aux autres
Mmaint homme en re^ut mort» maib-
9»te ville & maiotes chafteaulx en fii-
,trent deftruits & finaiement ih vio-
^drent en bataille lcs ungs cootre les
««aotres » eo laquelle bataille furent
«^maints hommes ocds & tant de fimg
^efpandu que qe feroit hprreur dn re>*
syCorder mais toutefuoies les deux mai-
„fiies demourerent yidorieux & ftit
tfLotliaire desconfis mais il raffembla
ntantoft apres une tres groflTe puiflbncc
\
jlnHflM. '
«04
»p& ecHnbatk racorre fesHbiix frercs
;,uiie joornit *a bqaelle eut de rechief
9 jant tres grofle desconficure & moolt
,»de fang bDfnaifi refpadda & fioale-
••nient apres moult de dolereafes joor*
t»n^ qui furent entre eulx les amis
ttdune partie & dautre veans lagran-
i^de defohdon da royaume fe mirent
ttenfemble^&par meurconfetl &boa
^tddvis firent Ja paix des crcMs freres
* t,par teie condition que Lotaire lains-
«t,ne demoura Empereur de Romme
«MdltaUe& de Lombardic. Loys le
i»moien fut roy d Alemaigne & Char-
T»,les le mafnsne fut roy de France.
•«Ces parchoirs ainfi fiiites les trois
.««firerei fiircnt dacort & rapaifies ta-
•tfemble.
_ «
Cy difl commcnt la guerre com-
menca entre le Roy & le Duc
pour U conte de Seni & parle
des paroles injurieufes quils di*
fent lun a lautre.
M*La paix £ttte de9 trois firerat ptrh
' ttmam^e que diil cft & le roy Charle
„le
f*
le Cluiiive^ confenne ed fori rofyau»
9>ine de France il ne potott ouUier
t,le griat mgutalent *& la grant hayne
t»qail ent conceue contre le noble
toPrince Geratd de Rou(fiHon Sc pro»
,»pofQit toujours en fon ceur que une
fjkm il CQurrouceroit Gerard fil en
s^avoit qaelque oportunite. Ce non
MobftantGefard eftoit k lacourt du
nroy le piu8 lionnoure & le plus pri<*
>,fie des aatres & ne fe doubtoit en
j^ent quil fuft en mauti^nt du roy
ncooiaie cils qui ne fe tenoit eftre
nmefprea envers lui en aulcune ma«
Mniere. Entre ces choies advint que
Hne le conte de Sens ala de vif^
trespaaft pour ce fifeoft tomme Ge^
,>rardjp iceut il envoia fes gens ea
>»Bourgoingne & fift prendre & biOtr ^
»»le coflt^ de Sens comme celui a qul
Mpar droit ^Ue appartenoit a caufe de^
ia femme qui lainsnee eftoit des deux*
filles du conte Hue , car le roy Char*
les ayoH b mainsnee comme dit eft.
,fi ne demoura gaires apres ces cho--
ainfi fitttts qw I^ roy Charles ea
»>fut .
99
99
>»
>»
tt
to€
u
ff
\9
ftf
ft>'
ff
ff
ft»
f»
tifiit sdvcftis & €11 fiit tres tnuooti-
tem, £t lors comme tODt eofle dyie
u& de maotaleiit il manda preftemcnt
Gerard Teiiir deTers loi & il y viat
tout incontitient comme dk qni ne
^fe doubtoit de riens. Sitoft oomme
il fiit venus devant le roy Sc ii leot
Mialue h roy le rtgarda en travers &
par grant deQut lui reproca quii
s>avoit codime iol & oultrecuidi^ lai-
fy la conte de Sens qoi en riens nc
lui appartenoit & que a canfe de Sa
i,Majefte royale elle devoit tftre &tn^
y^ne & non a un autre. A quoy Ge^
j^rard refpondit afles doulcement" en
foy excuiant humblement & en re-.
monftrant an roy quil entendoit que
»»laditte conte loi apparteiioit ^ a caufe
de fa femme qui ainsnee eftoit de la
>»royne. Le roy replica a lencontre
& Gerard fe commenca lors a foy
troubler car qnaht il vit que le roy
fe conrrecoit & quil parlott paroles
,»fentans menaces il lui difii tout hank
„que voirement avoit il faifi laditte
„conte & quii la gacderoit & defen-
^pderoit
•f
ff
f»
fi
f>
fft
ff
i97
^dadit oontre toat hpmme qni tort
Jim en ▼oleoit £ure desquelles paro»
^les le roy fat G. trouble qoil menaoi
^Gerard de p^dre & jura grant fere-
y^ment que nne Sbis il lui en fouven«
^^diroit & lui dift beaucoup de viiIon«
y^e. £t lors par aucnns bons moiens
»^ui furvindrent entre eutx Gerard fe
y^aiQodera ung petit & dift au roy :
^Sin » popr ptrler & bien belbingm^er
«yVpus me dites de la honte & de la
^yillonnie taint comme il vons plaift
^& me menades de pendre qui eft
,^e laide phofe & honteufe parole.
„ditte par nng roy h, ung fien prince
,,Et pour ce je vous dis que fe en vo-.
tyftre court a fi hardis deux trois pu
»,quatre quels quils foient qui contre.
s^moi pour voftre capitcfufe volente
M^complir veuillent entreprendre le
„bafton coiUre moy des maintenant je
^prefente mon gage & les deffie a oul-
,»^ance £t ce ne vous plaift fi faites hi
ncanfe difputer en droit & je me of-.
ttfre a entretenir tout ce que le Droit
t»ea aportera. Leroy qui unt eftoit
ncoar-
«. .
M
^,courrecies qae plus ne povoit o*
y^peut plus 00- GMrd parler ains en«
^,tra en la chambre tous enflis de mao«
y^talent & aSeltna bien a fon cuer qoe
», jamais a Gerard il ne fkoldra de guer*
»^re & qdil le detruira de tous poini»
5,Et Gerard fe parti de la cOurt do roy^
H& fen ala^ fur fes t&rres 8c feignoories
^,{ans pleihte regarder a diofe qui fo(l
tyadvenne entre le roy & loi cuidant
»,que jamais nen fiift pbis jtarle mait
>,fe fuft car ainfi que nul neft qui di
^^quelque eftat quU foit naift des en-
i,vieux ou hayneuilt ainfi Gerard en
^avoit beaucoup non pas par fk coul<**
»»pe ou mauvaifti^ car il eftoit plain
^de tout bien Sc de tout honneot &
i^ceulx cy tloncques furetit motilt jo-
>,yeux quaint ils fiiurent commenl ie
^,roy fe fut courr^cies a Gerard & de
»»tant plas fenforcereht ils dempirer la
»,befoingne Et bnt que le roy affei ■
»,t6t apres affambla fbn conf^il pooT:
k>aYoir advis cobiment il porroit gre^'
„ver le hoble prince Gerard , fur quoy *
»,lui fot confidllie que Gerard fuft de-
t^manifes
ao9
tasjBawaBaaBamaamammemmmm
^^matides veiiir a ia conrt par le gre
»»da roy & que droit & juilice lui fiiil
»,&ite ao lo? di^ coufQil & que des pa-
y^oles injurieufe$ fufl oraonoQ par
,»bonoe mani^e a lonneur de lune
^parcie & de lautr& Ceft advis doth
^na thierty d'Ardenne le yaiilaQt Chc«
,^valier & ii fut enfuivi de tQus ceux
»,da confeil mais tn nom Oieu ce con-
»,(etl ne plufl: pas au roy ains fe partit
^tdeolz fans dire mot en croslant la
»,tefle & reutra en ia chambre & jui!»
j^^n foy mesme que la chofe ira toufc
^^aultrement & quil en ufera da fem
^% la ctiU quoy qu'il en -doiye ad«
a„ venir.
„Cy dfft comment le rc^' Chaffc^
„par tk cautele fit feduire les fabtedt
,»de Gerard de RouffiUon' telemtnC
,,qails failirent de tous poins t leor
Mfaigqeur qvaot il tttil befoiog 4e leut
r»
9i
99
.,Cy dift Qommefte le roy priiif hi»
rviOes 8c leschkfteadb de Bourgoia*
gne.pttis parle Jdet liotaUet offres
O ,.que
i' >•'
Zl6
2teb 1 f^ . SeaA
y^^qfK Gerard o£it lam roy & ny peut^
' ,iCy dift comment Gerard a petite
»>tamfiai)S^ie fe ptint a defendre fon^
>pays contre le roy Et comment il
»iut de^confis en la premiere bataille
;pui$ dift comment le roy fe print a
,1e pourfuivre.
»Cy dift comment le roy fift Gt-
„tard baaoir de tous fes pays puis
»»parle 4^ • pluife^rs adventures mer-
oveilieufes qui advindrent a Gerard
•id^r^ fon exil.
MCy diftcomment Gerard fe des*
^oonforta pour fes pertes & comment
Mung; Mnt hermite le reconforta & le
stCOQvertit telement quil porta (a pe-
•init^ace; en bonne pacience par le
ntptxw de vij ans,
•
"• ,,Cy dift commentGerard en fei-
Mlant fa penitence qui lui dura fept
y^an^ fut vallet da charbonnier & com«
»,9ieiH,iIfi; yenga.cjnn Ribault qui le
,^qua Hne fpis. . ^^,
2X1
•« • V
i
1
„Cy dift cotmncnt la royne deFran-
„ce fift la paix entre le roy fon i^iary
„*p Gerarjl , & comment Gerard &
t>Berte fa femme revindrent a la coort
. rtdp roy en eft^t de pourcs p^lqrins.
„Cy dift comm^nt le roy paTrtfomia
• „tOug oiefFais a Gerard & coinmcnt
^,Gerard rentra en fts terres & fei-
„gnouries & fe prindrent a vivre fein-
s»tement lui & ik • imme.
„Cy dift comment Gerard fqt rap.
„pelle8 a la court du roy & commenc
, „tantoft apres la guerre rccommeiKa
„entre eulz deux laquelle guerre dura
„longuement a grant perte & dom-
„mage des deiix parties.
,,Cy dift comment le roy a grant
„oft eotra en Bour|;oingne &• poui^fiii-
j,vit ' Gerard fi qa» lala affieget cn
„Flandres en ungf charfet puis- dift les
„offres ratfonnables que Gerard ofFrit
,,au roy lefquefles heantmoins il r«-
„fttfa. i
; „Cy di(l commenMe roy fut de«-
O % Mconfifi
212
t^ jy/' -sjmi ai;sr",' i j.'^Jir
, i^nfis cQ bataiile flevant le dnftel de
* , j^l^drcs ^ comaient lc roy raflibm.
),bla gens & fut de recfaief desconfis
t *,ett la valce de SueCTon».
k' ' j .
,,<?y dift comment le roy manda a
t ^Gerard jour dc ia bataille cn la valec
^.^de Bcthun puis parle des prociles &
[y^^de la grant jpipcaQon qui fiirent &ites
ocn celle bataiUe. £t commcnfe Dieu
^par miracle fift h bataille ccflec.
„ ty dift commcnt apres celle grant
: ^desconfiture le roy ofta ^de la rigoeur
«,de fon corage ^ commmt il fen re^-
;. ,>tourna en f rancc.
„Cy dift comment les creftiens qui
;,morurent cn celle grant bataille fu-
. ^rent cntcrrcs en nobles farcns quc
*,,,Pieuparipiraclc cnvoia en ccUc pla-
,ce & commcnii Q^rird fe prii^t a fon-
4er cSlif<^,^jaK)B^^tcs.
»9<
9,<
Cy dift comnient Gerard envoia
querrc en Prouvence lc corpis dc la
gloric\ife Magdalaine & lc fift mct«^
•^tre
9»
•9
99
*«» f: SOnU.
„ttt & pofer en Iftbbaye de Ve^elsf
»,qtul eut nouveliement fondee^
,,Cy dtft comnient par mauvais con«
^feA Je roy recommenca la guen^
, »,coiiti% Gerard Sc conkment par traif
,,fon le duiftdi 4e Rouffitlon fot deli.
»vres au roy pois dift commeiit Ge-
^rard en efch^ppa & comment il^vain^
t,quit le r6y en bataille.
" I r
t»Cy dift commeat te roy iiit de rcr
ochief pir Gerard desconfe en ^taiU
ile & comment Gerafd fe tira jufim^
la la cite de Sens affin que le roy le
;,tronvaft plus prert , & quil prdpr-
,,vaft fon pays de dommage.
»»Cy diii conmeat^ le roy reviot a
««bataille contre G^ard a laqoeUe i^a;.
lUille Qerard fut prins & relcoqp^ p^s
»dift comment le roy fut desconfis Sc
t^fcommeot monfieur C^rard te ^ur-
jjfujvic lutques a Paris. r ' ^^
»»1
9>^
99
Cy dift comment Gcrard affie^a
le roy dedans ik cite de Paris &; co.m-^
9jment finablemmit Dieu les apaifa te-
O $ MlQment
y^Wftttt ctllefpis quils aeoreot onqaes
^puis guerre lun a lautre.
^»Cy ptrie des eglifes & des abbayes
t^que Gerard fbnda qu^oc celle guerre
,»lui tiit falbe puts parle daucuns mi-
t,rade8 qui advindreot en edifiant au«
^cdnes dicelles eglifes.
99
i
,'Cy dift comment MonP" Gerard
& Madame Berte fa feoime trespaC>
»,ferent dece monde» puis parle dau-
tvcuns miractes qui lors admdrenc
\,pzt ktxt merite.
,Xy dift comment le corp faint de
^,Gerard fut translate en labbaye dc
„Poultieres la ou il fut enterres de co-
^«ftt^s madame fainte Berte fa feinme
yjPuis parle diiitcmis miracles qui ad«
^^Ttndrent iller parTon merite.
.,,ipydift comment ung evesquede
9,Lengres nomme Kqnart deftrwtTit &
•jgafta la ville & legHfe de Poul^ieres
„puis parfe daulcuns ' miracles^ qm y
„advindrent
■ ' ' • - »
\ r * „Cy
21^
t
„Cy parle daucuns mtrades adyiB-
,»nu8 cn lcglife de Foultieres par lc
,,merite de madatne fainte Berte Ja4is
,,femme & efpoufe de Monf^. faintGe-
,,rard de RouffiUon.
Dc Gcrhardo noftro harc leguntnr in Opcfc, ^
cui titiilus : ti^u du Onnai de Bomm/te ^
?ir Af. F. J, Dmoi, Diion 17J7. 4to.
otno 2, pag. 6^
,»Lothaire obfcrva fxademeut le trai-
,9te de partage qu'il avoit £iit avec fes
,,freres» & ne fongea plus qn'a gou-.
9,yerner fes Etats en paix. Cependant
,,Solocrat Duc d'Aries fe. revoita con-
tre lui en $4f< & fouieva tous (es
Comtes du Pay& JVlais il y mai^cha
t»c»i diligencc , diflipa les fki^ieux , &
9>4pnna le Gouyernement de la.Fro-*
vcnce , du Viennois^ & du Lyonnois
k Gerard de Roujillon. Ce Seigneur
^celebre entre ceux qui ont vecnfous la
,,lignee de CbarlesMagnei avoit ^i}-
„fe Berthe iille de Pepio Roy 4- AqiuN
»,taine, & niece^ de ri&mpereui Lp-*
5,thaire. U etoit fils du Comte Leu^
,»thaire dit d'AlftcQ». Sc de Gr^lde^
0 4 .«deicetv
3*
99
tl6
••dcfcendcte des tnciens Reis Bonr-
••goignom. Leuduire defcendoit iui-
9»mtoie d*£rdiinotld Maire du Palais
»»fous les demiers Rois de la H^ Ra-
•,ce » & avoit un frere oomnie Hngues
•,que Pon qroit kxc la Tige des Mai-
t»fons d'Autricbe & dt Lorraine. Ge-
orard kvoit it!6 tSlevc k la Cour de
•»LouisleDebonnaire» qui lefitCbm-
t»te de Paris & de Sotuons en le ma«
•»riaat ayec Berthe & petite - fille.
•sCharies le Chla^ Ifti dk>nna quand
,>il fut maitre 4e PAt}Uittiiiie , k Gou-
•^Yemenient du BM^rt , auqud il avoit
••quelque droit» parire «)ue la mere de
•»6etflie tk femme venoit des dndens
•»Comtes.de Botirges ; Pon vefrira dans
••peu» qu^il cottimandoic aaffi dans
••notre Bourgoghe.
i^ inira |)gg. 74. . ,
•«(^erard de Rouflilton avott elev^ Lo-
•^tbaire IL & commandoit iiir la fin
•^deibn Regne { 85^ ) en quadite de
•,Dtic y hon ftukment dans le Ly^^
^lhbb, h Vienftoi^ & la Savoye » iifius
f *' tjcncore
t » 1
ai7
adgagggBaa « s
■7 """'■'
^^ncore dans ndtre Bourgogne. U
^tacha de ^oaferver ces Pays k r£m*
s»pereur » & tlnt Xerme contrc Charles
. stdans le diocefe de Befanqon ; mais il
9,fat de&it anpres de Pontarlier , en«
,»tre le Ooux & le Drugeon • fuivant
^nos Mamifcrits & la Tradition du
,»Payi. Von y tient auffi » que c^eft
y^Gerard de RcMoOiUon qui a &it batir
j^le fort chafeau de Grimfel iur Poli*
»»gny. 11 fe retira a ^''ienne, ou il
j^refida encore quelqoe tems au Roy
^«Charies qm ie foivoit, mais fe voyant
„fans fecoors 4<;k part de PEmpereur
«,(Louis II frere de Lotfaaire) il remit
„cette Placc au R<iy , qui te depouilla
,,de fes Gouvernemen^, & le redaifit k '
,»une vie privce. II paflk ie refte de
,^fc5 joars dans Texercice des oeavres
„de'piete. . 11 avoit fbnde les Monaf-
„t6res de VezeJay mpth d^Avalon &
de Poutieres dans rAuxois. II, a ete
enterre dans ce. dernier Monatlere
avec Berche fon Epoofe , & Thierct
leur iils , qu'pn croit mort fans pof-
,,teritd £ vfe leur fille a figo^ la ibn-
O f „dadoa
t9
9*
99
»3
ai8
„,dation dc Pabbaye de Vezelay qai cft
,,de run 8^7, mais on ne {ait pas fi
»)dle a ete mari6e. On lit dans nos
^yManufcrits , que Gerard de RouffiU
,,lon apres fa difgracc venoit foQTent
par la bellc faifon k Grimont fur Po-
ligny : Charles donna les Gouvcrnc-
ments dont il Tavoit depouill^ k Bo-
••
•>
,,fon fr^rc de Richilde (a fecondc fcm-
„mc &c.
Melius feciflet autor hiftoriaB Burgundi
Dunod , fi monumenca hiftorica , a quibos
f narradonem fuam deduxit , indicsdlet Haud
enim aU&s Hdemadhiberi pofle Scriptoribus
noi;unt ii , qui veritatem hiftoricam jufta lan-
ce asftimare folent. Ouae de Leatbari» , Ge-
rardi pa£re y hic refertI)unod , quibus docu*
mentisconilent, ignoramus. TradiditFranc
Guiliim^Anus Genealogiam Gentis Habfpur-
gi..e , quum a Comitibus Al&enburgi deducit,
Scirpis autorem ViubaLtum quendam po*
nit, quem Aimoinus Monaehus in hiftoria
Francorum Patricium IJltrajiSomtm appellat
Vixit hic circa annum 640. de qiu> vide
Guillimanni Habsburg. lib. ). A Vilibaldo
ad Guntramum Divitem ufque feriem avo^
rum deducit Guiliimannus. Inter hos coaw
mcmorat Guetramum f. 'Guntramum Comi-
Altenbur^j , Elfatiae & Brifiaca Lan^avium,
hunc obiifle tradit anno 824. reiiciis filiis
Lmthar4p & LuiifrklQ /. huic Altenburgum,
EUatiam & cetera obveniflfe , tanqugm majo*
ri;
2-19
tfmm^ F. ftcnft
ri ; altcrrBriicianiL Luitfridum piiorem ob-
iiiTe narrat anno 8SS- fqpcrftitibus libcris
. Luicfrido II. ii/fl?oiff , & Erracntruda t ^^
Cunrado Burgundix minoris Coiniti , f. Fr<B-
fedlo , nupta ^ Rudolfum primum fuac Stir-
pis Regem , genuit Luitfrido Alteiiourgum,
Hugoni £lfatiam & Brifiacum ailignat GuilU-
mannus. Dc Gcrardo noftro hic niiiil occur-
rit ; quum tamcn LeuthHrium illum Gcrardi
patrcm , in hac Gcncalogia quaBfiviiTe vidca-
tur Dunod. Scd ca omniaindicafTc tantum
fufBciat ; non enim opus hiftoricam fcribi-
mus , fcd fontcs hiftorioos apetimus earom
rcrum Studiofis.
Non omittcnda eft mendQ Alberici Monadu
Trium Fondum , quam edidit Lcibnizius.
Hic Oerardum noftrum appellat Gerardum
Vienncnfcm, utrlusque Burgondiae Duccm
fortillimum ; narrans bella inter Carolum
Caivum & Gcrardum gcfta, citat beraicas
Cantihnas . qiia vocc carminaliiftorica intcl-
ligenda, cujusmodi plurima exftant Huc
pcrtinet carmcn dc Gerardo noftro, quQd
gallico vel provinciali Idiomatc in Bibliothc-
ca. R^a Parificnli cxftare teftatur de la Cur«
nc de Ste. Pdayc , Memoires de rAcademie
des' Infcriptions Tome XYH. pag. 791. quf
' hoc carmen^anecdotum laiidat & oommcn-
dat. Ex codcm fonte hiftoricom noftrum
haufiflc vcrofimillimum eft.
Autor fspifnmc cftat Chromca Flandriae ; li.
tima voluminis pars , uti fert inlcriptio , ex^
ccrpta eit cx FroiiTardi Chronico ab anno
1)82. & in obitu Richardi II. AnglorumRc-
gis fub anno 1400, cum Proiflkrdo dcfiniL
Sdltis
/
Mmi» Fi Seai.
Sdhn tnt^m obtque IiiddBt , finpkK, fin-
?uUs partibus pTstmimmtur Prarfkdoncs.
criptoraCodicis dl nitidifrinui. Primam fo.'
Kuai in utioque ▼olmnme eft «embrans^
ceam, amro & qololibus diftmdum.. Rcli*
qua pars Codicis chartacea.
A. XI -^14-
fbl. Codex Mcmhran^ XF'
Cbronique de Meffir£ Jeban Froijfart.
' Kotfflhnum eft lioc opus hiftoricum , quo dc-
fcribuntur res geftx ab anno i ; ; 5 ^ ad 1400 ,
prvcipw bella mfior Rcgcs FrandaB & An^
Shs. De BUtpre operis djQeruit Vir Clarifll
e la Cume de Ste Palaye Xom. X. (?• pag.
6^4. feq, Mcmoites dc rAoadcmie des In*
icr^ons^ 4to.
Tauqa tantum etcerpta ex illa diflertadpne
liiQ pramittenda £unt.^
Jtaa FroifTart » Preilre • ChaQoine &
reforter de ^Egkfe Colkgcile de
,,Chtixiay » HUtorieo ft Poete na^uit
i «,k Valeacieimea ville de Hayoaplt Ters
W ^Pan is?7-
«.Froiflart eft qoalifii^ CheTalier k la t^
««te d'Qii MS. de Pabaye de S. Gfirmaia
»,des Pr^s » inais comme il ifa c^ titre
.tfdans aucuQ autre MS. — HjA vrai*
4ifefn«
nfeabbble qitt ie copifte te Iiri suta
Mdonn^ de fa piopre antorit^.
„]lavoit4'|Kine vingt ans , lorsqua la
fcpriefe dc fon ^er Seigneur' & Mais-
„tre Meffire , Robert de Namur , Che-
„Yalier Seigneur deBeaufort» il entre-
„pri: decrire Ihtftoire des guerresd»
„fon tems & particulicrement de cel-
■„les qni fuivirentla bataille, de Poi-
„tiers. Qpai
..Angleterre.
'„alaReincP
'„me d^fidoui!
„qu'il fut ato
Mvoiages dans les Provinces les plus
«recoWes du Royaumc de France ^J^ob-
„jet de celui qu'il fit en Angletsrj;e >
„dtoit de s^arrariiei' 80 trouble d'une
„pafliQn qai le- tourmentoit depuls
„11 prit enfln le partf de yoiager pour
,.fe diftraite & pour r^tablif fkfant^
•tComme il s'^tbft mis en. chemin avcc
wl^iifieurs petfoqMB il fiit bfalig^ de
,>s'obf«rv«r poiu ;«tchor -ioa tronble.
„Apr^s
2ai
Miiiif^ F^ StctA,
;,Apr^ deox joars de marche — il
,,arriva dantune viUeique je crois ^tre
,^ Ca/a/x, ciiil s'eaibarqua.; Unetem^
„pfete qui furvint , & qui mena^oit le
)i VaifTeau d'un prochain Naufrage , ne
^fu^ pas capable de iufpendie rappti-
ication avec laquclie il travailloit en-
,core k un Rondeau ppur ia maitref-
,,»ii;, la teoipAt^fetoit calmee, & lc
.Bondeau achev^^ iorsqu'iI fc trouva
Xur une c6te ^ oii l'on aime mieux ,
4it il f I9 Gu^rre que la Paix , & ou
Jes Etrangers' font tr^ bien vcnus ;
^,il parlc de 1'Anglcterre.
;La Reine Philippe de Haynacrt , qui
,le retenoit en Angleterre connut par
^>un Firelay ( cfcanfon ) qtfil lui pre-
'. 3»fenta , le priiicipe de fon mal : etley
.^compatic, & tai ordotftiant de re-
,,tourner dans fon pays , ^ conditkm
. ,,neantnloins qu'il rjtviendroit, ellpj lui
^i^foDrnit de Targent &. de^ clievaux
/ .wppuf ftire le vbiage. .
»43efd|)et^ d0|«ra de fiicc^de fegaf-
,,fi4oit^ &^^:4m ^fls aupres de ia
.,1
»2?
: ■ ■ I. ■gBgggMeBff.'. n
Mpremicre maitrcfle , il prit la rcfolu-
^tion-de s'eloigner encore uoe fois.
5,Cett^ abrence fut plus iongueque la
,,precedente : il retourna en Anglet^r*
«re , & s'4ttacha au fervjce de la Rei.*
,5ne Philippe. Cette Princeffe foeur
„de la Comteffe de Namur, femme de
,,Robert, dont Frojflard paroit avair
„ete domeftique, voioit toujours a?? c
^plaifir les gens du Haynaut fonpay§i
„elle aimoit lcs Lettres; le College
„d'0xfi3rd qu'ellc fonda , & qui eft
^cncore aujpurd^hMi connu fous ie
„nomr du CoUeg? de la^Rcinc , efl: un
,,illullrc temoignage de la protedlion
^'ellc l^ur accordoit : ainfy Frp|t.
^id reuniflbit t^us les titres quipoii^
5,voicnt mcriter; raffe<^ion de la Rd»c
^PhUippe. L'hiftoire quU lui pirefcn-
t,ta , commc jc l'ay dit, foit au prc-
omicr votagc , foit au fecond (car il
,,tf eft pas pofliblc de d^cider) fiit tr^s
^bicn re<jue> & probablcment lui va-
,>lut le titre de \ lcrc (c'eft^i-dirc ie*
^crctaire oa EcrivainJ de la Chs^njbre
,,de c^ttc Princcife^ qi^ avoit ,db
224
sss
Vum. ' F. SituS.
„IndcpendamnTent de Pemploy dc
„Clcrc de la Charabre de la R^e
^ „d^ngletcrre que Frdiffart a?oit eay
,;il avoit et^ de Photel rfEdouard Ifl.-
,fon mari , & m^me de celui de Jeaii
»Roy de France. ^
99
,^,Froiffard aiant pcrdu la Rcinfe Phi-
ri1it)pe fa blenfaitrrce , aulicu de re-
9,tourner en Angletcrre, alte dans ton
^jPay» ,^ oti il fut pounru de \k Cntm
i,de Lejjrnes. De toiit ce qtfil' fit dans^
„re?cercice de fon miniftere ; » il Be
^,noa$ apprend autre chofe , fl non
j,que les Taverniers dtLeffmef eurent
„cniq cent franck de fdn argcht dahe
•,;le p^u dc trtnps qtfll ffat leur-Gurt^
,-,On lit dans un Jourhal Ma^iiufcript
„de PEvcsque de Chartres Chancelier
;,dd Buc d'Anjou , que fuivant des
),Lettres fqellees dtf j2* Decembrc
5> 1 3 8 1 . ce Prince fit an^tcr cihquan-
.ite fix caiers de b Chronique de
, Jehan Froiffart Redcur de • PEglife
^,Paroifliale de Lefline^ , que Phifto-
„rien cnYoioit potit dtre enluhiin^v
.,& enfiiite portds an Roj «f Angleter-
^tc ennemi de la Fiance; •
vtU pafla les annfes i ) g f . ss. 87» tan-
wtot dans le filalTois , tantot dans la
MTooraine, mais le Comte de Blois
„raiant tagag^ k reprendre la firite de
MHuftoire qn'il avottintenrompne, fl
Mrefolot «1 I38S. de profiter de 1«
,*palr qni Tenoit de fe condure <pour
„aller ^ la Coor de Gafton Phoebot
»,Coa)te<le Foix & de Beara B^iiftrui.
Mre k fonds de ce qoi regardoit les
),Pays ^trangers & les Proyinces da
^Royaome les plos ^lolg»6e8 » oik H
Mcroioit qt^on grand nombre de goer-
Mriers fe figaaloient^oos les^ons par
»>^ menpeineax &%8 <f armes.
mB paroit qu^an commencemept de
M1390 il retonrna dans fon Pays , 8t
wqo'U ne fongeoit qoll reprendre la
»»fiiite de fon hiftoire, poor la conti-
Mnoer for les iBftrodions qa*il avoit
MramaO^^es de toos cot6s avec tant de
.Mpeines & de fiitigoes: mais celles qoll
Ma?oit enes aniojet de la merre ^*£f-
P Mpagn»^
99
9»
226
JTmm. F. Siot
" »»pagne ne le fiitis&ifoient pas eocore:
11 lui furvint quelqne fcrupule de n^a-
Toir entendoqu'ane des deux parties^
«^cfeft^^ire les Gafcons & les Efpa^
,,gnols • qui avoiait tenu poor k Roy
de CaftiUe. II ^toit du devoir d'oa
hiftorien exad & jndicieux de iavoir
auffi ce qu'en difbient les Portugais:
fur l^avis qn'on lui donna qu'il poor-
dt en trouver a Bruges nn grand
nombre» il s^y reodit La fortune lc
fervit au-deli de fes efp^ranoes» ft
,»l'eQthoufiafme avec lequel il en par-
le , peint Pardeur , avec laquelte il
,/i^roit de tout approfondir. A Son
««rivcc il apprit qtfun Chevalier Por-
„tugaist vaiUaot homme & (age, &
,,du Confeil du ^oy de Portugal,
ptnomm^ Jchan Fcrrand Portekt^ e£>
',,toit depuis peu k Midddbpurg en
,,Zebnde. Pbrtelet qui alloit alors en
^PruflTe k la guerre contre lcs Infidd-
„Ies , s'eftoit trouve k toutes les affai-
res dePortugal, auffitot Froiflardfe
met en marche avec un Portogais
ami do Chevaller , va k I'Edufe,
9»
•9
99
»9
ft
•f
ff
4 tf
f9
ff
ff
f»
Vem-
>9'
Mm. R. StmM.
^ewbbtqm Sc mxvrtii Middelbotttg ,
^,oik fen compagiicm de ▼oiage le pre«
^ iente k ParteJet. Ce ChevSiier gn«
^cienx» amiable.& accointable» lai
,,racotitaj. pendant les. dlx jonrs» qu%
,,pa(Ierent enfemble» tont ce quis'^<»
^toit taAt en Portugal & en Efpagno
»,dq)ui^ la inort du Roy Ferrand ju&
>,qu^k Fon d^part de iPortug^l» Froi&
,(ard aulfi content des r&its de Por»
»telet que de la poIitefTe » prit congi£
>»de lui » & retint dans la patrieji eti
t^r^nniflrant tontes^ les conhoiflancdd
^kqu'ii avoit aquifes dans fes dififereila
>» voiages » il en compoia un nouveati
»4ivref qui fiiit le a6 de fon hiftoirei. .
^Le paflage d^oi^ foot tir^es ces df'»
Ucondances ajoute qae Froiflart en
»»qaittant la Z^lande ^ & avsnt que de
»»retoumer dans fon Pays alla encore
^mt fois ii Rome. Qpoiqu^en cek lei
^^Exemplaires imprimt^sfoient oonfQr«
^mes aux Manufcrits > ce voiage dcjit
^il n'eft point parl^ ailkurs^ me pa^
^joit hor6 de toute vraifinnblancei
nDefiiys Scamfie affurtt , k ia tnargp*
P » qtf att
S3|
y^clufi^ Brttges • oa ValendeDiies : 11
Vttlt pliis naturel de Ure damme^ port;
,,voifiii de rfidufe, oii Von a vu qoe
'^.Phiftoriea s^^it bilibirqul ^
V avblt 27 ahs oae Froiflart eftoit
•»
•»
^,parti d'AngIeterre , lorsquk PoccaCoii
\»de la treve qui (e fit entre ies Fraii-
^pis St les Anglois t il y retouma en
1395. mani de Lettres de Reconu
mendatioh pour le Roy & poar fet
Ondes. Dc Douvres oA il debar-
9»qua , il alla k S. Thomas de Caiitor-
, fsbery.fiut fon ofirande fur le Tombeau
^du Saint ; &par refped pour la me-
,;moire 'da Prince de Galles» de qui il
S»avoit ^^ fort connu, il vifita fon
g^magnifiqoe Maoibi^ lii il Tit le
^ jeune Roy Richard , qui ^it vena
' ^^rendre graces k Dieu des fucc^ de
\^§k derniere Campagne en Irlande:
^imais malgrd la boone volont^ du Sd-
\»gneor de Percy Senechal d'Angieter-
*^re qoi ^avoit promis de lai procorer
'9»one aodience do Roy , il ne pot par-
^^venir ik hii £tre prefent^, & fotobli-
' t Codex noftct lq;it , f r««r. »»8^
»9
99
— — — i— "-P— »— ■ u
g^ de laiTre ce Prmce dans les dt^-
Mrents lieox qa'il parcoaraC jafqp'^
^Jbn arrivee k Ledos. Ce ne faC pas
p,on tems perda poor Hiiftorien ; ^et
»,Anglois ^toienC encore pleins de leor
t.exp^dition en Irlande , il fe fit tau
cpnter & leors exploits & les chofes
merveiUeafes qa^ils y aYoient Toes :
^eftant enfin h Ledos, il remit ao Doc
t^dTorclc les lettres do Comte de Bif-
»,naot & da Comte d'0(lervant Mais-
M^re Jehan , lui dit le Doc, tenes Toot
t^toujours de les noos & nos gens »
»,noo$ voos ferons CouC amoor & coor«
»»toifie, nous y fommes tenos poor Ta-
^^moor do temps paflfd & de Noftre
9»dame de Mere k qoi toos fiites;
t»noos en avons bien la fboTenance.
t»Enfoite il Pintrodoifit dans la cham**
9»bre do Roy , qoi le requt avec des
t^marqoes de bont^ tris difljngu^
„Richard prit les lettres doot il ^toit
•^charg^ , loi dic» apr^ les avoir loes •
,»qae s'il avoiC et^ de rh6tel de fon
^Ayeol & de Madame fon Ayeole (la
MReine Philippe) encore eftoit il dt
f 3 .tThdtel
130
9,rh6t€rl d'Angleterre. CependantFroif.
•f
fart ne put eocore prefenter m R07
p.le Roman de MeUaikr qull lui avoit
^,apporte.
UFroiOart fuivit la Cour. 11 ^voit
«^chaque jour ce qu'il apprenoit dei
9,nouvelle$ du tems dans fes conver*
tjfations avec les Seigneurs Angloii ;
,,& Richard de Servy qui eftoit du
9,Confeil etroit du Roy , lui confioit
„exadement les refolutions qu'on y
9»prenoit » le priant feulement de ks
9,tenir iecrettes jufques k ce qu'dles
t^fuflent divulgu^es. ,
;,Apr^ trois mois de f^jour en Aqgle-
9»terre , Froiflart prit cong^ du R07 ;
«,ce Prince qu'il avoit fiiivi dans tous
9,fes voiages aux environs de LondreSi
lui fit donner pour demiere t^moi*
gnage de (bn aflfedioQ ; cent ftobles
ttdans un gobdet d^gent dor^ » pe*
9»{ant deux Marcs, La trifte cataftro^
»,phe de Richard arriv^ en 1 399 eft
t,raport^e k la fin da 4^ vdume de
«^rhiftoire de FroiOarcl,
Hm
MMBMBBBB
JTmni. F. Secmli.
Htc de antore diAa fuffieiant , unde colU-
^e licet, FroifTarduin praecipue Aulx Re*
gum AnglLae addiftum fuifTe , tiinc fadum '»
vt narrado rerum geftarum non ab omni pai^-
tiimi ftudio iit aliena « fed in Anglorum ££»
▼orem autor fcripfifle arguatur k cridcis. Vi-
de quae leguntur in Jac. le Long Biblioteque
hiftorique de la France , ad Num. 729;. ubi
variae hujus Cfaronici Edidones recenfentur.
Ultima , quam & Vir Clar, de la Cume de
Ste Palaye fequitur , & nos cum Codice nou
ftro coimilimus , eft illa Dionyfii Sauvage',
cditaLugdutti i5S9-6i* ouatuor Pardbus ,
f. libris , f. yoluminibus difpofita. Omnia
hujus operis exempkria , £ typis edita , £
manufcripta, quamplurimis mendis fcatere
teftatur Guil. NicoUon , ih Bibliotheca hifto^
ricorum Angliae, quem citat Jac. le Long,
loco , de quo fupnu .
Inter graviflimos tamen , & leftu maxime dt-
mos niftoriarum Scriptorcs connumeiari de*
bet Froiflardusnofter; qui res fuo tempore
|efta8 , Quibus partim interfiiit oculatus te- .
ias, defcribit; totam preterea vitam cum
Principibus Viris & Aulicis degebat ; k quibus
ikpe intima Reeum confilia , & rerum gefla-
rum arcana dilcere potuit Ejufmodi enira
Scriptores demum hiftoriam fcribere , & re-
condita rerum arcana enarrare digni funt;
qui k fondbus narradones fuas b^uferunt ;
3uod pauQtflimis tantum hiftoricis licuit ; in-
e tot hiftoriac v ex Ephemeridibus tantum
publicis , & rumoribus vulgaribus compihu
tas , quibus magis oneratur , quam illuftratur
Studium hiflnricum, & memoria rerum hu-
ipaiiarum. Predum vero npftri Codicis hinc
P 4 msuumum
jmmm X*
inajdmum eft^ qood ez nitore exempkrit ,
& forma {plendida » tum ex ledionum puri.
tate quas rspiifime editk tttaeftare comperi-
mu8 , facis conftat, nofinmi exemphr ad
Trindpem aUquem virum perdnuiffe, Trao.
fiit ad nos hic Codex ^lendidifDmus ex do-
no liluflTiffimi Comitis Alexandri k Dohna,
cujus pater Fridericus » circa annum i6s7»
Toparchias vel Baronatut in Copet & Premgfm
Sidonis Vaudenfis » Principum Bemenfiimt,
comparavit , eodem anno in Civitatis Ber*
ncnns jus adfcitus , quod Dluflriflima pr^e*
nies in hunc u^ue diem continuavit uo*
, sium Itaque Codids noftri tranfiit in Biblio«
thecam Bemenfem anno 1697 , ud tcftantur
Konumenta BibliothecsB noftra^
JJio Froif&idi Cadlce utebatur Jac Boo-
nrfius^ qui variat leftiones amltas adfi^^
ferat exemplari fuo edidonis Lugdunenfis
^^'^ ISS9> V^^^ u^ fcriniisnoftris adferv^
tur, Sspe hse le<^ones conveniunt com
noftro Codice.
Qpatuor vohmiinibus ooifftat ifle , quse fin«
gulis libris vel Pardbuft edidonis Lugdunen-
lis refpondent. Divffio vero & tkuli Capitum
magnopere diflFeiunt Maximum damnum
tulit Codex nofler ab improba manu , quom
fingulis volumlnibus , podl indicem Ca^tum
defit primum foKum^ com ptftur&, qu»
inida iibrorom ornaffe videtur, Siq>mft
mica pidhira in priori voluminc , quac re*
ibondet Capid CLIIL prioris vobminis edi-^
laonis Luolunenfis , & exhibet fuppHdum
canitale huMpH OnnMt dEm & Omam.
Splcndida cft & elegam, ftQ iUius «vi Ai«
11000»
w
F. SicmB.
tkni€ j hsto tabiih pida. Antoreni ipfbni cx*
cmplar operis , quod Regi Anglomm delti-
naTcrat , pidiiris omari curafle, fupra me-
moravit Vir Clar. de Ste Falaye.
Forma vduminis eft maxima , fingube pagi-
nae binis columnis infcr^tx funt ; chara^ter
niddus. In Nominibui proprifa accuratio-
rem ^e noftrum Codicem , quam editi , et
dEUigenti coUadone oomperimus.
Exempli gratia , pag. 2. primi voluminift edi-
tionis Lugdun. uhl recenfentur nomina no*
bilium , qui inter Eduardi UI copias bella
gcflerunt , legitur Meflire Reynaut de Go^
keboM^ quod nomen Codex nofter redius
fic habet : Meflire Reynault de Oobam.
Quod nomen edam nunc inter Fares AnglisB
manet
Eodem loco edido citata eriiibet nomina
Nobilium qui fub fignis Fhilippi Valefii Fran-
corum Regis pugnarunt , nempe hot :
Meffire Saifttre^ Mejfire Amoul ^A^
,^k y Meffeignewrs de Beaujeu Fere
.JSJils.
Noftier vero Codex pluret enumerat, nempe :
^MeJJire Saintre » Emoul ^Andreban^
M^e Baucbicault , Mejjjire ^xuicbart
(fAngk 9 Monfetgneur de Beaujeu le
^Pere & Je Jils.
Qpam ledtionem iisdem verbis adfiaripferat
ex Codice fuo Bongarfius.
P s Spe.
39
99
»!♦
Hmtft. F.
Specimina diio exhibere labet , qm de pre-
tio Codicis noftri teftantur. Primum nempe
conftabit Capidbus V. VI. VH. voluminis jpri-
mi , quae ex edidone Li^dunenfi hic inleri-
mm. Narrat autor hiitoriam difcordix do-
meftics inter Regi^am Ifabeliam , Eduardi 11
iixorem , Caroli Puichri Francorum Regis fo-
rorem, & R^em Eduardum, qui Hugonit
Spenceri illecebriB & confdiis nimiam fidens,
Reginam male habebat ; e6 ufque ea difeor«
dia procefGt , ut Regtna cum filio Eduardd
rn inFonte in Galiiam ad fratrem profiige»
4 rat. Qui primum querelis & lacrymis foro-
ris commotus , eam fratema charitate fufd-
pit > & vindidfam promitdt ; poftea vero do-
nis Spcnceri follicitatus , qu£ ille dam Regi
Carolo & Proceribus Regni miferat , fororem
Regno abire juffit Hxcgefta anno i)2).
Hic vero totum Caput VL editionis Lugdu-
nenfis legi debet ; ut de varietate le^onis ,
& longa harradone , quam Codex nofler iis,
quse in edidone Lugdunenfi exftant , adjun-
git , judicari poflk.
Alterum Specimen erit ex narratione Pradii
Creciacenus, Capite 129. prioris voluminis,
lid annum ih^* quam ex Codice noftro , &
ex iiiftoria noftra illufbamus.
Clades illa Gallorum memorabilis , cui inter-
fuere Reges Eduardus UI cum fiiio , Prindpe
Gallenfi, virtute belUca claro, & Phibppus
Valefius, GallorumRex, cum molds Princi-
pibus , inter quos Rex Boemoriim Joannes ,
Caroli Lucenburgii poftea Imperatoris Fater>
qui Philippi Valefii fororem in matrimonio
habebat. Hic , Rex nempc Boemigs , miran.
da
dat fbrdtudiiiis exemplar , qnamvls oculis
captus eflct > inter medios hoftes equitans ,
Qccubuit. ^
Tota illa namtio de R^ina AngliaB in Ao-
ftro Codioe proUxior eft, nempe ab iUis verhia
9»Mais le Roy ne la laiiToit ^ & la te- *
•,iioit par h maiQ ^
eam h)c infeiimus,
^Mais le Roy ne loi fouflBroit ains la
y^tenoit par la main droite Sc lui de-
y^nlandoit moolt doucement de foa
eftat & de fon affiiire ; la Dame lui
refpondi moult &igement & finable-
ment tantquele lui dift, JVIonfeigneur
il va a moi & a mon fils affes pedte-
ment, car le Roy d'Angleterre moo
mary me a prins en trop grant hay«
ne & fi ne fcay pourquoy finon par
9»Nnortement d^un Clievsdier qui s'ap«
pclle Hues Defpenfier. Ceft Gheva-
lier a tellement attrait a foy Monfei-
•tgneur que tout ce quQ vuelt dire &
„fiire il eft &it £t ja ont phifieurs
•^Seigneurs de grent lignaye, compard
t,tres chierement fa mdffvaiftie, Car
t,il eo fift ea ung jour par k commao-
ttdement
•f
ff
•f
ff
ff
9>
99
•f
^^^^■Wi
ti6
■BBoes
ttdement da Roy (ans droit & raifoa
f»decapiter jufques a XXII & par e£-
i,pecial le bon Conte Thomas de Laiw
f «caftre daqiiel fat grent dommaige ,
f ,car il eftoit tres loyai homme & |daia
9fde bon confeiL Mais il n'eft nol eo
^Angleterre tant foit noblene de grant
f ,affdire qai Pofe courroachier ne des-
tfdire de toat ce que il vealt faiijc.
,,A.?ecqaes toat ce il me fut dift ^
•,tres grant iecret d'an homme qoi
ftCaide afles (avoir des coniaox 4tt
t,Roy & de Haes le DefpenSer qnQU
navoit grant envie far moy 8c qae fe
»,je demoaroie gaerres oa pays le Rqy
t,mon mary par maavaife 8c fyokt ip*
t,f6rmacion me feroit morir a la lon^
•,gae a honte & fi ne lay pas defleryi
t^ne je ne le voadroye avoir deflferyi
t,nallement Car oncqaes envers l|ii
ttje ne fais chofe ne penfay qai fot.a
„reprendre. Et qaand je entendi cps
t,doaloareafes noavelles far moy a
t,tort & fiins aacane raifon je me «4*
t,vifay poar^e mieax qae je me par«
t,tirpye d'Angleterre & vous viendroie
^voir
«17
W. SmmIL
^yYoir & remonftrer feablemeiit cooii-
;,me a Monfeigneiir & beaufrere Pa-
^venture di: ce perii oafay eftd £t
^^ofli le Conte de Kent que la veez
qui eft frere du Roy mon mary eft
ea tel pard de hayne comme je fuis
& le tout par le mouvement de ce
Huet le Defpenfler & ainfi me fuia
^idaflfuye comme finnme efgar^e 8c
j^mal confeillee pour avoir confeil Sc
Mconfort de cei befoingnes. Car fe
^p^Dieu premierement & vous ny re*^
y^medies je ne me icay a qoi retraire.
Chap. Vnl.
«^Quant le noble Roy Charles de Fran-
»,ce eut oy fa feur ainfi lamenter &
»»qui de bon cuer en plourant moult
^teudrement lui remonftroit (a befoi»
0»'
f9
•9
ff
ff
9,gne & pourquoy elle eftoit venue en
»»France fi en euft (res grant pitie &
•J
•f<
Jui dit : Ma belle feur, appaifies vous
»& fi V0U8 confortez car par la foy
;>que je doy a Oien & a Monfeigneur
»»Saint Denys je y pourverray de re»
«tmede.''
Ex
Hmm^' t. SemBt
E)t Ckpfdbus ilg. 129» fo. ^u fofanmiiis.
pripris Froiflardi , pag. 150 «^ 1^4« editionis
Lugdun. ubi pugna Creciacenfis % qu& exef<*
citut GaUorum Rege duce , ab Anglis fiifat
narratar^ variat loftionct» & obfervationct
quasdam fubjungimut.
Cap» 138« Bii$. UigdMtL
hSi fot mts en la premiere bataille le
i»jeune Prince de Galles > & avecqoes
»,Iui le Comte de Warwick , le Com*
i,te de Quanfort, Meffire Godefroy de
ft,Harecourt » Meffire Reynauk de Gor
itbeghan, Meffire Thomtt de Hollan^
»ide, Monfeigneur Richard de Stan^.
»,fort, le Sire de Mauve ^^ Meffir&
„BartheIemy de Bonnes ->— le Sire de
t>Latumier. ^
Coiix mq/kr i variads allquantam nomini«
bus propriis:
mIc Conte de Kenfort --* le Sire d5
9tManne -^ Meffire&rthelemy dc Brt^
t,mes — le Sire de Latimer. *"
Cap. 129. Edit. LtigimL
«»Lors envoia le Roi quatre chtfvalieni
9,le Moine de Bafcle , le Seigneur des
^Noycrs &c*
7 Codoi mofier .. 9,Ie Moyne de Bafele &a
NB. Ex
«39
mmmKmmBasammasaesssssssesssssssssaaBhmtmmtaeasBssigbm
r. iMs»
NB. Ex hiftoria Hdvccionim & Scriptoribus
noftratibus vindicamus ledtioneiii noftri Co-
dicis ; quamvis nec Froiflardus ipfe patriam
illius le Mqijme de Befie compertam habutfTe
videatur. Miles ille, de ^uo multa narrat
hic FroifTardus , Mcnacbus gente , patria
Bafileenfis, virtute beiUca & confilio intec
ceteros eminebat. De hoc le^e Froifiardum^
loco dtato ; Egidius vero Tichudius , Clirar
nici Helvedci autor , fub anno i {46 pugnam
Creciacenfem commemorat , & de Monacho
illo fequentia naraat , quc ex Idiomate ger«
manico translata hlc imerimus :
•«PugnaB Credacenfi , quae 26. Auga«
»,fti 134^. accidit, interfuit Joannes
9»Boemonim Rex, cnm Carok) filio,
nnper elefto in Regem Romanorum.
Comltabatur Joannem Boemiae Re^
gem miles nobilis, e gente Monacho^
rum » Bafileenfis ; Rex vero oculit
captos inter medios hoftes fortiteC
,»pugnabat ; qui Monachum his ver«
,,bis allocutus fuifle fertur : tune es
9»ille , 6 Monache , qui in praelio Lau«
9,penfi (Bernenfium contra Kyburgen*
fes & reUquos) aufiigtiTe iertur?
Nunc Tero ego tibi fugiendi occafio^
^nem au&ram. Qjiibus didis, Rex
»,Boemu6 equorum 9 quibus ipfe &
\,lVlo^
•»
•f
•»
9%
99
>»
»4^
5,iiadttis inGdebantt frciia invkein goU
Mligari juffit ; & impeta in hoftet fit*
^,do acerque occobuit
Mihi m hac narratione panun verofimile vi»
dctur , quod Tfchudius R^em Boemiae rei
in Helvetia ante annos 17 geihs compertat
habuiiTe tradit ; praeterea , quod gravitcr cul»
pafTe dicitur Rex militem Ulum , qui, fi Froifi
lardo credas , pradium Credacenfe defcri-
benti « inter fordflimos & optimos exerdt^i
Gallici bcUatopes habebatur y repugnare vi»
detur veritad hiRodse* Fieri tamen potuit »
pro iUorum temporum radone , quo nobilei
Eer vanas expedidones laudem virtuds beU
cas quasrel^nt , ut ille Monachus anno t) )9
bello Helvetico & poelio Laupenfi cpm
muitis aliis nobllibus, qui contra fiernenfes
bellum gerebant* afiuerit; qui poftea cua
Rege Boemorum mter Auidliares R^is Gal*
lorum militaife refertur. Frequcns enim tunc
erat ilio a^o hoc vitae genus , quod vulgo
ChevaltYie galiica voce > quac ladne redditie*
«luit , vocatur. Eminebat inter omnes ille
Rex Boemorum , Joanncs , £ujut in pugna
Credacenfi ultima virtuds beuicae fpedmi»
na , & mords genus fabuloiil*- qidd prsfe*
zunt
Editor Hiftoriae GalBcs P. DBnKlf qm pn^
tfiit anno i7^S t fruftra qufBilvit p^riam il«
lius Monachi) vel Motnt^ in Cmfamaf
ubi gentem illam adhuc exftare afterit 4 no-
mine di Bafele itArgentemffe. Qui, fi lc;gi&
fet noftrates hiftoricos , circa Gentem A/om»
CifrorMMi Baiileeilfem» non «rraiTct Gensenim
iUi
M0N; F. &c«&
Hb 6kttiit, ft Ifl^ memotatttt hiftoricis/
praac^ue Alberto Argentincn&;
iPoft ctadem "Creciacenfem ^ Rege Phiiippo
in fiigam convecTo , narntt Froiirardas euni
node prope Caftnim quoddam perveniiTe :
<4iue tmda Lugdunenfis fic habet : p^. 1 54«
» Xora che?aacha tant le Roy qoil vint
»,tD chatel de la Brbye — le Roy dir»
»^oovc&» pttvr^ Chatdain» c^eft U
^«fortane de FraDce. "
Bsdem fere verbis r^liqui Hiftorise GaOic»
Scriptorec licc narrant .Codex vero nqfh^ri^
teOTUS ) ni failor , & quod fbrtunae Regi)
Philippi ma^ coiiveniret , haec ita habet t
^Lors chevaulcha tant levRoy» quil
p,viiit aa chatel de PArbroie'— le Roy
t^dit ao Chatelkiin » oavr^» ouvr^V
»,<?eft Pinlbrtan^ Roy de Francei ^
Mukas adhuc varias le<ftioiieS 'et' hoftro Co*
dice fubjimgere potuiflem. • SM operis mcl
ratio oootrahdre veb juhet
FutcberiM CamoUf\l$ , vide Hierofo^'
lymitanM biftoria.
\t%. 4to. CodeK niembtaiL JCt/f«
I Hic CoAtx obm fiitt BarA. fittitbAit» dehr*
Petri Danielis, mdem Bong^fii».t(^bi]«
Infisriptioiiibtts. Continet
• » •»
»4f
G. StcA
Gofdridi (tcI Ga^ridi) Monmt^etjfis
' HifioriamAigim Angimm » afru
, m vd fabtdf^ gmis origim , i(^
I jque ttd iffiffum Cbri/H €i6.
« *
£ditus fiik iQter Scfiplpref requia.Brtcaniu-
cartnn Heidelbergas 158?. folio. Codcx no-
.fter tamen tUqiiatann ab edkis dhrerTiis eft
In lils qpos dediCfitur RobertQ Qppd^ Qlaii-
410 Ccffrae, ^['Gloccfter) in Codice nolbo
dedfcator Stt^ Stqikano. Libroram Hdivifio
nuUa in noffaro ajpparoL
. Sequkur
Q^mpmiiofa dtfpriptio AngloSaxomm
& Regum Jnsiorum , ^ Vortigenio,
. velannQ^4,Q9 uCque udannmn 616.
Hxc etiam Galfri^U elTe videtur.
»
^equuntur , ,.
Eclfre(i^ AmtH .miaUii Vita SanBi
Muardi Regis ; prmiSfo Prohgo
\ad Rjegem Henricum. Hs« Vita «c-
ftat inter Ada Safedomm to^' 5. Jamiarii*
Gallica^ Yi^e inttx MiSceifasfeq bifio^
^' riccL' T
Gemes • Cbronique , vide Sgfivaige.
Cffid^idtts df Fiterbe , vide Martt'
«to» Fohnum.
Grn.
• •
V4J
GttibeH Gejk Det, vide fHinj^lymu
tana inftoria ScHptoreh
Guikhms de Na^giSk
Pt hoc atttote , ^ui Chronkon £ hiftoriaiii
Fnmconim poft Si^ertum Gemblacenfem,
qui de(init anno 1112 ufque ad annum i}oo
condntuayit , & pneterea fcrii>rit Vitam L11-
tloTici IX vel Sanfti , vide Cavei Hiftoriam
Scripterum Eccleftafticorum , FabritU BibL
me(Ui xyi ^ & allos. Hiftoriam fuam pri-
mum ladne > deinde gallice fcripfit Inter
anohymos fupra , pag. 5). indicavimus Gui-
lelmi de Nafifis Vltam Ludovici Sancfti , cum
autoris noinen non praeferat , auam poftea
Guilelmi eiTe comperimus, coilato Co^ce
ciim editione Pv Piuioei , qui hanc Vitam in-
ter Scripteres Frandae edidit. Guilelmus
Nangiaeenfis quum effet Monachus $• Dio-
nyfii j rspenferi debec inter praedpuos hifto-
tim G^cae Scriptore^ « de quo vide etiam
}uas diflerit Vir Clarifll de la Cume dq Ste
alaye , Memoires de rAcademie des Infcri-
tioiis Tom. XV, ubi de Chronico Coeifobii
S. Dionyfii muka jdoAe agit, qvod pKedU
pue opepi & jufTu Su^erii Abbatis , qpi {em-
pore Ludovid Junioris negodis Regni praD»
fmt t inccpcum , & ad tempora ufque Garoli
. Vi. Regis continy^tunvi , praecipuam lii&oria?
Qallicae fupeUedilem ttradit De qup in&a
ad Codicem 7J.
*
izi» Co4ex membran. XIV,
Folja 88 contii^iit. Hi(briam f. Chronica
•^ *- • • |(f Jftmgiaco , qu« latine edidit
0,2 Lucas
«44
O. SeetA
Ldcu cf Adiery in Spkil^o Scriptonim, ab
tnno nempe iiil, quo definit Sigebertus
Gemblacenfis , hic vero gallico fimnone ex-
ftant Tefte P. le Long BibL de la Fnmce.
idem opns galfice exftat in Bibbfi^ia. Vide
F. le Long Num. 7208. Buyitfr ab origine
fabuloia gentis , & excidio Ttoj^ , ad tem-
pNora Hugonis Capeti ^ordinechlonoL hifto-
liam dedudt autor ufque ad fol^ z&. Inde
paulo prolixiore narrationead annum ufque
i)ot. in quo definit. Inidum noftri Codi*
€M heic ediibemus , ut de latione operis
amplius conftet
i>Chi comepcent les Croniqnes de tos
•»les Rpys de France chreiliens & Sar^
^^rafins.
NB. Autor. S§arrmcmo$ pio Pagtmk nonctt»
pat Reges Francorom ante CUodovKum.
f»
Pour che moolt 4e gent & matsme-
ment li haat homme & li dobte qni
^^fonvent vienent en l'£glife Monfei-
Mgntor $r. Denys de France ou grank
Mpartie de vaillans Roys de France gi-
•»fent en fepultwre» deiicent a oognoi»
oftre & ailavoir la naiflQince & la def^
»»cendae de lol: tres haute generatioo
»,t& les mervetlleux fkis qui ibnt racon-
»»te & pnbliepar maintes terres des^e*
j>vant dis Roys de Francc: Je Frere
ftGoiU
«4r
immmmmmgmmmmmmmmmBmammmmBSBmaaBoitsmmamm
»»Goillaniiie de Nangis moine de la
^devant dite Eglife de St Oenys » af
^translate de latin en Romaris a la'
„reqneile de boines gens cke qu^ eh'
»»avoie autrefois &it en latin felonc la
»»fourme de )sl generatidn ^es dii Itoii'
,,pour che chil qui latin n*entendenlf
^puiflent &yoir & cognoiftre dont S
,,boine gent & fi bon euvree lign|e
»»defcendi & vint ^
Sequentia anno x x84* gefta namt nofter. '
■ • ' .t
oEn Pah de grasce enfiiivant 1 1 S4«
9*,ycelui Roy Philippe de France » fift
%t6ntes les rues de la cit^ de Paris ^
^paver de fors & dmts pieres & poc
t,ce le fift li boms Rois & s*eSbrca ai
f^confiiire que il oftat a la cytif' foa
,»iion anchiien qui an oomenQemeilut
^que elle fii fondee fi fn^ mis quanft
ojadis elle fii appelee 2^^e por h^
,^bondance de ^o^ (lutiim) qoiy eftoit,
Sub anno fequenti SaladinividQriam advett
fus Chrifttanoe , & pr^liam: quo captns fint
. Guido LuiigQanut RexHierofolyxBaruii|, fic
defcribit;: i
0.3 \^97
CaaBH9iBn0aB9B«BeiaBeBBHS9Ke
^uy le Roy de Iheruialem )es tem^
•^pliers &i let hofpitaliers evefques ^
tpbarons ^ Ip mena pueple tous a&
»,{amble8 bien attnea & appariUies ft
^partiftnt de la dt6 dellieru&Iem K
^tbut grant o(( j^ laiffierent grant fok
^Qti 4« bpine gent 9 h cyt^ garckr
^/(& alerent aq pont de Tyberi en con«>
^tre Salehadlq 1q ^Qudant dc Qaby^
t,)lon9 ft dc Damais qui leor tere m^
t,leiiient d^g^iftott, Et adoncqttes tn
^y ce tooii qiii 1» ^f^ wmi dp Ju^
ugnet fe QHnba^iMt eti^blQ Cre&,
s^tiens ^ StoaQns A fo la bataUte d&r
i^M & afpre ai^pont de Tybeii *^ £(
^lorta letademainvrefo la bata^ mern.
«Yclbmc: &i b «oflre orent mouk \
a^nflEtir ft monk forent pene & trsh
A/n^e&rdeckant & de (b^ monlt
,^e¥e pOur ci)Q qu9 dyane ( d^n J|
t^ pooient point a voir iMdemain i ai^
i^ttn Ifs Smafins fe rappdlUerent .
^9i"h fertr«nt aoiE noftres afpremenfc
iyf:^ tnooret n^ftoieot pas bied ap^
tsp^fllie ^ batteffller. Qnant te Tei«
^ff^ lipriace^ % baroa*-^ alerene
ttaa
347 .
fr. Hamlk
„m Roy Gny iu9leniene & or(lofi&>
,,rent & dellTrerent en comua , qtuA
«icofe leur feroit iniex meflters 8C a
(.poor^en y ceftb befogne oa jfttyc
,.0D eia combatre. £t lors le Rby •
MGuyfe confeiUaa nn chevalier qid
Mavolt Ie« Tnrcs cl:
„esnier quel cofe I
1,37 ce befoio^ I
,,quc a toute Ja fi
„alaft droit la ob
„SaleIiadin app^toi
„lors y ce Confell
„cepte ie conte de
•,qni a ce ne fe ><
•>quel confel les nidiitagnes fiirenC tte
t>nos gcns gardees & occapees & 6Afi
**par ce confeil que ils cuidierent le
i,n)eillenr fe ferirent 11 noilre abx
MSariaGDS & lors ,du confel qui fia
„TiDge leur eftbit devant a contrait-e
„furent li noftre moult grev^ & ayte
' ,,Y ce oppreflifs & navr^s de dars &
tide fayettes qiii auffi dru come pliiie
fiis eus dcfcendoient Qpant le Coii-
Mte de Tryple vit ce fi jeta fes aimes
<i4 «*
.»♦8
.^.&prltla iiiye &fea fiiy a «n cbatd
, ]t,qa^ Od app(;lc. Laphet Et lors ea
^demeDtiers fu des noftres £ute moiilt
_.«>gnint confiiE^a & grant mortalites ;
,. JU Evesqaes d'Acn fut navr^s k mort
- „qiii la fainte vtaie crots notre SgT,
)rtoit la quele Eracle le pa>
de Jorufalem avoit aportcb
)it baillee & livree pour por.
r ceUe b«taille contre les Sir-
£t iceluv EyjeGques' qnant il
lutTr^ ille bailU a ttn autre
y a pui il l^avoit livrec fi la
I Roy GuT. Et enfl cele ba-
} notres dolefeufement con-
it Ce Roy Guy fe pris fe
; crois .Noftre Sgr. des Turs
emportee «. Apres ce le Roy
le Jyiaillre du Templc fiirent
.,en ramenbrance de vi<£lore gardes &
«. Li princes d'AntiQcho
is avoit tous jors oppref-
^es fii decoles de la prcw
ilehadin le SoQdan,de Ba-
t en0 par les medtes &
«rcftieos qui k eftojent
%^9
. ,,fhrent il pris & malbaUli dcs Sarra*
»,fin8 & en leurs mains furent li nof-
^itre baillies Sc fousmis. (Car li Cler»
f»gi^ & Pautre peuple eftoient trop
,,encourus en divers oribles pechies.
„Et toute ycele terre puoit dj:l ori«
»,bl€t^ & del ordure des pechtes qu^ila
' «,Mbient «-« £t apres ce Salahadto
y^dreqa fes yeus au del poiir la vifto^
»»re quil avbit eue & en rendi grafces
^a fon Dieu^ car enfi Pavbit a coufta*
" ,;me a fiure en toutes les cofes qui li
9»avenoient, ^^ £t entre moult d'aii-
- ,»tres cofes dift on que il dHl tors foii-»
«^vantes fois ces pardes qbi fen fie^
. ,»vent , que non pai fa puii&nce mes
•^noitre iniquit^ li avoit donn^ vidoi«>
' ,»re. Salehadin vint apres ce a la cyte
• „d^Acore & l^ffift a tonte ik gent -««>
,,laquel6 cytd il recnt dedans 1 1 jourt
„af abandon & a & Yolente. Et lors
„tant fit de bcfnte a cenx de la cyt6
„que cenx qui vaurent.deiriottrer ne
jifiirent conftrains ni oppreflfes des
„Sarrafins. Et a ceut qui fen vaudrent
„aler hors fift livrer iauf conduit &
QL 5 5idQ
J^. 6. Stemk,
»,de tant doit on prefier & loer ce Roy
s.Saleh & la francife qui ea lai eftoit
«yCOQxme prcudome de la loy que ohc»
„ques il ne vaut nul grever qui a luy
»,fe vauiift foumettre & vivre fous fon
•»trebu.
Captam g SakdiiiQ Hierorplymaiii nainit ,
ubt haec:
9»Et lon manderent (les affieges) a Sa*
^slehadin (j^ ils li rraderotent la cyte
»,en ^e maiiiere qu? ils euflent le^r
,»vie (a^ve^tooskurfi muebles. Mes
ytSalel^din porce que contre ia VjO-
„loote $'eftoient trop longaement t9*
•tnus fi requift pour la redemptiQp,
^Ccft a (kvoir de cfm% qui X ans jS:
npardellus eftoient creps X be&ps
^d^ort des lemes V ^ dos Enfans .L
nEt V9ut qiie ce li fuft twtoft re»^
^•qu fe c^^non (e par fofrce les prenqit
ja die^ qnle mercinanroit -^ laqiv*
le cofe fiome d^une part & d^aotre
^fuft odroiee du Rof Saldiadin (e-
ttlonc la loy juree & des creftiens ppt
•tleur foy afferma im.fecond jour d'Op«
,»tobre mottlt de miiliecs de poures
•fpaur
•f
••
ff
tf
tff -
poar ce quils navQient pas le^ pris qoi
leur eftoit tax^ ^, abfaalt le Roy '^
Saleh. & deltvra & dama qoite. £t
»,a8 malades comenda a amaniftitr
»,par aucun de tems de fon propre fi-
^guier,
]n his yerbli « aoiiQ i|q].^ dcMt Chioni*
,,Et en y ceft an enfement Renart dit
^Gyffiirt Abfad.de S. Denys en France
,,en la ville de S. Gregoiro moru, a^
^pres lequel fii Abbd U Prfeuer de ce
t,liea Gillea de hi Nation de pQatoifQ.
Explkit.
SeqoitDr namtfo fythinlpa , t Qsatotn Iioq
titua; '
Leus veus du Hairm.
AAores fkbul» ftint Ednai^us IIL AngH^
Rex, '& Robertus Artefius , ^ute beOorum
inter As^ ft GaUos infttet6iem hiftori»
fiarraat. Autor £U>ulac nofh» fingit , Rgk
bertum Arteflum , inter convivium coi Rei^
Edoardui cum OptimatibBS Regni aderant^i
vott omnet adifaihxiift ad beUum in Gali
lias trans&rendum. Londini hsec geila zxU
so i()g. narrat Godefridus de Manny ,* ^
ieinde obildkme Galeti cdflbri$ fiiit , in )m|2
M^l^ fi« Q4etim ol)f^unMa vov^ Inu
tf«
6.
1>let fblia 8 carmine rythmico , (tilo pro ik
orum temporum barbarie incompco & nidi
.-) ' Scquitur
'^ Cbranicon anonyrmm , beOa pracipui
in Flandriagefia cgntinens;
Muldt lods coneruit cum Chronico nandrias
anotiymo, quodLugduni 1561. foL edidit
Dionyfius Sauvagr ; mulds tamen in locis ab
illo differt. Inidum codicis noftri incidit ia
annum 1194. & eadem fere n^rrat quc «x*
ftant Cap. )4. Chronici Flandrfci , originem
nempe Beliiquod inter Regeitf Gailiae Phi*
lippum Pulclinifn , & Angliae Eduacdum IL
ortumeft, ^ujus non inter uldmas caufiia
fuit de^nfafo EduardoReri Guidonis Dam»
pierre Flaaiiiiae Comids $m»: Phil£p|»a no*
miiie , a Philippo Pulchro , Patre Ipirituali
denominata.
•, Kofter t^men cum multa hiabeat , . qu» in
Chronico Flandrico n6nexilant« exhioemua
j priora, folia ]i|>rL
;, Aa temps da Roy Phelippe le Bd •
,,avoit Qii Compte ea Flandre » qoe
^•on appelloit Guy de Oampierre & fn
^^eux{f^) la ConteHb Msnrguerite
«,£t ot en fon yivant deux femmei
t,dont il ot pltifieors Enfima. Sa pre-
t,miere femme fut fiUe layoue de
Bethune» de celle ot li Contea UL
i»
»f3
tjieuxt Robert GuillaDme &I%elippe
»,& t)lufieurs filles dont li une fu ma.
„ri^ au Conte de Guerks (Gueldres)
,.&li autreau Conte de JuUers. (Ju-
•,lier> £t de l'autre qui fh fille au
• ,Conte de Luxembourc & ConteflTe
„de Namnr li contes ot III. fieux ,
,Jehan, Gny & Henry. Une fille ot
ttli Contes Guyes que on appella Phe-
nlippe & fu filleule au beau Roy Phe-
»,lippe de Franche. Et li Roys d'An-
•,gleterre fift celle pucelle demandec
••pour Edouart fen fil. £t U Contes
•kli fiancha en la main des Meflages.
•,11 fi] briefment dit au Roy de Fran.
Mche par un des Chevaliers de la court
wdtt Conte St eftoit chius appeUes SU
Minons Lanors. £t li Roys par Con-
Mfel manda au Conte de Flandres qoil
.,aUaft parler a hii , ft li menaft Phe-
••lippe fa filloele. £t h' contes y ala
•»& y mena la puceUe. Quant U Rois
••letint, U requit que eUe demouroit
••devers luy & le rctint & bhma moufi
••le Conte dece quil avoit £iit £t
••li comenda qae il Ywiiat le Ctmti
»,do
\
»»4
. t»de FlaQdres i car fourfidte hnroit
tfpoar ce qae on tvoit eftabli cti
, MFranche par le codfel des Princes
,»& des haus homes* qae prinches ne
»,noble8 hon8 du Royame ne pooit fct
. ^en&ns marier hon du Royame (ant
t>lc congiet du Roy de Ftanche» &
. ^,qui lans congiet le fiufoit ii eftoit au
. MToloir dtt Roy de lui desbifeter. li
, •^contes ne pot trouTcr merchi au Roy
,)pour prtiere d^amis quil euft & de^
. t^moura la fille devers le Roy Phelip*
. «^pe qui ne vant mie que li mariaget
»»fe fefift pour ce que U Roys d'AA-
.. ,|gleterre eftoit fes anemis ; ft ot; li
^ . . : sfCpntea coofel de tucttiiB de fes atoit
. ^^qttil appelleroit do Roy dentit Je
. ,,Saint pcre & epvoia a Rome popt
, itfortner PappeL Li Pappes BonifiKx^
. t^vaut bien, q^e \k appieus fiift ^is
, ,^& envoia a Paris le legal de Mikn
(Meaux) qui dift ao Roy de par ,le
Saint Pere quil rcndift au Contt de
>,F)andres & fille <& ki Waft mader
y,a fon voloir ou iji lt%oit affi^ & U
Jd^i ^^ tete paifiWemeai; &k.ft
g.ne
USmm. & StaUU
t>nc voloic fiiire 11 envolaft a la court
»»a Rome oa 11 eftoit appelles du Con<-
^»te de Flandres. Li Rois refpondi, aa
»,Legat que de fes Signeurs terriens
^,ne fe devoit li Papes meller » & que
'»»11 avoit court de droit pour fes ho«
^mes jugier & que a la court duPape
p^H ne plaideroit point Le legal fen
»»ala a Rome & dift au Pape Boni&ce
t^la refponce du Roy. Li Contes feut^
,»que li Rois ne fe ceflferolt point pour
»,rappel Lors manda le foit au Roy
»»d'AngIeterre Sc requift aiud . . . a fes
;»amis & fift grandes alianches & fift
pfXmc grant aflamblee de parlement a
nGrantmont La fu 11 Rois d'£ngle«
t»terre » li Rois Ardoufles d^Alemaignet
p^ Ducs d^Oftrice^ 11 Ducs de Bra-
^»bant s 11 Contes de Gerlest (Gueldre)
^li Contes de Julliers « 11 Contes de
MHoliande > 11 Contes de fiar, qui avoft
^^efpoiife iUienor » fille du Roy d^n«
»,gleterre. Pardevant c^ princes qu6
'^ijai nommes & plufieurs aultres fift
'^ Contes Guis homage au Roy d'A-
'a^lemafOiet dela tont^de Flandrest
,.quu
>,qciil devoit tenir da Roy de Fraoche;
>,Rt li Rois d^Alemaigne le rechupt &
^le promift a dcffendre contre le Roy
•tde Franche. Adonc furent faites let- -
>,tres de deflianche ott li aloier mirent
p)Cascuns leurs feauls, & fiirent appor«
ft,tees au Rdy par III. Abbes dont U
„uns fii de Gerabhns. Li aultres de
9,Saint Andrien de Grantmont & II
9,tiers de Saint Bavon de Gant Ap-
Mpries ces defiiances li Rois manda fet
,>homes & fes Soudoiers mout effor«
„chieitaent pour aller en Flandres. Et
9,li Contes manda fes amis & fes AU
>,oie& £t envoia GuiUaume fon fil a
9,Douay pour la ville varder & ot
ttlui le Seigneur du Rex que on no^
•^moit le familleux. £t Henri de Naftl
9I& plufieors aultres Saudoiers. Cieux
^Guillaume ot efpoufe la fille Raoel de
^^NeOe conneilable de Franche. Ap^
,,pries envoia li Contes fen aine fii a
;,HUe & mena avec lui le Conte d'AJ^
\^penicbe^ le Conte de Cafielpngue^ 16
ft,Sei^eur de Cuk , leSei^eur de Fau^
ftquem(mt^&, plufieurs aultres Attemahr.
Dceft
8^7
iimm . . G. SitmlL
Dceft fiill httjiA Chrdtairi , «ivbd ftdh tltfa
53 folia vel io6 paginas Implet; fingulai&
paginae hujUs Godicis binis cohinmis exa*
<fatae fimt, ^d feit in omtiSbus ejus mA
Codtcibos obfemtiir% Ddtnit opus ift an«
no I0S ; in fine narrantur bella quse Bef^
tramo Du GuefcUn duC^ adverfus Petrum
Chideleni CaMi^ ^egeiki gefta funt No«
imeil UImis fic fcdbitur in Oodicc noftrol
Eirtram de
tJL i^^. Codtx Meki^tahilcCUi , oBm AncelS , d^
BotiigarfiL Sciiptus Sc«)iIo XIVv
toftdneti
Glar^Um GaMU , mA&tt Guilklm Jk ^
NMf^iaco^ MonctCbo S. IHoHjlfii ^ ^^^
^allke^ ix verjkne tuitms^ ^
Scnptnta hlijils Ccdici^ nitidiffima > ^qui t^
tentiot videtut Codic^ 6jusdemoperis fupra
titato Nbm. iiy. IiA^let hie fblia lOg Uv)C
"piigtitsi 2t6. Mt^ds lod^ vartetatem leaio^
liis inttt iXK^ codices obftrvaVimiis. Tiv^
lus jam diverfuB s nam in faoc kg^r ^ '^
% Jci commienciettt les Croniqim tkl
^tgeftes Royauk & Firancoifes^
' Implkl^liflai }2. ha»pe a tbl U). W t^f»
. Bifiat ' '-coiumnitib fihguiili |>agi^{s infcriptiek
$criptuni tadctn, quft priorum Chronico»
a5«l
jmmmmmtmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwm
G.
fipsm Ii^^Mt «utor a^jirkna K^ntuttmofiiiii
ofigine , quos PmBt ttte ait Damt veio
iu>men a,IXaMO Antaiioijs^filio accepiflTe,
QDi poft cap^am TfCQaoft in eas r^ones ini>
graverit. 2h9wmt^armm nomisiis origi&eai
fic tradic:
Mf^icore eft6ient.il apele NormaDCj
9»poiir ce^quei en leor langae iior eft
9»bife » ;»a;i (feft homme » & vault ao-
tatt comme homme de biji.
Deindei hM' tradit:
MHaftaing ot non cfafl qoi en hon de
tpV^ te^e les menait par mer s^ iflBrent
»»& vindrent' en France.
Definit in morte Richardi L Angldnmi Regis
an. .1 199. Quis autor. fiierit hujus Chronid,
'ncf n conliat Forfitan idem opus exftat intcr
Chronica varia Normanorum, quse P. le Long
in Bibliotheque de la Fsance enumecat -9,
^Num. 14^74. ufque ad 14678*
Fragmentnm t% autore noftro exhlbemus ,
ubi de Roberto Normannis Diice, patre Gui*
lehniConqueftoris :
m
••r
9%
99
Robers fes freres fii fes Ducs apres
lui (en IO280 moat fh yaillans &
9,preD8 & ama DkiL Me$ au premiec
Mcrut le confeil de joine gei^par quoi
>;]! affift fon Oncle r^chemque Ro^
„bert
i^9
)Cf. SicUL
ufkl^ tldaift Bttf^iik & \t cUac!&« tn
k,^tance » ou il ala^ au Roy & mifl; Nor-
vtinandiie en enttedi^ ne demora gue-
^,res qat li Dus \t rapella & li tendi
•^quanques il 11 dtmandii & pui$ fh il
>,to2jours fes confeilleres. Guilkwne
)^qui OriMx eftoit db Blois tinoit lors
^M cfaaftel d^Alencon & voloit oftet
9M Docde &Sei|^m>He & mout s'^
>,p6na. Li Duc ala feur lui a oit &
^,f aifift & tant \t deftraint , qub il ifli
^inut pfes de la ville & portoit ttne
^,fele a chiettl fon chief & fen vint fi
t^ectment criet merci li Dtts li par-
s^dona toii maitaknt & ii li itenBi le
»,chatet
JLi Dus Robert avoit tenli ert C grant
fc,chiert^ -4/«rf & lEldri & i^ifar^apres
>ila tnort fon pere Come fe il fuitent ii
wfret^. Li Dus mande au Roy Ckm
t»(f Angleterre s que il lefl^t le Regne
9»il^Angleterre a fes poulins ^ qui droit
^^oir en eftoiint li refpondi que
^neent nen feroit par quoi li dus Sft
^appareillier grant navie St ala a Fes^
R % ^,cmps
9»!
99 J
0
» ~ '
^coifl^i feor h mer a toot fon oft
»quant la caTie fiit apreft^e & voft aler
»for £ngleterre mes un tormens leva
,trop grans & les chafa es iUes de Ge^
ttnuefes & arr^vereot^la par m6ot grant
•tgaour. Mes ce fefoit Dieu > car il
t>vy)loit que il euft le Regne fans ba-
9>taille.
NB. Nominapriiicipufn Anglbrum, Almtttc
Eidre Dialedto gallica cjus Seculi expTcfla ,
refpondent nomioibns Alfredi & Ednardi^
qm poftea oognemine Confeflbris Angliar
Regnum poiTedit. Hi ex Emm Eiciiardi IL
Normannise Ducis forore , & Ethelredo An-
gliae Rege geniti , Can»m tunc AngHae Re«
gnum occupante , in Normadniam conceffe»
rant
Tertium fratrem nomine Gmfiart hUkorim
^otum nofter commemorat
Paulo infra luec :
„ — Ne demora gueres quc li TOir
Cbafmt li manda que par amor & par
acorde le Rois ia moitie du Regne as
..U. fils le Roy Heldre (Ethelred); a
,tcele fois ne pot li dus entendre a
9>alar a Oft fcur Engleterre , car il a^
,.voit eu penfee a aler encois a Jem-
^Mtm. 11 apela 1'Archevesque Mcm^
\
99
99
99 • 1
%6l
99. . . fon Oncle & li cbnta (bn aferpt
,,& par fon confeil de Gaillaume fon
»,fil8 qili baftars eftoit; fon hoir & li fift*
,,jurer la feaute a fes barons qai mont<
,,eftoient dolent de fon propofement ^
s^Li Dn8 en prift fon erre & leflfa ce-*
^lniGuillaume^, Duc deNormandie.
g Joines hons eftoit mes felon fon aage-
«»eftoit moQt preus & vaillant Nns-
9»ile VOU8 faroit dire les biens que li-
••Dus fift en ia voie de Jeru&leaLt
^Quant parvenus fu jutques au faint
»,fepucre VIII Jprs i demora ; chascun*
«»jor aloit orer au (aint fepucre & plo-^
•,roit de moult bon cuer tout ades en
»la mcritie du jour difoit fcs oroifo^s. *
En fon reperement ariva par deqa »
»une cit^ , qui eft apelee Niche. La
ie prift maladie & moruc & - fu en
fouis en la meftre Eglife en Pan do
»9'
,,VincamatiOn M. XXXV. Ses fi»
,»Guillaume tint terre de premiers h
,^grant travaill & ot grant poine. Ses
,,Lignages le guerroia qui avoit grant
,,desdaing de ce que Du8 eftoit &
ttbaftars &c. ^ '
R I Paulo
fifiemy (viiigo » HirdiGtnQt) li Royt
«id^fingleterrcs n'ot oiil en&nt» fi etabli
•sfon hoir du Doc GniUauiiie par V^Ax^
,,chevesque Rob^ de C^torbire» qoo
»,il i envoia , 4i pnis i eavoia il poor
9,& fe^ult^ jorer hendt (^Harald) le
,tphK puiflaiit des Bavens d^£ngktier*«
,^re qui eftoit fils Gome ( Goodwia )
,,que li caeqs Gois d^Abevile prift m
«^Ponthieu , oa il eftoit armes • mes il
»,le reodi au J)i|c GojUaome^ Lors
s^jura feorlM reliqncl Saint Oodo
^(Claod^ h IbaQt^ UDoc de ia co.
»,roooe.& V b«Ula Huodt fon frere eo
«»o(^fge puis sen mla en Engfeterre^
tJ^i Koys £iw (Edoard) morot aflR^
«^tot Heralt (H^ld) GontreXon fe-
«^rement fe fift «oronner Sc fift gardor
J^ ;pors i li Dos .QuiHaume s^apareilla
^poor aler en Eq^eterrc; Coveins U
p^ueos de^retagneaffembh g[pant oft
^^ manda ao Doc qoil voloit avoic
yl^rormandiUB come fbn Jberitage Si
.^,que UDuc ni avoit droit Xi Coem
nCovadflS
tmsBmm
.^Ccnnrint tOift le idnie! GtnamJnio
,»(Aiijoa) lUeqttes^ftiftenvenimesdun
t^enSei^t pMfQ[oi tl morut Lort
,^ li 0I1S Guilkume en Kngleterre
,,a¥ec fes Normans & fe parti de &dnt
»,^allorie & amui a penev efleL La
J^ taatoft I. diaftd& autre Atit^m^
•fiuesp & herak (Harakl) & combad a
»Jui a J. Samedi.& fii Herals ocdt
,»en la premiere batailie & J ot ocds
«tde.gent XV mile.
NarrttHmcuIa de morte CkKKiwim 'Veft.
$8X01» Ducif , Eduarcli Coilfeflbri^ y Soce*
^ri, m.Codice ooftro occurrit, iisdem fere
verbis, quibus apud MatHeum "^eftmoiuu
acdfieiifiniu
Infiraf poft mortem G^ilelmi Conqueftdrit ,
de SacGAflinre ejna OoiMipo iiBqueiitia morat :
■ »
ttGuiUaumes fes aisnes fils fii a (a piort
»>&'a fon enterrement & pafla la mer
9,& fe fift coronner a Rpy,» Robert fu
•>Duc de Normendie » & dona a Henri
»,fon firere )a contee de Conftantin «
Mpuis li retoli iL Li Manfel iie to-
ndirent eftre fos le poer as Normans fi
•;firent leur Seigneur Delie de la Fle^
R 4 t»che
•9
9»die A II iMtt prendre «le Nieoe
t»Hert>ert U Coate do Mana
•fCeft Rois drajllaaine fift moalt de
si^mal a Saipte £glife & as Gers &
9,inee8meinant es abeies qne il ape^
tiffblt. Une nnit lai «vint uae an«
fion Sc li fembloit qae it eftoicen
uae chapelie tous feal $c veoit fin
t,f aatel i« bome moit geflr. Li Rois
^aroit tel faim» qae ilnie ikyoit qae
^imro & U prenoit talent^ de menger
ii)m dea pi«8 an mort A oe Kvoit
»,que il li menjoit ane main ^ encoro
^n'efU>it pas (a fiiin eftainte. Si 11
«•Qienjoit l^aatre main mes It mofa
,,hau9oit cele main fi le ftroit qq mi
,,ks dens fi que deux len abatoit Li
nRois f^fveilla adonques & ie trouTi
Mtous fiinglans 6c fes deux dens fi
i,come fongie Favoit trouva cheutes^
tsLendemaiu dit fl cele aviflon a i,
ithermite qui eftoit (es Confe0eur»
tiqui U efpondi en tele maniere. La
,,Chapele dift il eft £unte EgUfe & li
,,mor$ qui gifoit feur rautel eft Jefa
MChdft qul cha$cttn |or eft fhva V^vh^
9»
•1
*f»
—^ — .^^^ — ^^ -- *■ .^ > . ... ^.m -^ ^ -^ - -
^tel coarbies & leves quant h Me0e
„i eft chant^e & ia mort & fa paflioQ
,,i eft recordee cui mwibres to men-
jues qiiaDt to fes Cler$ & fes £ves-.
qaes & fes Ab^ & ft% Moiiies» qai
fon fervice font apetices de leurs^
«^rentes quant tu aveceuls vasprendre
Convois &; herbergeneat mes fe tu
nen gardes ta vie en apeticera qui e(t
entendue par les dens. Qpant li Roi
,,Qi patler fi fetement lermitc agas le
^«torna & dift que il eftoit coulins &
,,Clers. Apres ce ne dettaora gaeres
^^que le rois aloit chader par unc fo-
^reft il meismes avoft fete de XVI II
barrocbes, (paroiflTes) que il avoit
deftruites. La 6x occis U Rois par
mes avantur* dune ^iiete donc tiransi
^despors qui avec lui eftoit cuida fe« ^
^rir une befte fauvage fi fiiilli St feri
^,\\ Roys qui outre la befte eftoit paf.
^es » h enfi fu mors. £n cde foreft
^fe hurta fi durement Richart fes fte-
^res a i, arbre > que £1 en fiit mors &
^dift lon que ce fii pour les parro-
icfaes deftruitesL
R 1 Not*
ft
ff
ft
^SbffS
Notaf eft Hiftoria Gtuldfni IL Anglis Regis ,
S|ui dum venatur k \7aitero Tyrell incaute
agicta occiditur« Qym vero fupcrftitiofe a
MonaQhis , corum temporum Idiloricis , fida
funt , tribuenda odio Clericorum , qui Re<
gem ordini fuo infenfum diviAft yindldi
periiflfe igoarit fiii 9evi hominibus perliuKic
re conari fuot Matheut Jttooafterienfit
Monachus eandem liiftoriolam paulo^diverfe
narrat
Certum e)l, hiftoria tefte, tunc temporis
Britanniam fuperftitionis praecipuam fedem
fuifte. Nulla enim gens per multa (ecula
tyrannidem Presbyterorum & Monachorum
tam patienter tulit Qjianta converfio anU
morum fucceirtt temporom in illa gente fiifta
fit , omnes fciunt
Sequitur , cefttinQata {criptuns ferie , Frag*
mentum foUorum 7. de ftatu Terrse Sandae«
qiiod ex Jacobi de Vitriaco Hiftoria in gaUiw
'Cum fermonem trans|a(nm fiiiffe compcri*
mus, d^ quo hifra.
jyj. foL Codex chartac, olim BongarfiL XK
Hunc Codicem fupra inter Jbionymos retii«
limus ; quum defit nomen autons , implet
paginas 501, Eidiibet
Hijloriam BjBgum Francorum a prima^
Trojana nempe , Gentis origine , ad
annum ufque 1405. continmtam.
GuUelml de Naogiaco. Chroaicon hk fbe
'integrum repcrimu^t ita tamcn , vt in hifto^
ria
♦*7
o.
fimmta fx Vita ejosdem Rens a Guilehno
de^Nan^ conforip^ q^am P, Ffthceus edi.
j^ Contiaiiado ab wnoQ i)oo< diverfa eft
a Coadaaadonibus ooas edldit Xucas d'A^
'^heri, Spieilegii fni Tomo ), Editionis Pa^
rif. anni 172). fcd- t^eedam cxViocentio
^ellovaicenfi , item ex ChioidQo Flandrix ,
* item ex Froiflardo excerpta Mc dq>rehendu
mus. ^>edminis grada fubjm^imus Ex^er^
'pta qawism , ubi noAer d^brt a Quitehno
.oe Nan^ & feliquis hMfcorids. Poft annum
1270. & oUtnm Ludovici S, ruhro cokro
^lnso adfcripta funt :
t,£xplicit Indpit Chronographia Re*
«^goni Francorum fabfequendom , ^
^»qaomndam aliomm, & primode
^,Rege Philippo IV.
^Philippos JLudax^ T^this nei^ , hic in«
^telligitur , qui Patri I^dovico Sancfto fuqcei^
fit Male itaque Qtartus hlc nuncupatur.
Forfim quae fequuntur , allum Compilatorem
habent , quam praBoedeada, TotumopuseK^
variis opoJbuf coUatusK qumn tamei\ Guilek
mum de Nangis prxclpuc fcquatur , fiib hoQ
dtulo referre malui.
Sub anno 1)29. narrat n6fter obitum Math3«
dis Ardiefii Comidffe, & fiHse ejus Johvu
999 , Phliiimi Longi Francmiqi Rms filis^,.
per quam ille Comitatus , de quo longae fi^
tes agitatse , ad Comites , deinde ad Ducea
Burgundisi, qnonmi q^qs^ Caroius AiK
%6%
Utramq^e teneno inteifeftam namt nofter,
de obitu Johanns fofe agit. Robertum Ai*
tefium , Philij^i filiimi « Matbildis , qme fo-
tor erat Philippi, nepotem, qm hanc uiocet
fionem petebat , veneno necat» amits iL
confobrinsc fuipedum fuifTe harrat Yillarct,
hiftorift GalUcK Scriptor recens ; de qua re
nihil habet nofter. Quamvis de crimine
fiunqoam apparuerit ,. haud mirumeft, pro
eorum temporum barbarie > Robertum , qui
fidido & fiippofito avi Teftamento hanc fae»
redicatem vindicare conatua eft « etiam ve>
neficii (Ulpicionem incurrifle.
r
Ultima pars voluminia exhibet orationem
habitam ad Proceres Re^ anno 140^. a
Johanne Gerfon Cancellarib Univerfitatis Pa>
rifienfis , de Reformacione RegnL De hac re
vtde P, Daoiei & cetcros Franciac hiftoricoi,
Excerpta ex Codice 73.
S«b annfs 12:^5. 26. 27. de exp^tione Lo-
dovicl Vin, Regls contra iVvenioncm urbem.
MEodem aqno ( izaO <Ue Merourij
aote Piirificatioaem Ludovicas Rez
& plurimi Magnates , Archiepifcopi ,
Epifcopi Comites & Baroues apod
Parifios per maqom Romaoi Apofto-
.^ylicas, Sedis Legati contra Albigeofes
t,accipiunt fignom crocls. Confe-
^>quenti.Pafchatis tempore anno D^
tti22<r..Rex & ootties once ii.gnati
«•BitQr js
fi
9^
atf9
fiitoris conTeniimt lodeprocedunC
per Niyemnm & Lugdminm Civitah>
tes apud Avenionem urbem inexptK
gnubilem ab £ccleiia per feptem an«
Mnos excommunicationi fiibjeffaun
^propter heitticam praTitatent Regp
Mcredente fe habitmrum tranfitum pro^
t^pter quasdam parvnhis padionet qnaa
j,habuerat cum eisdem. Portae ciao-
stduntur Cmtati^ exduditur Rex cum
ttfuis» miratur & fpiritu Tirtuti^ aflunw
^pto TiUam ol^et, fuo obfide tri-
jtpertito..: In Vigilia fii-' fiarnabs A«
»,poftoli qtia& fuit i r feria Pentecoftea
K,machinas eriguntur , petraria , tribn«
^dieta, mangonella parum profunf
„Hi qui intus funt viriliter fe defen-
,»dnnt» Rex ineftimabiles fnmptns fiu
•tdt , durat obfidio uf()ue ad afi[um«
ttptionem fi. Marie Vurginit , maxi-
,,maque mortalitas pululat, de no«
,„ftris drca duo milia hominum telq-
„mm imbribns & lapidum tobbi & .
„infirmitate propria moriuntur. Mo-
•tritur ibi Gidcberii Olmdtis SanSi Pau*
.ja viri armis ftrenui cathoUd & bo*
A^nefii
t
\
^»11^00- qtodam alltikQ di^ram A^
^^venioiieodiiim interempttis macfrinis
^.probiBmm bere^ Gnido primojgeHift0.
^JMiodtot etiam ibi EpiftqHis Lemo^
i^^viceofli. Comes Oun|Nuiie redit ad
«^propda iinc iicentia Domini Regis
^vel Ixgati^ Ai^nionettfes Regis quk
^,gkianimi oDnAantiam attendentes, q«i
^,cum fuis proceribas jaramentO fir»
HmaTerat fe noti recdfnnim donac
^^villa caperetur aut redderetur, d«-.
i^centis datis obfidibi» de mttioribDS
^yVill» jorant ftare mandato Eccleflm
^;runc de mandato Legati Rege ia^
^,perante fb&ta implentur« treoents
i^omus turraies quie in tflia ensint &
^^mnes nmri drcumquaque folo di-
»»rati coeqaanmr, Villa abfoltitui ;
»»Dominus Lfegatns multas bonas 8t
Hlaudabiles conftitutiones inducit Ma^
^^gifter Nicholaus de Corbeja Mont»
Hcfaus Clugnfisicrafis in ipfis locis Bfi^
i»fcopus confecmtur; S3hc> mttni ouiJi
^^fedt imm€ffrm«igma$ ^ FkmJififH Sd^
i^pendktrhs qiios hi eoAm Avim^ne cMMe
iitepperit. pemium vero fihfUes ipfms GU
t^vi^iifis ficum ducens ^ Gerardum ConA-
^tem
^tem Amfi^€i^chiUtAci09im-dere^
^linquens froceffit tikerim CHtnfuo eocerdtu
jy^ provincia fuhaSa occupavit magnam
iipartem Thohfdni Cormtatus ^ totumfere
yyficeCofnitatimt Bitericenfem ^ orJinati
yyprdfiMii miStwn ^fervientiwn in BeBca^
^dioNemaulbBitmi ^ Cmxqfona & aBu
^^sfrtiorilnm Terr^ hci reHqu^ t$tim con^
f^juefiata terra cufioJes loco fiu> Imbertwn
^Domittum de BeSo jocojilium materterx
^Svat & Guidonem Comitem Vindonien-
>>fem fratrem veneranda memoria Symmis
y^Comitis Montifortis. Qju Gttido eodem
i^anno fequenti tempore in obfidione Bituri
^prodita Chntate ab indigenis obHt ^ teh
jiarcm baii/hirii in ca^e percufm efi. Se^
fyquenti vero anno Roberto Imperatore Cmu
^fiantinopotoano nujortm preaiSfm Jmbertm
j^ BeOo luco fivejoco nepos esc fofrore BaU
^^dsuni Conutis FhndrtA ^ Hamionia pri*
^mi €X Francigenis Confiantinopolitani Inu
^fperatoris eligitur in Imperatorem ^ Ma^
yigifler Johannes de Abbativilta Bifuntinen*
\Jis Ard)iepifcopm ajfumptm eft in Patriar^
^cbam ejusdem urbis Conftantinopoleoe^
tJPorro Rege repatriante moriuntiir
^iGnillelmns Rhemenfis Ardiiepifco-
9^pus . & Comes Namurcenlis.
. e^ faiiU#
y
»»Anno 1234. Rex Francorutn Ludo»
»,vicU8 accepit okorem fcilictt Mftrga-
«^retam Comitis Provincias fiUam qoaft
tftCoronaa fuic Seoonis & Pariflis Te*
)^nit circa odavas Afcenfionia. Ahn^
^Jeqmnti vaiuit fextarios Madi cen«
5,tum foiidos» propter ctiareftiam tem»
i^poris. Quo anno Theobaldus Cam»
,)panias Comes colligens exercitum ad^
^tYerTus Ludovictim Regem inftirgere
^»attentavit Et agnofcens Rex ex ad**-
»»verfo Pariiiis coUedo ^emttt ufqutt
i^ad nemus Viceiiarom properavit.
hQpo aodito Comes noncios miOt ro»
^,gans ot iram deponens c^eoftm ro-
t,mitteret & ot iti ocults ejos gi^tiam
iiinvenitet» duas ei Villas fcilicet Bra^
pjam fuper Sequaoam & MonJUrio^
^tum in FotifyoHam tradidit in perpN
otuum quiete poflidendas. B non nmU
^tum pqfl Johamus fiUm tetri JiSH Mmu
y^ckrc Comitit BriimHia uxorem Jtaeii fi*
^liam htgm fmitu Campmia. TheobalM ad
f^nuperrime per mortem Regit Kavarrd
^awmcuU Jiu ^u Jme tkeTu (Mit Repmm
^fi) tempan BaUumm Impcratcfr Oo^tm"
^thwpoStanm fiHm Pttri AmiJJioJ^^tt
^coMafn ImperMri Omflantinopolaam^
^Y6landi impttatrUA cimfortis tjm ad ha^
^bendum fiuitarfkm tantra ^recos vtftit id
iyF^anci^ ^ fidt honorifice Jut^ Hlc
^auxUio Jobanna Comitifa ^kmdria t^
^ttmnofti^ ccjgn4tA Jiia cdmitatum fiaan
\^Hahttircu reapit ^JOm Cbmes VienneHfk
itqmfinrorem fimH dejfmfaver^, finfierat
^^ contra fpJUm detinere vokbat. Anifio
^fyaidem fiquetM vel dtca Mar&m pre-^
^a^ QankiJfa naiiArenpsfciticet fhonun
^Jk Sdtaudia Comes Flmdrenjk m mi^
^H Cafiram dt Botienaqut tt^ariter M^
^BtM ohfe^.
)v AUod £Keefpttim de Lucbvid S. taltaina ia
«pedidoite & ol^ xa^o<r
>»Qpaliter Re)t Lttdoviciis renovavit
t^teftameiitatn faam & Iter transmari-
»»tiom arri^oit comendato Regno > &
napod At)oas Mortdas mare afcendit &
,>inde ad Portom Caftrenenfem inSar-
Mdinia appUcoit, & ibi recreando foos
•»totom mom navigioo) exfpedavit &
,»iQde foper regnum Tonid antcqoam
S .tpcr-
17+
.iicrg^ttc EjTptAi fc terramSnidip
ntgttm iiim ^yigiimiapfilianjM-
,^«i(. De Obitu>^ SMaitaCe ejui.
^jtidnis accepto^iff-ficcieBa Bi DioDilii
i;fi' piizfato Seilli 'Apoltolicx Ugato
^ApoiL Lugdi
- ;,a^d!Aquas-i
,;&'T{du8 ac
i^Qifibuaparati
iiVrancorum I
,4«1t in oaaTi
~„<d'.trallslretan
]ait'S»naii: it
\X^n prinragel
..Jo-
4
•♦^«^^feg^ ^'WR?,. Confitibm; quo^
^ue Flftndc^nfi, Soeflbnieofi, Sti Pau
»>copo Narbonenfi., EpifQppo Lia^-
Mnenfi, multisqupjalila Epifcopi«,^iCcK
«vaiitibut Baronibfis & Vaialli$,^'#l
»,vati8 Teli« afflatibnsqiii; .ventdtttfi^ pSt-
.^pan^ OHiris eqBo^ .li^t^ y|4t
«tdlc fub ain^ temp^^^d Portun»
..CaftrenenfiBm. in %4inJ9 ^ppUqie*
»rant . . . , „ .
»Hic i^que Ludo^cw morum pro*
•.bioie & religipfitiite poUens faspc itt-
».duebatur panijo grifeo vel nigra
„Tempore fuo nonfunt fiiaa duelb
•»5 fi5?°.?i.% P^o qttocunque cafu.
,^am c^m yeniebant ad eum peten-
•.tes licentiam' fip pugnandi diligentef
»*iQqiitrcbat{)er bomiMs fidc di^Oi
VJ6
^At canfir Td criiniiie ooamifib • fii->
9sper queiQ wsMm imemebat peq;iei*
»itnitQin fceliit jodicia equitatb ptmie»
,abat Saoe per iftom LadoYicum ad*
^mittebatmr cUmor pauperom • Ecde»
„teim dignitas erigebatur &c &c
Narratur &iis eicpedicionis illius , feditosque
Regis Philippi, ubi de ejus coronatione ie-
qnentla leguntur , quas Guiielmua de Nan-
giaco Aon habeL
4« «^Et fic veniena per Lombardiam
,»SabbMapoft feilttm Bi Maroi Evao-
•igeliftae venit apud Lugdimum Civi-*
t^tatem famofam » dein veniens Parifiis
•tubi honorifice eft receptus drca Fe-
t^ftum Pentcfcoftes anni 1271. & fe-
s.pulto patre uxore fratire & Ibrorio
,»RegeNa?arr« qui omnes mtktai fimt
M& ofla eorum in locdtti^ j^mbeis tt^
f»condtfea:.a dido itiiiere» rectpdsque
„homagia a futs fiarooibm & Feoda»
•^tariis in craftino aflumptionis Bl Ma-
»,riae Virginis ejusdemqud aaitt Jiemfir
f,in {legem eft perSueflbnteafenl Epi-
» jTcopum Remenfi Sede Tacante coro*
Moatus» Verupi ampulla iUa qyam io
>jCoro.
t77
ttoorotiactoiie Regis Qodote! primi
ttCMholici Beato Rctnigio Remeqfi
^ArdiiEpifbopo a colomba cditDS la-
ttpfii roOro dttolit Renis apud Mbnji-
«tftmam fieati Remigii afqae hodie
•»refervatar. £t com neceflfe eil inon-
>fgi r^m oleam ^iod in ea reman-
«fferat renoTatnr« Haec ampolla a di-
•ydo Monafterio defbrtar apad Beatam
••Virgtnem com fantoo ftudia Rex
••Tcro coram Altari fiftitart ^foqpe
••pre&ntt in dida ampolla ab Ardidp^
••ptfcopo ioci aarea virgula ter intin-
••gitnr • & extradis tribus guttis o^ei
••eaa mifcet prefente populo coni ^
f »cro oleo in altarL Itaqae R^e co«
••ronato ft innndo ex hoc oteo, njlC^
••(a de Sjnrita Sando inchoatur a Cje*
t.ro. Haec ideo fcripfi ne qnia.ei^-
•,met aliter credradnm mendaciis g^-
•,rientts popoli Bl dicentis • oleqm
•,tn coronadone fingnbmm Regpm
••Frandae ceUtus diftilhri eosqne . in
•rAltari refupinos poni & fupra pcdi»
•teorum quod abfit corpns dominicoai
••coofecrari .1
S 3 »|Preter
S7t
... ^ <* "
: f :\ MPf et*r ^ bec ^ afitem E<!oiiinMiia
JSltt Aiigliifc Ubdxpt (UfpidoQeBi Ib.
v^j^^^^^S^^ ^^^ fuim, horoi.
^mihe cojusdim mfliti^ CoofiUarii fid
^qd^TOCflbamr D^^ Hug^ dif^fato^
.^^j:ris dajQB t)iiklibm (fida a Rqge pror*
^ ^^l^ credebaiftor, & foda omnino ph.
y»c^^^ ^^ rajbs llbipiddtfefti' domi^
;,mis Mortiir^Mttii DOmine ftogemt
. ,Jc3ptiis eft &^Lo^dbnfif incai«€¥^
^.Porro Hc^ina' ecat ikfulluni tHftte oec
V»^ieftmt cui fsMxkimtnlAia fiSanl nifi
-'^ititdm 6«iftf li? j^^^rflobrlno
-"^^^dem dbminqte':^/^^ imrtuo
- ^^0ari> qnod Kek jt^erat dpnt ejos
• ^ V,
^abfeffiidt. '(^ faoc aiidita tantniD
-^fMt 'tptid qdeKtd^iiaUtam mari.
^jtxtial quocf. ^i^irer oha; node cnm
-^^.jjaVi fiAttqr ' turrem uBi daafo» «at
Camqae ttiliiem Minti veniffiie tUfto
Rbgerot ddberidit p^ffhikMAt ia
ittSKA fCt pailab» linebc .fibitsiavioem
t.iigatdi.^ ' Detede nttttai txbir£o vdo
„tran8fretavit A .' a^puUt apud Don^
;,()nerquam itt^flandcia^ "(^bil^^inam
Cciret
- K9
nicn Flandnv. ., '^
S ^ "* CORI
#tQ
lAaii» 6L yfmrit
t<m Ckronicf Gofldmi de Nia^qa» ^[ii^
, x^m hiRomi i^uj^af^.
t»Frarterea qoidam Baronefi de liogiit
,'^Qccitaiia ioceperont rebeUare adYe&^
s^fos Regem Frands perfiiadeQte Do«
«»mino Jordaqo de InfDla & proptef
,,matrimonium Comitis Fuxi & (bro-
^,ris Comitis Commenaram alias Co«
^minges contra ToimitateQi Regia»
i,Qjiapropter Rex mifit deos Ciientei
^armorom ad adjoroandam eoii
^Cuinqne afli(lerent coram ^i^o JoTt
^dane fecic eos difpoliari 8^
Qpm ftquuntoi^ 4e ad^Rto Jardtad Puifili
& cju^ ibppliqiQ Qmn^ Mto^ hakioQt,
f ]» ftil; Cad«>c meiabiaii,
. Impktfetia.7)f
Roo Opus Guilelm) Nangfaioe^fift ^ ooiw
pcrimjus editwi a ?% Pi&Gpo in^ $Cf^tQi;QI
f ranQiQOtt
* StfuNr Qanni»! Gattlcmi hoo titM^ ;
2f Ckapel des tn^ Fkurs ck Lys.
'^ ^ • €adt«
«81
^MOmm^^ Tripk ^ du Couveta fAert^
dts Fnares PreJbbeHts^ de t&at des
Sorra^ & de Mabmet.
KhrgiAl Codicis haq «dforxpfili ^dngaifii» ^
ttGiiildiiii Tripolitani memiQic Macw
atCus Baiiliit Venetas Uh. i, cap. &
^G^soenis in ^ibliodieca^ Scdpfit an*
Hoc opus nuiiqiiam typi» prodiit LadaQ
-tantiiin ox eodem fragnei^tiiiii trim pagouu
imn edidit Dvchesn^ Hiflibrioonim FiandB^
Tomo V, quod refpondet capitibu» i6. 17^
18. Codkis noibi Alb. Fabrith» id hi m.
fiit Anglis & FranciaftSibliptiiep& dclit^cro
^efta^» in Bibliotheoa mcdiixvi, fub Guu
kbmm THpotiUmm. Autor poftquam fnip
4^ MahoB^ ejiitqse ^oQcfiEMribus egit »
aaifat rei fiio tempprOf & temporc Ludo^
yici S, in Qriente geftaa, quibua We- partim
incerfiik* Gvilefanus enim n6fter mter Vlrea
Riqligiofot , «ribus a Pontifice Romano pro*
pagandi in Oricntc BvangelU cura dcmant
datn eratt npmeratuf. Sapit cerie atyuni
fuum , & quamphninMi habet quas pietatem
Scnptoris potius, quam fiigadtatem produntt
Mufta interim hic reperies notatu digna, d^
«tttore nnika occpmint inMardPauHi Idne.
laiio, queni infira recenfuimot« PrsefatiQk
|iem libelli , deinde Caj)ituin tituh3>t , ncQ
non Capha integra , ubi cuperse pretium yide>«
h^9 Uq ftdimw In fine Catalo^ noftrl^
%z»
nt leAoribus &dlior ad Codicet gallim me»
dii seVii aditus pateret, fubjungituf mdex
, Vocum antiquaniai t qu« eo am> freqoeiw
tiores , nunc fere pUivioni tradits fimt. .
Pne&tio operis icaque fiid l^ibet :
»,A honnorable Pere ^;Seignear
•iTheaut Archidiacre de rRglife da
,,Uege, digne & faiiitl^D^ih'de li
t,Sainte TerFC, frere GuiUaoipe Trjr
Mple da CooVent d'Acre de rbrdre
odes Freres Pefcheun St iceUny ac-
•tquerfe fo defirs de k Jaihts Perqsn-
>»nacion en ' Jel^ ChriAr podrqoe fdi
•,clhtQndanQ(rf^,^l«iqiuiee^foy k.nvoi-
„ter (conjroiier) .aflkvpu:* qoelle dkofe
9,la gent Sarraztnotfe Sc lcnr Livre i^ent
•^de ia Foy jchreftiene ay : eftudie. a(Eu
y^Yoiraux defirs xle" tioftae 40ulce de-
•^vocion en noftre Sej^ur & 4 VQj»
«»c^ry les chofes qoe voos corinoijbr^
en amenant avant & ^n demoaftrant
trois chofes. La» premiece eft a(Ia-
^»voir que.HeaiMahomet. nsaoierf. de
ladtte gent Gouverncurs &faiQ$Pi;o-
phfitie &i dont il fe elleva &i qiiaot ii
coolmeaca i avoir honnefM^w La fe-
conde commeot hidite geot^eft es-
«>crenec
ff
«f
0f
- «8? -. ■-' ■_
>« , "• »■
'..cMee ^ eftendae 0 pDiflamment &
: „Jf-fortii La tierce de leur Loy & de
- iileiir tivre qui ^ «pjjelle Aklioran
' M& qDeUe chofe 7 eii conteQU & de la
nfoyjlet direftiens.
. i ',»0? prewier chjpitre_4e Mahomet
■ ivil"^?i)i('.'j?*. .S9?"' .*= comment il
liit pre-
termite
:ntroduit
, .'.BnflWidslMttii.gaqmacJerachrift
uSoH^tBmmtii-Sai de Di^a fuft en
tjllewA^l^^^e & les Egyp-
I ;,lleiui «f <» taa» «doufsaent. notre
„Setgne<r"eii 'OSrandt Sc «n don &
nftUbiioCvea t ndftrc 'Seig'. & le<
..htrgKlon ceft afiaToif que les Saini
„FeMr~Chrtftiehf dosnoicnc reiplea-
wdeiir vQiea ft auit hommei de bon.
..sewdnirn clt^&i«ta<leretti cn.
Dtumliiliiit lufli comrae' TEIiaib 4la
' ■ .illiraenaiit Egipte &>]» niBnle .i fat
. „iidg hom>»ll^enx direftieiifiBiple,
..niaiffm la pM 4*'& TM-eftaie
..appeUe
»4
f •appellt ptr foo noiii BtAayra 8c eftoit
f»redii8 en iine Abbaye aflife oa del&rt
»ftd'Anbe ea h voye qm mainc d'A-
•traibe a Meqoe en laillant la Ronge
tyMer a (eneftre yers le mont de Sinay
t>en (es abbayeg habita Bahaira enclos
f,& redot come alestache; an terme
f,d'une Journee saflemblQient fouvent
•,le Marcbens Sirens arabien egipden
j,clireftien8 & Sarrasins entre lefqnds
•,eftoyent a yenir en kdite abbaye qoi
•ideYoift eftre (ife de grant plante de
••Gens & devoit introduire parquoi
f »leglife de Jefochrift feroit moolt tra«
••Yeiliee fi comme cei chofet avoyent
••efte rtYellees aiidte rodut Bahayra
•,pourqnoy il defiroit forment a veoir
;,celuy qui eftoyt advenir & diacun
•,jour en attendoit ia venue & vint le
„jour dei marchans que leur compai-
„gnye oo leur afiemblee cpie ies atra^
•,biens appeUoieqfe ra(rfiette fot en h^
•,dite abbaye & ^foreot prieis les mar-
«,chans de veair^iu redm dc eotre eux
,,fot trouve i*Eh(ant qoon queroit ceft
••aflavofr no Qrpb#i mal^dif poore
ftSf
t»& vil gatde dtin chamdl atabieii de
tinafdon da Lignaige de Ismael da-»
»>quei il eft dit aa Litre de Geneiis oii
^VI chapitre^ Cf eft fient homme» fa
omain fefa contre toas & la main de
»ttoas contre lay qai ces chofes lift &
«tentende cefte propbetie eft acomplye
^en Ceftay Mahomet car iicome il fem-
oble en nalz des fils Ysmael na efte
^stronv^ fi fier ne fi puiflant a ficher
^itabernades contre tous fi comme ce*
»,ftny fenl dont on parle» Cy mettenC
»»les Sarraasins le premier mirade que
oDieu fift fi comme ils dient pout
^iMahomet fon fergent encores jeune
Mfinffiint conme il fiift moult petit &
t»Yoaifift entf er ens & fuft par la vou-
tJente de Diea fi eslargie & en telle
^tmaniere haukee que ce fembloit luy
i^de la court dun £mpereur ou Pentre
^dun oftel royaL AinQ fut re^ ceft
,t£nfimt par ceft homme Rdigieux Ba*»
tfhayra cooune fon am^ fils ores eft
^itraittie & peu & veftu & am6 de tous
0fSc fiit appell^ fils adoptif du redus
»«or eft inCroduit & enfeiga^ que ils
«tfireoC
<l«
'^rtnt idoiitnleslfiWac&qiilb ada^
"rftat ic voi^.Otett 4mtaA'Sjahtlb*P'
'pelM JtGiolitift 1* £k. <k II «jelgt
'^MaHe -tvuHPU foii.de toit' -fi»
!*cueQr....-' . .^. ■ * .-
"Le l£ chapitre .tqniineii^Jjrlaltpni^
"Toiilw »ye« jaloit ce qneleiftefM
"de l'«bbaj«e, luy lUfeiit les ckoletde.
^vmt 4jtet a ne penltentUt 4ete«it
''I'en6i)t.&. hlaiiretent tlee ft pr^
?drent:promeire de luir quil -:m>Mk
"droit • .«ilx car moult •'ealuittoyi
"l'eo&nt a ung riche Marcliant qvii
"le tenoyt & 1'appelloitiibii' nosfSr^
"creut l*en£uit en aagc & .ett fena-ft
"en engin & en beautc' de eor^u cn-
"remble& potto^ loynilnettlooiaN
"cluui»
a87
"cbandifes fim Seignear 6t aixrotflfoit
''coQtre tous inardhAns &r teooit fou«
''?ent & devotemiht^arlbn tnaiftttle
"reclutt *^ £n la fin iritfttfiift le^re de
''Mahomet ffiche & plein d'argent &
^ur G^ qne la femme de ce marchan t
^e Tift fle grant beaulte 8f bigt &
' ""tibdA i^triUin & de fortune eureufe fi
4>pntVmary. Or eft m«ez de
'Virlet en *flb)^?|teur emply & enrichy
' ^de richei^^cie jnesgniee & de lignal^-
'^ge jouR» ce ^uon^^n dit <}uant tu fe-
-ras heureuJi: tu trpu?era8 mpult d'ar-
■ ''reib niaiV fe"le ' terhs teft- obfcur ta
^Ctns toot feuL Orjdnsdohc mxfaU
'^&parmi^^lk isr^ic^iSift multiplient
lea aitai» & j^tfkM f« ibdb c^ft pri?^8
"'delquelsfldrppBmiinr efltiir^Jo^ oncU
^'fpAi ot noim ^iUif^^vA" pnis print a
''fem^ie li fitte Mahomet fa cOufme
Veftoit appell^ Fatima. Ainfi fe co-
^mena ii a eftre honnoortf de toute
. ^&gentf & cftre . appell^ comme Sire
^j&tj^jftre.^' Dfi^compaignons elleut
"defifneif le pre»ier dftoit Hdlabert ,
"mait ies noms ^iauitres ne peul?ent
"cftre
tkim. a.
^eftre nmtaia ca latill. Or aflbii.
Slent a Ini meime» des Arabojrs habii-
^tans & deferti d'Arabe vea k midy
^car la terre de« Araboys krg^mait eft
SppeUee la 09 ik habitent en la eoSt
^de Mydy des la fin de la Terre de
^Halape qui fiit le chief de la Terre
Mes Caldettx jafqoes au chief de U
^pr^vince qui eft appelle Afifrioqiie ed
^laquelle eftoit la Cio^ de Cartaige
^Chiefv Ainfi erttt Mahomet & &
^'compaigaye & ia ibtce fi le commeiw
^'fierent a redoubtier les provinces &
^les Roys des provinces & tout le pea*
^ple & le pcince & les Jtiges de hi
^Terre.
^Le IU« diapftre tottment te fte-
'^clus fiit occis par les compaignone
^Mahomet & pour ce quils puident
^fiiire plus de^nial & de Mpict ds
^Mahomet inf^ qui lcwrs eftoit y vrft
^& comment Mahomet fbt de ce
*trottbte & d«ffendi que les Sarra*
**zin8 ne beuireot plns de Vin &
**comment ii regoa par Xl ans 9t
"demoura de luy^ tme lieUe fille.
•»A«
yAn ilevaht dit MaUire BatuTn Te.
i.nott Mahouief IbuTelit & en venant
'»,'& en demdnrant iiic k grerifl fts
'c Ibuoyt moult de
,poiit iaq|uelle cbofe
t.pepferent 'a 'occite
h cTligoireet leun
. ^--Jt nne nuyt come 9k
j.fflireift (JreTii de longues (atoles eh
'>,qnOi le oedut aToit tenu lcur fnii.
„Ilre Comme ils fcgatdaireal leoc mal>
i.ftte enyTrd. Us ocirrent de Jefpee
fMahomet mtsciies 1e Saint homidb
„celle nujrt & mfereta fus a lenr mal.
.■Ihe niesmes qnds eftoyt alFolId de
',.ttop grant yTreffi & aroyt ocds
;,,foii ibaiilre, & au ' iriatin comme Ma-
..homet 91U le Saint homme podt
»ptendre Congie & dire adieo il le
«trojrta mon & Kt' forment traiRis
».& coibmehca a querir les mordrieri
„& comme les cdmpaifnoiiE le repriH
„fent coiiiAie couppable du me%it
i,II ctjida que ce fiift dmV ce quils di-
„fo Jeht ■& cc que ils aToyent cOi jm
■,,cdle rinyt tU a propre Efpee fan-
"^ „gl»n«
G. Stt
,»glant & nuntdift le yrroignes &. le
MViB qui e(t caufe de riTrelTe & auffi
ift
^,ittief aii dudit^ivpelrfQl & <|i:im( il
^fat 9iprt il ne iailTji ml hoit fors
Hiine ^ qoi ot nam Fatema qui
>,moorBt apris fon Pete le Xi^ jout
H0 Gomme atticans 4itnt
k.Le preolieit chapitre da preiniet
»»Saecefiettr aprih MiAomet eeft af»
»l&foir Rotert foabs l^quel eoma -
titatMti a eftre aer^o 1« Regne xies
»,Araboys mais Ethyope demoura
tjbubs I9 Chreftiens entTe IdKjoils
^la SHgnei&k iut divifee caf Dio& .
>,0Qre8 le Patriarche fuk icoodeinp*
k,ni^ cotamie i&n^lf^ Bc lors le$ Sar^
>.rafia8 commencerCnt a vaincr^
j,eontre 1«8 Chreftienr «loi eftoyent
todfcvif^s i&le» contraigcioygnt a ¥6».
i^ier la fojr de JefuChrift.
;^Le Vli Chapitre comment Ui A-
kiraboys que les Chreftiens ayoyent .
»iappell&> en ayde en la cit^^^Ale-
~ toXaiidre contlre les (rireux qai tfil
.*[ «.avovent chaiK tofl direftiens i)ait
.,>,quif8 orent viaoitd aVec les Chte»
ftfticns contrc les Gregoys retin*.,
T » ttdrent
29%
Mdreot a Mibt trifteffement la Sd«
•tgneone de h dt^ & conftreindi*
«treot les Chreftiens Egiptieni de 1«
»»cM d'Aleuadre a fenrir a eal^&
9»a eftre leors tribotaires |cifquet a
^ Maojourdhuy.
,,Le yiL Qupitre comnieat pui£*
t»que la dt^ a Alexandre fut prinfe
^^qui eft chief d^Egtpte fiit prinfe
: «^des Arraboys h d^ de Gadi^ par
. ttbataiUe oontre let geo^ Hertoie
ttempereur.
Ml^e VIIL Chapitre du fecondSuc-
Mcefleur de Mahomet Gomar qui
i,prift Damas qui eft le chief de So-
,»rie par bataille contre la gent He-
^rade Empereur.
tfOrt mourut le premier Succefleor d«
t,Mahomet duquel eft dit devant i)oil
ttOt a nom Bobert qui tintle )ieu & la
t»Seigneurie deux! ans III mois & XX
t«jours. Apr^ lui vint Gomar le fila
ttHelyafdas fecond SucceflTeur & hoir
tide Mahomet puis quH fiit confetme
t»eti la Seigneurie & on Regne des
^ ffAra.
^9$
Jhmt, 6. SicmB.
», Araboys viot ou quint an de fon Re-
. »4^e a oft de grant multitude affie-
«•gier Damast mais Herade l&npe-
t»reiir des Romatns qoi lors demouroit
••en b dt^ de Hamore en la Terre de
f^Bnaik oyt que Damas eftoit affieg^
»,& fe traift en Antiocbe mais fon BaiU
»»lif quil avoyt iaiffye a Damas ne fift
•,pas loyaulment fon devoir ne n'oft
Jouftenir les fouldbyers par denes
»fouldres que Herades luy ajroyt en«
vpye lequel bafllif eftoit nomm^
Manfor & fut P^re au noble Theo-
. »tl0gien qui fpt appdl^ Jehan de Da-
r ••mfit ne ne mift cuce a layde ne a la
, «vgarde de k dt^ pourqnoy les ofts &
9,le ioft de luy de chay & la cite de-
^. . ••moura djegacnie de defenfears ainfi
j^par: la trichede & par la trayfon da-
. ••dit baillif Manlor fut la dt^ de Qa-
«^rnas prinfe & la tiennent encores )uf-
" t»ques aujourdhuy. Quant la dt^ de
»Da:^as ot ainfi eft^ prinfe qui eftoit
4i<^e la chief deSurte lEmpereurHe^
••racle a douleur & a pleur retouma
••a Cqnftantinople ; Iprs dechey la force
T } ..ar
\
9%
>$4
*^& te hom de lEtnpir^ chrefllea 91CC
'grant ocdGoo & fbt eflSiulci^ Ioipo«
'foir des Araboys & ftit dle?e eii
'grbiit jorgueil Gomar qui eftoit zp-
'pell^ fils /fadSsr eftoit eii ^rde «
^mook die Yertns 8c d? vidoir^-
"1
99
93
Le DC Chapitre de l^flaulccmenl
du nom de Mahomet qui eftoit
dit Mef&ige de EMeq A; qqi ne jb
'Miroyt i\ eftoit ocdi
^Le X Chapitre comment par cer«
'^taines convMances les Arrt)0)pa
- ^en^ercnt tn Jeriiialem & cooi-
^^ment ils ^irerent «0 T^mfrfe de
^Diane 8c ne vouldrent adourer aa
''Temple Conf^ntin A conmient
^'ils tiennent maintenant Jemlaleni
' ^CQiitre les oomrenances ^ le Twrt
, '^le de notre ^igneur.
'Te XI Chapitre comment apr^ ln
, ^prife de Jem(alem fUreQt pris lea
"aultres Royauhnes.
'^e XII Chapltre coBimeikl; HeRk
^ *'d« l£iQ^iir fiit Qc^ dcs Anu.
**boys
^%$l^
''boy< Sc prins ie Royinime des M»-
^cabitei qui eftote dei Crefttens.
99i
«>.
•ft
Or fut ellea ung aultre en lieu d^
^luy CGomar Ji & ot nom Gothm^
^•Ermaa fils Efau ou XXIII an de He-
racle; en celui tems fut occisHerade^
^& fot fiiit fon nepveu empereur quji
bt nom ..••., ou tems duqud
fe ellevaun^auItreDuc des Araboyp
qui Ot nom Haly» celuy entra en la
Terre Moab k 1a cofte de Damas yer*
Midi & prinft la renomm^e cit^ dp
*^osre & toute la Terre des Chref-
tiens qui jadis eftoit dit le Rbyaulme
Moab Sc des fils Amon bquelle eft
encores pleihe des Chreftiens foubr
^gets )l la Seigneurie des Sarrazins^
*'ainfi fut feit que en Tan que Hcrade
print Pempire print aufli par Maho*
met le peuple. des Araboys a avoir
,%fts & empire en b Seigneurie en la
'*Terre d^Egipte.' ^^t XXIIll ans d?-
yant dids Jiiy did Heracles Sc les
Chreftlens perdifent fi Egipte & tou«
te la Terre que Dieu avoit promife a
Abrabam quand il dit bn XV Ch^pi-
, T 4 'Vc
*3f
9$
■99
99
- 39
19«
Jlbm, ' A SuA
I »&__ A:. C*m.^m.Cm.„ 'iOaJVtt T\m>M ^OItflT
'je a toy & a ta femence des le fleoTO
'd'£giple jufqaes aa gnmt fleave Eo^
'fratre & les Ciaiens & les TlienvicsBS
'& les aultres qae naUe nen ne lear
'en revnift de Seignearie ne de pai&
'fence & eft merTeilieare chofc a es-
'bahir aux. fages m^mes que le fils de
'Agar la ferTe (|Di fiit hprs^gettee de
»'(
»*l
"i
•♦l
."1
»»
**ia Maifon Abraham arec fon fils ao>
'*quirent en XJCIIH ans ou en XXX
**plu8 grant terre » ^ plufieors chofes
**& puis qae Mahomet fe csteva qoe
"le fiis ^ (a firanche qoi font les ongB
**& les fik 4e lehru^em en mil ant
**qui oncques ne pqreQt la di^ terre
**promife acqnerre ne aToir fi qne iana
'*caufe de grant (aniiaQce ne dift pas
**noftre Snre Abraham qoi pne poot
**I(aac au XXVIl chs^pitre deGenefis
"fur Ysmad & efiaalde & rent^ ; Je
**le beni^y & molMpIi.^ray moolt *. £1
"engendra dore douQ gtant Gent
**quelles gens & combien grant &a
''eft^deTantAbhomct & quant Dncc
**yeft
• Abralam & Ifmael hlc nofter pro Ifeat «i
*97
a. Sroil»
^y efl cfi apr^ les XII queooftrt
99 — ^ i^ ^ quantes
'99
99
& qoantes l^eiix deferts elle eft eoi-
ply babitaos ea toutet-ne nuUe efcrip-
'^re ne rwonftre ne nnUe langQQ
*'ne le raconte.
''Le XIII Chapitre comment apret
^la mort Mahomet les Arahoya
brent quarante 8c deux Dncs oa
Cah'phes dcfcendanti de Mahomet
apres lefque]& dit Mahomet que la
Sefgneurie des Sarrafihs muroit ft
"charoit & comment ils vmrent
contre les Sarrasbs 8c que Char^
lemaigne les en bputa hors.
''Le XIII Chapitre (NB. ce devroit
^'eftre le XIV» mais » comme lon ne
^trouye point de 4^ Chapitre lea
''chofes ibflt remifes en ordre id.)
'^Les Sarraflns priferent le Royaumo
desMalorgues ft le Roy dArragoq
les en getta hors apres prirent le
Royanme de CedHe & Robert le
Duc de Normandie 8c Frederic Luy
''fimpereors & en getterent hors.
• T f ''Lors
99
919
99
99
99
99
99
991
99
99
y
f9
f»
mmmmmmmmmmmmmmmmmBsaeaemmmmmmmmmmmmm
iHmm^ A
,*'Lors fe prennent a la Mer & pren-
^nent les bles & acqnierent MsdUor«
''goes lefqnels ce apret ce Jacqiies le
?*Roy d^Arragon recoam .& ainfy
conquirent prefque toutes lei Isles
qui font entour Auffrique & Europe
*^& vinrent a lisle renommee & rtche
*Me Cecille & b Cit^ royale qui eft
^Mide Panorme la defcendirent & la
prirent & prefque jtoute Tisle fors-
que le port de Mcfchines & pen
d'aultres lieux Q garnirent les cites
& cba^eaux & les montaignes que ils
avoyent coaquif^ Sc^ les tindrent juf-
ques au teuu des Normahs desquds
eftoit Ducs Robert Guifcbart qui
contre les Sarrazins cpnquift la Cit^
•*Panorme • . . , ' . . . maisf
ilnepot avOir lesmbn&ignes (1 de-
mourent tousjours les Sarrazins juf-
''ques an teqis de TEmpereur Frederic
qui par Barat fe iEift .( fi ) lenr amy
quil croya quii fuift Sarra^.in mieulz'
que Cbreftien car^ils ^royent quik
.'•guerroyoit Tesglife tu fop pooir ^
''les amoyt comme ^n^i^S ce Frederic
'^commt
f9
f»
f»
f»
ff
ff
f»
ff
ff
ff
f»
,,comme il vit le$ Sarrafins plois paif-
^ifans de foy fi comme ceolx qoi te^
^«noyent les montaignes & les fots
lieox ceft afavoir eahtz^ Aguifrciu
ebafteau Jtban & Metarepan & Its
aoltres fhrs lieox fit femblant de voo^
loir tenir feile emperial & honnoriDr
4,fe8 amis felon fa Royale Magefte doot
«sceol^ fe repotoyent eftre amis qoi
ibrent a celle fefte joyeufement par
le mandemcQt de lEmpeteur totis
jyceolx qoi mangeoyent forent prifis
qoi eftoyent Capitains des habitans
es montaignes lors leor dit amiable-
ment & commenda qoils oftafibnli
•»toos les biens qoils vooidroyent tot^
„pofter;dE moota0ent tfL ne& & en al*
^slaflreot 9 lejiirs Sjarraatins en AflSriqoe
„cil qoe y demooraft fi Roy deGeciUe
tȣois compaigooa nol avoirjion char^
itgereot ils les neftdes biens dieos eir
»»]a Terre &. €omne les Mariniers
vooIfiflTent donner leors voiles.amc
ven^ Sc Capitaines qoi ^ftoyent ja
^montes en nefs fiirent rappellcts Si
^lempereur leor 4ift : Je voos aymo
9»
99
•9
9S
99
99
«•ne il oe ai'appartient pas de Udffier
•»aiQ(i fe8 amif »Q alTeinblez toote voftre
»,gent qui demoorent en Tlsle Sc ve- *
i,nes avecqoes moy en piUe (PouiUe)
p,& la je voQs donneray terres & pof-
MfeflSons meUleors & plus iarges &
[ a.ainfi coQvint eftre fiujt ii qoe ll re*
. ••tint tOQS les biens qne Us^ caydoyeot
i^emportcr avec eQbt $c les ameiia
^ t*tOQs d . t * en PiB^ & de la le mont
p»S MicBiel qai eft appeU^ Gargos leor
. •»a(Bgna la cite qoi eft dide Troye et
•,Ia leor donpa et ils la rediffierent et
t»y habiterent et fpnt ores plus . de
«t^ooQo Saqrazins qni fQrent jettcs de
wCcciUe. .
>Le XIIII Chap. comment ksdits
iSarrazins vinrent par Meren Pro-
vence et pHndrent les &t6& des &
,,et d'ArIes le Bbnc et en furent
«tchaffies par ce Charlemaigne par
,>bataille et les fepQkQres dbnnees
,;de Diea aox Chreftiens en Erle.
,.Le XyChapitre de Pcftat «fes Sar.
Mrazini depnis que le Benoifl; St
ttLoyi
t*
301
rN
Mmk G. SteulL
»,Loys ftrt prins par eux & com-. ,
' ,»ment lorsf fut oCoilt Soudan qoi
^ ,,fat le dermer de la Lignee des A^
- »»raboys & de Salebadin & fut elleti "
\.xxiig Turquoys & le Regne ttanS'^
• ,>port6 des Araboys aui Tiirquoys '
J!an ik gracc M CC LIIL ^
»,I)eLt(rae ()9n$:gpci de MahQqHrt;&
^»des Sarrazins & de leur veniiQYVfiQt^
^5& de leur eslargiflement poni: caufe
.»de briefVet^ foufiifant lesdftes ch6-
^,fes, m»s bn eft ii dlre de rdht ou
9,Ies Sarrafios fdnt ores 8c fureht Jadis
9,6a tems que le glorieux Roy de
^France ^nt^Louys yint de ^urle en
^^France. IHincqoes l'an de tfotre SP«
»,M. CC L. le )de?antdit Roy de Frati*
9,ce fwff^ teim 4es Sarr»in» par
»»XXX1I. jotirf k en la iiu^^ jonr
^,$nfuivant quil deyoit yflGbr^dcL Imirs
^«pNiins par «ttaiio* lerm^e faffemfole^ .
^^irent li aoMranlK qui footMiniffi cottnDc
^.cpntes ^ cap^nes des . Ofts & oc^
»,qrcnt leur Spudan qoi eftok appell^
^«l^eiehei iVfahadin, cil fiitlff.dernia.
•>de8 Roy defcendas des Araboys par
3o4
»la Lign^.Salhadin qai jeaa B01& Un
k,Chreftiens du RoyaamQ de Jerufalem
„& coftquift tout le Royaume det^
kiClveftieDS fors ouil «d Tciple & An«
Mtiodbye & ^ana ie ^udan fnt ainfi
„occis sWemblerentX^XXVU Ami*
k,raalx & jsUearent .un Xnrquoys qui
»,e(toit nommi^ Afekebnebei ce fut le
i,pr«m{er Roy qui fot de h Ltgne*
»,de« Tflrqaoysv
„Le XVl Chapltre odmmtqt le>rd.
mier Soudan fut ocds & le fecond ,
ufQn fils prins & foteitt deux Sou> .
. »^dans defqueis Tun fe alia 8Tec les
^Chreftiens & poui: ce fat ocds»
»,Qjiaad h ftegne foe traiislati^ de« •
»,Arab6y$ dt Turquoys l'ao de nobe
»,Ss». M. CC. LVltt qne te Stint Roy
»,Lo)^ ' de Phuice sW reptkra de Surie
i,oe premier Roy des Ttit^aoys ves»
Hqott par V- alis A flat efteint en baitl
»,psr fa femmrapres cduy r6gne fotl
»,fils^ fut nommii ElaiMfor par ung
»,aa leqodibt pris pi» ung Admirai
Hqoi efloyt «ppell^ Si^fpMm Cdcei ft
i}le
Je jeda da Regne & ofta le Goa»
^vernemeot & fut fait,$<Hi4w dE«
^jgypte & fot appelle Melchenaei &
^^comme cealx Airent en £gypts,6f
^^^euji ofque les Txurtafes eftqyent ve^
. ^^nm eq la ProyinQe de GaUUee con»
' tttte ks Chreftiens Sc les Sarra2ins 11
»»viQt isneUemeot a toute la chevaleri^
^udefy vertos aux Chreftiens qoi ef«
.istoyent en ilcce & eo aiiattce avec
93eulx & quand foo oft fut refpofif par
^troys jouts en la cite d'Acrc il s'en
'i,ala lor| coptre les Tartares en GaU«
«>1^e & les bccift & vainquit & fut
,,mort lcur Udc qui eftoyt nomm^
i,Mathogoba. En cc tems feftoyt Fre»
5»te Thbmas Evesque de Betmeetii 1&-
»»gat du Siege Pape en Acre qui puis
^fut ffAit, Patriarche de Jhemiatenif &
^^comme ajpfe» h vidoire le Soodane
^retourna eo JEgipte a Itti ^nt uog de
,,(es Amiraulx qui a nom jBoudagar
;,»& lui .«aoqndla quU tonmaft aux
.«^Chreftiens en Acre & print la cit4
.,y& euft la ifijSoire des Chr^ieos fl
^ycomme des Tartarcsj mais le Soo<*
.A.
|a+
nila nm toolnt garder li . . . . *
' „b ioy aux Chteftiatt ne S confaiA
„pafl parquoi le dit Boudagar fe rebci»
„le contre fon Seignenr & l'occift ft
„priDt ie rcgne & fut fait Sondan &
„an nom Melchenacfael Bondagar Ca-
„pios qni encores regne tont ^l on
• Mpays de Mafaomet & avoyt ja regn^
„X1I ana qnant le dit Prere Tfaemai
„le Patriarciie Tint en la Terre Sanit&
„LeXVIIC tle
„Soudan qni otte
~ MSeignenr K ou
itqnel iut efc Buffi
„occiftXIIU n&
„CCLXXX fea
„Conditioni.
nti Soudant en dienlate n» fe tik k
„doit dite ne fembla pas-ploc petit de
„Jnlet Ceiai he en midice mendrc de
■ ..Svffm (Ncron) & avoyt ja conqni»
„ciaq regne^ efquels icAlx tegnoyt
„ceft aHivoir ic Regne d^Egipte , le
■■ „Regne dejem&lcm'qnt Bit jadlsDa-
' »vid k Sdomon , le Regne de Snrie
„dont
5of
>.d(ii« Daain eft k diief, fe Regne
i.de Halape (Mep) en b terre Demci,
i.Ie Rtgne des Araboy» qui rut jadia
..Moab & dei ffls Amon li commt Hft
».Hetode pour c» qtte aolcuii des Ara-
'"^^ ■" ■*"" ^°<"^i" i)ui fuft appel-
,.1S Roy 00 Sondan eftrapa tonte b fc-
>.mence Royal ceft alTaVoir de Salha.
>.din , iaiflk apres la mort XlIH fib
..RoTs que cift tna fiit a droit ou a
>.tort Cydereso
>.res Aniiraox & y a
>.par II par lil par ]
»comm« il feignoyt
tolent occire & deux
»fonb« B grant creii
uatteralamaifonde
k,ter k Paatre ile tnc
>,ani|, a pource queilToitctaiill de
>,ton« il coan par dirtra litux en ha-
>,bit mni avec pon de gent einq oD
>.fept & qnaid on cnide quil foyt en
..Eglpte il court par Aife ou pat ail-
>.leors II qoe poa de gent ou nul nii
>.penlt ravolt oull fet en la compai-
«iPTc fottijai Injf fl«n & fe il eft tn.
V ..la...
n
meaBsaBMBap
Mmi* ff*
9»
••
la . . • . yea oo CQgnea il ne vcnlt
pas qae on dye que ceft le Soa-
dan ne qae en lamente nuut fe
»^taife & tiegne les yealx dos tant
»,qail foyt paflif ^ mie n'ofe dire c^eft
le Sondan ne oa il eft, car il fift oo
cire an meafeureux poar ce qae il
t,eftoyt defcenda de fon che?al & Ta-
voyt honnoor^ & genoil flechy &
chief endin^ qai eongnoiflbit qae
cfeftoit le Soudan qui ainfy aloit a
pou de gens & laifla paifiblement
aler les compaignons de celuy pour
que Us ne le cogneurent pas. Si fe ap«
«»pareilloit une fois occultement pour
„aler en peterinage au fepulture Ma-
»,homet a Mefche ung grant Admiral
^fon priv6 Sc amy vint a loy en reve-
rence luy priant que fl print ia fuite
en fi grant pelerinage. £t le Soa-
dan relpont dont es tu (d'ou fais tu)
9»que je vais en pderinage ? £t Iny
«^mefcheant refpondit Sire Jay enten-
»,du que telle voye voules yous fidr&
tsEt tantoft par ifccommandementda
„Tyrant il fut men^ an march^ oo
^eftoyt
ft
19
91
f9
f»
•f
|o7
^^eftoyt b plaa grant aQTtJtiblie du pea-
^iple & lay fift coopper la teftfe de^
^yitnt toas & fiit cry^ , de telle peine
^,eft digne qai enqaiert les fecrets da
oSoudan. Ceft Soodah donne vod*
>,lentier8 fa foy Sc jare & promet St
nne lay ckaalt de garder fors tant
ttcomme il luy plaift Verit^ veult
^strouver es aultres & h^a konte de
i,faulfet^ leftre eh luy. tl fe gloritib
t>en tehommee en puiltahce & fe de«
^^lite a furraloir tous aultres & eftrft
orenomm^ de Valoir fur tous. II pre»
Hfche que Mahomet fut plus ^nt,
y^mais il fe y^nte fouvaAt quMl a &it
^tplufieuit grans chofes. U defpite
;»noftre chevalerie & noftre puiltanc6
^;& dit \ Le Roy de Prance eft vena
^tCDntre nous , le Roy d^Angleterre &
>,de Normahdie & te Empereur d^
t,Rome» mais ils font paftSs comme
»»les hues meul^s par le vent Viegn6
9»le Roy Charles & le Greu & le Tar-
i»tarin nous enrichirons du leur St
Maorons gloiri en bataille comme
Mninquetkrs*
Va -nU
m
..1
Jftm G. SenM.
Jjt XVin C3ttpitrc comment lc
,Roy cPAnglctcrrc fiit nai^ lc
g^Hault afli8 a rinftancc do Soodan.
.Qpant lc Soodan qoi contrc Mefs.
^doart nc povoyt par force nc par
,hoac8 furvaloir qui cftoyt vcnn gar-
,dcr la Tcrrc Sainte avecqucs CCC
^Chcvalicrs foudaincmcnt & &ns eC*
^perance que on en euft appcUa uiig
,,Admiral & Iny enfeigna qui fe fift
^zmj a £doart & cnnemy & traitrc dii
^Soudan & ceft Admiral ot fi grant
^amitie au S^ Edoart qqe toutes les
^foys quil vouloyt il entroy t a luy
,fiiins point de doutc fi quc il advint
»quc unc fois y entra & quant il (c
itroova fcul avecqucs lc (qal Latinier
Xen plus prefent y ferit ce Sgr. qul
^eftoyt fon amy Edoart » mais quant
,ii fc fcntit feru a mort il faillit fui
,par h vertu de Dicu & ferit ceft en-
^ncmy dc fon coufteaux mesmcs ci^*
.vcnim^ & loccift & apres peu dc
Jours contre toute Pcfperancc de £»
,amys & de fes phifidens fut cur^ &
^fpry. Lc Soudims cft trop dcsdaf«
»,gncux
.»1
»>^
•»1
30^
G. SicmlL
gatta contre les noftret & dit qoili
oe gardent pas la foy ne la yerit^ fi
comme les anciens Chreftiens^ & qoi
i,farent renomm^ & puiflGins & leori
pronve moolt de vicei & de pechei
qoe il blasme & het & voyft le fefta
en leoil dei aultrei mais il ne royt
pas le grant tref qui eft oa fien 8c
,»afierme qoe fe ils euflent rendu toui
les prifoniers Sars (Sarrafins) fi com*
me il ^ftoyt appareiUi de rendre les
»>Chreftiens & fi comme fi avoyt eft($
promis dun part & daultre fl n'euft
.mis armes contreulx mais concorde
Sc fermes paix y«fiift ne neuft ja eft^
h mortalitd^x
»9
f»
f»
f»
f»
f»
f»
f»
f»
f»
f»<
f»'
Xe XIX Chapitre comme ledit
^Soudan ne foofifroit point en It
ttSe^e ne Taverniers ne folei &p
i»mes*
UCeft Soudan blasme vin & foles fiun-
i»mes & dit que ces chofes fi>nt lea
Mpuiflans hommes elbre de poure cueur
9»& les apouriflent & aneantiflent fi
ffqoe ja par f ans par Ja vertu de fon
V 3 fba»
n
*««
,»bto n^ traav^ taimnit de tia tn
t^Teric qoi hiy IbyC foi^jade oe lien
,»de folet femmes ne nol DV>fe tib boit
ptre fi ce n'eft en larrecin A qoant oi|
^,l07 difoit qoe cet devancicMrt IbkK
t,yent tenir 6000 hemaiet du trefof
^foi efkoyt coeiUy do mapch^ 00 de
nhi Ferme do Vin ou det foliei foom
mes U refpondoit Jtym^ mietibt a«
poo de Chewlitrs chaAet A foobrti
,,qoe piofieors coochi^ par femmet
^qoi plof foQt cherakreu en hixoret
,tque en Man le diea des batattlet &
^pfais font pieox a vin qoe a fobrieti
3 1<^ mariage ft'i^ IV femmea de^
,,qoelies h quarte eft chr^lieDoe Joo*
i»YenceIle d;An^odie & la ayeiQnf fftrw
ittoot avec fox. II cpounande cotk»*
^bines f voh' ^ condympQe p^e coo^
,ttre nature. U commande qne fes
Sougeds vivent juftement & en paix
9c eft 6Ybnible. wm ChreilieDS qui
«^font fes fobjeds mesmement aox Rtk
Mhgieux qni ibnft ou Mont de Siffmy
p,8c en aukres lieux de foo Bnipire &
iidelcnaiQCQC tantoft leon choies. ft
•tabro-
•9
. 311
Mabregeot leurs phit ft Toulendert
••& honaoiire fes Rdigieux qai font
Mappell^ Ticaca entre lesquels il 7 ea
ftOt ang qoi ienroyt a dyablerye non
»»paa a Oieo qui eftoit nomm^ Forbe*
^rit & Codre & atojt fi grant grace
•»Ter8 le Soudan quii eftoyt appeU6
•tfon prophete loyal mait trop gran-
^dement guerroyoit les Chreftiens &
•^les Jai& A la fin fkfojfegrajja fut
•^muee en indignadon et luy fift le
••Soudan les yeox crever et puis mou-
••rut de crudle mart — — Se Soudaa
•»pourroyt oioult pia fiure aux Chre£.
^•titQS qoil ne fiiit mais le touC puiflant
9»refi»ic ia pniflaoce , car aulcone fott
••donne il poTotr et non paa voulent^
••et le contraiiT a moub de geos cat
••plulienrs dtAs da Chieftiens et moult
•ftde chalcaux porroit il prendre fant
•^contredtt fi compte et &cbm .~<- oa
p^armUra et Mergatur ou pav aveoh
••ture Jtyr et Triple fe bien fe vouioyt
••efforcer » mait & comoie il dit il ne
••veoll pas grever les Chreftiens a fk
•tdebonoairet^' comment q^ik eii
V 4 ,»foyent
A/ ____^ *'^-
Jfmm^ O.
1»
9$
•9
99
foyent dignes ne poortant les Chres*
tiens A;event bien quils ne defirent
^ien tant en b fubge^on comme bi
t»citc d^Acre qui cft le refiiit de tom
ttles Chreftiens dont aulcuns des noC«
t,tres devinent que il fiunt amer lea
Ctureftiens pource que la cit6 d^Aere
ne ayt de iui bonne opinion et quQ
en temps par barat il la puifle pren^
^dre et tenir et ce ont revdM les Sar«
^rafins aux . Chreftiens« Celuy Sou«
„dans femble eftre moult devot a fon
»»prophete Mahomet a qui fepulcre il
^na pas ^t^ content d^aler une fois
dont il luy eftoyt advenn en tour U
fefte de la benoiftc Magdakne » fe-i
conde foys en Fan de noftre Sq^.
M. CC LXXIIL queces chofes fo.
•»rcnt efcriptes et en ceft an ficonmiei
9,le fage aftxonomien Sarcafin dient
9»il doit morir » et apr te & mort fonr^
^dra ung auhre Turc qui dedans In
9,fecond an moira » et apr^ ce fe doife
,»ellever la Seigneurie de Jefuschrift et
,,le figne de la croix eftre eUcv^^efe
ticftre port^ par toote Sudc jiMflJISi «
uCe&r«
$9
99
»9
313
»»Celkre deCapadoce etlors fera gratit
y.esmettte de peuple en la Terre ; de
,»ces chofes eft noftre Seign^* Coiv-
^gnoKTettr*
»tLe XX Chapitre cooiment la foy
»,des Sarrafins felon les Saiges et
^leurs Livres doit finer et la Tierce
, jpartie deux doyt etre occife eC
»ftlatttre fooir et iautre eftre conver*^
,,tie a la foy Jefuchrift prochaine«
»,ment
»»De la fin des Sarrafins eft devera
),ceulx jferme foy et certaine fcience
ft^ficomme Ik dienttous fiins point de
9»contredit par le tesmoignage de Ma«
,^iomet Car Mahomet dit ainfy : Ie«
,jSarrafiflf8 commencerent a eftre com-
»»ine Pl^Ains et pource lenr fiige Glo«
^,fe la parole dide dient que les Sar^»
„rafins ddairont a eftre quant ils fe«
»,ront devifes en troys parties » Pune
»»partie cherra fur l^pee l^autre par«
,»tie ira fiiyant es defers et perira et
^h tierce partie yra a la foy de Jefn«>
itCbriftt Derechief ong des articles
V 5 nJi
3^4
*
"k croire k eulx dtt ainfy , la fby des
^^Sarrafins fe elleva par Pefpee qoi eft
''de Dieo aaffi conime il dift par efp^
**conimenca et par efp^e finera. De-
'^rechief une ^ultre article dit les Juifs
'^auront leur temps et leur eftat et fe
*^bufcheront et ainfi Teftat et le Re-
''gne des Sarrafins tresbuchera , mais
^la fby de Chreftiens et Peftat durera
'^ufques a tant que Jefuchrift deflen-
''dera derediief du ciei ou il eft ores
''tous icy et arrachera et redreflfera
''antechria, Derechief une aukre ar«-
''tide dit eflfe Tantechrift en leur AU
"coran vaincu fiirent les Romatnt ceft
"a dire les Latins et l^ aultres enten^
"dans las Grieox qut perdirent kTer-
''re Sainte ficoflifM il eft dit deirant
"en temsHcradoEmpereur mais ceulx
^qui fureat TaiiKiis vaincqi^i^nt cnr
"core et ftronk tainqiieorsL
'*Pautre article qoe ral ne ay^ q^
^dit que quittl fat generacion' de^ U
^lignee Mahomet fiiuklni qoi toojoon
''a ^6 entendiie m ce ote qoi eftoyent
''appeUi^ Caliphe de fidUach el k fbjr
Ift
^le peiiple det Sarrafihs fiiuidlFa .et
^paiur ct Sire dteot qoaiit k Prioce
^des Tafftarios q/ni ciloit Qomin^ Hu*
^hm prtDt ft ocdft le Oiliphe (i cqni*
''mc Ua efte dist hin de Ne Setgacor
''M CC LVilL pource difeiit iit qoe
'Heor fin eli moult procl^iiie. D«re-
""cliiQf lea aoltret artlclet eft que dp
"lignaige dicelluy qui fnt ptmi^ Qi«
"^iiplie de Qaldvli & fot nomme He« f
''bar ne devoyent faillir que LXII &
^ce nombre eftoyt ja accomply aTanl
*^ue Hulaon occift les LXHI Cali^
^plies, Dereclitef aultre argument y
"a pour confermer fes cliofes de ce que
"le Qoovcracment Sc la Seigneurie des
^arraflna fiit translatte des Arabieos
''es Turqooys dc orendrpit lcs Sarra*
"fins font ceulx feps vray Soudan de
^la gcnt des Arabiens qui aquirent la
''Terre de la maio des Grieux Chcef«
''tiens iSk &>nt ainiy £ina Caliphe des
''orea en avant qui foit du lignaige de
''Mahomet & dit Mabomet que quant
"lai^^Blgnsurie dn Caliphe &uldrQit le
''Rdsoe dcs Arabo^rs ^droit
*Le
„Le XXL Chapitre de It Loy &
9»Aicoran des Sarrafins commeat il
tyvint wum & qoe il oontient 8c
»»comment ii fiit compof^ de laLoy
«tdes Chreftims & des Jai6 & poor*.
^ »,ce ila looent Dien & ceolx qd
^Paorent & Jefachrift & la benoic-
. •,te Vierge Marie maia il loy ad«
•tjootent erreor,
In hoc Ctpite feqventia kgQntar :
«•Or demeore a Toir qoi eft aflaToir
„de leor Loy & de leor Livre qoi eft
i^nomm^ Alcoran Milean oo Ame.
ft infira hasot
Apr^ la mort de Mahomet prefqoe
onze 9ns s^aflembierent ceobc qoi
eftoyent demeur^ de fes compai»
•ygnons poorce que ils traitaflent de
,>compiier ong Livre qoi flit hi Loy
•,& ia do^ne donm^e de Dieo aox
•tfils Arabiens «^- & par deliberacion
•»de toos ia core & laoftorit^ de ce
•iLivre faire & eTcripre foft donn^e \
ong d*eox qui eftoyt appeil^ tpbC'
mn fiis de Jepbeh • inais parce qo'il
t,n'eftoit
•9
t>
t»
„n'eftoit pas foafibnc & a cdle osuTre
„11 cVeatdaCbartiia cllrelfaenB &Juift
„qm pour paour de mork efiojeot £utt
NSarrafiiu &c. &a
„LeJ
„Ion 1
,.Lor
„donfa
„il< d<
„dieiit
,ifi comme 1« Jnifi la LoydeMoUe
„& les Chreftieas ia Lo^ Jefitclttifl:
wte ]!Otllt Chapitre des Louabgee
nde b lienoiae Vierge lUarlei qnl
»iMK comenues en Akoral desSsr.
■ „afint & qne ils croyenth annon.
ndation ft la Natinti de Jefiiohrift
„&i4ehViergeMarie.
«LeXS
„quoy i
'„fins Jo
„Prophe
„Dieu l
„miracle
Maulfi c
nC^lUz qui 1'enruyKnt
i,tt XXV: Chkpiat conmietit Al*
•>cora & It Loy dcs Satnfiiis dient
u(\ut les Jfuift firent mtlideaftnient
u8c fimlcementmil a Jefudiriit & k
mIa Benoifte Vierge.Marie & com-
. i,ment ils 1e Toulat crucifier maii
tfilfi tie peulrent Car luy moiita an
MCiel vif 8c Qm paffiont & en oe
»,etrent les^rraGiis.
, ,,U Sbcvi Chapitre .commra^ k
nfoy & la viAcMuti des difdples de
tojefoclmil & le Sacrement de PaQ*
ntei auffi font louees en Alcora.
•J:.e XXVII Chapiti^ixNtiment les
MSartafind &dStnt legters a oMi?ertir
»tfe fls^oiiiflent les pi^tfchGtUGa cref*
^tdefls iMUfler de la Foy de Jefachrifi:
t,& ils ht reCbeuflent poiirctqoe leur
^loyer dit des louance & de la for-
»,ce & de h puillance Jefuchrift Sc
„de h benoite Vierge Mari^ , &
des Evvangiles > 6c parce qaiht fca-
,>vent que leur Loy doit finer 8c
npource quils croyent en Dieu &
•»qtte le Jugement fera pour guer-
Mdonner
i'9
MtQn* v« JflJSM»
„donner les bMM & pugnk les maii*
t^vais » mais ils errent ou loyer de ^*
,»rBdia car ils croyent qoil y ait ddi«
^^ces charneli & croyeot aiiffi qoe Je«
jtfochrift eft la parole dt Dieo en*
,>chamee«
Hiiic opufcuk) fubjedhim eft afitni hoc t>«
•9
Cy commence nng traitii qoi ftit
«piei^a fiiit oultte la mcr ordonne par
^le maiftre & par le comant de PoC>
,,pital & par aoltres preodommes qui
Mont demour^ ooltre la mer & fer«
t,vent le povoir do Soodan & des Sar-
„raiinr & eft fait pour favoir quanc
,,hommes a armes le Soodan peulC
^avoir en toot le poovoir des Sarm-*
,,fios & en qoels lieux & dedans queb
„)ours il les peult aflTeinbier enfemble.
Par ceft efeript peult eftre lceu k
cogneu le povoir des mefcreans Sar-
razins qoi regoent hoy en ceft Joor
mOb Royaume de Babilone. Premie*
tf rement le Soudan yftera de fon oftel
navec mii hommes a oheval grans &
omoyens.
«1
^ttioyetn, Dectchkf a XXlV admi-*
j^rralx dievecaii» de l^oft & chaciui
i^peote fiure Geat chevaliers. Derechief
' «^eocoreis y a LXXX adiniraolx (kf-
. Mqnels ks ungs ont pof oir de ISiC
»,hoitime8 a cheval & les (anltres) de
t»L £c aalcom de XL defi|MJl8 la
^yjromme deJBrus nonte IV mfldfaom^
^mes a chevaL Dercchief enoores f
»ta XXX admiranbc defquek chascon
»,4 poYoir de X hommes i chevaL
HDerechief encores y a il LXX IJ^
^meradem defqaels chasctin hlmra^
^^dem k povoir de LX hommes a die*
^»val & appelltnt kdmbrye qui font
Mtousjours entour h tente du Soudan.
. »,£ncores y a il autres^ fikneradins qut
, )»font LXXX & chascun de cenbc k
»»povoir de XL hommes i cheval &
»»eft aflavoir que tous les devant dits
^,admiraulx peuvent bien ftire iffir de
Mleur maisnie fans plus entour mil
tthommes a chevai A pios. Somme de
/Babiloine XlIII mii & VII cent &
»,tous fes hommes d^rtnes qui font
' »tcy nommes partic for les XXIIII
. - Hchc*
MGIi)e?ebi)M dtnot ia»vme$ ft t^^
k.tout le povoir da Reyaflpe de ."111^
wbilone, le pOToir4u.&i^ ptsttta^
«.remtot a Gedre Vll.ceot homniji}?. a
Hcheval dtrechief mSaphet IX oent
k>liomoie« adieval» deredUef a Pga>
kiiiiat IV cent homtte» a <^evai j d^
«.recfetief a la Cavelie Ilt ceat &o<nmfi
»,a dteval, derediiefa Hamaintl kotp"
••mtea cfaeval, dertchielltHalapell
k»mil hommts a cheTal»; .deredii^.a
.>,Triple mil hommea a dteval Som-
Hme l^olt da Sopd tX miL IX sm.
k^Somitte des deoz Sommet de tout It
•>poVoii: du Soodan in ^abiloinfe & ifil
i»$oiU XXlltl mil VI ceflt komiA&s^a
ftcheral de£E|QeIs bien les XV milU
»,(bnt fi pounes qde a peine petiit
M^ttscan foubftenir fon cheval.
* *
Seqt^ hiii tifidw : .
^kCwyTons eft efcripte la devife dtl
«.diemitts qoi yont eo Babiloine A; aa
ttgua^e ceft a(&voir fi «omme ils font
Mdeparfis par terre Jk par Aeiives » de
M^uelqne part que lonimef veille com-
^iaenoer it loog ao Io&| la i6arine
X oceft
'^ i
ViDHt a&TOif d^Akxiodre jalqDa a
T^Ot^es dB qcielque Heu qne lonw
- MTOukln noater aoz Ueux defiusdi-
Mftct pv les dkemiiu qui foBt coo-
>*gneui & icooftnai^ & le' noms des
MTill» du pafiaige dn fieuve des Jous-
„nintc ifes Hettet quil 7 a de lien«
' „lien & dee herbcrgcs qui font a pa£>
„fer te dcfert de Gadrei en Babilone
t,& les oons dn Herberges & la oa
"m^^ eft ufi^ de faerberger & ks Hcux
mOu ils tleiHent chevaulx qnils appel>
Iftfit bocicb.
ADerechiefdQ Carrobter jufques aux
:„H^ii IV Iteon. DerechicfddHiE»
:Miafqttes a Zaonide x liencs. Oelao»
.,rade jufqnet v la Soade cioq heue&;
,.de la SoadejuCqnes « Monkokr iv
«.UeueB ; dc Montailer jufques a Hel-
»,maJiimesjaai^ Ueuet ; 4ehiiah»e8 tuf-
Hques
•< »qa«i I h CfaHft^ 1 1 1 lieaes ; de a la
- >,Cathye jufqo«8 He^a^ cinq lienes;
> »,de Helgoraby jofques aa Cejkir ir
„lteues. Ceft nne garde ou ils tien-
• woentf^ttons de noyt pour les berit
Mqi]ib<n'en perdent le ebemin ^ la «a
>,iwlle yane qae noe citeme pour les
>,gardieos dn liea ne oft ne puift h».
Mbeiger la & le lacDoccenis eft joi*
,.gpant de quoy quant k fim eft «n
• «ton txoiflant) H abreuve une pvo-
. >.TmceqnieftappelKeSerqBie&api^a
Mce que h terre en a prins foii ftooi
' »lors brifent lcs eftlufes 9c les yaaes
»qai le efcotdent vont en ce lac ^
,,pr ce le lac croift.&^ detourbe lo
*>cheoiin de deox Ueues 9c qui Vpnl-
: >,droyt paflTcr de n«yt ii porroit dele-
>,gier fowvoyer ift periller * fe oef-
i »toyt pour raiiortement da Fanon.
- >,I^^ief da ColBir jofqaes a te ^:
; >,efefe IX lieues; derechfef de ta Sal.
: >,chie Jafqnes entre cn deo» TieaXfla
' >»point dyaoe qi^ ie fleove eft en
>»fon eftaL 11 ny a km qoe vi i ifeoe»
. H& la fioc le defert .dt^ft fmri^ d«
X% i^fiabfa
I«4
,3<baoBe; dereicUef de 5iiM jii&
Mqact aa iTara^ dnq lieoes; da Da»
f*
f»
f*
ft
f»
f*
nm jofqoes a d^bara it lieoet ; jde
t»h Cathara jalqoet a la Celby(fye i?
lieaes ; de la Cdhydye jafqoes a la
Belb^s III lieoei; de fielbeyt jof«
qoet a Buel Babfna it lieoes ; dt
g»Boel Bahyoa jofqoet a Sbejje deox
lleoet ; de Qhefle jofqoes ao Qiirt
iiilieoet. Somaie de Goadret jo£-
qoet aCdre fe droit choaiia ofii qoa*
treriagt deox heoet & demie. L'eo-
i»tr^ dufun de Dandate fi a ao meiU
«Jeo do fleon hi toor de Lagooberie
^qoi eft bieo ik ong mille de Z^imMfe »
.M goarde de hi paflaige de toos ict
nTaifleaak qoi Yont & qoi TiomeiM:
^a cwtmencier le diemin qoi Ta xle
Damaffe jofqoet ao Quere. Premie-
Hremeot de Damaffe jofqoet m gotf
do brat do.^ .la oo le oonte d*Ar«
toys pafl& a iT lieoes leqod brat .do
tiflon Ta ao maroTt 4'one Tille qoi .eft
appell^ Semon & le devant dift ma»
•»ro]^ eft joignant do hic de Themt &
fifi a oog pont de ffaft par deflJEu le
ffdit
f»
ff
ff
f>
ti
f»
ditbim, ne nnl ne pwilt: tlEr de Dft-
miate ponr pefler le pont fe il ni U
bQUe dn beillif an bni8 , & brifent
^ce pont qoint ib laYent qne grant
^oft de Creftiens vient fnr enlx , de-
••recbief du dit gu6 jnfquet a la bcf^ '
ttberge des Sarrafint la ou ils ^ent
^•desconfii . . . .* de la Macrofe juiF-
•^qnea a Jamal 1 1 1 lieuea • de Jamal
MJufi)ues a Mmwufira & de Mm^l
^Ganire ixlienet, de Menet^efira &
tide Mentd Ganire jufques a Bifiel EU
.Jbacel dnq lieues ; . de Befiel filh^cel
y, juiques a Mefdel Elcbanqflr dne lieue^
••de Menid Elchanofir jufques a Sen^
ndn 1 1 lieues ; de Sendre jufques a
t^Salbiob deux liei^ ; de Halbiob jut
•tques an Ccgnre deuK lienc^ Somone
t»de Damiate jufqnes au Qrfre xxxi
ttfienes. £t ce cbemin ddliis nonunl
tiVa pr^ dn fleuve 8t les viltes deffus
t»nomm^ ' ibnt bonnes vlUes. £n la
t^ittr^ qni eftappeU6e hSarquietovt
X i t>mQnlt
^ Hic qi2«dam y«rba defmtt « wmpe hpc :
^ mommie Macffif^ ) Hemit t quod (unv
mam % i leucarum in^r Damietam & €ay*
fim efliciet.
:« •-.-
tt^oiilt de chaftoiux ft Ibnt eotre iccu
^.«ftoy cbemtir' & la B$Ichii & ceft»
ptpaiflance doft arrive a Damiette.ft
»;»il6 veolcnt monter par -«Cake 9 no
ptlenr convendra ja pafler le Biun
t,quef par le bras deflus nomoi^ pir la
^,ou paflept let gens du Roy de Fran-
„ce. Leurs gkliels & leurs TaUfinise
9,leur porrdnc porter leurs vitailies
t,i& leur gamifon quant k fleu?e
;,eft tn fon croiflant Lentree de
,,la foce de Eifol julques a la Tour
9,a une grbfle lieue & demy. De*
' ,,rechief du Refid jufques ao Tacjf-'
.> qui cft contre Fo$ la bonne viUe
«»qui a paflaige p9r vaifleaufat d^uoe
^viUe a hiutce a 1 1 1 lieues lefqueUes
:^'j^,tieues font deitdiief a garder a guas*
^,tet & prendre toiit qqant quil j, a
pou de galies 4tce ceubc qui defcoK
^ydront a la f oe ou deux ceos hom*
9,'tties a cheval ft arbaleflres & flsiih
^,peulent eftendre en . la Terre de M
^^Sifire de la Gttarbie qui eft appdl^
'^JSeimehabi, & tfrdoit & guaftoit nfoult
tfde t^oiis & retourner en leurs yaiA
»97
Mfoalx^ iaitt iiiil peril & &m doobte:
MQtiaat ]e fo» Cfiufon) que le flan
MCCioift qut les Sanafini puifTeiit gte^
MTtr ptr brifo: lei efelQTe» & laiflfer
^MCOurre liaiie ceabc qui les ont ame-
Hni« popr oeft domi|iaige &ire let
Mpeult OQ prendre a mer parteU che-
Hinins car Taide de Diea ik feroitt
Mlenri befoignes ians nnl peril deaii&
MEt fe ils ont effons de goalies ils pcir-
Mlent mooter jafi)nes en fiabilooe dc
•.aoCaire. £ncore d'aaltre part dn
•,flan g& ong diaftel devers Alexandre
nqni ^ appelle Laffebit^ or il y a
Muag bras da flan qai Ta a ang chsC-
,4ei qui a nom E^beon & &it ung.pe-
Mtit lic pv qnoi font portees les mar-
M<;handifes du Sehid & dn Caire & de
^Babilone & les charge on an dit dtaC»
Mtel ]S/ibeoH & de la les porte on par
Mterre ponr h dotOte qmls imt des giu.
uliei ies Cbreftiens.' Da Refid jafi)oet
mSu dift chaftt^ Etbeou a nne liene
Mpourquoi les galies avec un pou ' de
Mgens a cheval & arbeleftrierB a pi^
MpenTent defoendre au; Refid & «ler
X 4 ' " Mpar
• j n 1 1 1
^^)|MUf«mbrUkr o«ft Mld ft preii«
^dtb^ttitiet ')ei QMirc)uiii4ifet qae ik
'*trottT«rottt fiui» peril car |i il n j i
^nnli ged ihurmes & £i^ le 97 aknt
^ufqQes en Aleipindre ii 7 » Uen Ti II
^gfot^ lieuet ft oo iniUev da d»i
*ttiiQ a ong bris deaneftMi 9c vieal
\^de U mer ^ ddcend a img )ac qm
•"^ U^ qoi a de hrge o»e lieiie & el|
lOe YeJHift £t cduy qni ne &m
paHbr ledit bras poarroit perii^
luUes gent ne peuleitt Ten^ w
^cry fon le baiUif d^Akxandrc; aveo
""XL hommei a chetai A; autrei cent
'^baudoinft a cbevali^ qd font habitana
^en Alexandre ne du Caire fls nepen^
'*Hent ayolr ftconrt dennt a vi jloQri
'^u plot. Bt ce grant oft veult anit
>Ner au Refid leurt ^et & lenrt vail^
*^^ux peulent monter paigsiftJe flim
^ h geqt a pi4 & a dte^ aler ptr
^'terre coitoiecMt tou|ourt le fiun juC-
^^quet en Babttone & (} a TiUet & chaf-«
^teaux par«eft dijraiin $1 n^ pat
v^faemio moult i^ pource qutt eft
^p lcmg poor Iw tories diiiicfo&
^'eft tnuyeinc ponroe qoil y t xamk
^dc braDcbes du 9an a pafler ; maig fe
**loft eft iNiea qui les gouYerae & ineif>
'^ne il let euToyra en plulienrj; lieox
'^de xbrifer Ipt tfclnfes & let eaues le
'^efconltront fi qne ik pafleront plus
^Megiertmtnt & ie Poft vient en aultrt
^yeJm (iaifon) que an croiflfant da
^flun il penlt pafltr celuy chemin iant
^grevance 4e nnls ruifltaux & ne leut
^couYiendra brifer les efdufea oe ei^
^'couler les eanes,
Seqiiimtiif smika de tafiis EgypA fnferiorii
impidis ft idneribQi , qim propter nominuoi
pbfouri^teiQ taKUof^ fbret Ho apponete,
Hifioria HierdJblymitaM , . ^ BfOi <
Sacri ScriptQres varii^ ''
4^fel Cndex mcrabTamceni t oliiu Bonaaife ^l^^^
Anonymi CbrQnica $b arbi candito uf^
que ad Albertum Auftriacum Regm
Rom. & Ckmefttm V. Papam.
Inmifflia eft Index Libfonun VII ft Capitum^
Beeft cum fine UhAY\. Uher VIL toti^, de^
Mt JWnvcQodc^ nofter ioCaQ>it« LX. Ifbrt
fhfmi
VI drea teamora captx a Chri&iaiik Hiero.
folymac duce (jofFredo. Autoris nomen noa
apparet, quod etiam fe ignorafle Bongarfiua
. KVria nanu in margine Codicis teflatm-.
f uie defcribit nofter bdla in Paleftiaa ^efta
a Chriftianis , quod judicare Ucet ex. tttnlit
Capitum 99 — 60. Ubri YL quot hic ad«
^ungere lubet
••Cap* 39. de Urbano Papa R. Cap.
t»XL. de expeditione Iherofolymitaoa
mCojos inchoator fiiit Wcdterus. Cap.
„XLL de tranfita Petri Heremitae.
„XLIL de occifione Peregrinomat
•tXLIIL de novis Peregrinis ab Unga*
»iris occifis. XLIV. de tranfitn dacis
.^GodefildL XLV. Quod dux Go-
,,defridas & alii nobiles Imperatori
ttConflantinopolitano confederantan
„XLVL de deflxadione nrbis Niceae
•,per Chrtflianos. XLVIL Qood aeftat
»,& aqoae defedus Chriftianos aiHixit
M& Baldowinus Edeflae civitati pra^«
••citur. XLVIIL de obfidione Antia-
•.chiae. XLIX Qjiod fiddes in obfi^
9,dione Antiochias p^er Regem Babilo-
t»nis confortantur. L de captivitate
•sAntiochiae. LL Qpod Chriftiani ob-
••feffi in Antiochia iayenta.ljuiceft.paf-
Mfionit
^■■■■MHnMnMMaMMa<MHMHMaii«p«k
MficMiis DomioicaD de adverfiirilir^trito^ ^
»>]3Aiabaot LIL Qjiod popuiiift-diri- '
tiftianus Teffiis Iberufidem feftinaus
,,a duce Tripolis dudorem viaB acce-
,,pit LIIL de columba bajula lite-
rarum & quod incolse civitatis ^a*
ma fugerunt ante Chriftianos. LIV.
9»Qpod Cbriftiani de Bethleem auxi-
t^lium ducis Godefridi requirebant» &
t»quod Iherufiilein a Chriftianis eft ob-
«^feflBt LV. Qpod machinas contra
„lherufalem eriguntur. LVL Quod
,»cives Iherulalem Gentiles Sc ipfi Man-^
9^enas & inftrumenta contra fideles
tterexerunt LVli. Quod Iherufalom
na Chriftiaais capitur. LVUL de dif.
,tpolitione templi IherofolymitanL
iJLIX. de captivitate Iherufalem cu-
••jns Re^^conftitutus eft Godefndus.
tXX. .^. conftitntione yigmti fra-
fitrum. r
ln fepcem Epocha^ , & totidem libros divU
fiim opu8, nempe ; ud habet index.
0
,»Primus liber exordinm mundi & hu«
,»manas genentcionis progreflfum no«
lytana. i (ufi)ue^ ad MdSni.)
wSe^
•t
Jl*
Secimdas liber Cronlctf ReUg^oiieiii
Mlegit & Sacerdotii ortom in pqpnlo
„DeL (ufque ad SauL)
MTertiat liber Cronicae Iftaeliticam
M popalam Regali digoitate InGgnitam
Hmonftrant, (afqao ad D. Jefom
HCbriftam)
•tQuartaa liber Cronicai exhibens
»»Chrlftam hadenns Sacerdotem &
g,Regem figuratam, cai in Sacerdotio
tfRomani Pontificis & in Imperio fa«
„per ttf ram Romani Imperatores fac*
^ycedant (afqac ad Conftantinnm
^sMagnom.)
ttQuintas liber Cronicae continent Im-
», perii translacionem de Occidente in
ttOrientem in perfona Magni Cohftan-
,,tinL (nfqae ad Imperatorem Caro-
t,lam Magnant)
ttSextus liber Cronieie continens Im-
»1
perii relationem ab Oriente in Ocd*»
dentem in perfona Magnifici KarolL
(afqae ad obitum Imp; Friderid IL)
ttSeptimi» Uber Cromc* cootinens
•flin-
^lnpttu ftcitioilMii ptr iuorffQi l^*
t^dcrici IL (tiiqae ad dedumtiii AU
berti L Impenitorit.} ,^. ,
^ Prseftdo autoris exponit opcris drdlnemA;
lEpoohat » fic vero indpk:
't»ExpIeti8 atcunqae daodedm librift
»>Tita8 Sandorom diftingoentibtts fe^
Mcandam doodecim anni ttienfes ia
t^qaibos aliquatenos liqoet qos dies
oqoa Sanftorom memoria decoretorg
«^nonc ot & pateat oniverfus ab origi*
tipe mttndi temporit defloxos quibos
Mastatiboi per qoDs Sandos fit Orna^
Htol Soii enim ^ledi Dei temporis
»»omato£ font & caofa permatientiae.
»>otqoe qoaMlam-de Sanftis (bpca fiou
j» fine caoia omifla referantor. Fefti-
jtoat tandem ftiloi ad tra&tom de
•stemporibos qoem Graeci CroHiaff^
^•Latini tempQrakm dicont; Hebrd
ttvero dibrmmim qood mrba dUrtan^
^fonat In qoo propofitom eft gratia
tfDomini annoente ab ea^ordio mon«
Mdi > per hiftorias Hebreonim adjon^
^»di8 qoibosdam de liiftcMricis Gmd-
t»liam ofiio* td Chriftom • deinde t
}14
JTmk. B.
Hthrifto perdoceft per Itiipttttafrtt
i>RoiiiaiK>t » tadir etiim nommibiit
••Romanonmi Poiitificem ofque td
^.Secundum Fridericum qoi altimat
MRomanae pnefedit MootrchiSi adi^
itjondit qoibusdam qoae poft eju^ di£»
Mceflfum five in Regoo Alamannis (iVe
' ^alibi contigerunt Ut tamen qois &•
MciHus quod quaefiverit inveniBt dU
itfiiil^one partiom ab invicem in llac
«^compiladone opus efi
JEtatCBi iiiMnt not m nac pclBntion6 cii]^
tempora interregni poft mortem Friderid tl*
ponimur, eo magi^, oiiod (h ifia prefati^»
nc^ ubt jmgvlaa Qirom foi ^Gjj;^
ficait;
i •
Septima ^oit ejuftdem fiKdf^tndiffimi
^lmperH vaoitto poft mortem ^rkfe^
»,rici ) L penes ^otm. famittir liber
itteptimus.
Indtbt/ de qto tvMk ti^xxt^ ad Tmperaco»
rem Mbertum pfoduipburi SitA fcriptum hu»
jus indicis a manu leccatiori 5 quam fcr^to»
la Cronicl
. (nvilegium t donadonem Conflafttint Al
SccleGas Romanae faftam relbt Idtoi n^»
rat hiftoriam Joaflnk Papft titolforis. >^ Se
:taaore firuftra quKfiviaius% Unjdum Caput,
aeoipe
3iS
^^9^^^^9 Jm^
• Y
nempe Lihri VL Cap. 40. ^ liio inferio)ui ;
nempe de empfditione HiirofoymUma > cu»
jm tmcboa$or fmt Wakbtrus.
r
%%
%\
9>
t%
Sacerdot quidain Fe^t
quondam Heremita ortus de civltate
Armtns qu» eft in Occideote de Re-
tigno Fraocorum Iherofolymam ora^
tionis caufa profedus , diqm in ora-
torio fepulchri dominici qnaedi)m it-
yylicfta & nefaria a gentilibus ^^i ti-
i^deret» & fuper his cum Patgarcha
•»quserulando confabularetur • apparuic
y>iU nodu oranti Pominus praicipieni
9#ot literis FatriarchaB[ acceptk ad Ajfo^
9iJfdUcum redirfet « & ab iplb auxiliuni
t^pro liberatione terrai faqdtas poftula-
»iret ^ Et celebrato condlio ftd^lium
t^Francise apud Podium civitatem %
»,Mariae valida fit Chriftianorum con«
i,juratio. In quo loco ad adanimacio*
,,flem populi terrae motus fiidos eft:
,«Et ccpit z fiiificf Domini moveri ter-
•,ia. Et adunantur in unom popu)i
t^eles ex Francia, Lotoringia^ T^^u-
tytooia, Anglia & Dacta. Anno aii-
otem Dni M XCVl Indiftidne I\^.
m
•
it
^tHcfirioo IV. R^^ ftc ttttio InjpoiA*
\^tort Romandraiii Attgafto t anno re^
»»^i fni XLIIL Imperii Tero ejOs
\.XIIL UriMnd II Apoftoiita VIII die
^«menfis Mardt primos huji» fimd»
-^>pet^:rinacio&is indioator.ad horta^
i,di>iiem POri ptxdidi fbit iVvBerwt
i^qnidam tiiiles i^egios ; qoi cum in^
^,namierabiiibQB FnmcM per Ungarkn^
'i,traiifitam pacfficom & Mdemli Tici'
i.tnalia licefAiam obtintiit a Chriftiai»
^nilSaK^ Ungariie Rege KohmanA$.
^Std tandem Wakerat ad dvitateol
itBolgaiOram BtkjgfOfokuH n6ttoM
itproredtti 'eft retidis EniGus Hunga^
'^frorattt Remattfei^nt atitiMi' KVI
;^tiri de comitattt "Walteriilltrblpnria
itCattia emendi armai t^ud^ c]i^iam
iimaligni ex Ongaris igmrimtelftq^e
' i^ftto rebus omnibns fpoUatoi ad do»
^^minnm foum "^alteram vacuds i^
ktdire permifisrunt Watterus aatenl
ittedio fradus redire non potait ad fi^
' itdendam Vindidam fuac contumtfliiSk
' tiSed a quodam prittdpe Bulgaromm
t^idHta nomiMe ft magiftrattt diiti^
«;tii
i37 _
Hm Stcnk*
ntis btudnitet licentiaiii tmendi tic-
),tualia tequifivit lili autein eos ex«
»,ploratores fufpicantes petita denega*
»»bant Et fic peregrini neceffitate ur*
,>gente cum incolarum greges n rape-
»;rent ab eis infequuntur & XL & C
. Mperegrini a focietate divifi in orato»
•>rium quoddam fugerunt ^altero
^jfiim fuis alias di^giente. Bulgari
tsvero fupervenientes I^ ex inciufit #
ttperegrinis combuflferunt Reliqui ve*
»»ro elabentes graviter vulnerantun
M^alterus autem tix oSto diebos BoU
Mgarorum filvas pererrans tandem Ve-
>^it ad Hirb civitatem iitam in medio
4,^ulg9totum. Ubi qnerimonia &da
»yf prindpe civitatis vindidam injudas
>M& aroui Sc peconiam accepit ; qui Sc
>,Tpfi condu&um fecit io Coh(lantino«
i^polim ubi fVakerui ab tmperatore
t,nomine Alexi licentiam obtinuit e«
umendi vitas neceiTaria » St fpacium
^yfHore expedandi Petfum Heremitam
ncum legionibns Cbriftianorum ad«
»,v,enturum > ut fic conjiindis fHilibuS
>»brachium IVIaris S. Georgii tran«mea«
n»rent
m
mmmmmmmtssssamssmmmmm^mmmmKm
'Waktnis iUe > de quo hdc capite , dfGoia.
tur in Robdrti Monachi hiftoriae Hieroioiy-
nutuiae Kbro L circa finem , his verbis :
•iTurd obviaTcrunt fVghero qut enie
9»priinicerius & ligQifer agminis Ere-
f 09. 410. Codex diartae. XV.
*
Cttrtmn gracum hi/hricums de beOo
facro Cbrifiianorum a GodefridQ
BuBonio ^ Fetro Heremita ufque
ad tempora Micboilis Palaologi.
Yeriibus fHiick^ quo$ ftc vocatos dicuht,
fuia in criyiii fit mrbfs , rccitabantur , exa-
latum cft Carmcn noftrum •, . lingua grcco-
barbara,metrajambica quindedm fyllabarum,
^uale carmen iliud Lonftaotini Manadis,
. cditum intrr Scriptores hiftorise Byzan^tic.
Sufpicamnr camm aoftrum idem efle ,
^uod uepe ci(^ Joh. MeurGus gloflario grzi-
co-barbaro , iub titulo Anouymi de Bcllo &•
' cro , cujus metra* cum noftris eadeih funt
Haud duUMMW ) q^iiB mutt^ l^dv dign;^
hic reperiantur , qvamyis & fermonis bar*
' baries , & fcriptnrs vida quamplurima hunc
. hborem moleftum roddlltuta fint Specimi- ^
nis ctgo inidum Qirminis, ^t^uJ»€ enim ope-
ris deeft) defgribimus,> quanta nobis fieri
par eftdiligentio^ Monendus eftleAorfkpe
Juc oocui^^e numcnim aoQorum , quorum
rcs geftae na^antur ; hunc vero fecundum
JEram
ii9
. £hiiii '(&r^rtflii ^ ijtue db Otbe concOito ad
^nm Chriftufll , ^ s^ annos tompiitat No-
mi&a Itiapeiratorum TbeoHori , Lafi^ri & Mu
cbaslis Pa/4ioiogi ; qd cirea medium $ecuB
XIII regnanmt , Dccumint in noftro CarmK
he. Paginis X26 abfolvitur , niilla metrorum
diftmdione » fcd fcriptum fi^ fiilent |)n>
Ciicaw
))«fAA»K4#t Jcpiyi^Ar «(^^«yMt» fHydt?^
ryHrav ri itei SitO¥eu c(/9to tniriof xJpa-fiB
*6hH tB lUfftU
\^oo pMa^ imi^ <p(9tn(B ifHS^
^Of iT dtti?^ it tp J»fMf M^i/j^ it^
Myffti
.^ii ut T^ <i^«^/jk» i %K tw ^sfit^
rw tm(po¥^
T d ebdtt
I40
/Bw» •"•
' w
).67.4to. Codex membranaceus , dim Petri Damelis»
deinde Bongariu. XIIL
Poft Chronica Sigeberti & continuadonet
HifiorU Hterofolymitan£ pars fi*
cunda^
qnam cx hoc ipfo Codice edidit Bcmgajfius^
inter gefta Francorum , pag. 594. feo. Non
cxftat hujus operis pars prior , tdte Bonear-
fio ; haec vero continet hiiloriam belU (acri
mb anno iioo ad 1124.
Mira fuit eorum qyi illo aevo Codices com-
pilabant confuetudo > ut eodem vdhimine
nuUo ad diftinguenda varia opera relidlo in->
tervaUo ^ res toto coelo diverfas una eadem-
Jue fcripturse iene defcriberent Sic in hoc
odicc, ftadm poft iUam Hiftoriam Uiercfo-
lymicanam fubjunda eft Di^t Creterfif bi*
Jkwkk BM Trojam. Hunc fequuntur opuf>
cula varia argumenti Theologict , neiBpe :
Tradatus anonymi de Conjugio^ de Dwor*
do^Liberprsceptorum moralium, cui titu-
lus : IMarmofetus , tandem Pettus Al^lhfua
de Mahumeto. ' ^* -
499. 4to. Codex membran. XIU*
Scriptura niddiflima* .NuIIo praemifro dtu-
]fi : ^nc tamci^ Co,diccn\ diligepter ciqplo-
nlntes cdmperimUs contmere :.
Jacobi de Fitriaco Acconenfis Epifiopi
Hijioriam Hierofilymitanam.
Editum )rft hoc opus a Boagarfio inter gefta
Der
J4V
■■1
J/nrn. ' H. 5i(HR>.
' , \
pcr Fhmcos» a pag. 1047, ad 1124.
Pnefado & tituli Capicum Codicig noftri coh-
gnnint cum editis. Varias tamen ledi^met
deprebeadi , ut alio codice Bongarfiitm ofiun
fuHIie credam ; quunvis edam fieri poteft ,
ut Codex nofter unus fuerit ex tribus , quot
in emendaAdo Jacobo de Vitciaco^fe adhi-
bnifre teftetor nDnga^fius. Deiinit vero Co-
dex nofter ciim edidone Bongarfii & m
Capita 100 dirifus eft. Quorum duo iilti*
ma hos habent.dtulos :
XCIX. de morte Imperatoris Friderici & de
adrentu Regis Francie & Regis iUigliae^ &
dc copdone Accon«
C. de his quas accidcruDt noftris poft cap-
tionem Accon & poff recefTum 'Regis Fraitt
cicc ufque ad adventum Regis Johannis
IHerofolimitani , qui fuerat dominus Brien-
nenfis. Terdus enim libef Jacobi dc Vi-
triaco , qui condnet defcriptionem fufiorem
Tcrrae Sanctae , & multa de gente Saladini»
ea nofterCodex non habet.
Additx funt autem paucx lines, qux de-
furt \n Edidone Bongarfii ; eas Mc ex no-
ftro Codice apponimus poft ultima verba:
d§' du in diem expeSantes: '
^Poftquam in mtaoin impioram terra
j^raocla peocatis noftris cxigentibot
,)de\^eait^ juftus ulcor fcelerumOomi«
f^nm uicionum mundum univerfudii
,»varii8 moleftiis affligendo flagellavit »
Y i Jn
^ 14»
»»iii Hyrpania Mauros t in KoTincia ft
MLombardia heredcos » in Grecia Scis-
g^inaticos • nbiqiie ftlfos fratres contra
g»nos infurgere pormittendo. Ut au^
t»tem prophetico utar doquio» ita in
t,unum confregit deates noftros, f)aocl
^poftquam amifla civitate (anda dimi*
^nutus eft honor EcdeGae & dentea
M<{jus videlicet Prxbti confradi iiint
•iQuotquot poftmodum io muodo na«
9,ti funt » duos Tel tres dentes minoa
9,aliis qui jain procreati ftierant ha«
,,buerunt
Qpae tanquun parri tnomenti omifitBonsaiw
fius ; nos v«ro ca addiinus, ut conftct^ acciu
rate collatum fuliTe a Dobk Codicenu
De Jatobo nqfhro VMAcm/i tamen maneA^
4uai,^» anteqvam ad alia pergamur, ci-
t^i a Bongarfio , in Praefadone aa G^ Dei
fltx FrancQS , locum Vimceiaii JMhvacmfb ,
ubi de Jacobi Acconenfis ^pjfoqpi hoftii
Scriptis h«c;
9»Hic etiam Tolunien unum aUud coo«
t,fecit, in quo multa de natnris t^nmx
,»& prarcipue de mirabilibus » quae in
9,transmarini$ partibtts rc|)enunttir ii^
tiferuit
k . r
- 543
Obiit Jacobus de^Vltriaco Romae 1240. tunc
Roinana& Ecclefix Card^aEc Adfuit aptem
expeditionibus Cruciatorum in Pal<cftina y iU
timporibus quorum gefta defcribit Optts
' iffMitMlibUf Tm^ SjmAt^. ayineentio
BelloTacenfi .laudatum cum m>ftrQ Co^ice
idem eft. Multa enim narrai de liiftoria t^
turaliTeOTB& . . 1
41. foL CodexmembraiU « JCQJi
continet, praeter aliamulta.
I. Us Contrees de la Terre (toutre nfer^
au la defcription des principaux lieux
de la Terre Sainte.
* * *
itutor , quem Jacobum de Vibiaco effe jsomu
perimus, ex cujus iiiftorraHierorolymitana
O-r. , .^ \
i^f^mries ejioires ^ei Rois cbr^iens &
\'dd tous ks Seignors d^Acre\ & di
tote la Terre qufiU, Cbr^^ien ^(fut. ,^
tenu eu la Tem doultre taer depuis
M tempf dft^qdef^ RttiOfif^
* Karratii^ au^ns , ^uem ignoranius , de^nk
in nUptils Iitiperatoids Friderlci II. cum Jdaiv
init BriauiMfis ; H^rolblymitaiii Regii , filia
anno 122), Iflie vocatBr ^ Ri^^j^ifm tA^
Y4 FcJit
9M
•■*t- • •
FoUo 77.^ legitiir hoc » cUca Ubfi auAor^ ;
»»qiie HaraoQl ViiUet de Balion deB^
^lin Seigneur ContemporaiQ de Ovj
t>de LuOgnan fift mettre «e(tf eftoire
.^ i,en efcript, ■*
In finc Codice haec adfbiifitt flmt; ^
^. , y^ „lcy finift li livres de Julds Ce6r , &
^POlympiade., & le livre des Roys, &
t,Peftores de la Terre d^oukre mer.
• • ■* -
♦ » » * •
Slc multos Codiccs e^; variis operibvs eoiu
ilare jam faepe meiiu!', ab eadem manu exa«
rads^, ^lllis enim temponbot duQ v^ txia
>Qlyxm^a erant pro Bibliot^cca ^
I. Bf^s EmifWTifth iwictrtm exfm^
gnaiwnum urhU}lfyier(0ym4t ah
urb9 QQnditf^^\adaH^mf C. 11 87-
Vi ^ . ' ' ,\ ■'
trf, fbl todex ihembraiu ' ' ^* XtF*
* * ' '■ • '> j ' ' Vi V \ ^' '
'*p6(t Guilelmi de Kangla^ pu?onicpn, ^e
quo (bphi) exftat; fl(fbir#'i4i ad 1^1,
^^:yRraivtentUm eic JmUde Pitriacobi.
:. \fim0 €hrientaJk tibro 3. de Statu
ffi^rw^SanS*. —
Noftcf
Fragmentom hoc g^IHce exaratumt <^um
multa diverfa habeat ab edicione latina jBon«
- gacfil inter Gefta Dei per Franoos , & pr»-
ter(9a multa notafix 4igaa gontineat^v edcr.e->
lubet,
\ .
tf Li Apoftole de Rooie , Innoceat ,
ttVQt ik?ok tes 118 & les coftuoifs dc3
^^arraOns & des Paiens 8c. de ja Jcrre
^•enQontre qui 11 Os des Creftiens eftoit
^iappareillies. Si ie manda ap Patriar*
9,che du Jeruralem » que II enqueift la
^verit^ des Pajrs ^ de la Terre & lc%
^.nons des haus Sarrafins, qui eftoient
«^tenans des terrea & que UJi nomaft
„loiaument , J^i patriarches enqui^
9»& fot U verit^ di^ pais & dela terre
9,Sc les nons des haus Sarrafins, Si fe
;,nonea a l'£glife . de . Roume par les
9»lettres & dift en tele maniere commc
tivos povres oit.
^^Qpi baut Sarrafin eftoient Li uqs
ji*avoit non SaUbfdins & li autfres Scb-
fjadins. Si avint que Salehadins fp
s.mors, fet frerea renieft qui avpit
9»non Safadins & fit occire toust l^s
pttsdmu fon &9re dont il y avoit XV.
Y s .,fors
-»
34«
„for8 ung. Cn avolt non Coradins. Si
„tinc toute la tcrre de Halape & Cha-
9,ttax & Cil^ & tiles & toates les a-
»,partenances qui y alierent Bien y a
•,qae (Kiftatiax que Cites ftns les v3es
C
•»
H ^ fdeux cent ). QI Safiidins fi ot
XV. fik fi en hcrita les Vlll Li
ain6fi6s a non Mekbalies^ dl tint
toutc la tcne d^Egypte li Caire &
Alextndre & Babiloine, & quant Sa^
^yfadins fo mors fi fci cis. Sires fus toal
„fcs freres. Li fccons fe a non li Co^
^.radins cil tient Damas & la Saintt
,,t«rrc de Jcrufalem ^ toute la tcrre
^desCrcftiens entrc cites &^cbatiaux
j a bicn j^ (trois cent) fiins les viles.
Cil avoit prifes tvcfi^ au pattiardie
de Jerufalem & au meftre du temple
& de Ihofpital jufqi^iigrant paflage
qui fu. Li tiers fils a non IVlelchtfcs
cil tient toute la Terre qui eff appct
Ice Gimdoe & toute la Contrec^ erf-
f f tour bien que Cites que Chatiax dam
„le?r vilcs trois cent £i quart fils t
„Qon Mdiomadatts, Cfl tient la terre
«ftoote
•»
i«»
f»
t»
•>
f»
f»
H7
''toute & le regne tfili/} bleti y i qut
'Xites que chatiax iam ks viles fix
^cent Li quint fils a non Melchife»
''maBit Cil tient la Terre & le regae
^de Sarco. La fot Abel de Chain foa
^trere tui Bien y a que Cites que
'^Chatiax fiins les viles hutt cent Li
^^ixieme a non Melchifenas. Cil tienC
le .regne de B(mda^ La maint l^apo»
^ftoille desSarraGns quen^apeleleC»*
life cil eft Cretnm & Seigneur (fo
^tous en leur loy aufli comme Pa-
^poftole de Rome efl en la noftre. tt
li ne puet eftre veus que ^eux fots
•*<
*•]
''el mots. Qpant li Calife chevaucbe
''a Mahomct leur dieu» entre lui & la
'^gent fi lenclinent tait de leur chteft
*'& dient en leur loy leurs oraifons 3«
*'& puis menjient aflf^ & boivent aiat
^'quils iflfent. hors dn temple. Don*
^ques sen retourne li Califes en fbny
*'palais tous coronn^s & tuit li Sarra*
*'iins de la entour & tuit li autre &
*'cil qui font a lianda^ aorent chascun
'^jour Mah^^iet en lenr loy anffi com*
'^me lcs aeftieoi aorent Noftre Stu
ff
gncur
?48
Mgnear J. C tf Bandtt &1|)Calife8 &
yiMahomet leur diea . 1U^¥^ e(i In
»,diief dc toutc paimtte a^^ ipoqme
^tRoum eft U chief 4e tonte <^e-
^.(liepta . Li fepctemes fils a non Sct^
^Mfes. Cil «appiQt deritage» ains che«
ft,vaucfae ayeo fon Pere & porte fon
»»fegne quant il chevancbe*. A celoi
t^envoie chascun de fes freres cha$cim
^an deux chevax tout enfeles & mil
9fbefans Sarrafinois. Sgfadins quant il
9»chevaucb<e fiafon chief couyert d'ua
^tSamit vermeiL Si fil vienent encon-
•,tre Itti neuf lieues de terre & ii len-
,,clincnt de leur chief par 3 fois &
Mpuis fi li befent les pies & les mains
.,Ja ou il fiet fur fon chcTal & puis
jfbefe il chascun trois foi^ ., Jce fet il
9,en lan & «hascun emporte un anel
„dor ou rymage de fon Pere eft efcri-
»,pte. Txeftuit dl voldrent rendre aa
«^Patriarche de Jerulalem lee terres
,,que ils teneoient «des Creftiens &
•,rendre qhascun an Trefi a regiife de
9,Rome piir Convent que lenr terre
,,ddlcqi|pf ^ cn ^ Safiidin& fdon
tflet
'349
mtammBommmmam
„le8 cofhitnet icTfiis j^ncefietin sr
9»
9»
9f
veut pas monftrdr foa vilage par lo
„foi8 en lan. (^anl acteims Rois oo'
«,Prince8 de terre enroie a li fon mtf-
t,fage ii le reti^oit lon Te |M*eniier jonr
9,aa fecont etage de fon palais. La a
9,Serjans arih^ bten deiix cent Ttirca.
9»Ati lecont j6ur fi a li Sires fon dru^
f^fiiemeta appareilli^ devant Ini quili
9,demande que il quiert & que il veult
dtre & H meflages li dit la cbofan de
fa t;o/> & que il vuelt dir^ & li dru-
^•goement le reconte fon Seigneur»
,9Car devant au tiers pur lie puet nua
»,aprochier delul Safadinsii 15 fem-
„me8 anfi comfi ancefleur avoient ea
»»Ior loy. Quant elles fbht tontes en<-
»ifemble fi dort avec chkscunCi fit fe
»»a eu de li enfitnt filfr ai^ cele dor-
»,mira il et gerra voiant tootes leraa-
»,tres. Cele qui nara de li eu enfimt
»,fi$ra il queler une vefpre & a. i. ef-
9»coillie fi la tient nuit & pt & auffi
»,fet il avec chasciirte. £t quant au-
»»cune de les femmes eft morte fi re-
9,prent une autre & la remeft avec \e%
„autres
3fo
t^aotres fdon les cofttimes da pays.
^,0 a?cs 01 des XV fils Sa£idin i;a-
^»meoc U feptfoQt herites; or tos di-
^^i-ons d« tatres hQit Coment Sa»
. t^fadins lem: Pere les iieva » 11 dai de
^^fes freres sardent k fepiiGre ooftre
. ptSeignenr Jefii Chrift avec dnq Cref-
^«tteas & quiconqae il vint an fepocre
y^fl eft a ces U & fi te departent fi com^
. t^fne il veulent & cele rente td an a
»>efte ieur a vala XX mil beJmH. Lf
itftotres quatre fi ont la rente cFant
^tiam qae len apele le Nii > cete iaut
t^aroufe chascun an la Terre d^Egypte
»,& ce eft ou mois dAouft queile Pa^
. ,>roufe & cele rente leur vaut par an
mXL mil befittis. Li aotres doi firere
' »>maisn^ fi font cfaascun jbur devant
HMahomet lear dieu poorce que il
. ,>»fottt chaftt & quoique len aporte aa
^pie Jyiahomet fi eft entraus deux. Et
«•cde rente leur valt par an XXX mi-^
iM befans Sarrafinois. Or aves oi
ytdes XV fiis Safadifls comroent ils
g^font i^end Or vous dirons de la
- l»Saintt Terre dc Jmifiiiem la gloricu*
>»fc
ni
.^^fe Citi Ift pdncipal de toates eft affi-
^Te el oiileu du moiide, de ruae pairt
Vers Orienc , eft une riche Cite qui
'eft appellee Arrabe ; de lautre pairt
vers Occident fi eft la grant mer &
'Mautre part vera Midy fi eft la terre
"d'Egypte Sc dantre part eft la Mer de
'^Chypre & la terre de Sulie. De Je^
/'furalem tresqua Acre fi a trois jour^
'^n^es & de Jefuralem tresqua Damas
^'fi en a trois. Damas fi eft une riche
'^Cite & bonne & belle & fi y a moult
'^bons poumiers & biax vergiers & fi
''eft la vile a la voulente de cels qui y
'^bitent & dedens & dehors & fi y a
plufieurs Eglifes de notre Dame Saih^
'te Marie & dautres Sains. A qua*
'cre lieus pres de Damas fi a une mon*
^cajgne en cele montaigne fi a une
^£glife de n6rre Dame a la roche dit
*l6th. En ceie Eglife fi a douzeNo*
'^aains vierges & huic Moines. Cii
lieus eft appel^ Sardenay. En cele
Eglife fi a une table de fuft cele ta^
^'ble fi a une aune de lonc & demi
^'aune de learge Eacde table fi eft
'^paiute
»♦1
99
m
JHKIII.
99
^paitite rjrmage de tiofbe Dame Sain*^
''te Marie & G eft entaillie feur le fuft
^^& de cele y mage naift huile plas foef
"(tairant de basme & plufleurs gens en
^^font oins & en ont et6 plufieurs faufs
de lenr maladie ft ceft huile n*ape«
tice onques ja tant n*en oftera Pen
moalt eft bien gardes a oes les Cref*
^'tiens. Rn cele Eglife Tiennent tuis
'Mi Sarrafin do Pais la entoar as feftes
^noffa-e Dame. La prient & ofi&enc
^'& orcnt & cele ymage fa fefte en
^'Conftantinoble & ung patriarches Ta
^*porta en Jerufalem Sc une habefle de
*^aens li demanda fitot & laporta en
^ce iea on je vous ai dit £n cde
^^terre de Damas & d'Antieche a ane
^'maniere de geni a len appell^ agffis
'^ieurs Sires a nom le viel 4e la mon^
""taigne Sc menjuent char de porc con*
^'tre la loy as Sarrafins & gifent a tou*
'^tes les ^mes qae il peuvent avoir »
*^a leurs meres a Jeur iilles/ & a leur
^^Sereurs. Et habitent en hautes mon*
'^taignes & en grans fortereflfes que il
"ont Cele terre eft moulc plenc de
*'BcftC8
-^Bdtet &ttVb|e« doat il 'dvettt ', &
^mooic eft doutdZ lor Sires & pres &
^Meing & de creftiens & 4e Satrafins.
**Car inoBlt en fololt fere Dcnre fans
>Ioi St fans refoa Cil Sires amoali
*'de biaiits p^dais & de fon tonrs do-
^*fet de baos m^rs & motdfles fit
**btea ga^der & fi n'y poei ttus cintret
^*qae par on liea. ^ fin CA palais fet il
**nofnt lesfiis de fes viiains des qaeil
^*font emberk ' Japais cfl enfant ne
^*verroat nuiai fors lenn ttwfftres qid
^*ieat apprenttent divets Meffies & di-
.^*vers langages & fi leor appfennetit
^comnient il doivtnt dofiitet Itot Sbi-
^*gneur & obeir a tta cdmujiaiidem^
^ft leur diettt qtfe pouir ce pooront
^avolr paitidk. Ne H ntikonit fi faori
■^*devadt qtte leats firteles niiaftde d«s
^*vattt Itti poor aocttn hooame que ll
^vcttt fer« oecire & quaiA fi vifent tilek
^*vant Itti fi U ^etnande !i Sites ft il
Nodfa obeir « fes comtniiiidenveni
^pottr qttoi ii porhi Ivoft patadis. Oil
•^*rdrp6aaeot enfl lixmilne ieor Ofreftri
-^iettr ottt apris & tlient qii* oi? tm
X **tdUt«t
9f4
Hboiu
tttOQtes maiiieres qae U vodn » d<Mic-
t»qcie6 lenr doime il a chasom ang
«^cootil aga & trenchant fi les enyoye
y^Ui ott il Teat poar mal fere & pout
#»aacua homme fere ocdre. A Damas
tUbloit habiter ung riches homma qa!
i^avoit non Edon par qui toute la ter-
•«re fb appelee Ydum^e. Vne autre
t,terre eft enfua qui eft apelee Fenice.
„Un mons depart cet deux terres , cfl
•»mon8 a nom Liban. A Barut ot une
t,ymage de noftre Seigneur Jefuchrift
iiqui fut fete un moi apres (a mort
•,Ceiie ymage auchefierent li gieu eii
^defpit de noftre Seigneur & la feri-
t»rent ou coft^ dune lance & de cc
9,cofte iflt yaue & (ant & pour ce mU
t»rade cruront nmintes gens en nol^
•»tre Seigneur Jefuchrift ^ de ce fi>i«
^gnoient li enferme & fi gariflfoient de
••leur maladies. Sur eft une riche dii*
^,t6 nobte & fort & fl eft chies de ton«
t,te8 let Cittb de la entour. Cll de
»,Sur ne vodrent herbergier noftre Sei«
»,gneur quant il ala par terre ains oc»
itdsrent moalt des creftiens qui avec
olui
f><
%u
ihtm. H. SkmS.
i»,liii eftoient qai lAardt fiirebt U^
,hims eft an moat de FeHki de (}ui
4oi fleaeve ndOTent Li ah a non
Farfaty 8c li autre Albanar; fi coa-
y^rent par mi le mont de Liban^ Cil
^,qai a non Atbanat ddet en mer es
t>plaine8 <f Arcade la oa Saibs Eas-
^«tidTes perdi fk fiime & fes enfims.
^tFarfcir (i toart parmi ie regne dc
»9^&e felont les mars d^Anthioche &
,>chiet en met a dix milles du pie da
y^mont de Liban. De Liban naiJOTent
„deox fontaindes li ane a non jour
^,li mtxtDaH. Si cearent parmi le
»,mont de Jelbe. La fut mort le Roy
isSaal en bataille & JoAatas fes fils.
^,La viennent ces deox fontainnes &
i^aflembfent & I^ oli^ elles altemblent
5,fi eft apeles li flans jQrdan.
nCis lians eft a qttatre lieaes de Jeri-
'»,cho : En ce flan fa noftre Sires bap«
^tifies ; fi depart Vdnm^ de Gafilee
. v,& la terre de Jemialem de celle d'A^
. ^tcre. P'Aae a dix lieaes jofqa^k Na-
»,2aret & fept lieaes jafqa*a montTo-
tJb§r ft deo^tiieues jafqu^ao mont de
Z % „CarmeL
af^f
H, Setmi.
»»€atiiiel fiet Caifii8 & de Caifiw jo(^
9»qo^ i^/iroit fi a trois lieoes la on li
Mtempfier fremerent un Caftel non*
^vellement moolt fort qoi a non Co/l
^ttel pelerin poor ce qoe li pelerin le
tpfremerent Cil chaftiaos eft fifbrC
ff
ff<
tf
qoe il na garde de nol liomme par
force. Do deftroit jofqo^a Cefaire
fi a qoatre lieoes. De Cefaire jof«
qo^a Jafe fi a one Joom^e. De Jafe
t»jofqo'a Efcalone fi a fix iieoes. lile-
qoes fos la Mer fi a one aotre Cit^
qoi eft appelle Gadres. Illeqoes bri«
,.fii Smfes U fors les portes fi les por«
«^ta €Q fon one haote montaigne. Ces
»»qoatTe Cit^ font for la Mer affifes» la
on'abite ne Creftiens ne Sarraiins fors
Ma Cefiure. Uleqoes orent li Creftiena
ferm^ on chaftd fi fb perdo a la gar-
de as Genevois. Et de Jerofidem
jofqo'ao mont de Sinay fi a qoatre
joomees. Cette terre fi eft mook
fiibloneofe ne ne porte fors petis ar-
»,brifiaos fi eft one terre moolt des-*
iUempr^e car en jrver eft moolt fi-oi-
•fde & en et^ moidt chaode. £n ceUe
iiterre
tf
ff
ff
if
ff
9^7
Jtmm. ' H. Smtft
••terre ne fet niis akr fbrs H bedotn
,^qui maintes fois y ont trespaiFe. fin
^ycelle terre fi a moult de Lions &
MSeng^ets & bnes fauvages. Manioret
. > 9,de beftes j a trop & monlt j a pettt
. ^td^iau fors au quart jour pu au ci»-
•,quieme que la Mer ttlnde sH ejpomt^
»,dune part & dautre. £n ce defert
^,eft la rouge Mer & fi y a une mon^
^ytaigne. £n cele montaigne fi a une
9,roche qu'a quarante fix pfed de haut
9,La feri Moifis de Terge en la roche
•^ en ifli jau6. Apres « ed une terre
«^qui eft apelee 4rrabe.^ IUecquos eft
•tun Mons qui eft apelet Sina pres eft
9»d'£gypte. figypte fi eft' une terre
»»m6nlt chande & moult y pluet petit
•»Me8 a hi fois eft dle arrof<£e du NiL
^.Du m i^ Gios &Eufr(ftesi ctt flunt
••fi a fept bras courans parini figypte^
•»& plus eft grans du Rin & fi vient
,»de paradis terreftre & fi a moult poif-
•»fons en cel fluns. Cis fluns norrift
•,mouIt de Chevax fiiuvages & ii moi^
t^netit deflbusli ave ft a bi fij6e en ift
i»autre hQrs. Cil fluns norrift modt
Z l t»de
If»
;p»deCoait% Cocax eft uoe li»e^ fiOi.
^»Y8ige & fi £ute de fotUtrae comiii^
^uiie lefoide fi a quatre pies graos &:
f»gro8 , fes Qoifles ccfortes &\ teft^
' ^gco^ Sc gtmt $^ \ong}ic 9 &fagei^i
^»le a bieo uoe aooe d^ loot & 009
• ^auoe 4e H ; qoaot eUe eft basf' voUeo-t
^ttiers ift dors ao Sokil & fe eUe troe*
^ve befte oe liooQie toft U deveare^
t»CU ftiM qola 000 U ^H coauoeoce
«,a aoiftre eo oii le mois de jQing^
^ tiftfi crqift ^ofiio^a la (aiote i^^ois & quaol
\jX redefcroit fi Yieooeot U TUaio do
\ t^Pays fi y femmeot orge ^ aotre Ue
^& fi le recueUleot eo Man. Ne ceU
•Je; teore oe porte aotre ble , & la oa
iskfdoi gntot pactie du floo c^et v\
«f^mer £ eft |)amkte,
^ niDtm^ fft aoe bde Cit^ & riche a?
t^fort & ooble & fi eft eodidie & ea«
^fofc^ de tveoto.deox giaos toort
«^fon & inMites fims les aotres doot il
^^y a tant qoe Je Q'eo fid k oombre»
«^fi eft feroiee de deox peres de mora
%iS^ ^ ^ 4( dHlOSp^d foS^bieQ
3T»
mmmemmmmmmmmmBateBimtmmmmmmammfsamamsBBamm
M* SfCtiS»
,,pav^& devant Damiete emmi le flaa
,»a une moat gtande tonr & liaate ^
•»forte encontre la toar aa Sodan Ajx
»,pi^ de cde toar ift ane grant chaeqe
„de fer & 8*envet droit parmi le flwi
•,a la toar aa Sodan poar ce qae les
ftnes ne paiirent venir ne aller fe par
),fon congie non. Car la entrent lcs
„nes cbargi^ de toas biens qai yieo-
9,nent de Venife & d'AntiQcbf 8c de
t^Grecce & &t Cbypre^ & des aatr^
,»viUes des pors' de Mer. Et de cde
t,entree eft le Soodans Sires qoi Rojs
9,eft de Babilonne ft fi en recoit lcs
•,rente& Cele Cit6 Dmiete eft chief
Sc def de toates les aotres Cit^s &
de toote la terre A^^ypte & de B(h
^^hihume Bc d^Alixandrc^ De Damip«
•»te jofqa^a mons de Sinay a troia
••joomees. En ce mons eft li corpp
•»Sdnte Ka^erine Li Sarrafin tien«
,inent cel leo a grant amear & les mpl^
•»nes qai y babitent Dt^Damiete |af-
••qa'a Tanis fi a ans jomee par terre.
tpTbani fi eft feor un bras du Nfl;
oune partie du Nil cluet devant Dom
Z 4 ^tmiete.
9f
f»
V
^mUte^ Siy a trois jomm jttfqiui «)e
^*Cit<^ ^or le flon fi a nofi la Qouvele
^'BabUona J^ileqpes n Ven a Dl^
^^Qiiete vQrs Qriont ^ Aliiapdre yera
/'OQcidont a par le NU de BabiloQe
^ jufqo*a one aotie Cit^ fort qoi a 9Q9
^Qpayrea U tierce part done Ueqi ; la
. ^^folQit el^e li Sjeges Rojmos » 9l palea
''principau3L Qjiaire eft one Cit^ ep-
. ''clofc; dun feql miir noydement ^t
''cQ ccle QU abitent Goj ^ Crtftiens ^
'^Sarraitns et chascone maniere do
^'gens oreot )e Die^ en qqoi il croieQt
''{ek>nc leor IM^ Eotoor cele Cit^. a
"moot de hons pootoiers pres d*ilec ff^
^^corcex a arbres q^i portept le banjc
/Til arhres foqt wffi hai^t conune "^
^i<nea de trois ans i I9 fiieille tSt aoffi
^lee comme une berbc qoe len appjs
''le cerfucilL Cil arbres foot meor en
^la &i do mois de M^y« Adcmc fisnt lcn
'*l^ ^corces des «rbres. Si en dp^
'*gautent |{roflbs gootes fi les recQit
!pen en vcffiais dc voirre % a doot giet
^leq en cc^ veifiaox avec ces goutea
^^fieote de Qouloii i jul^u^^o chief de
Stfi
^ml an fbnt ces goates pnres & n^*
^tes & defes & toutes efpurgi^es fors
^de leur lie & en ce rorto? a une foo«
^ine dont cU arbre font arouf(^ , qe
^ne puent eftre arouf^ de nu) autre
^^faue ne en nul lieu ne croift K b^*.
Wnes fors icl A cele fontalne folo\t
"^otre Danie laver les drapiaux fojn
^cheir fils quant elle ien foi en Egypte
'^r Herode , a eele fontamc porteqt
^h Sarrsfin mout ^tit enneur & vieq»
^ent dl dn Paft diascun an fe laverit
^Je hi fontaine. En Q^tre Q a im ar^
%re quon apelte paumier qui porte^
/dates. Noftre Dame Saint^ Mar^
Nolt avoir de ce firuit & li arbres ^-t^
^(Gi fii branche devant H a fes picis^
^& hi gtorieufe Dame prift de ce ihrif^^
^puis fe redreca li arbres voiaqt^
'^mains ^rrafins que ilec eftolent A^
"^dont eoperent H Sarraziiis cet arbr^
^Bc kndemain le ttx>uverent tout re^
^dred^ & tout entier. Moot ont puH^ ^
.^iennor^ cet arbre ft font encore,
* Vons deves iavoir que to^ois BabikK
^m fPAt La premier» fl eft finir uii
Z 5 "4w
i€%
\^
''flaa qa*9ppdle C^lar. Heqoes regna
"Nabugodoaofor. La iecoude Babi»
^lone ii eft ea Egypte. L^ r^goa
^Pharaon. Et ces deox Babilonnea
^Jfont deftniites & defertes. La troi*
'^ii^meBabilone fi t& cele dont )e Toas
^parlai tvant Pe la neuve Bahilone
^^jufqiLia Alexandre fi a trois journees
"par terre & iix par yaae. Alexandre
^fi eft one riche Cit^ & noble &nioalt
"eft embelie de mefons & de gens*
"£t fi eft aa roi de Babilone. Le Nfl
^G, ne vient mie pris mes auques ea
^fus. Em milieu de ce port fi a une
^grant tour & fort Uleques port vie-
''nent les nes & ar rivent En cele toor
"met len feu pour les Mariniers , car
^la terre d^Egypte eft mout baflfe. En
^'cele Cit^ n*a point d^yaue douce fors
''pottr citeme & conduit En cde
''Cit^ « mout Eglifes & Creftiens, &
''fi y eft PEglife Saint Mart levangeHfte
''& la Qu il fouiii martire. Bt fi eft
''li lieues de fa fepouture. Ilec emUe-
'^ent li Venidens la fepoutmre t tous It
^iors« Uec estent h palnarcbe de Jfe-
'^rafiucm
J^5
^(alein ^ Iachie$ qiie poifr & ftoes &
'^ele maniere de leae ja moifonae I^ea
''chascoQ aa de« la fefte Saint Atartia
^ufqu^ Mars 8^ tax» les frait$L eafe-
^meot Les cbieure^ 8c les brebia y
"faooaeat deux fois eo laa. '^
HaA^aus ftagmaiitQflii noAnim. Reliqua,^
i\ux m Edidone latiiui BoDgai^fu exftant,
^c dcfunt
Sequitur, condniiata ferie tinearv«|^ quafii
ad praccedentia pertl^eret , fragmentum duan
iTum paginaruiQ , c^uoa fia inpipit ^
"Ceft rpc|)o6tioa dtt livre au fik A-
^gap. Idl fils Agap fu fiiiciea ^ & filo^
'^fopbes & autaat foaae li mos de phi-t
"^lofophe comme aimere de (cieace. U
^ibt le cors des eftoiles & des plaae^
^ par Aftroaomie & dis ea telle ma^
^iere qui oaquet Ura ceft livre Dieu
'^ora que je traveillai & eftudiai &i
"^^^tmi de tout moa pooit &&
Exhibet FrapdiAiQnsm d^ everfiene Regn)
Sarrac^nQrum.
Codicem daudit Index chronolpgicui ab ok
^ qpndito adannun^Chriii laay. Implol^
folia XIV. five pagi^ias 2g.
**Ann4«
''Ann^ 144. apr^ J. C Telefonu fii
'*Apoftoiies(Pape) qui commanda t
'^chanter les MeQes au Noel & que U
'*Clercs Jeunaflcnt de cbar par Vll $em
'teaines deTant Pasques.
'*733. Ci mourut Charles Marcianx
'^qui eftoit Priace des Fran^ois qoe
^int Eufteres yit en Enfer en cor$ &
"en am^ porce.que fl avoit donn^ les
''difimes la gent laie. Apres loi fiircnt
''fi fils Pcipin & Charles.
S48. tfCi vieQdroiit Qmois «a Nor*
^mandia
Ultli|u lliiea (ic habet^
1297. ''Cy fu Ro)» Loys qui eftoifc
«imoult Cn&ni qi)i orot (^ Saiitf Loys.
tli^folt Co4ex membnuu ^J'
Roberti Ahmhi Hiftaria Hier^fi>kh xui
mitana.
Eic hQC Codioe ecUta k Boijgtrflf ia Gefill
Dci pcr Francoi.
: kn6tot RobcMus ConciUa C^tf^va^ecift $^
iKjfiiiffc tradit,
Codcx
l< f
.ifmm> . A SeaA
U). fbL Codet membxaH. oUm ClaBdii Faudiet JTfF;
Hiftoire, de la Gvetre Sainte^ traduH
du Latin d$ GkiUaume Jrcffevesqui
di lyr.
bic Codex praeter 2% Libcos ladne editosT
ikicier Gefta Dei pef Frahtos , Coiitinuad6nein
exhibet ad librum ufque 26, A narradcyiiem
produoit ad annum 1224. Claudius Faiiche*
tus qui hunc codicem olim pofEdebat, no«
tavit jam ad margiilem, condnuadonent eant
ex Jacobi de Vitriaco hiftorla Hi^refo|ynii«
tana tranfcriptam efle» Mutilus cft prsrteret.
- ▼ariis.lodfh
V
tia* foL Ccdex membran. otim Bon^arfiii Xlltn
H0i)ires des Guerfes Saintes en Pales^
nei finetitttl^.
Bdc opus idem cum praecedend dfe com«
perimus. Dividitur in Ubros , eodem fere
OfcUne quD Gnildmi Tyrii edido latina mm
ter Bon^u^i Gefta Dei per Francos», Inidis
fihgulorum librorum pfdnniirx tunt pidturi!.
Mutilus eft codex ; defmit libi^ XXII. otr«
ca tempora' obitAs Henrid VL In^peratoris &
Kichardi L Angl. Regis nempe 1 197 <* 1 199.
M. Codex membraki» Xltt^
Objidio Hierofoymd i Frmii eH BaU
drici Ubn$ 3. & 4, (91»' in GeJHt
Hrttitcorum editut tfi) fragmentum.
^* — 'w
I J^ijhk SueffioftUm Eptfcapi exbortato^
ria adjideks d^Oa xtiii. &d. Mai/
Eptjiola Ludovici Reg. Francia de Bt^
peditime in terfojH 51 dota Acrofk
JUt
Hdiv Cbdex memteuL x)lim Bdhg^ufik Xlih
ii}^kberii Carnotenfis G^ ^a^tco^
rum Hierufalm cum armis peregri^
nantiuitk
■
ft. .Gauterii AntiocbeHa Betku
(tttrmnque i BongaHio edkwn Sr Gt^ Fram
coirum Tomo I. )
Ad finem Gatitti^ leguhttir hect
itExplidDfit Antiochena bella ada k
tiRotgerio Pniiclpe Antiocheno belio
nquod Fuldidrius futMra in liDJus vo-
Hluminis exordio defcripfit : LibirJjii
^^RaiMundi de Agiks adjtSks juit , u!t
i^onmis toHtingentia unitis eot aherim
^Juppkrentur eloquio. ^ (im, infcriptio k
Verb» illis Hbtr 0i BmttttmiU non extat iii
tdkiy Boi^pdiii
CifuttMf
i^7
2hm. m Situlk
Svquitut
|. Raitmndi de Agiks t£iJiori(h
Hlc edam inter Gefta 0ei pef Fransos a
Bonga^fio editus extat.
458' 4^0. Codex membraiiaceus , olim Petd Oaiiielis» X7I&
Gniberti Abbatis mmaflerii SanSaMa^
ria Novigenti biftoria qua dicitur ^
Dei Gefta per FraMosi
Hoi: Codice tiAis eft Bongarfius ^ edito opere
Inter Scriptores Bellorum in Palseftina ; vei
Gefta Dei per Ffancos. Amifruih cft fotium
primuih noftri Cociicis, cum parte pnefifu
doniSi
340. 4to. Codex membtanaCeus ) olitii BofigatfiL XttU
Hifloire des Guerres Saintes des Cres^
tieas en Pakftine depuis la nwrt de
Godejroi de BouiBonjufques d la cef^,
fion de Jerufalem par le Rqy Jea»
de Brienne; & aU Doiage de tEnu
peteur Fredefic IL fon gendre en
Terre Sainke * ouUfeftt courofmef^
eH t22S.
I)eeft titulus libri , quem fic expreflimtts > ut
de optre fimul conibtret
In fifie hstQ adfcripta Iq^uatDr :
. ^Cefte Cotat de la Ttrre ^oi^ fttef
,-Jlt fcdmt 1e Treforier Bernari de Saiit
^tPierri 3e Cvrbie tH fetuxtmacio^
Hoc Ccxlice, qul CW£n taitAiti hk^ deim
tlc Ben^rfius iifus fuit ; hinc eaim ^xoerp»
Bt integrum locuih,^ <Ie eledione Patnarchas>
tAs Hierofolvnutani , & cettamihe ditcr Goi?^ '
lelmum Archi^ifcepum Tyrium & Hera»
^ tliunl Architpiicopum Cielareeni^ih , ^ual
Vide in Praefatbne Bongarfii ad Gefta Fram
torum. Nos Vero locum integrum ex no»
Arb Codlce hic ihferdnduih operft pretruin
ttuximiA: pa^.2^
i.Or.vM dirons d^Ambwhe ipA ifl pri<»
ufbn eftoit qui fift le malice paY qaoi
^ ^sU Fninqois alertot en Coaftantiaoble
^,qi ati tens le kojr Mefel h &it Maii
»,iih^oi^ qe jjt vos dit de iOi vos dirai
,»de denx Clers qui efi la lerre de Ihe-
»»rb(iiletti eftotent a cel tejns donc f ail
i^eftoit ArctT6squ6 dt Sur ^ li autres
^ ^«Arceviesques i^e ikfpari tun dift Ce>
^>laire Flielipe , ains eft Ce&ire (hr la
^>tner. Li Arcevesques de Sut ot Aoti
^tGuilauaie^ , & fo nts Qi Ut^rui^i^
•^he lavoit t(L e& Creftentl^ juelioif
HClers dc lui« A cel tens li Arceves^
I«f
Hqoes de Cefiire avQtt nom fferacks .
«»& fii nes d*Aayergne & poote Clers
»,ala ea h terre et biaus Clert eftoit Sc
ttpor (a biaute Pen ama la mere le Roy
»»& a le fift Arcefesqaes de Ce&ire.
»»11 aTint aa tems de ces deox Qlers
»»qe U Patriarches de Ihenifiilem mo-
»»rot » dooc mt li Rois fl manda les
»» Arcevesqoes de la terre quil veniflent
>»en Iherufidem a reslecions del ^
•»trian:he & il fi fisrent Qjuint li
^Arcevesque & li fivesqne furent ai^
»fembl^ en Iherulalem fi vint Arce-
» vesque de Sur as Canoines del fe-
^pulcre a cui lesledions dd Patriarche
^eftoient a fiure » fi lor dift en capi-
»»tre » 8c cri merci» Seignor» je ai
»»trov4 enSaipture queEracle conquift
^la Sainte Crois en Perfe Sa porta en
»»lheruialem es qe Erades la giteroit
»»fors de Iheruialem & a fon tens fer-
»»oit perdue» pcjr vos pri por Deu que
^vos nele nomes mie en ^ecdons
9»a eftre Patriarce car fe vqs le nomes
i^lachics bien de voir que li Roys li
^prendra a mal ft ert |a tcrjre perdue
4 1 »»sil
* «•
sil es Patriarches; Mais por Deu no-
mes deux autres qi hos deux & fo-
mes & fe vos voles ue les trotes ea
ceft pais nos' vos afideroDs bioa a
mettre confeil de prudome aquere en
99
99
99
,,France a eftre Patriarches. Li Ca-
9,noine ne firent mie ce qe li Arce-
99'
9,1
vesques de Sur lor atoit dit ^Erack
FArcevesqae de Cefiiire qil qe le no*
ttmenaffent & il le nomeoerent & 6
t^nbmenerent PArcevesque^ Guilmime
9,de Sur porce nomenerent h* Canotne
9,del Sepuicre 1'Arcevesque Herade
t,qc * JHere lc Roy Ten avoicQt pri^
„L'eslecion eftoit tele en la^ Xerre
•,d'outremer de Patriarchcs & djAfte-
vesques & dEvesqaes & d'Abes qujl
en nomment deux & prefenbent* le
Roys & liRoys en prent un^^oii litpce-
fente la matinee il le doit prendre de-
dans vefpres fonans, & fe onU pr^
fente a vefpre !e demain JI le pceut
^apr^ cbant. — EtliRois priftfira^
de porce que fii Mere ren avpit
proi6 — par tele maniere fii tracles
Patriarches de Iherufalem ; quanc il
* Ubiquc legldir f# pro qme. 9>fu
99
99
t9
99
91
99
99
99
J9
mmimtmt
^^fu Pattlaf cbes fi manda Ids Atcev^
>,qQes & les fivesquesdela Terre qtl
k^fifleik obedience & il fi fiftrent tuit
t|,fors foule^nent PArcevesques de<Svr
^,ainB apela a Rome &* propte perfbn^
^, ne & que bien nioftreroit que Dev
>,eftoit & Pitriarche ne doit eftre»
,»Qpant li Ateevesques dc Sur ot feit
^fon apel fi a tir^ £oti ore & pafl^^ h
^smer , fi s'en ala a Rottie fi fu li A-
^poftres lUs de (a venue & tt porta
>,grant honor & il et li Cardenal ne
^kOnques n'atoit on oi parler de CJero
'>,qui vent a Rome, qui If Apofloiles
>,honoraft tant ne li Cardinal cufn il
»,fiftrent lui & fi avint un )ot qe ii
t, Apoftrc ftt canter Mefflfe & fift reves^
)»tir }et CafdMaus & Im fervtr a Pjeiu*
wftd & tant i avoit jai fidt vers PApos-
»)toiIe Sc vers les Cardotiaux qt sil leuft
^sVefcB tant qe ii Patriarces fuft venu
>»a Rorae qil euft efft^ defpoi^. Or vos
^diraji corament ii fn mors> ains qe
ft>li Patnarches foft qe li Arcev^ssques
»de Sur eftoit at^: a Rome fi foit bien
Hq» dl Vitoit tant qiietrovaft a Ro-
' •' Aa a V >inid
,»iiie qa faoit iSj^/^ a. Donc dUk
^ vnmta^ffdm b qilalaft zpzh & fi
J^ropoifisaaftt & cU fi fift & enfi fii
tyinon. Apr^ tla M Patriartlrts a Ro-
„iM & ^ ^ ^ voiit & st9 retour-
^ iricre Ihero&letD. Or tos dind
^lTame del Patriarche Eraele ide Ihem-
;.^fiJem • qoaBt il fti reveaua de Romc
^fi aaia k femme a vaiJiercbier ^ qoi
^,maDoit a Naples a douze lioes de
' .y^ihemialem V & il k mandoit foo*
.^Teot & cele i idoit & 4i doimoit «(«
V ^ii^ de fon avoir por eAre bien -^-^
.^^ne dinun% gcdres qoe fes bstroQsf^
^fa mors. Apret li Patriarches ie l^
' tffift veoir en Iheroftlem 8c It chata f
t>bonne maifim de {Mlare 8c fim Ferc
^Sc & Mere qelle a^it 8c la tenoit
y»tottte a ym del fiede aiflfi cun^ti
c^Jmn S fiiit & femme « ibra taqt qdc
^ .,^f ttU0fo/t mie h avec loi. (^fttit tip
tsidoit
'f.
c. gf cf , lege gf 6mt{ fg^tmt ct.
*. Mirttmr^ Jliaitlamt
t. fiib^ar^^ foBXQirir .£ Itii/acheea.
(. qMim hmm^lpi^ h. nc daneuroit fa^
f* . •>
•.aldfe « nn a^ondtier. eOe eftolt aufl
. ■ «aooMe dt lidiet dm oini nne Enpe-
4.ri9 00 tine jRoine & fes ferjani de-
w^t U; qant afenoit c^ofe qaocnne»
•.jpBoa la vcnoient qi ne la coooiQient
„& demandoient.qi cele Dame eOoit
^JB QQipM l*ea £ut de Dame oon rea
•.coniMnt Cilt qi la conoifoient di-
; «foient «^c. ce eftoit laPatrwchcfe la
«.femme le Patiriardie, ele avoit a nom
r»Pasm inBMfen S^ fi «voit enjao.del
.,.PatnarcIw« dont tl avint une §bia
>»qnant ip.^ OQ U Roys eftoit Sc U
^pJ^tti^^e^ ft U Baron de la Te^re
'•BRPr.^nlieil pKendrede eombattre- aa
.i^a^tuxf^pt^ de luec ^ eftoit donc
. MKQt Qir^ aucune £>i8 dicele oft co-
xt»n^^^l|l ,i furont & qi avint j kixine
.•.un &»,<> ij^ OB a ^jt 2 Gonfisil ft:
,>,fif}i0. ^ P^triaroliet. doneaimoi
4>1?<:^ loi«8 car je voa aporte faqfiet
. ,.noTeles . Patqne de Riifm ^oSttt a
',.femme a nne be)le fiUe^ Loi» f«
. •.vergognalePatriarcbea&fidiflLlaia
••toi ipx;
.«, jp(^4l« a li. «n fbL
Aa t CirM
■ Vt*
m. M Sn
Oiol fine>l.,h)^jua operk nil^ witor mm
' gefta fimt iiiter Joannem Bn^nnenrem , "Re.
- ,.gm Hlettlfblynannn , & Friderlciini 11. Im.
peTatoreni OenBanlGunt ', ({ui v fofii]ijain fijia
Joannis nupferat , coeglt cum , ut Jtua ia
^' Keenum HlerofhlYmarum ribl cederet. BeL
)um poilea Intitaoce Pontlfice &q^tio IX.
4 I in Itklia «dverfus FrideriFun IL ()ui ttmc ia
Fatzftinq erat , motum , dup e Socoro Joaiu
neBricnnenfi., apud iiiftoricOs nimtur. Sed
aoitcr , dilBdiiun doviefiicum quoddam or< *
tum Intcr cos nanat , quod tn variia Cliro>
nidi, <(u» evolvl, iton repert, SIc vero
'- - nftftw;
' •.Q.u
•*me
>*qua
.,»11
..fid
■' ..per
„010
..&<
■'•«(>«
»11 <{
r- iMt
'■' ,;* i
„ton
M&r ^ vjtlagnnkanior eatreletiu
Mperor&leror fu mpnlt doteas; fieit-
Mtca el cors lemperor & fift a amare
«aiieniece le roy ^l 'eftoit vehue ie
.,la terre dotttte oier avec fa finen la
^.dcspiiceUft fi miAr tote s^ amor & it
„4iBftte «n hai:
JKxxtoA, enUpl?ce4etare,
^Qlwit U Snipetet ai «e« aonda fi
„11 Y manch n«i wfaft ft ttrre & qil
„li tewlia Uyoit cfK, U «»« <Je Fnoo;
■ „li «Toit leflie «»w b «erre dootre
),mer , U roi» <M« V Uvoir ne U rea-
^.dinlt ani«i m»&terre TtMderoit
„il qnant de teire de fi desMil honie
'Sftuftut £pgm«ntiiin ' WOB <|ood alibi «w*^
foiniui, iitb C<idi«e IQ?. de Sutu. SmcauK
' Tun^ Jt Tetri^ S, tfipi, tli« T«rbi« iiidptt ;
„fipe« Innaeei» vot iavoir lei ti> &!
HltlCOftninea <t f« contr^ « U for-
J77
mCC ft ti ligttage Jii&dlrff & dos aoltrei
Orda tamen hio direifiu ; Scriptura pnrte-
fcaCodicifnoftri cft nitidiAiiiu ; tociim oeo:^
nobis ediciooe dignum Tidetur.
35. fol, Codex chartac, fXT.
Cromques d^outre mer depuis h Coit^
quefte de Jerufylem par G<nkfr<ig de
Bti0on,
A priiRt PirlfHanQnm «xpedltiQDe an. 109«,
.. ufque ad anaum 127$, <H)ntiituatum Jjm*.
Implet foRa 4^). trel-paglnas 966. Oedt
foliam primiuti; dtulut auteo^ pnemioitUF
fequena ;
^Cy comniedcebt les hiftoires de U
. tthidi a teinp« de
^»Gafl k difttottti
'.Mprei! lEmperear
(*Er« cs per&ns ,
'm& o e (tcon<}ii%
„Tent fai? les Creftienc
SiUgw^) cxan^ )io9 opiw «x Gnilcbni Ty^
'rii niftoria, orientali , qus ffEpius ladne pro<
oUt , cQi|q>i(atQm efle^cQttpcn ; qiM t>nmt
ab anno itg), in ^o Tyrim dell^it , jn
Hoftro ^ic^ addita limt , cu^ fint autorii
Aa { iie&ioi.
»7«
n«{cio. Mtilt> habct de r^ua gcftit ip Tariu
' EorDpx paidbDs ; fpeciininig gmil lildmum
Caput exhibco- Credo, hoc ppSBidem e(Ie
cuni eo , quod lecenritam efi Oualopi Bi-
-' bliodi. TnirtQenfis Toio. 3.'pas- 48l. lob
Mom.^Sti- K.
ExcerpCom ex Codice V,<
Of parU de la Mort du Soudan de Ba^
■ bylone, & comTtmtt Sire GuiBatarie
'• de Rou^iBon vinten Acre , puk par-
le ejftre autres cbofes de la rtMrt du
■ ■'■^Baj -de Navarrt t & oomment- le
■' R^ de France vittt a Lyon fitr le
■•.. Batne devantJe Co^eik , pow paT-
Ur au Fape.
•>et gaigna qtie cheuaulz qne antres
** jUnienie.' ' i,bcftes
179 .
2him. ^';
„bcftes pius dc tirois ccht riiafe ,'et*Ie
- „Roy fe retraift es montaignes avec les
„gens d^armes quil a*oit et les gcns
„qui eftbient affis eif Hermdne c^ills
' f,qui eurent loifir fe recueillireht fen
„mer, ct graftt partie des' marchants
►••et dautres gens qui eftoient efchB^
„pes des Sarrazins i et fen ^loient par
#,mer, mais ils cKurent e& malns de
;,Cor£iirts desrobeurs tt vint eh Acre
tfdeparleRoy deFnmce Sirc Gtfilla-
f f nie de RoufliUon , ct amena , jcqnt
, f,hpmmcs «ch^ual^ caft ^^SivoYr: 40.
, t5^eualiers et 60} fergma a dmi^lf
f,ct 400. arbalcfticrs' a piet awcdes*
ffPWf, dp Peglifc, et morut a Tfiple
ffFrcre. Julien ' ^e Iprdre dc la triQ|t^
^ f,qui ayoit efte Seigneur de Seette^^
fi|ficrcf du templc et inorut le roy^d^r-
99t^n Dan JoLwm ct fii ftit xpy
^/^d^Arragon et contc de Barfeloffne.h
»fils Dam Pierre fbn ainin^ fil? ', , et
^JOqn Jaunne huti9 Blz de Maion^ez
\' ffCt Sire dc MantpelUeri leRoy dc
. f>Chyppreapr^ la.^iort dc fon fou-
. ftfingermamprinceyjntaXrijilean^
f»'
ffr
I . III. 1.1 - ■ nii i
H. tea<
„gr»pt compaignlt et bellB de geni
.„daraie8 pour cqal^er et aidier Teo-
t,fent le ^l dn pnoce (jai efloit mear
„de >ge; n»i> lemque de FortoaTc
,,qai eftoit yeaas aiont , et avoit ja
. Mpriiu la cure de lenfiint par lo^oi
.„dc la princene la nwre dastourba le
. „ro7 que il ne pei^t acompUr M popr
, „qap7 il eftoit venue et popr ce fe
,„part7 dc Tiiple et feq viat «« Acrb
■ „frere Gai
„da temple
„<fc Lyon '
„St Midd
^Sarra^inai
„paigne «t
'■ ^grant qqa
' ^,tt«8 gem
-^>,tihevesqiz(
.Vredn B03
..deCaftelii
„lienvailll
..etforeot
„par lei (
■ .,hor8 da p
..gon . ' et -descbriiirent )p R07 dArra-
.,goa.
„gOi), & prindrent moiilt de prifoit
>nie« & tnereat moult de gens &
„prindrent diafteanlz & ttlles , la Ai
„prin» le commnideur du teoi(iie , ft
«plorenK antreitaac de religion Com.
„me du Bede, & dantre people gfant
„qoantite, aprez railambla k Roy
^d-Arragon gtan» gens d-armei, A de*.
...conflft les Sartazin», & recouni»
..giaprparde des chafteauli & de b
,,terre qnil aooit petdne, & fii deU-
„vrcz le commandeur du teniple d'4r-
„ragon & plnfeuri antres qni aooient
„elle prirn dcnant; en celleiiifoo miic
„Tng conten» a Ttiflii entre le» che.
„nalier!& lei ' ■ ■
„ce qne les 1
,,toat le poDo
„de lantre pri
„de desplaliin
„gneun de la
„Pierre,&dc
•■loi', ftpour
„ple maintent
„me dl qui ei
„PerJim ft 0
MVcsque
yUesque de Torteufe qoi le prince &
i.tout le. £tit de Triple cn £1 nuin
Mnuiatenoic les clieuaUers de la tcrre
Mpir quoy fourdy grant hayae & grant
'pdote entre Ces deux Euesquec qui fii
tjtachie & commeDcenieQt de la gtant
.,>guerre qui fu puis eotre leLprince ^
yle templc; . dont moult de nuulz via-
iirent comme 1 -es, & le
i^Seigneur de '6 qoil iift
>,paix i levesqu m* Uttiait
„da temple en isque de
•,Triple eftoit i pfeschut
.»,en la haine d le pour>
i,chas de leucsq e dont la
. Mguetre en forca , & moult.de ^eos en
.,,furent doumagiez & deftruis. En
,,iceUui temps Sire Amiuiry de Mont-
,,fort filz du contQ Symon de. M«nt>
»,fpn par qul mut la guerre (PADgle-
,,tecre mepoit unc fienne fuet^ G119-
„les.poutia nuuier au prin(;e4s Goa-
ttles , 8c fprtuue de mer le mena en la
'uterre de Monfeigpenr £dooard Roy
„d'AngIetcrre. qui.eftoit leur coulia
„germain $c pouc celle caufe. & p)u-
Hfeura
?8^
Jfum.
^' SktHi,
.,feuw adtres fourdt gaerrc entre le
«princ» dcGuales & le Ror d'Angley^
oterre. .
f ^l/Sf""" J"" in Regnts Navarne Sk Caftli
roK nafrata» res in Regnis Navarne Sk Caftl-
li« "gcftas , & difcorjCas cum Rcge GaUhe
.fu; contiouat autor. . .
,Gregoire Pape le X fu natif de Phi-
.fence en Lombafdic j geritilhomme
,eftoit:& de-lignage de Contes & a-
,toit aom Maiftfc TbetJz , chan<?ine
,eftoit de Ljm fiir ie Roshe . & ar-
.chedjracre db Liege bori homme &
,de bonne vie , grans conteni aubit
.eu a fon eaesque da Liegc , pour ce
.proprement quil ne menoit pas bon-
»ne vie, ne ne fe contcnoit commc
.prelat II feftoit partfs auffi comme
par conritonx de leuesquc . & eftoit
alez cn lalainte terre pom^^lcrina-ii
ge, & eftoit en Apre aujint il fat e«-
Jeaxparijuojra fiimblabien quecel-
,Ie 61edion furfans bcarat^ 8c fnt eirieii
par commune ▼oulente des Cardi-
naulz le jour dela fcfte St GiUc pre,
mier j6uf de Septembrc: '
•X
* ^
•' ' •<. .
9%
Frcre
w*
.il aooit UilSe la fiunte Cetie, &{i6ur
,.ce qoil liaoft bien , que a rie pSr-
„ioit pu > Romme B MMHOoompIit
„I(m proporement comme <t Kroic
„oiiltre les moiu. ne ae porroic fi
„bien auoic conreii des Hap oe 2es
.iptiacet de> tecres ne fignutplence
. ;. ;-.;..de
«8f
**de ptelu, oftlOttila il fim &it& (ea
"ali a Lyons & la iSiukhh CoDciU»
"geaeral , ea celle laiibn lni TfndreDi
**gra'Ds tneflaiges d'Aleniaigne lefqndi
**Iui itrent litiolr qae 1« £ut d*Alcmai-
' **gne aioic milement & prgpremeotle
**6iit de leglife par fiiDlte de Roy , '11
**Iear donoa coDgie desHre. ceulz^fen
**aIereDt ea Alenialgne , et fat eshit
**par cOotmaae Touleate raoul ftoaifal
**a Roy 'd*Alemaigne et a Empemir »
" **et fa coaferme de pat le Pape et
**coDroDDe a Roy a Aix h chapetle:
**Aprez la mort du Conte Richart de
■ •*Corm»!ille' frere du Roy dAnglcterre
**qui «aottefke Roy d^Alemaigne, le
**Rpf Phelippe dc France vint a Lyoas
**auaDt-,lt conc
**ment aa Pape
**dt f^eHiJe qu«
^tenue giand e
**le concille jgt
**& quatre ceni
*'Jaartne le Ro;
**efpCTanfe de
. **pe fl comme Ga aDcefTeura aubient
B b "cfte.
_5«^
Mm. H.
^efte > «ai» fl fiWy & fift sMiilt gnn^^
-^offi» fidoii fi>ii poooir 90 fecoon de
. Vk Sakite terrc A xe condUc? fk fi*e«
Vtt GmBam de Bia^eu malBxt da
: ^cnple qni: eftoit en h terre doatlbre
: ^mer ii coaime YOQt auez aj defTos
. . ^'qoaot il fa fidt mailtre « la forent
^meOaiges. de Roys, de Docs> de
^Princeti t de grans Barons i & de Pre«
'ias^t tfA ny peurent aier eo pioprea
nfeffaigcs dc
?^|>arial^£^ lcmperenr (ks GnaiSc
^de ieor . patriarche & jorercnt* m 1a«
W de leot Seigneor deifare oheUlane
le|^ & de
^croire tous ies artides de k iby &
^commeRomme le commande , & ire-
•geh^hircnt les articles de la fojr dbot
^il^eftoicnt en doobte eflce Tnd?, A:
J^;lifi
99.
ri
^& abfolzde la fentence oailzBDoiene
^'longuement demoor^ » la £iitet les
menTajge^ de la Sainte terre gui ^qioolt
bieh propoferent le poure eftat ou la
Sainte terre efloit , & fans failli? le
coqicille auoit efle afTainble j>iopre^
- - ' - ^mciit
* m »,
88r
-tfin«> X. Jteitfr.
^mdifr-poitt te & mvAt Mett tdfteat
^*hk kttx betbogae fb le P&pe eoft ves-
^CQ b fiit ordoiuiie <|aele di^dit des
^^egiiCb de cbreftiefice fbft pir VL aite
^^att fecottis de la Saintetdrre ,^'4ue
^^dbscun Ghr^en doanaft <^$cutt
*an ^ denier de Ui mannoie qui cbu»
^roit en la terre ^ & rawit pottr !e fe-
. ^^conri de iaSatnte terre» & qoil euft
^eai^asc^nt egUfe yne iMdie avec
^^trois de6 qoi fiilTent garddts pat
^^trsis pteudoa» m let deaitn M- ^
^^te tm b. iSirent cbndeoipneiK les
.^v&ntre • & fii ddFeotb Htr paioe de
' **^cdiamMitaenwnt qnc nul o^daft ^or
^mardhaOder encerredeSfttratios» a
> ^V concflle Ifiireitt condeanpttees &
^^ilnloes toates les pootc* rdigions
. ^qoi aooiettt efte Cbntroimers ^ efta.
^Uies puis le ConeiHe du Latratt par
^di^.quil± pei^ent deniOttr«r 4eo la
^fdig^n. .
hiam huk «zderpto aanotadoh^s fu1]r}iin<.
gerelubetc
JL !e d2. Mat momt Baudbcdar.
. . . ■f ...... ^, , :
: OWsan tft hift»aa R^tm Oricntis ; & va.
B fc », rianun
•
piopter «iituKt pofterii reUqoit ue qo"™
Tide Hiftotre des Huns . Lib. XXI. paf ■ if'-
..isi. Expediti8ittArmeiB»n.S»«n^
^w
Codice mmtnr, gc b ClniiT. 0« OaigRet
X'C. pig. 149, ddoripa extat:
uEn I27f. fiil»n£t une Kmi<le is.
FiJ.ftl
- ^b t»
}>«
dicc oQcurfi^ Cwnco , cui t»*«J«<^ J^
' fkam (Us Ubmns \ qtiaiairtcm adlfiSom^
Orienlal^ fiyeBdOt $u^ p^rtui^t,>m.
SiciJe,
UEnmim cks Clkrm9Vf 4t l»Tem
(^Quiremets
Jam fopta in FrftfWene oWhr^
cc AwiMff aio«Tb opem ctfem Wftorit^ «?
profaioa dcfignatri fcHta^
j .*•
ikLtroprktii ^ iibffiem fderres^
Orifntali cxcfrp^oiQ > >i nofti^ CotUce an«
s*t ^^
Ikjmttim Jt k Tart Saiiae:r-& ie
! tB0 des Sari^.
. Idem. qiKKlfijpi!4.ulC<x)ice J07. de&ritfuia
;. eft.' . :
CompUdyae de JerufaJem cotOre ia Cottr,
. de Ro»e; eh verf de Jmit SfUabeij
fragmeta ittm Foettie eti vers de 10.
■: ^^Babes qai irajte ^ime Otterre at'
; tre les Juffs gf ks Samtfiiis , vers
Atttiocbe.
Bb4
fO,faL Codcx aunfcritiuesti otinfittngaifiL >.■
Scri{in(n inajurcuU, & oitid^. .
Hugank de S. Maria , fioriatet^
CanfAii Mwacbi^ daroniconi.^
oio j. Scnptoium hiAariie Francix pag-MTi
& ante a M. Frchcro in Corpore Hiftorico..
rum Francja , dcinde a P«tro LambedQ 'BSb).
.. 'ViQdoboneoliG Commentar. Libro 2. cap. 8<
m
K
vel Ton^ »li pag. Xni Sediii dno.nille .
opus tribumit Ivoni Carnotenfi , quamvis
I.ambedus Id Huganis cfle fufpicatus cft.
filelius Andr. Do Cheine , nec dubitavit vf-
, ro autori vtndicarc. Nofter Codex omne do-
' biwn toUiC , &c enim infit :
"etbi pfeoelleiiciffimfrPateF &Domine
^' t&o hamUHatla mex opurcula trans-
^nutto. Ut fi quid HA videris Inde-
.**ceni & ittaittDin Itma pnidMtie tiie
''corrigas & exornes. & qaod tibi ph-
"civt cortobores & GoqBrmes. Arma
"meaadverfbs ociaafunt hec opos-
"cula que nunc vides. Nam malo
^'ftodio Tacare qnam in ocra & cor-
^'pore ficot pecos inntfle Titam exige-
"re. &C.
Foft aliquoC Uneas FrKfado fic definit :
"Laboriofam tamen eft Pater honefttC
"Gme toe int^ritatit adjediontt hiuc
'*adhibere voluminl , fed &adus1ab6-
^ii^ pfCciQtlior >aarp eft.
Bb ( Qjiod
« -. ^WHTiWMW
tJpoS Inicluni cnm nnc pnccedeiiltt Qbtx lu*
pme cohiETet
- Ordo nofai Codlcb hlo eftt ~
Uber tirlmnt a Kina AITjt. Rcge fericm h).
jtoricam deducit Dfqoc ad tmpora CAO&An.
tinl Magnl ; & foUa Itnplct priou 29^
lAbfT. SaptaiQ» % fo). 39. fA ini,-909timat
hiftoiicain namtionem ufquc ad tempon
Carolt M. & m in Oriente geftds flife' "de.
fcritiiti prsofue «a Qu« fiib.CnnftaiUiiy ft
Irene,
Ubcr }. cu) ticnhu tamen non piiauiliftur ,
. ferlem Uillocia; Fianconitn deducat ab ckp-
dio 1'iojs ufque ad annum ChriJli iMStf. &
Guitelm) I. Anglonim Regts ex genCe JSU*
mannorum expcdidoiiei* vinM; 1 nfq«P ad
]foliuitt IJQ.
Taoden
Tandem fiibjiin^um^ eft PreWarium qi^bd^
dain Hlftoxiae Francotum ^ quod 4 foliis abm
' ^Wtm* & Codici fiticm imponit.
Oput novnnoji aggreilus videtur Hngo y ah
*' imtiDpag.6^ &liiftQriam.praecipueRe8^
- Francorum fcripMfc. C«temme»ceiptai»%
?ia Jnfra fDbjeOa , quai & to^^ operi» ra«
^ , deBKmft^.Qnt^ OU^i^wum ^ aobis^
Ihigmentom ilhid de liodQvici CaroH VL filio,
c quodJP, IsMnbedus ex Codice YindobQn^
fdldit r M aoftro Cotdic^ etiam exftajccs^
tr T'
S^, 4to. Cod^3c mcmbjran, XHt
Hugonis Fhriof&ffis gpm bifloricMnh
VoiV PaoU Piaconi hifh^riam Longobardctfi^
^Q tjtulus lcgk^r ;
''Iqd^tfe Wm UaDtim Ecclcfiaftic» »
^geiioiiimq; EQmaoorDiii atque Frask
''conim coa^dbeofiis beeidter a Hvk
'^ne de Sanaa Maria • aimo milleG.
"^ma centefimo nono dk kiGaniatiQne
''DominL
)^qidtui> EidftDla ImtGdft ad Adchm Gomi^
. ¥i&m Bl^tienlsDm ; Mcldunenfiym i & Canw -
, tenfiiun,
^ ''Domin^ fUQ Adel^ VenerabiH Coml^
iflT^ Hugo SaoOi Benediai Fiofiaceo-
• alinDDtuit inaatne fislicitatis decui;
•Digiium
*> \
»«
■!Nec opliKHie IKOilinitb yUtai petf-
■«Mcatiit VencnblUt Coinitfaii >b la-
"-dqujt hiftoriologii velat apis a 4tf ec*
■ibBDrikDi nwl ooWgent «^«etMt
"-(Jho hoc inqtnDi volDmine omiifiltli
''-&omaiiorDa laipeiUQnw^Ptieftf*
"lom nomin tcI aOa ToUtLTcOitivtV
"^q; Tiri'Catholici in loci*^'(wfebaf-
"riaii poH Apolhdat' regendas fiA*.
"pernnt .Ecdefias in<llsnL GnTet
.'^ooqDe peiAeiitioiMa imqrikt qiitt
j "ptj-
Jf7
j,prjiaitiva pro i|iq Sahratore peftxiUt
»»E(CClefia peroravi & jOcuddiffidUif
jtconfeilbmiii flores qaoa in pace prbu»
'»,tu|it nominavi» pptimornm pretetea
j^Viroruni Gallorum fcilicet 3c cete^*
gjtmn gentiuni memorabileir aduf^ a
* ,^]ter(?)a mundi ettte «/gr«^ orf obittim
^Jtnperaioris KaroU Mc^ni Tobii 4e«
,»caotavl Dampnandas etiam hereti*
tjcorutta blafpiiemias & quomodo «is
obfifti debeat declaraid. Erumpnis
quoque Judaidjpopuli quas pro fnis
impfetatibus paffi (unt & quibus pro«
ivpagantibus Cnriflianifmus per orbtfoi
t,difFufus fcribere procuravL ' !Sedt^
t,C0iii^iadiofiiiir & honeftum v«dumta
,^xk. jlliteratis principibna quibut ta
^M^nitQm fpretui eft Ibd vobis mett^
,»t<^-da^cayi» ne nominit veftri mottU«-
,«meQtum uUa valeat unquam vetuft»-
t»te€prr{impi^ qu^ pofterorum mew
j^modQ iblet iniuiicarL Apicem pre^
,»term Cdfitudiias veiir» fi quis fcire*
»»defiderat, Guillelaii fiimofiffimi dsx^
fsfijf NormaQdorum & Regis AngkK
fjam lyte vot efle cofiito&at , illiut
>fVide-
>9
9»
)»!
4.ao
teaacre ainiciic luicu
to Codkt N°. «o. Hago FlotlKMifi" '
de Karolo Magno.
„tono httc fuot nomioa Metropoleo-
„rom qasB fub ejo» didione manebwit
„Roina, Raveona, Mediolaoom , Fo-
..rojnliom, Tradoi", Colania, Ma-
■401.
^rbat Xtd pneclpilelloihaa].
"'^,;..£k Godioe zog. jdetn Hogo de Kuol*''
, ' ■ ' MagnOii ■ ' "
M^necipae tadsen xdes iOicrto ubkuh-
^que^intdto rcgno fpo Tttaftate o6U
. jjla^fai compeht Poatificibus & patH-
y.bu^ ad<|U(Hualcurain peninebant-ut
k^ertaiirarentur ioipecaviC adhibeas^U'.
y,r6m pSr It^tw at imperata per^ce-
.^CQtur. Unde multa fub e}us Inij^e-
^.rioruM rebariia Imo a fuodameiitis
^.a^ftcala Monalteria » fed pirfectpue
„l«c ^ Monafteripcii S*» Wiiliberti,
k>^M)Hk ^t Floreotii , Moa. Karol&i >
mMoiL Concas, Mon. S. Max^tii.
^I^tQa. Meaatae., MoaMagni Io.pi,
taMon. Mufciacum, Mon. S. Savinf .
.^iMoa Noviliacum', Mon. S. Tlieod-
-fridi, Moa. S. Pafceiimi &&■ *t.
■ ■ " ■ ■ cc' '■'-■ ■ ".;*
•4Qt
«;|e cetea.pbrinii p/ukm vdttti qnU
..buwiam lychnit lotam decocatitr A-
MqukaiuB Tf^um. Quae omnis ipfe
MpiilBmas imfcmtor Karolus Magnns
„au[t & argcoti ponderibui gemma-
„ruroqqe pretioiamm exoraaTft mo-
«^edbuS) ampliffimis etiam bom}rO>at
(,ditarit & infuper quod ell,pretiofiiu
nlandJOifnie Reliqgiarum (^ociniis
^lnfigdivit Forro hxc funt nomtna
„Metropoleorqm qus fab ejo» ditione
;,»manebsnt, Roma. RaTeiuia , Me^o*
aJanum , Focpm Julii . Gradus , Colo-
Mnia , Magonciacus , Juvanum , Saltz-
•■burg , Treveris, Senonis, VefoDtium,
i.Lugdunum, fiituris, Turonit, 8ur-
ndegala &c.
Notari dcbet
burg , quat hic
"Caroli Magni ,
pinii .edidk , id
terea wrervav
nis noftri dc (
hanli opcie A
£x Hugonis Flariacanrit hiftoria Franco-
nim, Num- 90. Pofl, obiCumRodul^
RceisFrandx,.quetp jn ivinnpii 9J0
collocat avtor;
"La.
L.
• ^
19
%y
40S
. H. Sitmli.
Xndotnricm YerofiUiis Katoli (Siin-
^'piids) minoris regnaYit anois vigihti
^'& novenL Porro regni hujus anno
^'primo Rochilfus Jurenfis & Cisalpin^
^^GaltiQ Rex obiit» cui filius ejus Con*
radus in Regno fucceffit Tertio de-
'^nique Regni fiii anno R^x Ludouvi«
^ctts Laudunum Ingreditur &' arcem
^^vam nuper ibi a Herberto Comite
^^conftrudam obfidet multisque machi*
*'pi8 murq fufibflTo dcifrttit Quinto
^quoque Regni LudouTid anno e»a
^^Tramrenefifts regnum Lotharienfe a
*|Lodouvico fiifcepit & Heurico fra-
^tri fuo illud commifit Septimo vero
'^regni ftji anno rex Ludouvicus fir-
matfs fibi Aquitanis Laudunum rcver-
|'t!tnr & inde Othoni regis Henrici
*-fiKo ft jratri obviam proficiifcitur &
^Gcrbergam ejus fororem ducit uxo-
*^fem. Poft ha^ rebdhverunt Fran-
corum Piroceres contra Ludouvicum
regeta, fiiper omnes autem Hugo
Magnus , qui coaftus eorum impro-
l^itate nuncios Henrico Transrenenfi
**Regi mittit , mandans in colloquio
Cc 9 '^qu^dara
n
404
IteMi . K SepJL
' "quQdam cum eo ^elle conferre pac«
^tumqoe amidtiarutn ftabile firmare.
''Quibus Rez refpondit fe nullo modo
^ad hoc fedus ineundum adquiefcere ^
^nifi GuiUelmi Ducis'' adipulatione.
''His Ludouvicus per internuncios au*
^ditis ilico Ducem aggreditur adver«
^fum Francorum conatum auxilium
'^petituriK. Quem dux honorifice uC
"regem decet exdpiens , fpopondit fe
' "per omnia juvamen ei prsbiturum fo*
"^e. Infuper in regalibus epuUs dli-
' ^quandiu jocundum tempus pariter
■^cxegerunt Premiflb quoque Tetge-
"rio milite ad Regem Henricum iUi
''ambo cum magno exercitu e vefHgio
''expedite poft eum proficifcuntur ad
''colloquium additis.etiam pro eodem
"negotio Hugone Magno & Herbetto
"Principibus Francorum. Itaque ac-
''celerato itinere fuper MoC^.^vifmi
''loco qui Feufedm vocatur ambo re^
''ges conveniunt » Heorici Gf, uiia par-
"te fluminis Ludouvici ex alteni parte
"e regione exercitu tabernacuh %ea-
"^te. Inttr quos Guiiielmus tam fide^
40f
'*liflimus qoam pjtideiitiffimus cofifUia
'*Btilta & honefta didaos amicitiarom
^tetK>rem prout difpofuit ambo reges
"inter fe i^crameiitis confirmayemiit
^Abbtnc Ludovicus cum fuis iter con-» '
^f ertens Franciam repctit & maximas '
"de rebus ftrenue geftis.duci gradas'
"egit Regredienti tgitur a cplloquio
^Regi legatus fupervenit & ex Gerber-
^ga uxore fua illi natqm filium nnn-
"ciavit; qui nimio exHilaratus gaudio
''Guilielmum ducem exorat continiio
•*at ex ftqro fonte fufcipiehs illum pr(h
^prio nomine vocaret eum Lothmm^
"Cuju^ verbis dux gratulanti afieiSu
'"obteiliperans Landunum proficifdtiir
''poi^uiata fiK^is expletums &c.
Et panllo infra, eadem pagina:
''Sub eodem . tempor^ pnefatus dqx
?GuiUelmQt Gemeticum Ce^qobium
''^ohCtfnxit » & duodecim Monachos
\umr Abbate (hd ^Qfuit & fe inibi Mo*
''nachum fieri voto bbligavit» votis^;
^iatisfiiceret , nifi idem Abbas ejus ani-
^mofitati obftitiflTet eo qaod fiiius ejus
''Ricardus adhuc puemlus eflpt verens
Cc 3 "M
4ertf
'^fie propter ilUiis imbeciUitateni qoo.
''mndam inimicorom moHmine tar->
^^baretur, Venimptamen cacuUim &
''flnniniam iU> iUo extorqoed$ fecom
^apportavitt qtiit in fcrihio repofoit
^^^ daTim ejos «rgenteam cingulQ
?*ftio appendit
Htc & quae dcmde nazrtt autor de obhn
^iiiUeIimI)Qcis Nonmmnonim t qui perfidia
. Amulfi Flandnae Comitis interfedus ^ , ma^
\ c^ ffnam partem in GmUelmi GeoMfticcfAfis hi^
'itoria Normannonmi r rincipum , quam CamlK
^ deonft inter Script»rea Ai^licos edidlt, l^
fimtur, Cosevus fere fuit Hugonis noftri
Guillelmus Gemedcenfis ; tamen podus BVh^
)f»nem sdteriu$ compilatcnm erewmo&t
: Cur autem longius immoretor hiftoriit Noti.
mnnonim Frindpnm noa cft qnodt nsiteris >
in opere nempe , quod Gmldmi Nocoanni
fiUae > Adebe , Stc(>hani Blefenfi^ Comids uxo«
fi digabat^
• ■«
:t79% fbl' Codex chartac, oBm Boi^jarfii, Xfl*
TlbeebfUdi F^gber Smptom rerum
jHuvearicorum^ nmpe^ Mggiftri
Jobgnnu de Tbur^z Cbnmicm
Hungarorutn. Epijhla JUagifiri
JiQgerii in miferabik Carmen fyper-
i^ru&iQue regni Hmgari^ per
Tar^
4bt
dontimm /obmtmCefibenieii^
~ Ecckfiit Epijcopum.
r fiancilfeob;' Pegh« cm!ip3"tii»«in- tjjis
« edicun lubet Bibliotheca noftra , cum ic9-
nibuspidjs, foHni 4to. DceA cum ultima
■ pagir\a nota anSl & Typogta^- Ciwlo cfl*
EcUttebCra Veattun 1488'
,."",;■ JL . ..'■•'
^.491 Co^eKdHMaceu», f^. .^ ^^
.^:I)eruatpcionfbia,ia»^0'libri:&,itner
fddonc,-
'CroniconMfiitKim-JaCobi.dt ^^Sr
. ^^^ in Capita qidaqiae divifbjn;
: -fiEiitMbtiDyqumainTitJak&;^
'"' tcxm, Argoittarati r^^r 4«». \
■ Habet Codex noftcr mufta ; qd» dtavit S«hit
tenfe.' V. Ki N!uiVdaAem> dC' mDrtC HSftrioi Lu>
«nborf^ ImjpsfatfoiSi tch^o nficaci EUis in .
Ittn«te Romano anrifi i jn- Ordb in CoAu "■
;. '-ce^oflro «ibI^s 1
. tinuin» narratioi
dke , continet be
tc^^gici cam C
£td diverfo ordini
cun Specimen hic
Cc 4 »»^
^un^
tiipnis Scrulteriaiue.J
,k,ri<<>rt eteten in en)(*ett wnme^r
i,t)wi sajttrtenbetg wiinlx tiei<5l6ettete*
i,teanaent ime v« a^ Iw «iite Jjeg
i,empfi«gent itt tt«&u»ftetH «njpw»
i>im» m h» «tot flemttwt XmU m
„ime eltt jeooft ^ieWMf l&ote ftd&en «m
wfTnett S)ienf fce« C^ «nte ^tiejit ^
i,2X»t8tt iwteiSV itt Me tio««ent9l^
,-,ftete <mi9tt W(^tett We 3me «uftelit*
i,tettt fiSfWifcet meitttettt m&ben
4,emffmt etete, |e hd^ &^
^if^Ht uott ImHew ttrt^ ttnfien ^
^i,fii wolm>*ten^ ^tttflet <w)WN»1f.
- Namtur dekide pug^ pt^ Jlil#«fi^(i«,,
- quam edido Schilteriana ip-aiuwm i^JZx
. noftar ▼«» Cadci fai annum i J77. colfceat^
; C«iitmuato ordii^ foluitnr hic ^cu\iis :
i,S)et gto^e ftied jm6(i*ettt ^ew Mnt
«^tttw Mnt fun>erli<^ett j^pAWpt^en
40»
Vidc edldnnit laadata: pag, H.1- Evidfns
eft , noftri Codicis fericm reftc fe habere ;
i}uiim iaEdldonc laudate inMrrupta fit
Scriptura Codicis videtur aevo autoris proxi<
tof , quem vo^g, aiunt ad tnmum ij.Qtf. uf'
, c|t(e hifloriain pcrduxifTc
73tf. 4So^ IJbei ItaHcus , hop litolo :
H^rm deBe grandi
cutieirifatte a tem
pewaa, Caiabrittt e
il popok cbe ctiofT,
d^Ue gran cofe ope
in bro e^iOo e^
deJmente da Scipiot
iitano t in teafo c
fro diHa PoTfda ^
Cc
410
Xitm. L, Sta
iUingrfig»9i tjtterwt BebiOtPerofda
t Softt Martmo in Pimonte
mA^ illnftri S^dotI , il Signor 6h'
^tVamd deGaleri, ^ Govemitore ilf
i,Vidtdinaj ed llSigaor Bvak deSaki,
Mgia Poddta dillrano, Signori mici
^ifemper obrerTandiffiml
Chiavema i59f.
Hoc opus nunquain fiiit cditmn. Autoi rct
gsftas , quibus Ipfe ocuiatus teflis adfuit ,
narrat; dcfinit in ann* i:f6o. Fluni doice-
bit Epiftol? fequenB , quara ex ColIcdHone
EpiAolarum Guil Fabritii Hildani defcripfi.
' mus. Vide qiiK de Sctpione Lcntolo dMbi
iiuic in Lexico liift. Helvetico ClarifT. Leu.
jneminit autdt operisaScipioneLcntuloe^
' ti, hoctitnlo:
Ml^ttera ad u
r^defcriye U p
^»nella Valle
«un certo fci
uvino mand(
j„&C.&C I(
. Hdjus Qpufculi argutncntum totum.,, an for*
fitan ip(a vcrba contincantur tibro 4. Opcris
hiftorici quodnebisdefcrikittir, qntnH Mlod
non fit ad oxisul , ignofiunus, Sic tajnea
I^er ill« 4tU5 iocipit :
,.Dopo
4if
Jfkm^ Zk^ SiMi*
„Dopo Pefffr lilcccflfc totte queftexofc .
^,4nt(mo Pf^^inot Commeiidator che
,,chiamano de S. Atitonio (fe FofTano, <
^ihaom pia pieno di borria e d'ambi*
,»tione t cbe di dottrina o pieta , ven*
9»ne in Angro|^e» mandato dal Duc^
»,per moikare com^ei^dicea a quei delle
9,valli i loro o^rori. Percioche avendo
„piu volte qi|ei delle valii proteftato •
^^ch^eflfendo loro dimoftrato per h pa* .
,«rola di Dio, cbe fbflero in errore, fi
^&rrebbeno emendati ; fu mandatb
9,coftai per £u:e un tel efetto, eflTendo
«^tenuto per haomo molto intendente
9,deUe lettere e particolarmente della
t,Theologia, benche veramente fappia
aflTai puoco e dell' jma e dell* altnu
La onde quale ben fiiceflre quello, per
9,che era venuto , fara aflQu a propofito
9, vederlo , e percio aggiungero qui hi
femplice e vera narratione, di quanta
fi^ e diflfe in quella difputa , che heb»
be con Miniftri , a)la quale non folo
mi trovai prefente , ma ancora , do*
^,vendo parlarfl in vulgare Italiano »
laacciochc U popolo, che a gran mok
„titu«
4^* V
I.. J^'. SimB.
^.tkttdiDe qni eniprebfite , istenddfe,
„mi (^ <^>o U canoQ di pulue , «Cf
„fjtndo gU altri FraDCcH
'«^Sdpio LeDtalos
^quondain hujtis
,;Parens ) qu! oV.
Mpopulb Valdenf
,;lere anoain uft;
«itiqtritates omne
,;reperire potiiit,
..tollegit , & ital
.,pfit , ftd inter
,,edidit ManuH
..grande , apud 1
„lum altquoties
,>,iprum fxpiflime
,;4odis admoufti
4'J
),niln illum inpDbUcan mittat^ pro>
.,miGt qoidem, fe idkdxatita, cum
„Tero ex italica in liognim latinam ii-
,,briim illum traosferre veilet, & eoii-
..tinuis occupatianibus in arte fua a
..llboreiltodiliraausciret, nuoquam
i,illum manum adtiibuilTe, ex iamilia'
„ribu8 & amicia fais aiiquoties inteU
lilexl .... Utinam ad tuas manus per*
„Tenire tuaqui
„prodite poiTe
„ra labor Ecc
Momnibusque
,,fimus — : Eg
ugnaridum, b
„Iogia6 Pro£ c
„dibU8 Dti. D
„duse[l) freqi
„licltuse(re ve
„unicum ell, pereat, donec Deua ali-
„qaem fufcitet,qui illud tenebris eruat,
„&inpublicummittat. ReliquitDn.
i,Lentulas iilium Cxlarem Lentulain ,
„optimxprofeifid fpci juveoem viriim,
„qui nuncLutetis degit, & ftudio po-
■.Utica operam dat , illum cum pp-
,,mum
'4X4
^^tniini ad oot Kereifiii fiiBrit» fedtd^
^^quoqne admonebo, at in meniorhun
|r"r^ii
«^avif ac patria* fed inprimis
i.Reip. d^riftiMii^ laborem konoce taS-
dpiat "" Ben» 27. Noy. 1^19-
VidelFabn Hild. ^. T.L pig.4. &«. ititec
MSS. Bibl. Bcm.^'». ^.
241. 4to. Codex membnti. XFL
Le Maire*
le troifieme Lhre des lHkfirsHm ie
France orientaOe & occidentaBe » in^
tituU & dedie d tbonneur in^nortet
, de, Tresbauite & Tres cbrefiienne ^
Sacrie Princejfe Madame Ame par
f la grace de Dieu deux fois Reiue de
France Ducbejfe bereditaire deBre^
taigne^
In fine libri haec leguntUT i
siAccompli en la Citc de Nantes en
>,Deccmbre 1512.
t,Va mon livre & &i tant que dc
Troic fin^
t»lt grandeur monte zux deubc par
haute deftinee
t,leMaire»
. hixst tktxxtk ft nkhiia. operis hiftorici Joh«
le Maire dc Belges, ^uod Lugduni prodiic
1 ^ ^ 9, fol. Autor originem Francorum a Tro*
jahis dedocere conacur. Deinde brevicer hi^
ftofiam Regum ad Carolum Magnum ufque
deducit
Nocatu digna eft in Iimine codicis noftri Ta-
- bufe Twfta, qtiaRe|[inam Annam, folio fe-
dentem, cum infignibusReginaeJuHonis^ ex-
hibet in camera, vei cubicuk». Adfunt puel«>
lae aliquot , vel familiares R.egin9e , tefticu il-
lius «vi indutse. Autor libri ftac ad januam
cubiculi , veftitu clerkali , prseced^ice G^
nio , qui librum Regina^ cradit
^8« f(^j(^Co|^e}t,chart olim AnceUi , deinde Bongarfi^ X7V
Qontinec Folia loo. feu paginas '200.
* te voyage de Jem Mandeville.
De hoc aucore vide Bibliogtaphos » praecipue
Alb. Fabritii Bibl medii cevi. Eduum fuic
w boc Itinerarium variis vicibus , praedpue Iin«
* gu^j^rmanica ^ in. Colledione cui citulus :
. , A \ * • , . • % •
Hic Codex integrum exhibec Mandevillei rri^
nerarium, quod in Codice 12^ memorando
infira , icem in Codice 2go murilum eft. Mo^
nendum eft in laudem aucoris ^ quod quaoi*
vis fabellis plurimis & narfarionibus pQCten*
Cofisfcateac, quibus fanse mends ledtor lideni
dare nequeat, multa tamen referat memoria
digna; mulca quai Geographiam & Hiftoriam
Rcgio*
*:b
itt
u sm
Regiofium Orienfis ifTuftrarrt. ' miqrorflo
ttiaiA dccarrtm ea', c[uie pm ii^iiit^tu^lu^
;. tnta, ir .KcaititKtbus IctiiennB S^apteub^
bot^zQiat^.funt. tdautem hoti MandeViITei>
tantUm aecidlt - Fra^ttrf^kutWAei.ltcin
San^, -qunfditaa Dof^d^ijbtiB^^eAiiM-
' tain, &an[t^SalTatprii^ cQi^(fi^tain^nunct
Chr^anorutn rocordta & onuiuboaonim fl^
lcrum mgle amjfl^ in iina|s jnfideittfitt
ccflUre hiB«.- Hq«t«Br; d^jude ^,i}t Xcrne
ifli ' recitpczandfE fortitcr vircS impen3aiit,
his veiba ufes , qwe' nobii 'Mximc pb-
teittt ' ■ : ■ : ,.-■ B E. v ■
wJMaiJ silUaitbit ft tioAi-i^SiSiifPire
Mde MandeTiUe -Chevalier ja foit qotf
,ijc ne fuifr.dignes, n^ & nQprc; d'^tw
k,gleterre. deU viile dc Mm* qui
• * -Mpafffl
4ir
■rRegions * diverfes Iste, «k ay p»fl3
SpM Tunjni» & Armenle la petite «f
"h gfant , par Tattar» , par Petfe, pat
"Siri«,.p«r4rabe, par Eglpte la hault»
»* h BaiTa. mt Libie, par Cald^e,
,»J«t.pM
% 9ia)M
'^maiiua
.''«effe» p
••ilhrerfa
.'Ma.yt
."dsfifeca)
"fiwc 4«
*%Mat q
"leiMi».
"4e Tifite
•«. SB. »»«11« 14". kie pw ■n™„')?».
rcripfit MBaauenflt , qui tnor m fiac CodicU
Mriigitut, aU raite anniu nss legitur.
4<t
Jf^UH^
""& ki fiiiiiCs lieiix qoi h^etitov foat
"& leur defifem une partie det £ho*
^its & ()uel chemm fls poorroiit tenirf
''car }f y «y mfttates i6t$ ptflc Avclie^
"vaochie Avecqoes aiiincet bomie»
'^compaignies Dieu gracet, ft fidcbi^
''que f eufle ce Livf e eo iad& inis p*ar
''plas brief voiis devifer maii pqurce
"que plofieurs aitendeot mieulx jRo*
"^ms qoe latio , Tay je mis ^n ^&an^
%ois , & poorce que dsascon reoteo^
'^de $ que kt Seigoeurs AClievaliert
**& )es aoUres noblet hommes qui ne
'^fcavenc point de iaciii oo peo» & qul
^'oo( efte ooltre Mer (aichenc & eoten-
'^deot fe jc dis voir (viay} oo oon , &
*'le je ecre en di&nt poor noa foolre-
'"aant oo aokr^ent» qoils le poiflfent
"adrecer 4^ amender » car chofe de
"long tems paflR^ per la veoe toome
^'en obly & memoirc de k>au>ie ne
'^peot mie tout teoir & comprendre»
Ha^tnus pne&fiio. Galliee li:ripfifle Mande*
vlileum hon mirabuntur , qui fciont, illo afV^o
vulgarem fuifle eam iinguam apud Anglot,
|c io.Adis pttblids (catcipoe iilii.vcdflfe
Godtx
|»5.A1 OttderinembiaiL <An ftmnarfiC, ■. -. ■ xiF
. Kkidif&me fei^tnu «ft hi« Csdex, »»o ft
. pianTiG omatuh Connnet vcrGoilem galli-
«am Itinerunt rarionim , quonim dtnlos dtii-
«cntCT defcrfpio* exhtbere, &paiiCa de hoc
^> ««dtce dtfiknM (vu cft. Ords mtsta ope.
lum iitc;
I. /r «witff de Mafc Pot dt f^emfit.
SK^dc IJDc htntrariina prodlit , latlhe , gaiU
uce, .gsmmacc GsUice nnper piodlk Ha-
' „ te Com. aiwo i^js. 4to. quam verraraem
■d And. MuUeri Greiffenhagii latinam adoi-
«teun -fiiMft compiirimM. Wula tamen ia
, '/, ^oS^jCodicc ^^n^endimits , ab "ii^» di-
♦eria. . fnefttiodperis fichabet:
Pr*fatia.
*Vegion4da
- Srefttrog'^
■' **qu!font eft
■ '^& de Perfe
' "& de mainti
■ ^'fflenbftrel
Vdre dei tj
*& Dobles c
"ponrcc qui
"fl ya chofes qne 0 oe vit pas mais U
'''MtMidy d'oii»nes certaiu par rericd.
Dd a „Et
91
4*P
Nmm. j£,
„£t ponr oe mettrooi nous les chofes
«jveues pQur veoes & les eDteodQes
t^pour entendues» a ce qoe boitre h-
vre ibtt vraye & verltable &1I8 nuUe
menfonge. £t chascnto qui ce Uvre
^yOlrraott tira le doje croke poiir ce
-»,que touceo font chofiss veritaUcs.
nCtr je .vott8^&i&: afliyQir que poisqQe
i»noftf e Sire deanx ift Adam le {Iremier
»»Pe£e ne fu onques' homme de nuUe
^jgenecation qui tant fcent ne cercfaat
»^der diveries parties du monde com-
trme cellui Meffire Marc Pol en fot
£t pour ct penfa qte ce feroitgraoc
maufe & ce ne feift mettre isn efcripC
91
»9
j »»£e q^eil avoit veu & oypai^ vericep
' ,iA.ce que rautre gent qui ne iont vea
^ »,ne oy le facheot par ceft Uvre» &
iifi vous dis que U deoioitfa Jice^
,,voir en ces diverfes pardes biea
XXVL ans. r Lec|Eiel livre puis de-
mpurant. en la prifoo de Genes M
renraife par Meffire R^fcd Pyfaxn qm
,»en celle anciene prifon eftoit au tems
j^qu^il coaroit de €rift.Atil .QdtiV
^^«P- . Cap.
»•
4»» ■
Cammmt It! dmx Frms fi piirtii^mt
de Conjtantimblt pour tncerchier du
mohde.
„11 fa Toirt qu<
„duia fii Empei
„ce fiixMUO
f.fire Niclokns
„Muc eftoit &
,,reffNtcolius e
j^eftoieot en la
>.al^ de Veuife
^noble & fage ■
..(iuH.bille. 1
„eulx & il&sren
..poar gajgnier
^tfieurs ioyaux i
^ftantiaoble &
..Soldi^e.
Cap..». ■■
Gmtmitt lei deux Treres fe ptrtirtitt
- 'de Solda^e. ' ■ ,
UQfunt ilt fiuent Tcnns en Soldajv fi
..penAceM ■& kit fembia <lalet ptai
D d } „avant
44«
ma M
MaTeccjan le Seigncur uiAg^ra » SSSm*
.,cH DQC guerce cotre Barca & AJtm 1»
i.Scignean de« TVtw; de LcTaat A
wfarent oft (fuQe part & dautre. $Iait
';.fen la fin f^ de«Qon$t B«rc« 1« Sd-i
„gneur det Tartars de Poiieitfjk Utoit.
Mnirent mouk de gcnfe d^ae''pert-&
i.daultre. ^qoe podr h^iCbn d»
- '^cfle gmefre 9ub nepoi^fC der pv
- „obeniid ^uil ii<»iq^ pris. ^fe C9
ifaperjl couroit |MH ce c^emia ob Jh
\.effofent venus fi que tvant povoift
' '„c|ssCQfftcbeTaac{i,iett^«tte{tt'&.^
».rctoanMr tnicn det qiM inx deux
wfrtres fembla dtler encore plus avaRC
„poi«qae Us ne poiroi«ot r«(ourner. Si
Mfe partireot de Barca & sen alerent cn
Mune CitiJ qni avdt a nom Oucata qui
t.eftoit la fin dn r^e dn Scigneor de
»iPonent Et de t>0Gata fe partirent
>,& paflerentle gi>ant flenre dc Tygi^
& alerent par uog defert qui eftoit
long XVII jorneea. lls ne trouvtw
>,rfnt ^Ues ne chaileaux fors feqlenient
%,que I^rters ayec teura^entes qui vi-
..voicnt de leun \xS^ qai pai0bient
itaiix diainpa.
Chap. },
|iant flt orent paffif ^\ defertfl
TindreAt t nne Qit^ ^ eft apelce
^ f f
9«
ProYmce aoffi a nom Bt^
t.eftoft Roy nng qui aroit nom J?(iriK>.
ft,La Cit6 eftoit te meillecim de tonte
^^Pttfe. ^t quaQt ih foreiit la iFeniit
^fi, tie porent pbs aler avant ne re-
.^ourner arriere fi que itt (^oure-
i^rent eq bdite Citd de Qocata trois
Pd 4 , •,an«.
wmmmmmmmmimmmmm
^^rentcQ cetteQt^ft vitU M|rffiigei de
^ 9,5(10^ le^eigQfinr de; Levaiit^ Jequd
; ^illoietit im grftntSeigiieuB<4^;taK]$ft
^Xariigff dft oMuidet: £tc)iiaitt:k$ Met
.^»fiiges: vireflt cer deux fttres «ftarent
^ tt^raiit nwirveilW ptior ioe ^M onqaes
.«iQiaii navi^ieiM^vQningAo^a^c^en «^
^Cbntreo/ Si^lififeoti^deiiKttecet
t ^Seigneonvfe ^ona now «GMtcsi croire
•,vous y :awQfb|p|t|tt pronit j& gf«pt
^thonneur dt ils reQ]^ndirent que ila
•^les orroient ' voulentiers de ce. Si
^Jeur disrent: k» Meffi|p» I^^Shnt
9 JCaan ne vit oncqqes nid iMitt &. a
^gcant defir den voir ascwf ifc^pourco
^fi Tous votdea veair |af<|iW8 a to^ijh
^ t(chi6 fans £iilie qoe alvooi van voo*
«^lentkKs ^ voua fera giane tKMmeor
j^^^ grant faien. & ponrres vtadr fiirep
^omnt avdc oous 6m nvA waBcmAn de
:^iQoUe nule gcnt
Chap. 4,
tiQnant les deux fr^res furmt appnu
iireUUc» poor aler avecqucs ksMedk-.
t.gC*
#4^
H- JkCMJil
.{gemfifenitafenii i hf ^ye avec les
- «* M/sl&gei & dievaucbierent- uiig %n
u„pi}tierper trotnoiitaQe & ipn Gr^e
^ »>mnitiqtis iic iufleat la.vemn on eftok
'^ ^igneor. £» chevaBciiant trou*
^ •/Tti«nt»oult de gnns narveillfs de
n^yntjkk tle chofes te8qttelle& noua
v',;i}e'x^nten>n8 pas oree pour ce que
: ^Mtffm Mm quf toutes ces diofes
ti^ auffi le voui conteniy en ced Uvre
" ^ep avaiut toai ipperteneQt.
. Chap. f.
s
^Qpaot ilt ^reirt Tent» au Grant Caan
r f^ ks^ jreceiit a grant hoqnear &.!epr
^jifift ttoult i^raiit fefle & ot owijlt
. s^g^m joye de leiir ve^ & leiirde*
>,matKk dc maintei chofesi Peemi^
::^ftiemait def Emperenrs &immi»B|it
^ib smaintiennent lemr Setgneurie &
^iilfKrxTarre eo ji^Ge & comment ils
ftvont 6n bataille &4q;)re8 lem^ d^nan*»
»fda des Roys & des Princcs & des
„anltres Barons, •
'-. r. l'^
' '.^ A
*• ^
Dd f Ch«p.
Chap. «.
«fPti^ teiir demanda du Pape & de tonti
;,1e feit de lEglife de Romme & de t6ute!^
' 9ftles cmiftumes des Latins & ces deux fre-
«,re8 lui eti dirent toute l^ verite de dlaa*
' «,eune chofe par foy bien & ordonnement
i& fagement comme fagcs hommes qpoih
^eftoyent car bien favoient h kngue X^*
^ „tarcflc,
Chap 7.
> sfC^ant le S^igoeur qoi CHkhjf Caan avmt;
^* ^nom Seigneur des Tartars de tout l^
tfmon4e & de tqutes les Provinoe^ & Re^
' 9^)gne$ & Regions de c^lle grandefime par*
t^tie du Siede qt entendu tout le &it 6^^
«Latin^ (1 comme les deux Freres lui a-
Mvomt conte (1 lui plot moult fi penfa en
-Mfoymesmes denvoier les en mcflage k
«fP^apoftoile fl leur pria dalcr en oefte mef-
•sttfngere avec ung de fes Barons-& ils ^i
) ^trdfpQiidirent quils Feroierit tout ibn oom-
t^mandement comipne a leur Seigneur &
«unaiida le Seigneur devant lui ung d^^fes
:: siBarom^ qui avoit nom Gqg^al ^ fi lui
,dift que il s^appareillaft , q^er U veult
,,que il voift avec les frercs a l^apoftolc.
^tCelui lui refpondy que il fcroit fon
^eamnuuwjcmwt 9, fon povotr. Aprcs ce
4«T '
JHm^ Jd. Znnh
,ile Seigneur fift &ircf fe$ cbartits en Ihn*
f^ue. tuequoiTe pour ^nToier au Piipe &
, Jfei^ li^lla ^ux de\iz Freresi h^ fon Ba«
«^roai, & l^ en ^iarg^ qe que il vouU
ii»& (jueJiUideyoAent direa rapqftole» iBc
»»r^cl;iiez que en la (^iartjre eftoit cantenu
^(1 cQmme yous orres. .11 iQandoit.di* ,
^l^np a rapoftole que il lui deuft mancUir
stjufques \ cent fages hommes de yol^e
^loy creftiene & que iU feuiTent de tous
t^les VII arsi & que hien feuiTent difputer
^U inon^r apertement %vj, Ydolatr^ &
:,,2(utrea converfations de gens p^r Jbrco
^de raifon oomment l^ Lqy dc Otifi eftoit
^ mdlleur & (pie toote^ les au^ foC-
„{ent mauraifes & (kufles. £t fe ils prou-
rvent oe , que it & tout fbn povoir deveiv
^roient homme cb ff j^ife. Encom leur
,^bfaiargea quQ ils lui deu£BetH; apporter
ide la Lampe qui mt fvs le fepukre iia«
^tpe Seigneur en Jeru&lem. £n telle tnn*
^siiier^ conime vons avet enMidu conte-
y^floit l^ MeflageriG que le Gnrn^ Sire
Mefiyakttt.a l^^qpoftole par fes trofs ftMa*
^get lerBsiran Tartar & les deixx frerei
nMei^m Marc Pol & Mefllre Mafeo BoL
»»Qom.ment le Grant Kaan leur ^onna \%t
ji,TuU« d^ ^ (<w (^ommwdement. '
Qiiie (cqintntiir , fett <nnvebAwnt.xmi edw
tione ciuta Ber^mnis Caft 4. jifqoc^ac) hxc
' vtrba : en wtu dufteau 4e iEmffremr. Hinc
- Codex nofter «b edl(b difert, iic nempt
^ nofter t Capite I.
»1
ts
Si chevauchierent tant par leurs Jour-
hees que ils vindrent k Lt^df en' Ehne-
nie \ editus fic ; au pont dune ville des
Armeniens appell^ Galza ) &. yous dy
que il$ demourerent a cheminer jufques
; »»a Diyas 3 ans & ce avint polrce que ils
s,ne porent pas toutei^ Fois chevunchier
\,pour le mauvais tems & noif & gtant
'^t^pluies quil &ifoit auctines fois & des
t,grans finmmtes que ils trouvoient quc
,»ils ne povoient paflcr,
' Chap. ^.
t,De Layas fe parttrent & vindrent en la
^^Ctte AAcire & joinftrent du mois d^Avril
''s^courant M CC LX. ans <k Crift & trou-
-^v^rent que le Pttpe eftoit mors qui avoit .
^a iiom Pape -^^^ Si sdertnc ti uiig f^ge
^Ctere qui eftoit Lqgat de^tout le R^ioe
^dEgypte. U eftoit hoiis de gmnt anto-
,,rit^'& avoit anom Ceah dePlaifaflce.
In his nofter plurimum ab edito diflertt <im
ncmpc fic habet :
Pe Gal^a ils fc rendirent a AnccmeyVBtk
dcN, S. 1272. au moia d'Avril', Etant
arriv<^
mmmmam
/
qtie te Ps^ Cbment IV. ^toit mort dc-
puis' peu -^. , II y avolt a . Ancone . un
Lrgat du Saint Siege^ nomflie Tlieobal*
dus pomte de Plaifaxice &c.
Male autor edidonk galHcae citatee Vrbeia
Auctmam Italix piro.clTicate Syrlsc quac galU*'
ce yfcTf . fioinine venk , pofuit A rimilitudi^
fie noiQinif enrori ridicolo occafio nata vide«
tur. Ucbs illa. Syrise neinpe Lacinis Auon ,
calUce Acre ^yOOi. De Theobaldb iUo vido
Hiftoire des ('apes Tpme jc* laHayc 17^ j.
ad ahnum 1271/ Re^fte etiam cuik n(^ro
Codice convenit Editio Italica Marci Pauli 4
Ranufio edita Venet i ^S?* fol. Idem tripot
N de Civitate A^c^lta p«Q Acmm exftat in yer-
fione ladna JMarci f auli ab Andr. MiiQer
Greiffebhaglo ^n. 16^ i. 4to, edita, qtiam tdi*
tionem translatqr g^Iiciis fecutiif 4ft ; ferva*
ta diviiione librprum & capitum.
9f
Ds lid disrent le meflage pottrquctt ^
^ient vent» & quanc leLe^t ot oj^ce
fi en ot moubgcatit merVeille & Iui fen«
t>Ia que c6 eftoit gnmt bien & grant hon^
heurs a toute ta creftiente. Si refpohdx
i^auxdeux Freres MedSiges ^Seigneurs voug
^y^ bien que Tapoliole eft mort & pour
,yce vous convindra il fouffirir jiifques a
^tant que {'^ape foit fais. Et quant il {em
«fait (1 poiures faire Voftre Mefl&ge. Ds
nvir^nt bien que le Xegat difoit veoir &
•.diftrent
480
J(^
i^que iU pcHirront bicft aler tCVmife poQr
, g^veoir lew <^L, Sl fe pardreilt dAcn
,j^{JL alereot a Ntgnaffmt & de N^oat-
^pont pagier^t tant que ils vindi^^nt cn
^ Venife. Si trouvft Meflire (licolo fit
^femme morte & lui eftoit demeure de fii
. ^emme ung fils de la;^ de XV aos lei-
; ^qud aVoU MtA Marc de qui oeft livr#
i^perle , lek deux {ireres demoOrer^ a
i^Venife deux ans toutes fi^ atteAdant
( i^que iPapea &ft eieus.
CSiap. ' 10.
. . iiC^tant les deux fines orent attendu tant
. jiComAie vous aves oy &; veoient que A<
: ipfioftob ne (e fiiMbit , fi disreM que ill
^^pourroient trop demoiirer pour retoumer
.^ ^^auQtlmtCaani^ Si fe ^«utirent de Ve-
^ ^tfe & menerent Mmrc & sen retoiime*
,- i^rent droit en Acre k trouvei^ent le dit
Ji.^itii parlereM aflSs a iui de oe fidt Sc
* iipriftrent congi^ a liii daler eti Jerulal^m
j^pour ayoir ^ luille de la Lampe (ki Se«
^mikre pour porcer avec eulx au (kwt
lyCaan , fi comme il leur ot oommand^
i,le L^^at teur donna congk^ Si fe par«
ijttrent d'Acrr & sen alereat en Jeru&letn
Jk #rtnMb 4uiUf i)t la JLampe d» Sepul*
<*■ . ».
■/»
4^1
^cce & s^en tdcotimeitiit ehcbre en Acre
^zu Legat & lui c^ftreiit que puifque A-
jypottcie tCi^ nouf voulons retoumer au
^Grant Sire car trop avons huy mais de-^
^itioure & avons afles attendu & le Legat
^leur dift : Depuis que voul Vouies re-
^tourner it me plaift bien. Si fift (aire fet
^letcres pour envoier au Grant Caan qui
^^tesmoignoient que les deux frereii eftoient
,»Wen Venus pour accomplir fa befoingnes
i^mais pource qtie Apoft^le ne jKyuroient
^aVoir 9 XLp Ltvoient peu £dre.
Chap. II.
^Quant les deur fireres orent les lettres
ydu L^gat ils fe partirent d'A<^re pour rc-
^toui^er au Grant Caan & sen vindrent
3)3 Layas. £t quant ils furent la vcnus
^ne demoura gueres que celoi devant dii
„Legat fu esleus a Pape en Acre & sapeU
^loit Pape Grogoire de Plaifance. De ct
),orent les deux fireres moult grant joyir
^& fur ee leuT vint a L^s de par 1e Le«
^gat qui Papes eftoit ung Meflage qui leur
i^dift de par lapoftole que ils ne deudent
j)plus avant aler & toumaflent a lui main-
)»tenant £t que vous diroieje. Le Roy
)»d£rnienie leur fift armcr une Galee au
^deux fireres Meflagin^ & lis ei^voia.en
i^Acse ao Fapc^
Chap.
i. . . • ^
i^Qytnt ils furent vetius etl Atfe ihOBtc
i^hoiinorablement G alerent devant le Pa«
i^pe & fe hurtiiUertnt moult vers luL Lei
^yPap^ (es leccut a modt gtant honneut
^Sc a moult grant fofte & moufe' gtmC
^joye & leur donn^ fa beneidoh. Apre^
Jietxt donna deux Freres Prefcheurs quc
i^ils det^ent aler bv^ eux au Gi^Shti
^pour foutnir la b^oinghe & iadS &ille
^iis eftoi^nt a ceilui temps les plus fages
^)Clers qui fbfllmt ^ Lun uvbit ^ nbm
-^FrdTB Nicok de Vifence & lautre fret^
pGmBmoHe de TrMe & leur t^na Ce^
^previlege8& feb aiatfi?eS de la M^::%^tit
3P^ il remsttidoitauS^euf) & quiM
^ils of^ c& reqeu que il de^itot & pris*
i^ttent Congie (hi Pape & fi Beneieoft k
i^sen pattirdnt tous ^tre enfamble dkcn^
fySc av^ euiitMarc le fits Meifir^ Nicdlo
^& senalerent a LaydS, & qiiant ils fii*
),rem; ta ventis adonc Bendoquodar ^<fu«
Vi,dan de Babiloite edtfa en Ehnem^ a tdut
Mgraift oft de San^zins & fifl: thoutt gr^s
»,dommage par les Contfees. £t futeni
»)Ces dis medkges en moult grant avenm*
),re deftre mors ou pris. Si que quatnfi
^les dcuJt Freres Prefcheuft virent ce, fi
iiortnt nldulc gifalit paour dal^ avant 8c
„diftr«nft
A ^Uftrei^et que itr he ^ilMiAl plvs der avant
j^Us doQetegjt ^Af^ffire Nictolr/JpMoffire
^]^ Fi^ |6^t9B les cl^i^
^eyileges i)^ jjs iX^ltrlt^feJpaftUEent
^e^jdlis &^^«eQ 2iwfAt aveo ie AfsdftifL iht
niSi^e miftce^t las deiucFVeres &Maro,fi
i^ta^vpye Qhevauchiecetit tmt & dyvdr &
j^d^te.par l6ur joiurn^que ils fu^M ve-
lilA^r^n X^rant Gaan qui eftob eitune
si^Cite adonc qm avpit a nom Cknulnfii
^4^qm.mo(itt eftoit riche ft gvant» & de 90
ai^qutf (ilft tr!oiiyetent A ^^ant & en re«
^^tourtigns ne vooren (iBirdfl!^ pasocjp nrau
. i^a pour CD^ que nous te yotis ^iiteisMis
>j^lf^«ljavant en notit Ime tout apetjte-
(;^fi^^ tMt p« ordre & demoimre^t
jjakm^ m restouhie $ fUM & ^ & ^:%
^pQHr4ft iBftl tep^pd qiie ih oreht & p0yt
^^ilee g|in$ &oidures, Min d.fachteg (w vo-
-)»diti qvie quant le it^^aiit Caim fot que
..^MeOine Nicdlo & Meifire Ma& Fol i^
,^Me£%N retji^noient il envoia fea Mef-
^^fage^ ooqtre eux bien XU joumees (ridi-
^,cuk in hoc looo autpt verfipnis notK gallicai
^^c: le Rojr Cuhl'^^ ^em^flus Jf qfio^
•Ja^oHU mUi d$ gau at$dmm$ rf^nM RcOe
Se cum
4H
Mmm M.
yvcom Mird <amfoiiit verfiokiBca) ^(ureat
»»bieit iervis & ho^mnires paK h vp^re
«aianjt & venant de tout oe ^ ib iavmeot.
► #.|im» «11
Chapl 14.
Narrat hoc capite adventum duorum Fnu
trum cum nepote Afarcd , in aoU Impe»
nratoris, qui adolefcentem gratum habuh.
Chap^^if.
ttOr avint qpie Marc , le fils Monieis^iear
^^icolo aprift (1 bien la couftume des Xar«
ittars & leur laugage & leur arcbier que ce
^jlii merveiUies & falchies vtayement il foc
3^n pou de temps de plufieun langues &
JTot de 4 lettres de leurs cfcriptures — ^
„Si que quant le Seignei^ vit quit . eftoit
9,(1 fages & de fi beau portemem it len*
^vo^ra en fon meflTage en une terre que
„bien y avoit fix mois de cheomu
Chap» T<?.
)>Qyant Marc ftit rctpume de fon Meffiige
jyCi sen ala devant le Seigneur & lui conta
^toiit le fait pourquoy^il eftoit ales &
„moult^^y avoit bien acheves toute fa be«
Mibmgne puis lui conta toutes les novioes
i%& toutes les tstranges (^rfes que il avoit
3jVecu
45^
5^veco & fceu Ubi & fagement ~- Apr^
i^ce demouni le dit Meffire Marc P61 en
^tout le Sdgaeut \Aea XVU ans toutec
^fois alant de fia & tte b eii Meifigecies
^ipat diTerfbs contrees*
Chap* 17.
Oondnet eadem qam extant in Cajrfte IX.
Editionif galli^ ; Legationem nempe a Rcge
Orientis (Codex nofter eum vocat Argon Roy
du Levant) ad Imperatorem Ciiblai miflam ,
nd du6endam uxorem , narrat Ddnde fic
noftec:
^Et en tant retouma Meflire Marc d^Yn*
,^de qtd iftoit ale pour embaflade du Sei«
9)gneur , & conta les \liver(ites que il avoit
,)Veues en (bn diemin & comment il elloit
«^ales pat diverfes Mers. Et les trois Ba*
,>rons (Legatt ntmpe R^» Argm) qui orent
: ^ ,veu Monfeigneur Nicolo & Meflire Mafe
),& Meifire Marc eftoient latins & (^es
,t>faommes (i orent moult grant merveille»
^fl peuferent entre eux de les mener avec
9,eubc Car leur entendement eftoit de re«
« „toumer en leur pajrs par Mer pour la
t^Dome (nuptam Regit Argon nempe) pour le
9,grant travail qui eft a cheminer tant par
^terre.
Vt. Edttioltalkft Ramufii vatialiichabet, qux
ianoftro.Codiotaliter.. . .
1^% z Chap.
c
Mm. M, SmA
- Chap. Ig.
Narrat profedtionem trium Venetonmi tiito-
iai, JMafd & Pauli com Legatia & ipoafii
Bj^Argm$ noAec inttr alia luec habct :
„Et quant les Neft furent appareilles &
„le$ trois Barpns & la Dame & les deuit
•,freret & Mellire Marc priftrent congie
^au Grant Caan & fe recueitlirent eulx es
f^i
f»l
nefs a mouk grant gent & orent les def*
pens du Seigneur pour deux ^s. Fuia
»»fe miftrent en la Mer & nagkreht paf
»,trois moys tant que ils vin^rent a une
„1sle qui fiet vers Mdy qui a a nom Jo.
y^tM — Puis fe partirent de Ylsle & na*
,,gierent permi la grant Mer dYnde bien
»»XVin moys avant que ils Viriflent 1a
t,ou ils devoient & trooverent maintes
9>meryeiUes & cfao(es merveilleufes lyie
9,nous conterons en avant . £t quant ils
j^furent la venus ils trouyerent que Argon
»>eftoit mort
XB. Paullum diverfe hafic ukima nanat £<fido
Italica 9 difFert edam verfio piUca. Edido
Italica etiam narrat , Imperatorem Venetos
dimiiifle cum donit fplendidis , mf»^ kfi^
iibm freHoJis (il gran Caan gli fece darc
nold nibini , ed altre gioie finiflime). De
quo aihil nofter habet
Inde profeftionem noftrcmitn ex aula filil
R^8 Aigoa , quem t^Ssitt ikst§n vocat;
tandtiB
4iy
. tuu)^ f <^tDiii «onim CinfNntiiiop^liiii ut*
que fic iiar« dt :
, jis priftrtnt congi^ & (e miftrait t U
mVO)^ ft amt que ils fe pattkftnt (Co.
»,gptra la D?une) i^Sponik Ke^) leur donnt
^qnatre tables cPor de oomandement «-•
»9& ils orent par toute fa terre loiiM cho*
^ytfes beioingnables bicn & logetpent. Cwr
19 je vous ^y fans &iUe ^ue maintt^ois
„1eurs eftoient donne^ %/Ofi hotnmee •
»>6heval & plus & moins felon ce que be»
4,foing ^cftoit a aler f<^W9tt«.r* t K( /i
,^sHeY^"cb!«^Wt t^nt Bfqr i?ur, iourneee
^que ils furent yenus 9 Trap^ondt & j^^^
' »,vii|drei|t en ConftantlnablQ ^ de- b 's
„Negrep9n( & de Negreponi a VeniCb &
..,ce ft» a M CC LX»pCV ans, j
9,Ore puisque )e vous ay conc£ tout le lait
,du prologue ainijr pcnqmf vous ave^ Kjy^
Sy comn^enc^ }e Jivre di^ devUenient
»de$ diyerfltels qu9 MeJiSre Msi^Q trqtmi
„& fon onclo PU paya.
Defii^t hieprologiit ) inc^itlt)QCI9lIWH (i^
prie $c diaonu
Hic fubricas tantom iiii|pik)iiiQl C^ittui
ap(K>ne^e l^b^ Caput 19. bU YOrlni in«
4}t
s»une grant & iine pcdte.
iUflmdee Ciiput hoc «Capiti: i)« •ditiesif
galliqi^^ «: Caipili ado pditioQis Italigap Sau
mwfii,
Chtqpu »o. a diftd* la h«viiii6» 4eTii&
aufiBuiiMi
Chap. ai- Ci^evtfe de hi grant Enneiii4
,C)i^p. 29t Ci nousi 4ift de Jourg^nie &
.. de le\ini Roi&
> Cli$pt^ a). C^ iBft di» RQyaome de MaiVi
£4, qm <J^ entre Midy & Ln^l»
,Chap^ 34, ;c;>r diffc 4e 1« gn^nt Qt^ 4«
.j^ BfMas & cQoiment ^ ^ jviTe.
Cfaip. a^; Cy dift de la crant mcrvdUa
qd avint cn Bwd9c de ia Mantaigne,
' Chapi Stf. 27. dg. Idem aigumcntDnu
^ Narratui^ Jils tdbui Cwitibiia mincohnir \^
teftimoQium veri^tis STsmgelicae jperoetnu
tum in viQinia urbis Awibc, fi^q, titi iiabek
« ^KditiQltali(a:IUunu^Bd^Ai#fm»S^
io^, die ahtl^amento fi Qh^^vaJK^b^^''^*^
( Pieviter fic lu^; (klipbas ^m anno Chiifii
127^ in Bi^4K$ (3«ndac) regnabat, oum
m^udmo o^io liaberet omnes Chriftianot Re*
^ gno ftto fm>ait6s ,' tale quf exQarfaf eft> ut -
eor dmtits - toul fxddio deler^ iTangelil
)o<;um illum praefentibui Cluiftianis pndegi
hiffi( , 9U0 SilYat^ affiimat i ^moQWiue fideT
tintUBi
'43 >
tantum habtrct) quantom nnum graitlim Cu
' naf^ , Qlum 9t montem de loca moreBe pefre.
: Dein haec nofter Codex habet :
£t Quant il rorent leu & denraitda n\
»^oit YTHy* Les creftiens refpondirent
,,(jiie ainfy e(loitil vray voytemcnt Ores
ttpuis* fait le Caliphes» que vous diftes
^,que il vray , dont vous mettray une tel)e
^,',partie. Car bien dott avoir eiitre ^ous
t,qui eftes tant de gens , fi petit de foy »
, 9,ou vous feres celle mont?egne remuer qte
t^vous vees h. & leur montra au doit »
9^qfXt pres eftoit « cru )e vou$ ferai tx>ys
,,mour]r de male mort -«- Et a ce &Lirc
«i^vous donneje r^it diz jours.
.^ Turbati maxime CfariftiinQfum gente , dum
omnca Deum fubiniiUfi prcdbu«^ invoqpc , .
_ (bninio vel vifionc AngcU monctur ^ifccpia
Quidsmi cx eorum g^nte , eflc inter cos fu*
toremqucndam iufcom.» qui omxfes 'pietafte
fuperaret Ejus ^mifli&' ^rcdbv^ Ibre , ut
mons moveretur. Lcpidimma hiftoriola hic
. : narratur de cddem , 'quA "ocoafiocc oculilm
unum amifiivatf ti^mpt >.quia ficmdjsulchcr^
rima mulier, qoum ad cum aocemirct,^&
•^'' Dcde altius .IbblaMfJ teMafTct Aitorem ^hri*
Jlianiflimum , illum ,' fecundum ^.Evangelii
Sraeceptum. eflbdifre ooulum, qui vi(}Uret
oc fcuidimum? rifte lubctur fah^rc loam '*
gencem; itaque dic ad hoo a Calipha dcfu
Sato , -prsefcntc eo , gum toto cxercitu ,
tor fcrventi oratione Deum quum invo»
Caifct ) mons Ibbito , magno cum mur.
£t 4 murc.
■ ■■■■ Illl 1 ■^■——1
gtre, 4e loco mavefr aa^it Obftupirit
Uphas y & qmii^et ^ui cum ^jo oraat ; iHe
auiaem de veriu^ chnmaivc fide^ cof^vir
du8 y chndeftine temeii > non peblice , ' ohri«
ftiafiam seligioiiem tnpkxus e& .dicttor.
^aec fer^ opuiia eadeni narra^tur ia edido»
lie Italica , mii quod res ea vcl miraquluni
evenji]^ trad^ f^Q,Cb(* \22$. non ^a7|«
Oiap- 3a Ci devtfe de b ^|raat & ^9hl%
ftQ^siigt de Perfie.
Cla^ 3 1* Ci ^ des txpis, I^o^ qui ir
touraoieot
ISjb^ 6:00^ Capiea oon^m^t aKam I^endani
t &bubm d^ adpratibne trivm Magorumt
£ triiim Regum , qus tbu deeft ^ in edi.
ti^ne ItaHqa Ramufi) « ^ ia pditiOfte galUca.
• * ■
Gbap. BX C^ nous devift d^ hfin Rc»*
yaaiiMt d^ P«0«k
Chap. 9). Cy dift d» 1a Cit^ de A/^
EcUda ItaHca & gaHica habant Jati^
Qnp H* Cy (ci/3t da aojjrauline da Otib
MONk
0|iP> }f * Qr di^ chme Gk^ qm a fion
Ctatk
Qof^ tS, Cor dit mobtede h grMt de-
, din^ & de la dte & dM. homm^
mpf mcfrt (leAto Hdioak ^ nam planc
^1«^ debet Onmu^ nempe Onaus Iik
fula Ma^is Indiet » ud ^e^ kibet cditio
Italici), * ' -
Ch^ 37* Cqmment Pcjntrouve annuieji-
fe yoye & inoult defme,
4
Q^h 38f Cy tiQjfSi d^vife 4e h Gt^ ^
Cabanant
lcalica $ gatitca edit habent Mimmm
ifSiap' 39* Cpimiieiit Pen troijHvi» un gMit
ddert ' j
Ch^, 49. ^y dp?ife ci^ yiol ^^ hT^on^
tagne. ^
N()ta eft hiftotla JtJMaMifmiji^ nempe g^tia
Latromim ^ fidd AUhofQedame addidae , qoi.
bus dttx erat SU Smex , yieu9( de l^ Mqnta.
Se , de quo hoc Caj^ & Capp. 41. 49,
^ria oairator.
Ch^. 4^* Commeni If viel &it porfet^
Chap, 4X Cy devift eomamit k viet h
deftruit . .
Inno C. 1262. a R^g^ Tartarprmn Orienta^
lium kunc AflaffinonMndocqmaelTO fo
l^rrat -
(np. 43. Cy devM^ de la ad>Ift.Qt^ ^
Sifftrgar,
u;.
44»
Chap. 4f • Cy dit des montaianes quiront
defei; • *
f I i
Chap. 4«. Cy devil^ de h ftdi^mfi d«
Balacian.
Chap. 47* Cy devlfe 4o la Firoyince de,
Bafdan.
Chap. 48. Cy nous raconte de h Frovin*
' Chap. 40v Cy nous raconte du pwit ftm
de Balitdan.
■Chap.f0.C3r devifi'4u Royaulme oo
CaTcan. 4 .
Ch^ U» Cf ckyi& de l^ gouKt Giti de
Sani9fi^«
^ ' *
Oiap. S 2. Cy devife de I9 Province de
Ch^.' f 3. Cy deVift dtiitt fifeovinoe qui
Chap. 54. Cy devifc de Ja.Provinoe do
Chap. iS- Cy devifc de h Provinoc dt
4
Chan»
Chap. ^tf. Cy devife de la Qt^ dc Lop,
Chap. s 7- Cy- dcvift de la gr?mt Pyovinco
dc Tmgue.
Edieio Italica habet tan^h , gallica T^gpO^
Chap^ 5 8» Cy de^vUe de la Pro^cc de
CamuL
Chap. 59. Cy dift de Chtngin Cahs* i
Hoc C^pite ,' qtiod in Edidone ItaHca totuni
dceft , in gallida vtrQ-BcngQroni cxtat, nar-
ranir d^ mincra Asbffii f. amhinthi bptdis ,
ft dcfcribitur modus cx co tchis clat>orapdi \
ind^ autor natamefTc ait fabuiam dc> SmIo^
mandris , qvam rcfutat « iSc asb^hm corpu^
ihincral^ ^ne^tferit,
Chap. 60, Cy dift de l^Frgvince d^,Sufi^
cur. 'J ' i
Chap. 61. Cf dlft de la Cite deOampinoiL
..Clvip.tf2. Cf^de^Ctfc de^rtw^,
V^rfio lta]^a JEw»ii. '
Chap. 63. Qy ^svif? 4? la Cit^ d? qar^k^
^ Chap. 64.. Cy Aous dcvife ponjtxi^ Chuu
. gin fu le premier Caa^ des Ta,rtars;
Chap. ^f . C^mment Chingm Cami fift fe^
niohdfefes gens pour ^er fus JVrx^
if^ JphikU'
Chap. 6(?. Confanent Preftre Jekaa al^ ^
V<;iudqntre de Chingin Caan.
Ch^p, 67.' Cy Jevife de la hataille d^
U4
Chiip.«S-: Cy-dflviftqtureguaprnQuit-
■ '^iCsan ft (i nous lUA .de leun
-IwnofteiCQdcx:
'„S.idiiih que lnirLoy<ft t^flMJevoi»
^difayi Car ils ont ungleiu: Etieu.que ils
^appdletit Nacisa}' 8t dient qu^ iJ eft £auz
ntwrieiis qui garde leurtfvnmcs & leurs
„en£ins.& leun betes &<leurs bles & lui
Bfbnc grant honnnir- & gmnE levcrence.
nCar chascan ea tient un ea £i maiTon St
'„e(l faic Atfeuires & de ^of & lui fbnc
0& fenvne & fat cn%ii. Utinoilleur hii
44i
^imetttai 4 fafioftre & Ite •tafani fimt toW"
yt& §BXt tomme il eft Et qoant ils maiu
Mgent fi prennent de k char crafle & lui
i^eii oWneirtt la bou^e & a {a fiune & a
' >>fes en^s. £t puis prennent du hMtt
>^de l^ char & refoandeht dfihors la' pom
»de la itiaifoil & dieilt que leur dieti &fi
, ^iMisgnk a eu fa part de leur lAangierk
Sicircro ttaUca Editio Lib. L Cap. 46. '
^ta Legge et fede de Tartari e tale. Di*
^o^t» etrervi il Dio altx> fuUime & oc^
Mlefte^ ti qual ogni gbmo col turribulo
»»et incenfi» Hdn dimandon altro » fe mn
^buon inteltettx) et fanita. Ne hanno poi
^an altroyche duamano Natigai che a nMK
^do di una flatua coperta di fSdtre overo
M^aHro « et dafcuno ne tlen una in cafa
^4ba^. «-^ Ostera cotfeadant eom CotlM
iidltrOfidA qaod h«c Ycrba iqipofita (su^
ndopo gettare del brodo deUe oarm &u«
«ideile ptMTte a^ altri fpiiitr *^
*
Chap. 70. Cy ttoUs dcvife du plairi dt
BargU & de leurs dlverfei cofhime&
CSiap. 7f . Cy: nooi devife du Royaidiiio
de&g^uL
0iap^ 72. Cy nous devile du Rdyaiuhe
qui a n» A E^dgaiai
Ch^p.
44»
Tandhia
Ex hoc Capite , ab initfei feqlientia htc da^
mm: - ^
. ^Tenduc dl ukieProvinGe versLeVmt ek
^,la quelle y a villes & chafteaux afies &
>,£but au gtaiU: Kaam Car t6ut lui deT-
^^cendont du Preftre Jehan font au gtant
^Kaan* La maillre Cit^ eft noMme Ten*
»,duc & de cefte Provinoe en eft Roy itng
^^es lignage au Preftre Jehan. -Son Aoni
»}dl; Jdtgan. ~* to^vocattir /wg«» En
. »,cefte terre trebve Vm m(R les j^eiret
i,doat l^en fait l^a^to-qui eft aufii oomme
> ^^une vttine de Tetre & eft moult fin%
' ^Car ceftui Jotjv eft que je voas ay nom*
^ ^^mi du Ugnage m Preflxe Jdian fi com«
y^^tM )e VOII8 iQp cont^ & dit &jeft le &•
^ytieme Se^ear depuit Freflte Jdnuu
- (Editio Italica hi<; ! ,^ 6 <iuefte Giorgio do^
^•po U Pretre Gioanni e il qua^o di quefta
<. >)Qrpgenie : melius ,0 animadvertas fpatium
annorum a tresbytero Johanne, proprie fi^
dido, elapfum) & c^eft le iieu que nou^
t Mappellons en ndObre poys Oot. & HbtgfX:^
»,mai$ ilt l!appellent en leur pj^ l/iv/ &
^ nMtigoL Car en cefte Provfaice y avpit
>,deux generadons de gens avant que les
t)Tartars partiflettc de la. Ung eftoient
»,ceubc
w
%^(xoix chi Bay^ & Bl^igul-Qlb^t les Tau
ittars. Et potiree font ils aucpiie fois ap*
^peUes Maugk les Tarcars» £t quant len
^^ cheMiauchii VII joumees par Lcfvant ta
)>cefte Province » fi s^icofte Pen a coftierea
^ydu Oi/^. (Nptdm eft, hac appellatiotte
Regionem quae hodte Sinanim Hegnum eft ^
derfgnari% Si qu^en chevauclmt ces VII
stjournees Ten treuve Cites S; chafteaux
s^afles. Les gens aoiirent Mahomet & fi
>,f a rins & Cke(tieiaB Nirilodms aulfi*
Qiap. 74» Cy nous devife d^utjie Cit^ qui
8'appelie CUmJu.
9,Ghap.7(. Cy devile des gtaat fidsdu ^
«t^Grant Caan qui orendroit regne » qui
f ^Cublay Kaan eft appelles , & deviferont
»,de tous les grans foins d6 fa court &
,»»comment il maintient fes Geos & &, ter.
«re^n jufttoe. '
. « .* *
Hic edidones Italica & latina , gallica etiam
faepe citata, Libri ct4i imtium faciunt. No«
fter Codex eadem ferie Capitum procedit
Initium verarCapitit 7^' fic habet ;
„Or vous vueil commender a conter en
y^noftre livre les grans falts de toutes les
. »»grans' merveilles du Grant Kaan >_qui .
'9«ores regne 4 qui Cubky Kaan eft appeHes
s^qui^ault autant a dire en francois « com-
•»me» ie Seigneur deSeigneurs Empereur.
£t
ai
i,1fet tt a Mln lat fiom k drob ^Moe qoe
^ohascua eii vttitA ■ ' " > ' ■■ ^uc ^tSt
fy\t ptiif puiffiutc IhMAnle dt gdiis &* cb
^terre S^ de trefiMrg %i^ oao%iies fuft m
Chap. ^^. ,Xy devUe (^ b\^t IsAtaillfe
^que le grant Kaan fift contre Naim fon
^oncle pour ien h Soj^norie denlouret
^comii^ U devoit de dtoit
Narraide hu jiA C^tKit tmbas )litiitmk difleft
. a jivrationfi qnam in Hiftoria fkpius dtati
•' %rt<Hdk S^ Gtitentft Db. XY.)3^. tif^^e^.
iLnnum edam aunm «utkr RKnk ibtuit no^
ifter » nenqiitt 13^6 , quum De Guighes annuni
iftddtiottSt HMit^yatnlQ^noriUieMftiaA
t Cem deMlatiim.fira<ii^ Oe iiVisEies vero
fratrem nominc ifn^6ott|a^ petenim inhoc
paplteCoddc nofter mtifcis Idcis^ert a&edU
tiopibus citatis^quie htc abfuird^ Imbeht, v. |.
«bi ^itreum Qiblay Cah nomfn^ NaiaA anno
iaS6b eno debellatam cft ;/ annatuln )[a ju-
Venem nuffe traduht , opod ijiillo modo fieri
' ptBtl \ 4uuih Cublay Ka^ tnne jam ifScx
tonorum (t. ti ftqoarls edltionem itaficamt
fi veto fequaris noftrum Codicem^ annonun
7). SiC vtro fc hab6t Capiit ytf. noftri Co»
dicis , omi{Bt pancis tx initio t
^Cubby Kaan ^ ot la Seigneurie a M CC
t>LVI de Orift > tsoc icnceUi^ ancommen* ,
^ca a rraier & ot la Se^euie par fbn
«igrant Imt & par ia fn^fe & par fa
tigrutf
44^
^gmitt, vdkni fi, comm6 tkoit & tmfon
^veHroit car fts freres &;ies parens lui def-
^endoient «— - fi oomme droiit hok de
^)limp«rial lignee — & a regttf Xt, ans
^^jufques a ore qui court MCCtXXXXvjil.
9»(i^8-) & puetbien ayoir daage eiivi.
„ron LXXXV ans fi que il povoit l>ien
^,avoir il^aage quant ii entra -en fon Siege
,,environ Xlill ans , avairt que il fiit Sei-
,,gneni il aloic en l'an plufiajrs fois; en
m1'o(L - ;.
CkBip. 'fy^ Gomm^ le Qrant KsEm olh
coittre Naimu
Ch^. 78- Cy xomtiv^ct la Jbatz^lle du
Grant Kaui & de Naiaii le tiaicre.
CShap. 79. Gbnidient le Grant Kaan 6ft
ocdre & tuer Naian.
■* •
Chap. %o. Comment \t Gr^t Kaan re.
r touma k\2L Cite de Camieh^
NB. Notom eft hanc urbem ^ Caput Regis
Sinanun eandem efle, qus hodie teking vo-
catur»
Ad Caput 79. notari meretur, quod narrat
Marcus Paulus de pietate & reverenda Im^
peratoris CuhUn Can in Chriftianos & fignum
Crucis, aliter tamen haec narrat edido Ita«
I lica Ramufii. Nofter vero Codex confentit
cum editione latina Andrex Mulleri ; ubi de
pietate Imperatoris in Crucem agit, fic fatur :
F f j,Apre$
4to
^■■■■■■■■■■■■■■^■■■■^■■■■■■■siBBBai
Af. SMt
^Apres ce que le Grant Kaan ot vmnca
«iNaian» en ces 4. Provinces devant dites
9»qiii eftoient ydolatres & Sarrafins mais
s^auques y avoit de Creftiens • ils fidfoient
yfi grans gas (rif^, raiUerie) des Cres«
s^tiens & de la croix qui avoit efte portee
,,poiir fon enfeigne que ils ne povoient
^idurer » & difoient : Or vees commeni k
9fCroix ie u^ Meu aiJe Naim qm e/ioii
^Orefiien ^ qui raouroitj & tant en cnift
i^Ia parole quelle ala jufques au Grant
fiKzm , & quant il oy ce t fi blasma ceulx
>»qui ce difoient — • & dift aux Creftiens
^quils fe deujfetu reconforter j que fe la
tfCroix ffvuoit aiJii Naian , queBe avoit
%9irant raifon. Car boniie chofe fi comme
^elle eft ne devoit autre &ire que ce quele
,,avoit Car Niuan eftoit desloyaux trai-
^tes qui venoit contre fon Seigneur , &
9,pource lui eftbienavenu cequeil avoit
„dedervis & la Croix de voftre Dieu fift
9,mouIt bien.
Cai»te 80. narrantur munera ft praoiiia, qoe
ducibus ftrenuis exercituum ob virtutem bel-
licam tribuit Cublay Kaan. Editio vero loh
lica , cujus Caput 2. Libri 2di huic Capiti S^
Codicis noftri refpondet , exhibet narratiOi*
nem , quse ne(|ue in noftro Codice , neque in
editionibus latma & gallica , qoas fieps dta» #
Timus , apparet ; cujus titulus hic eft :
»
Comt
♦ft
t^Oome dopo ottemita tad vtctdtia * 3 ffm
•>Cair ritc^no in dmbalu , & dell' hotioi:*
nch' egli fa alk fefb de QmiMaiii , C^iu
Mdei, ^comettaniy & Idohitri^ &}a ra«
»,gione perche diee , che non isi & Chti-
>»fttano Cap. %.
Chap. iu d devire de k {ai^aiiQtant
Kaaa
Hoc Cfffto MatCtts Psiuli^ deTcribk habkum
corpom & (kcieai Cublay Kani , (kind< agit
de ^jus «oiijugibus , ^uas quatuor haberc re^
^ connubio dicit ; pelUces vcro quamplu-
timas , de qua re faccte aartat. Tracfit cnim
haec^
>>I1 a eticovt maintt^ OTiies, & vous dirai
>,en quelle mariiere. 11 eft voir quil y a
>,uite generation de Tartart qui {bnc ap«
^,pelles Nagrac (Italica habct Ungat ^ ladna
Utfffrac^ ferfan & (ic legt poteft m n^iftro)
»^qui mottlt font belles gens > & dlasam
),an font amen^ cent putelles de ceile
»generation au Grant Kaan , & it les &it
s^gardec 4 Dames aitdeHnes qui demeu»
^>rent m fon Palais, & tes feit dormir avci
>,elles en ting lit pour favoir s'eUes oiS
>,bonne aleine^ & i^elles font pucelles,
^,& Wen fidnes de tous leuri membres%
>)£t celles qui ibnt bonnes & belles & fai«
y,no^ de toui leurs membrc]^ font mifes
F f a «m
4f*
,»ou Service du Selgneur en oefte ma^iere
»»que ckiscun trois jouis & trois nuits ,
^&c de ces demoifeUcs fervent le Seigneur
9,en fachambrt & enfon lit, & a tout
>,ce que le befoing en eft» & ii en fktt
,»d^eUes a fa voulente. Et au chief de ces
,)3. jours trois nuits fe partent celles &
„en reviennent d^autres fix & ainfi a tovft
wl'an.
Paulum divetfa hte eft llarratio editionis Ita^
licx. Pro matroids ^m'm Legatos adhibet
Imperator ad examen illud puetlarum , qtii
eas judicent > an Imperatono ietfto dignae
fint Propiusetiam hic ad verum accedere
videtur Codex nofter ^ fi de moribus Cublay
Cani pro vulgari hominiun opinionc in ejuS'>
modi rebus judicare liceat
Chap. 82» Cy devife des fils mi Graiil
Kaan.
Narrat hofter , habeire Cublay dian fiKos ti.
mafisulo^ iegitono connubio natos , ex qtii»
bus maximum natu Ti^mmr apj^eUat^ oui
TOtd fiiccefTor deftinatus. Eundem etiam De
Gujgncs poft Cublay Cah regnafle tradit
Filios praetetea XXV. fjpurios habere dldt
nofter.
Chap. $3. Cy nous devife du Palais att
Grant Kaan.
Marcum Pauhun fecutDS eft Dt Guignes , in
defcripdone ejusdem palatiL Hifloire des
Chinois Lib.XVI.pag. 147« 14,8«
Chap.
4?!
Vm M. SkmIL
-Chap. S4* Gy 4]o9t& du Falai$ oq 61s w
Gtmt KswL
'Chap, 8V- Ci dcjvife de la Citi de Cam»»
balut. Sic vetQ habpt ndfter :
H cft ^irs que iUec ^voit um grande
anaenne Cite £i^ nohle cpdav^uc a nooa
Qcn^ahi. Qiii vault a dire on noftre
,,iaf^age la Gti Ju Smgnmt , (Edkiones |^
^ riiu & ItaUoa babem CamMu \ male itaqu^
in hoc loco CQdei^ nofter , qui uMque Cam*
bfiku h?^l;>et) & le Grant I(aan Qrouvoit
, ,,par fes Aftronomie^ que cefte Cite fe
devoit releyer ( foulever ) & faire grant
^«contraire contre l£mpire. Et pour oeRe
acboifoncle Grant Kaan y i^ raire cefte
Cite de Camhabu de coftie otile ( a cote )
que il na ^ie uog fleuve on milieu ^S^
fift^traire les gens de oefte Ctte» &met*
:re en h villc que il avpit retorde, EUq
eft fl grant oomma & vous conterai. Cat
^,eUe eft environ XXIV miUes. C*eft ({uo
en ch^cune qu^rre a de &ce Gx milLes*
Car ^le eft toute quarr^ que d^une part
que d'autre » & eft toute muree de mura
de terre qui font gros deflbus Inen lO
,,pas — & les murs font haults plu$ de
„20 paa. £Ue a j2 portes» & fus cha«-
3f(Sone porte a un P^lais moult beau* . Si
itquQ ea ohaseune quanwe a 3. Portes &
¥( 3 jPalaiii
- »r
99*
**«
*,i
9»
3^
99^
m3 Fslais, — Etfi voas^fisqueilcfttH^
„donne que chascune Fortie.de laQte foit
ijgardee de mil homnie& £t n^cateads
'a,pa5 que ce folt poiir paour q\M aient de
xiiulle gent, mais le (oat pour grandefle
„& povr Itounourence du Seigiimr qul
^hdflns demoure ; St enoore quiis ne vuel-
„1cat ^e les Barons &oeiit par la viUft
- „nul domage-
Bedt in 'noftm Cndldi appellatio illa nont
urbis , quK in Edidone l^ica reperitur, ki»
Tcrbis : „ la Citl
^edificata H chlanr
hoc aomen etiiun :
gnec , loco dtato
^va encote la vill
nTatou, ougrand
t,des m Nord.£ft ■
' «tDGus ai^llons p
mOD vient de voir
•,Ia ville dTenldf^
^vent appellee Pel
Mcette hilloire , ne
j,Ie meme emplacc
\ jourd*hui , qui el
:. Totoin Marci Panli Itinerarium- abfoWin^*
- in noftro Codlcc , Capititms 194. pagjnis to.
ro iSo. fcu ibiiis 90. In finc lcgitur:
.t^EKgHcit k Sotmmim du Grattt Kaao 2p
Pofiea
4f5
fsmsamgammm
99
»
Poftet hflBC legut^ :
9»Vee$ 6t le livre, que Monfr. ThylNiuIt
9,Qievalier Seigneur de Cepoy, que Dieux
,,ibfoiUe , requtfl: que il en euft la Copi%
t,a MeiHre Marc Pol Bouigeois & habi-
„tant en la Cit6 <le Venife ; & le dit Sire
,,Marc Pol comme tres honnourable &
bien acouftume en phiiieurs R^ons &
bien morigine, & lui defirant que ee
quil a#it veu fiift fqeu per l-univert
9,monde & pour Tonneur & reverence de
,)tres excetlent & puiflant Prince MonfeU
^gneur Charles fils du Roy de France &
»»Conte de Valois , baiUa & donna au def«
»,fus dit Seignetir de Cepoy la premiere
,,Copie de fon dit livre ptiis quil l^eut &it
M& moult lut eftcHt agreables, quant par
y^G preudomme eftoit avandes & portes
9»es nobles parties de France. f)e laquelle
„Copie que ledit Meflire Thibault Sire de
;,Cepoy apporta en France Meilire Jehati
^qtii fut lon ainsn^ fils & qui eft Sire de
9,Cepoy apres fon deoes baiUa la prendere
,»Copie de oe Uvre qui oncqties fii faite
^puis que il fii apoit^ en Royaume dd
^France a fon tres chier & tres redoubt^
9,Seigneur Moitfeigneur de Valois & de«
^yptiis en a U dotm^ Copie a fes amis qui
#»ren ont reqtiis. Et fii ceUe coppie batl-
Ff4 Jh
4^
^l^ du dk Sfre Matrc Pol au *t Seigneur
^de Opoy ^UQint il al^ a Venife poUr Mon.
^dgtmr de Valoi^ & pow Ma^kune l&m»
^jpcrws h. fenauie ViQair^ General pbw
,,euls; deuz en toutes tes parties dp I£m|^-
^ dt Conftantkiobk; ^&t &it Vw de
^rincaroatioi^ noftre Seignew jhefucriil
^1307% ouj^aois d^Awft.
Quod )n boc Codico lettmdimi Tegh orcfiiCi
Idnefarhit» Jphannis de Bbuideviro , &iiat
cdjDun ^ ; autor erat AobHis An^ , op«i
pido S. Albano aatius. Peregrinattts eft i»
\ bartibas Orientk., KgyptQ ncmpc> Syria , \^
fcftina , Pcrfia , Tartaria ^c pcr annos jf.
i»tn itkera prxmtim inccpifict amiQ t))ft^
' defim^us Leod& axu 1)72^1
' tertium Qrdtee ^ Itmemkm OiHfiH f¥-
. teiuiUmfis^ griHuis iimmams qluian^ i)V^
^ defimftDS « ktinQ editui» 19 Ad» Sandorum «
^ , T. I- iwwB & in WuddingU AnHalibttS Mi*
norum , tpmo jtiQ, teft^ Fabrido BibL mc^
dii ayi^ •<
Qpartum cft Itinerarium Gmiklmi if Bot^
fifk , quod ktine, fob ftQ|nine : Gmfclmi M
Baldenfd£<|uiris amtrifaici^fUF»^^^ ^
dit Hdu. Gm&m .Vwwru» lcOionwn Tp*
jno JV. pa^, yx, fcq. cdidoni^noy» iW^
Hf^tbwm Jnmnd Idncrarimp varfis linfu]»
, , plus quam fcmel cdituip. cft ; .,cxftat ^3m
^alUce in CbUcdione fsepius laudata Bern^
«tf reQttdt Uag9e Cqou 4^^ ^iii-
^» *
45t
mtmmKmaamBiBammmmmamsmsssi
Vhim\m eft noftri Codieis , ttiherariumTran
tm RicaUli ,' qui Fabritio Bibl, ihecUi seVi ap.
pellatur Ricoldus* de Monte Crucis , quetn
* qDidam Accoldum vocant, al^ Richardtim.
Ebtonus Ricbatdtis ^cator ii^ Codice MS.
Taurincnfi. Patri* foit Fbrentinu*, 0«».
nis Prxdicatorttm, GatUca vel-fio Johannis
' \t Long Iprenfis Monachi anni 1 3 s i •. extare
• dicitur Parifii$ in Bibliotheca Regia. Hiud
dubita t qiiin in eodera e^ftet Godke , in quo
edam Guilehni de Boldefelle Itinerarium fu«>
. nra laudatum. gallice exitare teftatur Jacob.
[ Q^isnagius , in Prasfarione novs )^.ditionis Qa^
^. niiii , prsemifl^ Itinei^ariQ his yerbis ;
j^HabetW ille Ck>dex fivc Gallicana verfio
i^AfS. in BibL R^ GaUorum Numero
3,8392* haecque verba l^[untlir % ut 010»
^net £niditiJ8lmus Balu^us , ia Yidis Pa-
^penim Avinionei^m Tomo P. £x«
'j>plicit un traides de la Tme Sainttf &
^^auflS en partie d*Egypte, fkit par noble
^Guillaume de Botdef^le , Cheyalien de
^AUemaigne, fait Tan de g^ce 133^. en-
f ^viron , le Pentbecoufte & tranalate par
.,,Frere Jean dTpre, Moyne de SL Bestin«
peii & Omer, l^degrace 1351'»
Epiftoh 91a Magni Kaan Tartardmm , vel Si%
naium Imperatoris ad BenediAum XII. fcrt<t
pta anno i))8* & defcriptio Itnperii illius
' (Tartariae magna? f. Sinarum) 24 Johanneni
XXII. qux in noftro Codice inter Itineraria
^eibripta i^eperiimtiir , aii editae fint , nec ne,
WiSsS^ &tmm* J^otum eftjobaon^ XXII.
M. Secmk
«nno in4- Pnnc^ cteiQianot ad inferen.
dum ]BeUum Sacnim contra Sarracenos fini-
ba cxkortatum ; quod fuccefTor ejus Baie-
d»%ut XIL etiam tentavit inno in7- parf
fucceflu ; PfaUmpus enim Valefiut , qui trai
ab Eduaido Ilt Anglorum Rcge belk> pete-
batnr, maluitfines r^ni propugnare , quam
vires exercituum inferrc ih Ki^iones lon*
ginquat, uU jam tot millia Chriftianorum
piii led in&ultis inco^ds vi&imfli cecide»
cant.
Subjun dta eft Epiftolae Imperatoris Sinarum ,
«iia t quibusdam Neophytis , & fidelibus ex
pnte Sinarum icripta ad eondemPomifioem
Benedidum XIL
> Date funt fic : ^lfarift m Cmbatet (Pe«
fikhtg) en fm ^bi Ria k Jhdme mois , k
^ytiers joter Je la bme. Imperatoris Eptfto-
lam hic , qoum brevis fit , & certe non ob*
via 9 forian anecdota , inferimus..
,,En liaibnne da tout puiflant Diea> lEni*
^^pereur des Empereurs CkMnmandetnent.
,,Nous envoions. meiTage noftre ame AH"
^dreu avec XV G>mpaignon$ au Pape
f>Seigneurs des Qreftiens en France ouI«
,)tre les fept Mers , pour ouvrir voie^ aui:
sjMeflaiges qui fouvent feroient mvoi^
^de nous au fape & du Pape a nous , &
^poiu: lui prier quil nous envoie (a be-
^neicon & que en fes faintes oraifons il
ii£ice de nous memoire & que les Akms
4^9
^nbs feaUes Greftiens il ait pour ifecom-
9>mande$. Icem quils nons amenent des
„partics d*Occident Chcvaulx , & aultres
y^merveilles. Efcripts cn Cambalut , Tan
pdu rat.
Diximiif de Maieo Paulo. Opcm ClarHIU
mu9 Il>ftori» Geadimi Orieotauam Scciptor
De Guignes facpifiune citavit ; pnedpue Li-
bro XVI. ubi multa de Rege Tartarorum
Cublai Cano , IQaircuin Paulum fecutus , tr^
dit. Dluftrandse hiftori^ gratia ex hudato
opere hic excerptam damus (ucceflionem
' Prtndpum a Genghiikaik) ad Cublaikanum.
* Ea fic fe habet :
,^Temoudgin , enfuite appell^ Genghis*
kan , fegne de 1 176 a ia27-
i^Oktaikan» fon,fils^ regne de 122^7 a
1241. . ^
j^Gaiofdchan , fon fils, r^e depuis 1241
a 1248.
i^Mongoukhan , General Tartare , elu en
1251« regne de I2{t a i26o.
m
-s^KuUaikhan , fon fi:ere , regne de 1^60
a 1294.
' Quee De Guignes narrat ii t>ag. its ad 120.
de Legatione Innocendi iV. Pondficis ad
Mangoukhanum , ledu digna funt Religio*
. m cluifti^naB hunc Princ^>em favere c^^ifti-
loabant Yiri Religioli k Pohtificc ad eum rnifl!»
intcr
4*o
Jfmf . M.
Inter qoM nbtas PZm Ocrytev OQJus Idiie^
raninii typis edicum dL Ddu&s fpes ChxU
ftianoiam , & iaitas mJflSonc^ t^e lecp ^
tata
Reftat iit ex Riculdi Itinerario ^ quod ult2«
iftum eft noftri Cociicis , quaedam excerpta
transniiMi^. Sic V9tm hibet iixitiaiii opc*
xia , five PraifetiQ autoris ;
^Cy commeac^ lc livre de Peregrinackm
^de ritineraire & tfn voiage , que lift nng
yhon preudhomme des fireres Prefcheurs %
',>qui ot nom {irere Ricul, qui p^r le com*
^ment du &unt Pere ala oultre m^ pow
^^prefchier apx fnescreans la foy de Dien»
^& font f n oe traittie par ordonance cotl-
^tenus ]es Royaumes pays & province^
^le$ manieres diverfes des gens « les loys »
^les fe^es , les cre^ces , les hcrefies , &
^l^ n^erveilles . qw le dit frere t?ova &
jjvift en parties dOriant Et fit ce livre
^^en ladn , afHii que ceulx , qui vouldront.
^en oe pays aler pour la foy de Dieu ex-^
)3^ulcer 9 piiUrent par ge livre favctir quel-
^le.chofe leur a meftier & en quel Ueo
y& en quelle maniere il pourront prouf-
t^fiter , & fut ce livre translates de ladn
,,en francois en Tan de grace 13^1- &t|
IP& compile par (rere Jehan le Long d^
. ^t^ moine 4e l^vefc^hiQ d^ XaroenBC.
^ComxM
4^k _
,,Cbmm6 le moin^ de* 1'ordre dei^&a^es
i^Pr&fcheurs » f avois auffi fouVent en mon
^couraije & eft jiia penlee la tresgrant
^^doulceur de la dinne amour vers la U-
))gn^ hurtiaine , laquele Dieu ot tant en«
^cherie , que pouf la racheter. des p^ines
>,denfer il enVoia fon feul fils Dieu Jefus^
^^Chrtfl faiie fa peregrination en ce mon- .
^de &^ mourir pout nous pecheurs > Sc
i^pour cefle peregrination ficnter en noihre
y^memoire dift nsesmes le tr&ipretieuLs fi]d
^de Dieu en PEvan^e. Je illt de liion
,gPere & viens en ce monde , coknme Gl
^voullift dire , je defcendy des cifeulx pout
,)Cefte per^[rination padBur^ Secondiu
^ment conGderailt comme le benoift &h
^en char homaine. venus pedt & povre ne
^voult foy & fa bcAoifte & tendre mere
j^dTpargner de longe & peniblc peregrina*
,)tion, mais il & fa benoifte tnete & Je
jjfaint veillart Jofeph , qui le portoit fit
j^fon voiage en Egipte pour tfchever &
jjfiiir Herodes-fon adverfaire» combien
^que mil befoing Ae lui fuft de fiiir hom«
^me mortel ne de le doubter/ cohfiderailt
i^tiercemem ics tres grands benefices & le$
^graces que Dieu de l'abond^iice de (a mi-
^fericorde ma pTeft^) & lesquels il feul
ijfcet & notte ^ appelle ma & deflevre
•^de
4*»
^At 06 Teculier monde & ^lu a d (figne
^mdte comtne pour eftre fon prefcteur
!,& (oB cemoiiig devant toute gent ereant
yfii mescreant fi meftoit advis que trop
i^me feroit honte & vergoingue fe je apres
i,tant de benefioes & de graces Je ue
^ordonnafies mes voies & mes af&tres &
yConvmifles mes pies pour aler es tsmoia-
^gnasges de Dieu. Lors repen&]ren man
))Cowage ) qtie pointne me feroit &ur d^
))longuement eike oifeux fans eds^er &
^efprover aucune diofe de labeur & de
,;>povrete de long voyagc & dc peregrina-
^jtion & efpeciaUement quant me vienten
^^memoire quelles quans longues & quans
^penibles & peregrinations pour prendre
,,{es feculaires (ciences les quelies ckrcs
^nomment les ars liberales Je ayole foi^
),ventenpris & parfait laK>u }eftoie^Ke-
^^res clerc feculier , toutes ces cfaofes fou*
^vent & menu trouvees & retrouvees eii
),ma penfee & en mon couraige rece*
^ve aufli Tobedieiice & le Commant de la
j^beneicon de noftre Saiut Pere le Papet
,^& auffi du Maiftre de noftre ordre des
i^nmes prefcheurS) commencay mon pe*
nterinage , ii paflay la mer pour prefente*
^ment veoir & vifiter lesfaints lieux» les*
i^quels Jdus Chrift mesmes vifita corpo«
i>rell6«
4*3
„rellement & fouvrainement poiu: vifiter
,iOe fnint lieu & devot , ens auquel Jefiis
i^Chrift daigna pour nous pefcheurs mou^
i,rir en f arlnre de la Croix. Affin que ia
s^mem.oire & la fouvenaiice de la palEon
,»de noftre Seigneur Jefus Chrift feuft plus
j^reveranment prelentee & fichee en mon
^couraige , affin que le precieux fang Je-
i^fus Cbrift efpandu pour noftre fauve*
^ment, m^ feuft confort & donna vi*^
yjgueur & enfortemmt de la fdy prechier, *
!,& fe cas fy oftrift mourir pour cellui qui
,,me donna la yie.
Ticuli Ccpitum todus Libri funt fequentes.
^ J. Cy nous racompte du Pays de Gali«
f>lee. 2. de la grant Cite de Nazareth.
„i. du Pays de Judee & de la Terre. de
^promiifion. 4. de la Cit^ de Jerufalem,
„ f . de Bethkm. 6. du Sepulcre de Nos«
»tre Seigneur. 7. deTripoly. g- de Tur*
j^quie & des Turquemans. 9. dn Pays de
^Tartarie & des Tartres. 10. de rerreur
^des Tartres. ii. des gens qui s'appeU
^lent Balcifeus. il.de liflue desTartrcs.
39 12. Commeiit TaEtres procedoieht &de
j^teur Conqucfte. 13. de la Cite de BaU
j)dach. 14. Cy finilt a raoonter desTar-
^tres. 15. de la nacion des C^tres.
^16. de la Cit^ deNinive. 17« des Jaco-
•«bins.
w
i64
^bihs. 1S. desMarontt^ 19. desNes*
. ^toriens.. jJQ. d<sJSarr^Q& 2t. des eu«
. ^wefs^de perfedion^ qui (6n% es Samfips.
,,20% 4^ ausmosnes & de ia mirericordfe
^^des Sarrafiite. t}. de ia veneratien que
)^$anfiiiiis ont au. no|ri de^ Dieu. 24. de
^la m^rite des Sarrafias. -2f . Comment
^Sarranns -font de doubt langage aux es«
,^tranges« 26* de iWioul* & concorde des
^^Sarrafins. 27. de la L07 des San-afins.
,>9$* que.kLoy des &nafin6 eft moult
^,con^e. 29. <^ k Loy des Sarrafins
i,eft couverte. 30. que laLoy desSarra*
^fins e^ menqongdible. 31. que la Loy
,,des ^Sarr&dns eft moult d^srdfonnable.
),32. que la-Loyv d^ Ssorafins eft yiolen-
^te. 33. Cy oous di( des Mitacles des
^S^rafins.
Fabutofa (matnpltrrima In hoc opere "t^ec^-
runt , quoQ de Iff arci Paulli , nbmdevillei ,
"& alfortim ^s sti Scnptoirrtn operibus jain
diximus. Interim muka memoratu digna
contincQt. Speciminis gratia edere lubet
Capita g.^ 10. ubi dc Gfente Tartarorom
iiarrat' Riculdtis & Genghkani expedido*
ticm tOmmemorat. Deinde Capita 19. ig. 19*
uuaB de tribusChrStiamrmn Sedis agunt,
Jacobids nerope , Maronitis ^ & Ncftorianis,
ubl muita Invenics notatu d^a , jpnecipuc
hiftoriam IVIifliohis Evahgelicac , Cujus Apo-
ftolus futt HiculdUi} ctim alik De ftaty Re-
ligionifi chriitianaB afnid Incbs coafule prae-
4<r<
jtan. Af . SecmlU
cipue La Crozt hiRoire dii ChriAiafiffifii des
" Indes: IM^fit ftxtipnt de^ doabHS^ Seftis
tel ha^eGbus Eutychianomm ^ & Neftoria*
horum ; Chriftianos Catca diogmata obfeuri&
lima dt 4iiyfterip Incamationis jam inde a
4to Seci^ certajfTe tanta ahinlorum ilionten*
tione , ut chatitads EtaAgelite pneceptum
difbutandi fumre oblite^Terim. Ea Qum Ri-
tulditt hofter de Miffione Tua ad hereticois iU
)os Oiientafes narrat^ mire conveniunt cum
Sis , qu^ La Croze de Setulis anterioribut
dixit i ^xcerpta xtaoue noftra haud contenu
nenda Tiddbuntur ns^ qui errores Generis
faamaidi per varlas sstat^ oon^^arl &•
- krit
Cy hous irabonte du pais A( Tartarii
& desfartrea.
. ^ApreB Turquie eitera$ni6s en Tartarie 9$
r ^^la^tfottvaanlkei l'horrible et la intsrveil*
: ^i^leufe gens de Tartara lefquels fe di£erent
. ii4e.Jtip|tees autres nadons du monde en
- npatlbilne en meurt et en maniere de vu
i^vrd. Ils dil&rent en perfonne car ils ont
^gpM vifaige^ et larges et les ^reulx fi pe«
\ ifftits^ue fe femble droitement pettts fen»
i^durel^ au ttavers du vifaige et fi ont
' ^pou ou n^t de barbe^ (i que 1a plus
. nff^ partie deuk femUent droittement
, i^eftre vieulz Singe^ En mSeurs (q diS.
^ ,»rent des auttes nadons car enTartre n'a
' «^oiiitoifie tiji ftfgqingne ne ^gceMtte»
r
4.66
,itie aoijour «nfi comme en gsns dcs ao»
,^iref nadoio ct {bnblent i]iitis haint tou-
^tet Qtes tous ediftces» et toittEe babi-
^tadom. Gar tontes Villea chaftcauh ha»
s^Utations et toutes eififfioes geocraiement
^ <}ctrutfent quant ils les trcuveot £t a
• i,ceux fimt plus de mal vgSL phis fe hiu^i.
^,)KeDEt a eidxir ils veullettt qnon lcur^^
^^toute bonneur R^reratce et {endce et
^encorcs ne le rcooivent point en gr^ »
,)ittns dieat oue tout kur eft^deu. ilis
^ j^dicnt qoils k>nt vrais Sdgneuis de tput
> ^ monde ct quelMeu fift le monde tant
y^feutement pour cufar affin qufl ea teni£.
Jknt la Seigneurie et qviils en joyfeit.
,»11$ (fient aiiSli que tes oyfcaBlr qui vo^
,,lent par kir 9 et les b|Bftee *dtt dmrt ne
,^vivent nc ne b<ȴent ne ne mangent
,,mais quc p&r la grace de leur empersur:»
„Dont il advint qne une &is , vqgFrait*
,iCois vint au graht Kaan (ks Tartres et
^au grant empereor et lempercur luirde«
',,manda queHe chofe il hn avokappofiee^
^Sx ti Fran^ois refpondit et dlft, &e>
j^Jc ne tous ajr riens 'appixt& « Okv )e ne
ttiavbye miie voftre tsMA pui&nea Cem«
,,ment ^ lcmperett» lcs oyieatdx qid vo*
s^Ient par le p^ , ne te dirent fls tien^
„de noftrd pid&noe quant tii eatt» cft^c^
mmmtmmmmmmKBmmaeam
mnmm^ Af» SitmlL
,^p95r8. te Frahqois reTj^dndifc ; Sirc dift
^Il puet^biendke quikine jdirent mais
^jt nenmidjr pokxt ieur parolle Sc pac
i^atnit fut Iemp^diirapaifie.7Fiartn3 doiib«
^tent monh le flrdtt & le chauk i & efpe«
^dalement en Turquie- & enM(^air$ la
^fait il moult grant froitv ils ft pta^^nent
^& murmurenr contre les |en« (fei pais
^creftiens ou Sarxa(k^» & dAmt que cila
i^ont iail vmir le froit ati paia ^ & lors
i^fencoureat p»t1aCit^r& /qtianiils txs^
i^vent nn hon&me bien &urre & aarnii
,^contre le froit % ils te batent & le des^
')iPouiUent & prennent qnanque il a v^(b,
ii& lui dient w es ceUui qui as fidt vennr
^le ftoit en ce pais, quant ttt lai alinfjr
,,tral^ par tes peU^ & tes draps ottltr»«
^geubc £n maniere He.vivre ft de cre«
^anee diilereitt fls de joutes ^iitres na;-
^cions du monde , car ils ne veulcnt point
%^davoir lo^ baiUee 4e Oieu <K>mme j^hi«
i^fieurs autres nactonit -m^ltent» mais * ilt
,^croient tmg Dleu» nttis c^ bieii tenue*
,1 ment de natnre , A bieh Jiaiplemmt par
i^ dssiy quel mouvemem de natue que
^jmaAXBre leur numtte qne fui^-tdute^ qho«
,^fe8 dtt monde <f e(t ^ne thoft fouverai'-
i^ne qtt« eft iHeu & vivent. I^ plus grant
^.parcie ooittBir beil» fimpifme^t {kp$ de
Cg a i^nature
*,
4^
Nm» M. StaA
j^nature ne de voiilentB de lociines dio»
,^fes reputent il pechie » & daucunes au-
jptres ne fbnt compte. Yvroingnes oul-
j^trageulx en mangier & en boire ^ & boi*
3^re par oultraige » de boire & de men^er
g^tiennent ili grant honneur & dient que
^tout eft de h grace de leur empereur le
9,grant Kaan. De haine & de rapine dient
i^que ceft une bonne fouftinence. Hs
j^haient menconge & aiment veritd. Ils
j^veullent que len leur (ace tout Ihonneur
^)du monde , mais ils ne foiit honneur a
jiUuh fors Jb Sei^eurs > mais a leurs Set«
^gn^ font ils fi grans honneurs que
i^erveiiles, Qpwt ils dPctipvent a au«
^^cuns de leurs Se^eurs ils lui portent fi
jigrant honneur^^ reverence qmis.nes-
sycripvent point le nom de leur Seigneur
^en lordre d^s autres moz de la kttres
j^encore sil chiet a point en la narnttiont
i^ais ils laiflent la une place dordre &
,yescripvent le nom du Seigneur ou debcMPs
j^en la marge de ^a lettre , & quant leur
,,Seigneur chevaudbei & pour i^elcon-
^que cas du monde il defcende de fcm
,)Cheval tous tes Taro^es qui font avec lujr
lydefcendoQt incontiiient en quekonque
„lieu que ce jEbit^.bien feiift en bataillc
«que leur S^gneitt fiift de f<m cheval aba-
t^tux
4^9
yytaz tantoz def«endroienc apres fans de-
^hiy. A Iwr Sdgnenr bnt Us (i grantre*
„Yerence , que a fcm^mmant obeifl^
^jufijues a mourir fi qoe quant il advint
,,que aueun^ eft coadampne a mort , le
«,Sire$ dit couppe:i: ceihiy & le (aittes dor«
»,nnr, carils dient que mourir neft^ue
»,dormir. Adont viemient ies maiftrek &
,,dient Le Seigneur mande que te cdUp*
;,pons & faifons dormir , tantoft dl don-
»,dempn6 rcfpont hurtiblement & fkns cfon-
»,tredit puisque le Seigneur le commahde
»Ji£z moy, & puis me trenchiez & en-
^dormez. Tartres ne fbnt compte d6'ba«^
»,tre autruy ne deftre baftuz , puis l}u'il
9,n'y a fang efpandu , G que quant aiikun
t>Tartre bat aucun fl que il desrompt fout
9,& hii cuide afiez &ire fatisfedion fit lui
»,donne a boire , & quant aucuns Taiftres
»,eft bien batu & fouffifammeht on Itf ap*
»,paife legierement pour lul donner dU' vin
t,a boire ^ & dennent la gtief mefl&iC de
9,tuer ung homme, & moult fe gardent
^^miaiit ite treiichent hoibd efpedalleinent
>,fana ttes gtant caufe & outtrecuiddnoe.
9,Tartres comme dift eft font moutt defi*
«^rant honneur. Dont il advlent fouvent
' 9,que ung Sires met grant peine a deflzui*
,»re rattta:^ ^ur ehtrei^ m^sm^ "eh fa
Gg 3 .fSd-
4T»
immmimmmmmmmmam
Hm.- M. &a*
»i$eignedftb • mais qildint aucm veuU
' iCm^txniirier h grant Kdaa moutt foigneu-
i^femmi: ic ^de^ qbU ^'ofi^de fon (an^
tfCar 4te <lieut quej)ar xiull# voit^ ne cbit
'4,ellr^ le fdng du grant^ Kaan ^pandii a
^;t^t > 6 que fmc quelcanqitt voi^ il le
^miet ^eftrangi^ on eftrainfbre. It le Sait*
^»>L€ dont <€ Kismr mott^ * ung ^tudre 'kw
ittre tn fon lira :& adont pr«^ ce nou^
^vdte-Kiiimn toufidi; les femmes ^xd fiirem
yi aii icmit Kaan • -& demeufent k$ &m»>
^ines cfpouibes , & neft nik lemis ' pour
^f^irent a Foli pc^ddec^eUr. Les Xkmiit
V^fbUidl^ & ^tiferiMMt Ifi gt^t Kaan»
U^ fimt les Dttrdea^ das Ta^es' iiloult lu^
^'>nf^eei entr6 eulsf » & p6rtetlt Ibs fiia*
^^mes des Tartrfe fur teurs d^eft couroiu
^i^es {flus ^ttd Mles & plus^hdukes ipm
^nuites autres Dames du monda ^ & - ^eft
^en fnemdre dlme grant ^4iA6irt ^ue iea
^•Dames de Tartahe &renjt jadlsw^*
^tles cfOrient ^ un|; gtaat Iteuye. Tbr-^
^^es furent a Une part dte fleuve ^t leuBi
i ^^fennemis dd IMutte part, lesqu^ (u^tee
'^0ez {)4us fors , fi que IVures hoferenc
'99 ^iftt pE^ VQ^ leurs emiemii ^ ^cm^ ufe*
^;^h( de tette c&futell^, et de teUe foobd«
iiv€t^> ils iaiflaetifcleitf^ Oam^ lo^ ea
^i^""' • ■•
47>
Vaaa. It. i
„my le ehamp gar^er leun liegBf » f^ .te|
A7*
mmmmmmmmmmBmKKaasssammmmaBBmmmaeBmmm
i^lblenfe ji, deulcre part , & avoieot &it
,^Vi<f^ire de leurs ennetnik Si que en
^emenibrance de oefte vidpire ottroie*
i^rent a leurs Dames ^uetle^ pojteroien^
i^des lors en avant ces <pouroimes , (i kt
^orterent grandea & haidtesi a iongpeur»
„;Mais affin que les Dames ae ien orgudU
^liHent vpvldrent le« T^fftre^ que ces cou-'
^ronnes ei^ent w deflus png pie. S que
ntes Dames portent ce$ haukes couronnes
^qui ont au defllis ung pie , aiiifi que enr
^tesmoign^ge quelles navoient m\e fako
,^vi<^irc puireUeSt mais auffi par les
^"maris qui leur' venoient a feeoiirs doitt
iples ennemis prlndrent h paqur.& feit
p/ouirent > ainli que cilas pies leur difoi^
^siaGhies quc vous eftes deflbu|)s le com-
^mant & en fuUettion de vos maris > 8$
^,am(i fembk U par je ne fcay qud naou^
i^vement de namre quils fachent oe qu6
^J!)ieu dift a Eve la mere de nous tous i
*^Sub viri fouftau mi fe fonne m noftr^
,»&ancpis que tu ieras defl^hs la pui6&ii-
^ce tpn mairy , quaht Tartres fe martettt
'^il ^chaptent leurs femmes aux peres ft
,»aux meres des femmes . & les^^chapten^
,»comme efclaves & mefchines , & quaitt
^ce vient a^x nopoes faire les peres & tes
iiiMus ftmn^t h Hms d^« nopces & l^
>9<
473
9,mainent a oornemufes , & a tabours 8^
t,a grant fefte. Mais mi contr^eles amis
»de la Dame les fuivent a B graht dueil
t,comme s^elles ieuilcnt mortes, (i advieqt
»que le mary meurt devant h (emme la
^veufve ne lea peut peint retourner a Ifi
»,niuiron fon pere , mais les amis du mary
»,Ia D^arient aiqii contme, ils veuUent ou
fcelle demeure en la mailoh de Ibn mary
„comme efclave & mefchine Et <jombi«i
9»que Tartres prennent hien ptudeurs fem^
«^es enfembla > rK>n pourtaiit la premie-
»»re eft^temie pourla plu9 grande & pour
.^13. droite ^fpoufb & feg enfAiis font re«
,putes de mouilher y ^ 1(^ autres femm^
yfont au mary convme conqubine^. Ta^«>
,tres iionnourent nu>ult jles Dames Jkk
»monde, & fpeciallement les leurs &.,ek
9»les gouvommt tout bftel &. la terre de
irs n^aris & achaptent & vendent cptti-*
»,me iis leur plaiil, & font toutes fortes
»,femmes , cruelles & bataillereff^ , &
9,ch^vaudient auili bien qup leurs maris^
fje les ay vues chevaud^ a tous leura
»»ars & (aiette^, & armeee comme leun
9,niaiis , & fi font 4:haf^ , &:loyalIes %
5,leurs maris, pour riens ne & mei^roient.
^Qtiuiit lors Abhoya Kaan fiit desconfit des!
«^Svr^iws wSlNiG^ilfut apparoeu que ung
G g 5 iigrant
,,1
,,1
474
b^ >f. Sm
wgn^ B»oa vrcit. pn my^ fcqovb la
„dacot\&taxt , le tam le fift pniulce , Sc
i^quanc oti le devoiE laetXxe a mwc let Da-
Mines de Twtfria prieient quon leur (lon-
,„naft le Tartre. fi Uur fut ottroie > dttey
«>Ie mirent cuire tout vif depuis qi41 ieur
«,fut oOToye . & quant U ^ Ura' cuit .
,M^lle« le parorent pax ptam pteces, & 1«
«iCnvoyerent & firent mei^vr pat tout
.fik>ft en e)»ii^tle 49 9ufrei affin quecba^
wcua ie gudaO;.
. Cy dit de lerrnur da Tazttci^
.4>e qoeta^.veftue ne 1« finif&« point,
„inds doniw lui («Ue que tu as deflbube
,,toii (Mff t & VntlCu» te deraatide au<^
„ne choft de Dteu, & le fece quelHon
■ iigaidesbien mie tu ne lin refpondes riens,
,,maU dy lui teulement , Je fgay bien que
,4^eu4Jl ft ainii leo&veUflent les graja
nBaroBfi & icG Friuces. Avec toutes cm
'•,choles,'inettait ung cheval en telle m».
t^aieiv, Quant iLVapparallent pourleur
ntQort enterrer, ilsprennent iBig haa cbe-
MVal , & font monter deflus ung eTciuer
wdu'-iixia-''&-'celt daiio' faic l^ cheyal
M&
'»vii
.;&
•^
Mun
■.^&'i
-^
«chi
»qii
i„ptt
„nt(
Mffi
47*
mmmmKmmmmmmBBaigmwmmmmmmBmmmmmmamBA
»,grant trefor , ft fouloient jadis avec le
tyGrai^t Kaan mort eiifevelir yingt iec6
9>tous vi& afiin quils feuflent pres ayec
' t»lcurSeigneur, quant ii vouldroit reflhf»
,>citer , mais puis quils opmmenoerent a
#>hauter avec les orefHens les ont reprins
»,& blames de ce ^is enfeveliflbicnt les
^vifs avec les morts, en diiant que ceftoit
9,grant erreur» fi que a lenuorttmcnt des
Mcare(lten$ ils ont laifle les ieHi a enfbutr i
•,tout oe font il comme defliis. Les l\ur-
•,tres murmurent moult contrc les cfes-
9,tien8 , & font cruelles gens & (ans pMe
9,& avers pois: ce quils ne pourveoient
t^point a leun; mors de leurs defpens en
•»mengier & en velHr , car ainfi que dit
^ •»eft » Tartres attendent une fote Reiurrec-
9»tion a qefte mortelle vie , & quant les;
^Tartres peuent f^tox de enterrer leun
»,niors en ^lifes ou en cynietiere des
»,creftiens , il en vient grant avoir & grant
^argent aux evesques. Lerreur des Tar-
,,tres en larticle de noftre Refurredion eft
^moult femblable & inrocbaine a Perreur
. »,des Sarraftns & des Jui&. Et commtent
^\s errent dirons nous ptus pUdnement
9,cy apres , la ore nous dirqns & pvjmns
Sk
477
Ex Capite i^. luict
t^Ht font de diverfes erreurs » les autfts
>,dient que font Trois cent fdixante dnq
>,'dieux , les autres dient quil y a cent to^
s^mans d^ dieiix dont ung tmnan vault
),dix mille , mais tous ce accordent qud
»)img e{t prindpal Oieu » & fe dtent fre*
»,res nux crefUens , & dij^t quils font d^
^ „Ia loy & dc la feAe des Cteftiens , & &
^ne foeTent rfens de Jefucrift, Hs dient
' »,ainfi que le general deluge qui fut du
«,temps No^ ne fut point a leur pais , &
„dient que le monde a ja dur^ XXX ihil-
),le ans » et dient que a diacun mile ans ^
„ils font en une pierre une nouvelle ydoU
„le laquelle apres X mille ans devient
^aufTi noir comme £11 fuft brulle« Et pat
„ces ydolles dient quils (cevent combicit
„d^ans te monde a dtire , leut pais et leuc
^^Region eft tres otde et laide.
Caput 17*
Cy nous devife des Jacobins.
,>t)e cofte oefte Cit^ de Nhtive qui eft orei
»,appelle Moufal fur le fleuve de paradis
* ,>Tygri8 eft une Cite noble et tres renom-
„mee. Et en icelle Cite eft labbaye &int
„Matjeu lapoftre, et eft la maiftre EgUfe
t „cache«
'471
Ar. SeadL
»fOidtedm11e du ^tgi dupstrkidie des Jiu
Mcobtns; non pas ces freres prefi^eurs de
•^lordre faint Dominique lefquels oh nom«
^yine €ommtmem^ en femqois Jacobins
* Hiniis ces Jaccoppim dont je vueit kf
«. «»parler ibnt en Orient une maniete decre*
- itftients meacreaofi et fi mauvais quiia er«
t»ftnt m pli^eurs arddes de la ky com«
' «,Hie il apperra cy apres , et n^obeiflenc
- spoiiit a leglife de Romme. £n osUe ab«
: tobajw fidnt Mdtjeu derirus dicMa ookcent
ysOnoynes oomme iU dient ct-ks trouvas*
;„mes gens de tres grant ahftimnce €t<le
^i^l^t penance et de mouk longoea orai^
»,ions et tout feflice quiis fii(ment en le»
sfgltfe qui eft tres long ib fiufoiemr tous
^en eftmt ne pour riens uuk^^ne fe^fuft
,#affis» Ils (bnt beritn et Sdfimuf com«
• Minedefluseftdit. Hs disnt qoe en Ckift
Mua^^ ne n^a que une Aibftaace une na«
»,titfe xatt operation et votdente; Ceft la
ttfubftanoe naturt opecatton et voulente
cUvine fani plus ^ ceft feub et contr»
noflte foy catholique car tn Jefi:Ksdnift
^ijtfvec ta divnite fftoit vrqre fubitaice
' MVial^ nature vra& operation ei voufaittt
^ kumaiiie» car ttbcre vraiefby eftfw
^ njsfus Chiift^^fijt viajr Oseu et VTBiy homs»
f oftqaaii^
5f1
479
^■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■isi
>
xeu^nis Sacnuxientjt Jacobituitim diickf bM
fttbji«it;
mNous feofines en leiir iUba^re et itl Aous
99receikeDt noti pae comme geol mais
Hoomme anges de Diea et nous ncowp»
' Mtent phifieuis miiades qui etoif&t Bye«
»>nu9 en leur abbaye de leurs cfevaiiciars
^ oomme ils difoient Entre les autres
y^nous racompt^rent ung^ nous ^ mipn*
' f»tr6rent ks enfeignes et aduinft non jpas
nm. oouTert mais tout en i^^perl une %Sm
„que ees Oirtres dont nous ayoas faic
9»inontion ou feoond diappitre deyant ces*
»>tiii cy avoient aflombict grant oft st vin«
sidrent adaillir oelle abbaye Et qittnt ils
Mvirent qmb ne la potioient oonquerre C9t
»,elle cftoit moidt forte et Uen avltaiUee
»,Bs fiipent moolt ir^ et &« alerenfr fuc
Miine haiilte montagne ea une gpuideRo^
Mfibe deflbttb^ laquelle dnMt au pics eftoit
MaflUe labbaye fi coiqpperent de k Roche
t^une grant partie et copperent une pierro
JAMftL grant et la kuflcrent roUer contro
»>val It montagne ponr confondrs^ tquto
»»labbaye et les majmes tiier » ceUegc^ndo
. ifpierre de.Roche fim vintroUan^consLmo
»»fouIdre et ^sigsf droit .fur;Je.jdiii&(k^ lab«
»»baye fims.&ice aiitre mal que du mu£
wrompi
4««
3»^ M SecA
jirmnpi fimn pkis nnt Cipfnme la pierre
HQWtprenoil eii cfpace et demoum 1h pier-
^rr empliflant le trou quelle avoit roni-
^fpa tftMt aufll cooitae sMle y ot efte miA
; ,»par art et tout a elliaut fi que )e mur
^eH eft plus fort que devant Qjiatit ce
»,virent cio^ Curtres cm mauvai&s gen^ ils
^tn aktent et onqpijes. puis i^ pferent
. ^etourtier» Nous veismes la pi#rre et ie
^mur ciBs en mulr , & aon pas pres de
^M tetrc comme fe le mur fiit fbnde defl
. ),Ai$ Itoais afles hault une partie du maqo-
^,mge du mur^affin qw derement peuft
v^p^Qn»i]- que h pieart ne fiift mife pat
- ),art ne yioience d'oi&uB mais feidement
. i»per miracle dt^ Dieu. Aflez dautres raU
),racle8 uous racomp<;erent its lefquels je
5>ne raqonte point ne je me les mets poiJit
Mpar efciipt ^ pour icaufe de briefuece.
itN«Kis priasiines moult humblement et
. ^moult devotement quils voulfifliant oyt
^le pTefchement de nofeis foy cathoVique
. ^^18 cet^ qlii eftoient fimples gens fe
( ^^doubterent que now lcs decepurions eit
»»aucukis casde lefcripture ^ car Us veoient
),eftre gens leoirelK , fi ne nous vouldrenc
1 „point oyr^^mais difoient que Gk nous
)^oyoieM que now les tendrions a /aulx
heoefies. .Ums n^ytfs advinc e^.telie ab-
►bajrc
r. -
>t<
4«!
IAm*. ■ it. ticmli.
•
' if^ysyt tf. gttfia ufttihbteuiMtf^ fiiMfWucnt
' ^,deterre que noift itbiA dldtA»tttiti«9^pas
>,labbaye feulement, maiis auffi ht ^rtade
' „montaighe & ILtcht ^de£» ditCd ^haDir
- ^sfeore fi: qoe As oi IMtekteit^BM^^^itieu-
v>vetfieht fij^' & «M^ fiqui]^^fiUe«
»>menr &h i^uttriHertr im^ ^tent ' at»es.
^khlbity, iU^^CBiitrem iieth IjuJfti 'iieus
,,petiffiinl b!^ ^vftindft to d]f]^ctOft pu-
^lrtiqM ft t{>petfe. Si^^ Hngjraf mis
^>dirpiAa%»dhs ,' Quaht Vhft a- k )oiD?nee
^Hvi fifflghecf eftbit ft m^ lHs fe iftOMttrent
\,^en^^eiPmngis ^ "^trite > ear&let^wri.
^,Terei^ de *^;rAnt'iiiu)titud# pdur nous
' ^,confohdre p^ kor tSrie» & pte lettrbvEd*-
^rt fe raifons leursMIoient , fi eAakli.
v»rettt vhg Evesque d* lem: C^ fiiritous
^yUs autres car ^ te teputerdM p\x& ku
^,tres & plus '^do&ie pout refpofidre »
oQtkant tous fvtemes aflehiMes' eti une
„grande !kile la o^ il jr avdit l)ts t<nmt
s,hithihaire alum^ car teftoit pcd' h^yt,
»,t6us fe affirent fi nou^ dethandeiMt pour
»,quene caufe rtoits eftiohs venus a ^k ,
»,not]fs re^ndifn\es que hous elHons ve-
i,neis pout teufe def leur ftlut Et puis
ncommencafmes noRre parolle noftre lan-
»,gage en recommandent a eoli aucunes
Hb ' Mceuvres
_4«a
mmmmmmmmmmmmtmBBaBamBafmmmmmmmmBm
4ibmt. ^ Af • , &adL
ncsmm <fo perfedioo , ktqpielles ik ont»
^toeft aflkvok eftroitte & longue jeune,ttes
s^camt abftinenoe, & tres grande c^m.
Hpondon & grande devodon en kurs a«
9>roiJbns » & aucunes autres bdles opera«
9»ciofls & «tuvres de perfisdbn , ii les ea
^ortasmes & fuppti^^mes, & aiad& oonjv.
„ni(mes par le benoift isuig du cruo^
>»auqiiel ils ont trcs grant reuerence , quils
Miie condempnaflent poiyit par leur mes-
' ^crefluioey & que a fi |^t labour de pe-
i^aances oomme defliis eft ne ie meiflent
mW enfer par leurs erreurs , & puis leur
, ^monftrafmes en quoy ils errpient, &
i,quant ils dknt <pie JbiTcrift fut vray
>,I^eu & vzauK boms non pourtant veul*
^ient ils tenir & maintenir q^e en J^iT-
t «^crift^imoit que uae &ule &bftanoe une
. Mopetation ime nature une voulente &
^c^eft la divine oomm^ils dient, & auj(G
>,leur montrafmes gcantpIanjD^ de leurs
nerreurs, & les impcouvafmes ; ib nous
f,o}nrent moult paK&lement & des raiibns
' 99& des autoritez de la faime efcdpture
s,(i^ nous monftrafme& contre leurs. er-
Mreurs furent ib fi esbayz & les priva lc
t,iaint eQ>rit opmme je croy de toute re«
^fpoitte & de toute paroUa Qiiant nous
fc»& aufli muUitudes^ gui ia eftpicnt fcJmes
fftoue
483
»,tous efmerveniies de ce quil» {e taifoient
),(i coy, & quoncques mot ne dirent pour
,,leur erreur fouftenir , mais ceft evesque
„lequet i!sz avotent eftabli fouverain , &
»,premier refpondant ians nul autM con^
5,tre dit fiit le premier converty a noflxe
,,fainte foy cathoiique ; & quant les au*
„tres le blasmerent de ce qui nc rcfpon*.
,,doit a nos itdfons ii leur dift tout ea
9,hault en fbn langaige caldien Seigneurs
„(reres Je vous (igniifie & ceitiffie que m
„ces raiibns ne povons nuliement refpon^
„dre. Dont fe leva ung de ces Jac^bint
^,entre tous moult honnourable & ancient
,,homs lequei tous les autres recomande^
>,rent fouverain de faintete de vie fur tous
),les autres d^ leur Cit^ , & di^ devant
t,tous a haulte voix : Se^^urs freres Je
i,vous anonte que ce Rdigieux qui det
),parties ddocident eft a nous venus com^^
t,me il Hti & qui nous a propofe la.pa^
),rolte de Diea eft vraiement Tange de Dieu
),enyoye a nbtn oyr il eft ung des appos^
>,tres qui (ut avec Jhifcrift & Pa cellui
>,Dieu envoi^ a nous aflin que novs ne
,^foions dampnet Lors fe cotiverty .&
i^ourna le bon anden homs au frere qui
>,la parolle de Dieu avoit propofee , & lul
>,dift chier Amy dy tout ce qoe tu wulx
Hh Z nSc
484
Ibmi. Af. SeaA
n& tout oe qne tu diias nom le recevronSf
„& tendrons auffi conune fe tu feufles ung
,»des appoftres de Dieu. Adont fe convcr^
9,tirent tous les plus,grans, & ks plus fai-
^ges 9- & receurent no(fa:e predicacion a
9,tres grant devodon & promifirent que la
,,foy ils avoient de nous eue ils gardoient
^tous iaos faillir jufques a la mort. Mais
«tla tourbe du menu peuple & les phis
»,iimples qui la eftoient en fiirmt moult
j^deftourbeZf & & esmeurent fi grant noife
n& grant hutin ,^ & firent fi grant noift
^Que nous doubtafines qu'ils fe entretual^
^ent & fi ne favoient aiitre Raifon mon*
tffirer , fors quilz difoient que la foy qne
pleurs devanciers avoient gardee plus de
9,Soo ans ne laifleroieroient ils point ne
,,ne changeroient pour ne fcay quels es- ,
,,trafigers doccident que par.leurs lc^ques
,•& par leurs fallaces, & par leurs vains
Hargumens l^ vouloient tellementf dece-
9,voir , de ces Jacobins moi^t fyn conver-
»,tirent a la foy eatholiq)Be m pou de
„temps , mais aiiifi que crcilbit k nombre
3,des convertis a la faii^dle foy , croiflbit
„auin le murmure de la crualte de ces des-
,,loyaulx qui oonvertir ne fe vouloient
„£t tant crut & mon^ leur murmure ec
j,leuj: Ire que les bons qui cqnvertis es-
„toient
au
"toient nous pierent qu6 nous en aUT-
"fions hors de leur abbaye que ces meT-
"creans ne nous mtudrillent en leui Ire.
"Le Patriardie des Jacohins lcquel nous
^avions vaincu en publique difputation
"par layde de Dieu finablemeut faccorda
*'du tout avoc nous , et la confeflion de la
"foy catholiquc et fk creancc efcripuyt do
"{a propre main et la nous baiQa eil b-
"quclle il confefia et convint appertement
"que en Jhircrtft avott deux entierea et
^'parfiuttes natures la divine et la humai-
'Vne; puis cellui Jatrifrche fift affembler
"fon clergie et fon pauple Jacobin en h
^grant Cit^ de
"n'y avoit miul
"titude de peup
f mes nous la t
"arabyth ct mo
"bins devant t(
**ffs qiu la eftc
"leiirg patciardl
"ledic qui defll
"tettjffla que
'"comme nous
"fes avons noi
"louange taaJs
' "miracles fet n
**non ftideintw
Hh 3 "foltrcs
''poftres confondit la {apienoe dc cc math
**dc. Ces Jacobins ont enoorcs granment
•'dfs crreurs fans ccllcs qui deSus font
^diws, caqucllcs ils crrent moult peril-
*'leufeaicat > car lacobins et Ncftciicnf
**contre lc cominandement de lcuvangiUe
''deffont leurs mariages pour quclconquc
•^caufe quc cc foit Et aprcs lcur mari^
•*de&it fclon lcur vfeigc , prennent ies
•Tcinmes autres maris ct Tomme unc au-
**trc femmc , comme il lcpr piaift. Et cn
"^hatxdt de la faintc Trinite errent ils auffi
^moult perilleufemcnt ^t cft cn ce point
•*leur errcur tellc quc ticnncnt les Ncfto-
^ricns ; les Jacobins «t auffi toutcs 1«
particS doriait , nc fqcvent nc ne tien-
••nent cftrc purgatoire , auffi nc croient
"ils mic qud les ames des bons aicnt aiiffi
•*aucunc remuneration , nc qudlcs uc yoi-
•'fent point cn paradis jufquc aprc lc jour
•'du Jugcment Et auffi que Ics amcs des
I •*mauvais et dcs dampnes nc voifcnt mic
i , ''cn ^nfer juiques apres le Jugemcnt 9 et
I *'pour oe dipt ce quc noftre S^gnciir dift
''du Richc hommc et du La^Earus que le
• •Viche hommc ctant en cnfer vit lc Ladre
I ; •'en la gloire de paradis. Ps veullcnt main-
''tcnir que noftre Seigneur ne Ic dift mie
Tpout vcrit^ mais tant feulcmcnt par mt-
''nicte
f9
n
^ 4«y ^
^niere de parabole & de fimflitiidt & de*
"iremple £t aoffi errent ils trop periDeu^
"(ement en tous oes eas , & en grant plan*
''te dautres qui tirop feroient longs 2^ ra«
''compter qui mcompter les vooldro^
•Hroiis,
Cy nous rac^mpte des Abromtes.
^ous parrilmes de Ntnire la grant Cit^
^& entrasmes -ou fiieuve de paradis , odl
Tygris, fi alasmes par le fleuve fur. vaif.
"^ aux comme vqymcdulx & venismes juf.
"que a Baudas ptus de 209 mille mais en
'^nie vMe trbuvasmes wie grant CitS qui
^ot libm Checulm hquelle demeorent Ma-
"ronites creftians mefcreans & fdfmais &
bnt ung autre arcevesque. IIs maintien-
nent que en Jhucrift fut une feule vou*
lente , ceft kur erreur; en toiites autres
^'chofes faccordettt ils a noftre foy catho*
•^lique phis que nulle fedte dbrient ; leur
^cevesque oy de nous le prefclmnent ea
'^langa^ arabic & fe converty & accorda
'^a nous du tout ft de fa propre nlain ef«
^mpvit au Pape de Rome fa creance du
'^tout felon noftre foy & noftre voulente
'^ft en ces le^tres fe fbubmift en lobqiflan-
''ce du Pape& de ki fainte^fe deRom-
Hh4 '*me.
\
♦>J
4ft»
^nous plufieurs J^cobias ^ uous i^eceii-
Tenteren^ ^UTes & aUbaies a aoftre gi^
'^Ces Ja^iiis d^ QS&id Cil^ ediSereiit pr
''dis une ^liie ea lonneur dun chim Ar
"eft cette eglife au dehprs de h Cite ea^
^ung hanaelet pedit fur le fleuve de para-
'Mis* £t font diascun an la fefte au chiea
'^cn if^fiUe q^li^* car i|s dimt fuUs orenl
''jadis eu w^ (Mm de tres grans Tertn^
^en-^el honneur ils. fonderent oelle t^&S^
Hcomme di^ eft. De <^ofte cefte Ciie Jk
^diicul ^ouvaimjes nooia une grande Ck^
''tout dXL long du fieuve , &;fitt ii^ Paa-
''cienne BalulQit^ en latyidJe cqpia NahuK
^Qdono9or» . pelle e& tovte de£:;liue S^
''femUe pait l^ grandes ruinea copmi»
''une at^ Romme tant eft graade tam
"fui noble » ^Ue eftprei^ue toiM d^hlii^
^& mo^ poQ de gens y habiteot & fi>nt
'^ijELWis qjj^ attendent Hnljh » conune
"noui^ ^yfmes & e^tendifmes par phifieurft
*^& gi^s. digne de foy. Les hai^tan& dt
.'^celle Cit4 attendent ung ne £bay qiiel fik
^a Haly qui eft mort il y a ja p^ <00
'^.& ils lui nourrifient & gaiickEnt utKt
^tres belle mule pour hii honnourabld-
'^yoii; ^fm% U v^udr^ & 9 lui eelh^
•^
i>i
4S9
Jiim, M' StatS^
"muk} iHrefenter Ei: tout les Vendredis
''qiiant le peuple eft a^emble poiir o}rr leur
!'loy <|ue Tevesque -leur prefqlN^ cet eves^
'^quQ amome devant le peupks celle moUe
"quik g^dent pour J^ ^ ai Hsif & Ih
^'manftrent au peugle bien & noUement
^enfqll^ & enfrenn^. Hs diem; pour oef*
'^tain que, cellui fik a Haly levendni^
"euhc» S^ en fon ttmps quant il fera re-
"veiiu ap^tta Crifl & 4evendra SarnuJnJ
''De oe lieu nous en venifmes droitte voie
*'par le flet)ve )ufques a h noble Git4 de
^Bmidas , & yindrent a lencontre de noua
")ufques au dehora de la Cite les fteres d^
^noftre ordro des freros piiafdieQrs qui k^
^demeurent &; nous receurent a tres granfc
. «^joye. Cefte Qte de Bmuku. eft tves grafit
'*& tres gracieufe , & court parmy la Cite
. *'le grant fleuve Ty gris, Et ^Kcnt oeulx du
'^pais que ceft oelle Cite qai jtidis fut$p«
''peilee.&i/fir > elle eft fi grand & fi peuplee
"que en la Cite meurent pbis de deux cehs
'^mille Sarrazins & fijt jadis devant ladve.
"netnent des Tartres la maiftre Cite dlea
''Sarrafina, & de la loy Mahoi&et, com*
. 'hne Romme eft des Creftiens. £t y te^
-'^nQit fon fi^ le Calif qui eftot chiefdea
'^Sarrafins cemme le Papeeft des Creftieiis»
^& iefoilQe aflcas fon nom- Car CaUffe
Hhi "en
4^6
"en lenr tangsuge fonne en n re firancois
**fi]ccefleiir , pour ce que le Qdife tenoit
*1e lieu de Maho Aet com^e fuccefleur &
^comment que la Cite de Btmdas foit la-
'^bitation Aik Sarranns» fi eft contre h
^feigneurie det Tartres qui jadis la con-
^quirent comme deflus eft dtt En celle
rCit^ de Baudas eft le (iege des Neftorins.
Cy nous racompte des Neftorins.
^eftorins font creftiens me(cc&ms heri-
^tes & fcifmates & font appelks Neftorins
^dun herite qui ot nom Neftorin, qui
**mtm en fuivent & maintiennent , car
^il fut leur maiftre avec ung autre herite
"qui ot nom Theodorus» de qui nous
''avons fiiit mendon par devant & com*
'^bien que ces Neftorins errent en plufieurs
^point de la loy , (i errent ils plus efpal-
Mement & plns perilleufement» en ce quils
^dient de Jhucrift quil neft pas ne de
^vierge & non Diett , mais ils dient que
''a^Mres D conquift la fiUiaticMi de Dieu par
'^le baptefme & par les fain^ oeuvres
^par quoi ils dient que Jhucrift ne fiit
. ^mie fils de Dieu par nature mais feute-
^'meni par adoption & que Dieu habita
.^ ceft homme Crift conuneea fon tem-
-plo
49 1
Xmm. M. . SeoilL
^ple & que le miftere dincamation que
**Crift fiit nes de vierge , fiit feulemcnt
'^par unc manicre de honneur que Dieu
' ''fit a ceft homme Crift , & pour ce en
*'y a plufieuts qui maintiennent que en
*'Crift navoit que une feule voulente hu-
''maine. Le contraire des Jacobins doht
'^avons par devant parle & combien que
'^ces Neftorins dient que Crift fut vrais
^'homs & vray Dieu fi ne veullent ils
"point confefler ne congnoiftre que Dieu
^foit ne de vierge Marie & que la vicrge
''Ibit mere de Dieu ains dient que la vier-
'*gc Marie fiir feulement mere dun hofti.
^'me ; Crift fut- fils de la vierge par natu.
'Ve & fils dc Dieu par adoption feulemcfnt
, ''& dient que ce ncft mie tout ung adirc
*'fils de Dieu & fils de la vierge Marie,
*'& dient que Jhu crift fiit ung grant Pro-
**phete & amy & fervant dc Dieu , & par
"ainfi appcrt quil nicnt du tout le mifterc
"de lincamadon de noftrc Seigncur, &
''pour certain cn tout ce quils fentent de
"Crift ils faccordent avec les Sarrafins,
^dont je trouve les hyftoires des Sarrafins
''aneiens & authentiqups que les Neftorins
^fiirent amis de Mahomet & alliez a fui
**& que Mahomet commanda a fes fuccef-
. ffeurs » & a tQUs ceulx de la loy ^ Sar«
^razTni
49«
^razins que fduverainement gardafl^ ks
i^Neftorins, & que aux Neftorins riens
^ne mefteiflent , & ce Qommandement ont
,,Sarrazins tenu jufques a ores , & g«.
pdent encores » & haient SanraGns fur tous
^autres fedltes les Jacohins dont par de-
^VHUt avons (ait mention pour ce quils
i^tiennent le contraire des Neftorins quant
^ils maintiennent Dieu ne de femme &
y,mort en croix , & pour ce ont ores {buf
yfert Jacoblns grans perfecucions que {on.
,,vei\t les ont tuez & Sarrazins & NeftoK
i^rins dont ce advint une fois que le F^*
^triarche des Jacobins appella a dtfpuia»
^cion puhlique le Patriardie des Neftc^igs.
^Quant a ce jour furent venus devant [ le
,^Calife de Eauda$y le PatriarclK des Nefto-
^rins fc doubtoic quil ne fuft vaincu, vint
i^ung Jacobin renoyi ipa, habitoit avec les
^autres Jacobins , & dbulx fcftoit depar-
^ti ) pour ce quils ne lavoient mie voulv
^pourvoir a ung archevefchie & dift au
^Patriarche des Neftorins quils nejk doub*
j^taft, mais feurement emprinft la difpo-
,^tacion« & que fiablement en CQmmoK
,)Caft ladite difputadon , (ique fur lui^
^mife la refponce, & que pour certain
^cellui Jacobin feroit les Neftorins vi^o*
^xitm ft Ainfi fut &it a tui I9 refponQ^
ybaillect
m
Mbailleet Qpant les deux partifis furent ve-
«nus en la prefenee du Calife , dtrent les
^eftorins que ung tel Clett qui jadis
^avoit efl^ Jacobin nrfpondEoit pour eulx.
«U fut mande de par le Calife preniient
^fois 5: feconde foia mais il ne vint: polnt
^d^ce fbis Bit mande 11 vint afle lente-
j^ment portant une peHe & ung drappe-
^let & ui^ loncel & inflrumens de fof-
^oyeulx, &en teleftat s'^paruc devant
^e Caltfe & devanc le clergie , on lul de-
jemanda pourquoy il avoit tant attenda
«a venir au mandement du Caliie Sei.
„gneur de tout le moode, & poutquoy il
^ftoit prrfentez en tel eftat 11 fe hu-
lamilia & pria le pardon eti difant qti*il
navou; efte occupes en plus grant befoin-
^gne , & dift que hier
,„Gabriel larchange. Et
„de hkt. la foire en q
^entnrez fi ne me fuis
i^poiir la giand hafte c
i,au commandement di
^t trop air^ le Calife
^voit erre cils clercs
i^gel mort, & que i;el
ponges mourir, dont
ajacobin renye & dift
i^veUles les angels mou
494
tfmm. 3f. Stad
^t mort & enfevelis comme aucuns
ndient Lors commanda le Calife quoa
ntuaft tous les Jacobins de ce pais , (i fo*
i^rent Jacobins ia tuez en grant multito-»
t^de que pou en }^ de demoures. Ce (ait
pde ccfte diTputacion avons racompte com.
^me il appcrt que Neftorins s*accordent
. |,avecques les SarraHiis contre les Jaco^
ijbitis qui dient que Dieu (uft mort & en«
„fevely , ainfi errcnt tous trois de Crift*,
^car Neftorins & Sarrafins dient que Oift
^eftre par nature homme pur & non Diea
i^& Jacobins dient cjflre par nature DieQ
i^ur & non homme, R errent tous, car
^noftre foy catholique eft que Qift dl
y vray Dieu & fils de Dieo , & vray ho*
^me natureL Encore errent les Neftorint
i^avec les Jacobins en Tarticle de la Trini-
pte , auifi font conimunement ceulx do-
^rient , ils errent aufll & nient eftre pur»
,igatoire » 8c dient que les ames des damp»
j^nez ne defcendent point en enftf , 3c lcs
)»ames fauvees ne feront point receues ea
^paradis devant le join: du Jugcment Us
ybaptifent en la maniere des Gregois ea
i^difant fiis bapttzcs ceubc en nom Ju pere
»& Ju jUs &c & dient que la perfeocioa
«idu faint facrement de baptefme eft m
„imc maniere de undtion quil» font done
'4M
■■■■■^■■■■■■■■■■■■■■Bi
t
^fnaniere <l'oylle & laquelle ils dient quil
,,convient tout lomme eftre oyngt & s'au»
^cune partie demouroit . fans e(fa:c oingte
i^par la entreroit le deable en une aeatu*
^re , iis facriffient de pain leve & gardenc
^une piece -de la pafte & la metrent &
,»adiouftent a la nouvelle & dient que cefte
jipafte qiiils gardenc eft une partie du corps
, j^noftre Seigneur que leur donna faintje^
j^han levuangelifte , & dient que faint Je*
j^han a la cene receut de noftre Seigneur
s^^ouble part, lune il mangea ^ ufa & lau-
. ^tre il garda & donna auz IJ^dtorins. tls
^ne adminiftrent du laaement de unddn.
i^Ils ne fe confe&nt ne en la mort ne en
^h vie fors a Dieu feulemenc» Ils recot*
nvent drcuncifion en la maniere de Juiis.
j^Nous fufmes en une Cit^ qui a nqm
^Barbi en laquelle les N^rins drcund*
s^doient leucs fiUes auflibien ^ie les fifey
^& comment que nous ne peuifions poinc
s^favoir en laqueUe partie du corps ils cop-
. s>poient & circuncifoient les filles toutes
, ^voies trouvafmes nous en vmt^ par la
j^relation deubc mcfmes quils drcund-
^^foient. Us fe marient en d^es defFen«
j^dus de la £dnte egHfei & prennenc leurs
j^coufines , & leurs parentes prouchaines
i»& fi deflEsndcac leurs quanc ikkur plaift
-^eeelbit i^ar le cbngffe def leUr egfift i ^
^^ftiffltWr* preftrfcii fe Tcmitfterit aprc**la
*„rtWrt <fe''leur-preiliidtefemitie"& eft: coH-
gtre te eeHnmaridbmeht ite^Mdhfr: fa^
■"^PoTlappdftre. Ds ortt troli Waiiiefei tk
* >^BIeffts , lune eft que letar dtdonna Nea-
%tttrin Jeur nftdfttie herites '& "llont ils Cmt
^^oomihc? NWtoWit La f<ic(mde mdle eft
. *^Thebd6rus • qui' liit niidftre a <JdBdt Jfe-
'"^,*;tx>rih deflus dit, & to tretde dientrils etkfc
^jjfemefle^ ap^^^^^^^^ «i icelle t^^'
''^'P^^ iffe rfeni de ta formb thi iaimr £u
^^rrt^rflem: ikPautorf^ hfc du lang n6Rre
' ^Si&igiheur. ^tfe^fent^ml rotifiiftisuriMi-
-'i^ticnfe pom^eftkt fauvea^^^^^ fei|pne-,:&
^ijqml fecfe lihe iSarolx tn fonfiront & ^
*yft toumfe Vers oricnt en £u]pmt; 1a croki
•^8e*<5|iilt'ttwngaffif tfet de porc* lis Jfe.
•'VjtQrinifcnt gjehi de' moiflt'gnmt at^
' %iglculx { le^ AiTcevesqute, tdtt^ evesqfic»
^''^& Idurs pati^ches he ttifi^crit^^i^
-^^iittethar * jeuflent ife ojhsif ferilfeiir lit rto^
•^ ijladi» • grirfmcnt Ds niorin&feht au doj
^ jjmouk grant i^i^t^ & iii^t ^etol pou-
•-iitet§' ^ lait *poft ' Tour aomihi au dc^
'• ' '• «tffti
«Vk»:»-' J
y^ di.y
w^iBmimmammmmmmmmma
»mu M. SmA
ntete & monlt gnint humilite , & jeuneat
),tout le Karesme , isaSi bien les dimen-
Mches que les autres jours , auffi font ]fig
,»JacobinS| ne nuls ;Nellorins nejacolnos
»»Clers ou Lajrs Religieubc ou Seculiers de
»»queiconques eftat quils foient ne meng^
,,roient pour riens en Karesme de poiflbot
»»ne beuvroit vin > mais en autre temps
«tnen tiennent compte de eulz enyurec
M^ point ne le tiennent a honte mais a
^yhpnneury &de mentir ne font ils conu
«»pte» leurs erreurs defGmdent ils pouc
^Atax, cai^es», la premiere eft car les^ plu^
ttGeurs dient.quils ont kQ)crit de prophe.
«^cie» & prophetifent moult do thcnes»
o,pour certain nous le veifmes en plufieura
^periences, fi dtent quils ne peuifeijit
. 3»fftre prophetes , fils ne feuflent pmidom-
i,me« > & fi ne feroient mie preudpmmet
. 9,fi leur loy ne leur creance ne (uft bon«
, a>ne, le fecont eft que tout plain de leiqrB
i^anciens ont fait plufieuts mirades , cas
>»ils tienneiit certainement que fur Nefto«
»»rin leur maiftre defcendit une grant cler«
. t,te du del» quant il chanta une mefle,
. ,»& ce racompte dun leur patriarche quUs
i^nommoicnt Jo/ff/if & univetfel ; i)s cfieiit
i,que aufilt pou de vie "^ coiame le jcloemeni
p^dBQXk ceil ala <te Bandas > la #u eftoit
li «•foA
^ Sa aufli t^ d« teini.
i
99
99
4H
5,fon Gcgp jufques m MieA la dte > ou
^eft h fepulcre Mahommet s ou il 7 ^a
9,bien phis de XXX joumees entre les
xleuxcites, & aofli plufieurs miracles n^
,,comp^t de leurs peres heritet, mais oes
9,deux caufes ne prouvent point que lenr
»,creance foit bonne , ne que teiffs peres
»,dont ilis racomptent tels chofes feideoC
faints ne preudommes , car tant que au
premier point de la proj^hede eft ontam
^,que tous ceux qui dient de^mnt les cho-
'o,fe8 iadvenir , ne les ont point du i^t
j^efperit , ains trouvons en la fainte efcri-
' t»pmre , & lifons de plufieurs prophetes
„qui prbphetifoient des chofes advenk par
* ^lart du mauvais efperit : comme les pro*
^ „ph^es de Baal que Helies oonvaincit &
* „ocdft , & phifieurs autres defquds nVe
99$^. dift en refcripture , prophetabant &
' ;,non ex mie vehiebant, & ^o non mitte-
• ,4Mim ad eos , Qm (bnne en noftre bm^
^ 9><;ois J\s prophetifoient & non' pas par
^moy • ne par mon efcript , Ds vindrent &
• "^jt he les envoiay pas j cncores trouvons
^ ^^no^tfutr^ vraiement propkedfans, com-
^me Balaam. Le Roy Saul , Cayi^ias qui
),fut a la mort nbftre Seigneur. Hs pro*
^phetifotent vraiementi & (i|ne &rent
^mie pv(asdoBimeSt £l ilfof» de plofienra
^trcs
* <•
♦95
^autras (pii pat art dennemy , & (yar art
^dingrotnence , ont fait & prophetiye plii«
^fieurs diofes ^ aulE crois que le dbable
j^deqoit cd mechant peuple Neftorin par
^faulx prophetes. Qpant venus (ulmes
i^en la dte de Baudas la ou leur fiege eft»
i^ils nous receurent moult agreablement &
i^Uement de prime venue, mais tantoft
i^quiis oyrent que nous prefchafmes de la
i^benoifte vierge Marie Mere de Dieu &
^qat la vierge Marie porta & enfantaDieu
^& homme » tantoft ils soppoferent en
i^publique predicacion & nous gecterent
i^moult villainement de leur eglife > & en
^oelle ^life la ou nous eufmes prefchie
i^contre leur erreur » reconfilUerent & h^
. jjverent dcau Rofe , & chantercnt une
i^meire follempnelle pour rappaifier Ncfto-
^riea leur maiftre. £t quant ils nous eu-
i^rent ainfi boute hors de leur eglife, nous
i^nous plcUngnimes a leur arcevesque dt
^ce que nous fervans de Dieu gens cres-
. i^tiens gens de Religion , & prcfcheurs de
i,Ia foy de Dieu » & qui de loingtain pais
i^eftions a eubc venus pour la caufe de
i^Ieur falut que nous avions eftes ^nfi viL
iilainei. A dont cet arcevesque & ces
iiNeftorins meus de &ulfe pitie nous re-
i^prefentereut ung lieu tres bel & tres boti
foo
9& une belle eglife, & tput ce que nom
V ^failloit, par telle mauiere & cenvenance
^que nous ceflions de prechir. Mais be-
^noift foit Dieu nous ne voulifmes onc-
j^ques (aire convenance avec eutx» ains
^refufasmes tout ce quil avoit c^rt » &
jpdismes que hous eftions a eulx venus
j^non mie pour leurs grans palais ne pour
.j^leurs biens temporels , mais feulement
,,pour prefchier la parolle de Dieu a eulx
^ikns en attendre loier tempord & jiflras-
,imes & proteftasmes tout en publique &
^en appart que mieulx aymions habiter ea
^toy la rue comme poures dc fins maifbn
^& fianchement prefchier la verite de la
,»foy pour lamour de Dieu pourquoy nous
s^ommes venus. Apres vint teur patriar-
),che en Beoidas qui avoit eft^ devant ab-
sjfence bien x. Joumees loings , fi que
^ime Joumee nous fceusmes que ce pa-*
^triarche eftoit en une oongregadon & ad
,»femblee avec ces evesques & arcevesques
,»& le clergie. Nous armez de la gracc
„de Dieu entrasmes devant tous & mon-
„ftrasmes tellement la vcritc dc la fainte
^foy cathoHquc, que nous les confondis-
„mes trcs tous. Et pour certain nous lcs
„rcndismcs fi confiis que le patrifflrche
«.mcsmes teut dcvant fon cleis^ mcnty
* ,,& fe
2bm$. . M. SiCuB.
^& fe tiya eftre Neftorin ne de loppinion
^de h rdence Neftorine. Leur hsdte &
„tous ceulx qui la eftoient en fiirent & es«
^marrys quil ny ot cellui qui fceuft que
i^dire , ne qui a paine fonnaft mot , lort
^fe leverent ces arcevesques & evesques t
^& fe trefteren t tun contre lautre , & com-
j^mencerent lun.a lautre blasphemer deoe
^que tous seftoient tenus li coy , efpeciai*
a,lement tous fesmeurent contre le patriar«
39che , & le tencerent » & reprindrent tres
^^aftedueufement , en lui reprouvant quil
,iavoit reny e Neftorien lcur maiftre & que
jfi, (i pou de langaige avoit efte defconfiz
^& tourne adverfaire de la foy neftorine,
3,loi^ fe commencerent. ils a venter quils
j^ous desconfiroient en difputadon pu^
^blique. Si fut la Refponce commife a ung
^evesque , & fut afligne jour & lieu pour
^h difputacion faire , quant vint au jour
^nomme & tous ces arcevesques , & eves-
,,ques furent au lieu aflembles & pluneurs
s^utres, nous monftrasmes devant tout
i^noftre foy catholique , & leurs erreurs »
^snais Dieu noftre Seigneur leur ofta tou« '
^te refponce tout favoir & tout povoir
*^de refpondre, tellement que non feule-
'^ment ceulx a qui la refponce eftoit com«
^mife, mais aufli tous ceulx qui la fu->
I i J „rcnt
^rent aflembles , m ftirmt oultre mefure
^esmervueilliez de ce quil ny euft fi iai.
^chant deulx tous qui oncqn^ fonnaft
,,mot, ne fifl: femblant de riens youloic
i,dire contre nous ne nos diz. Q^ant cei
^Neftorins furent ainti confiifoement des-
y^confiz , & quelque langnige leur failloib
^en refpondre & . en demander > ils en fii«
^rent fi honteubc , & fi vergoti^etkl
^quoncques pius ne oferent devant nous'
y^parler ne a paines comparoir (brs bien
^doubtamment la plus grant partie de eubc
^efpeciallement les plus faiges & les plus
^faidians , quant ils virent que kurs er-
^reurs ifs ne povoient maintenir encontre
yjnous & que noftre foy ils ne pourroient
«^impugner ne vaincre ils dirent a nous:
ijBeaulx Seigneurs & fireres nous favons &
j^conftflbns que la verite de la foy eft tout
„ain(i que vous la prelchies , mai^ nous
Vne lobferverons point publiquement m
^appertement ne dir^s a nous autres Jie$m
^torins,car ils nous ofteroient de leur com-
•,9paign}e, & nous doubteroient & ofto-
j^roient noftre eftat £t ainfi ces mefchans
i,gens aimerent mieutx la gloke des gefM
;„du monde que de Dieu.
€o4«S
?
Jfum. u- Smdi
£■ 4Z> fcA. Codex membnaaceiM , chi titulaa: ~ Xtt*
Qwtdam ttatiqmtatKm I
(Uo JoifarfuU Marcba
& Medicina-DoSoi
. . Hulc titulo pnemittii
ris c^pitalibDs opuiatt
Patmii c^us inciitptumt Cafoftafcribi
^ . ahfolutum , Bortoniie in bancformam
"' redigere fectt Joaones Mar^hanQva
* AtL & Med. D. 14.^0.
Codex noltcr niticlinime lcriptus ell; cpn^
''nct Monumenta satiqiia, EpitapAia maximan
.putsm, vgtv in variit Drbibm lafaac, Sc
-.{diii regionihut [cperiuntut. Prsmittitur ?e<
■"io defciiptia urbis Roraae antiqua.
Subiun<fhii efl: ralnii Proii ^Mbff ;deKotit
antiquis , quem in priori CataIo'gi paTte,'nifi
mc tunc pmeriiffcc , jam adnotare debui.
^uod ad Infciiptiones i
pertinet , moncndus eft
no 1^96, F, Jantmi^S
,-dicatoium , ufoi^one
& profiihas , qui cur nc
Joannis nolhi MaTchanc
vide Fabfitii Btbiiothec
Jomtut d» Marebmova.
u*
f*4
•^ fbl. Coaex aeiiihrw- >
ar» ■ tKronka FratrU Bfartmi pen^gn.
■ r«n: ' Domini Fdpa & CapeOam,
■ ExpUcif in anm fX 1277- io &ie
leglnir yExpUciuftt Cbromca F^atrk
Martini Orditti PradicatortOB^
jCmpilutio ex tbroHicis JHagiJbi Godt-
•friiUriterbienJis» MartirU, &Spe'
< <h/0 bijiorialit
Incipicns iiis TcrW» :
yrimo dicenduiH efi dt ijuatupr r^^
m^oribm;
f6<
Jd: SSiOk
pmniflb yero tituKT: '
Cromca Martim de gejHs Summanm
Pontifieum & Imperatorum.
' Polt feptem lineas pnemiflas, fequRur -Ini-
thim Jttartini , quale in editis legitur«
•
^Sxcxxt ergo dicit OroGus ad R Augu-
' t^ftinum fcribenst a mundi creatlone -
Mufque ad urbem conditam anni
^^^.^: r •_■-,
Fabulam de. lobioiie P. muUer^ habeti De
Carolo M. Imperatore fufe agit , & narrat
. JBuIta-.qiMe dtfunt in M^irdni Poloni Chro^
nico ; , inter oue obfervavimus nairatio-
- nem fiiVulo(am de quodam Gygante » quem
Admiiraldus Bab^lonis miferat ad oppognan^
, dum Karolum Kegem. yiginti cubitQrunl
WMTe narratur ifte Gygas , qucm Perractaum
appelht biftoricut \ hunc aggredi&ur Kcibo^
lautius y vulgo Roiaudus heros ; prius tamen
quant ad ultimum vitae certamen decurrere-» .
tur, diibutant^ inter fe de ve;rltat^ Religio*
. i^s Chriitianx , Gygas & Eolandus. Poft ar.
' giimenta Monacbo digna, quae Rohmdo tr^
Dttuntur , eloquio vidus Ferracutus t^ec of-
:Fert ; - „ Tali efgo pado , inquit:Ferragutui,
,,tecum pugnabo, quod (i vera hsec fidcsleft
,,quam afleris , ut ego vidbis iim , & ft men«
^dax eft , quod tu vfdtiis fts v & fit genti vi«
^ opprobrium &c Pugnant > pcci^iM^'
Cyg^ I & d^bdlahtur Sahacctv. '
li { Hm*
- *'♦
\TmiiM "%£
»• • ■
Hacc omnla Jiauftai, funt ex fabuloifk Caroli M.
hiftoria , qiix fub nomine Johannis Turpini
. Aidiiepifcopi Rhemoifisciicumfertur, ouam*
vis fatis conilet , a Monacho Seculi XI. ex*
eunds , vel ineunds XII. conditam , de quo
. nlura nobts difta funt alibi. Definit ia Jo^
nanne XXL cum editione Suffiddi PetdAiit-
werpienfis anni 1573.
4S«. 4to. Cod^» diaflae, . Xtf.
continet: .
MarHni Pobni Cbromca Fojft^icumi
& Imperatomm.
•
De hoc Cddice multa nobis funt monenda.
. Frimum enim , Martini Poloni HiftoriaPo^ti.
ficum prioremCodicis partem in)plet, &itm
finit in Pondfigatu Honorii IV. his veibis.;
9»Mortuii6 efl Rpms in die Cenae apud
ysSandam Sabiam & ad Sandam Pe-
Mtnim fepelitur juxta fepalcrum SanjSti
,»Nicolai Paps III.
Htc a fbllo x^ ad foL 74, Pnemiffiia^ ti-
tulus;
^ic incipit Cronica Fratris Martini
^Ordinis Pra^icatorum Domini Papae
»Pr jmar ii & Cappelani \ Legitur edam
hic hiftoiia Johannis Ps^ muli^ris.
Sequicur
f07
Vtm Id. SeculLi
Sequltar dtulos hlo ;
i,Explidt Cronica , feqoitar Excerpk
tstum ex Cronica Domini Dyeterici
„Canonici Ecclefiae BeronenGs.
*Hoc ftagmcntum vitam Pontifioum a Nico^
ho IV. ad Johanncm XXIL duabus vel tri*
bos paginis abfolvit Continuata hiiloria Mar-
. tini Poleni , diverfum cft prorfus hoc Sup-
plcmentum ab iis quae in cdids cxftant, Spe^
ciminls loco ea qax de CsieftinQ Y. narra^
.hic^inus)
,»Celeftinu8 V. Heremita nacione Are^
cbon Anachorita vir fandiffimus fedit
anno uno & paulo minus. Hic vi<r
dens amm^ fuQ ex papatu periculum
II ,innuere dixit fe veUe fignare. Hoc
,,audito Rex SycillQ turbatus & omnii
»,Ecclefia Romdna quadam die videli*
t,cet vii. Idus Decemb. venit nniver«
',,fii inultitudo Neapolitanorum cum
„Archiepifcopo & Epifcopift ififulatia
t,ac religiofis univerfis cum proceffiop
»,ne a4 Palatium Cdpftini » & ipfutn
»,lacrimabiliter obfecrabant ne Eccl^
„fiam Dei fua SanOitate illuminatam
,,defolatam r^linqueret Horum pre-
«^cibvs indinsitus jufitt quendam fco.
,>tarcai
t9
•f
99
»•
f>
••
•9
f^8
wmmmmmmmma^mmmmmmmmmmmmSmm
U. SmtA
Urem ^egium Cicirieoid utlpiam
tftpod Cleram & populum ezcufare^ .
^qui ita incipiens : Eccepomintts ye-
aiet protedor nofter — dixit ipfbm
decreTiflfe pro Ecclefla Dei onus in
opere Domini adhiK: amplius depor-
,,tare , fciens qaod labor fuos noa eft
tiitumis in Dominb. Tandem ad tiii
^dies fecundum decretum quo4 ipk
t.prius cum omnium Cardinaiium con-
y^filio :& aflEbnfu ftatuemt Romanom
»,Pontificem libere poffe reGgnare , re-
^•fignavit lioneri & honori anno Dai»
^,1294* menfe DecembrL Hoc andi^
^to Rex cum omni exerdtu fuo in ar«
mis obfedit Faladum & predufit
Catdinalibus. omnem vensam abfce»
«^dendi & fic conyeneruat oommnni-
•iter in Benedidum Cardinalem qui
•,poftea mutato oomine Bonifiidiis di«
nduseft.
<2m8 fbetit ift^ Theodoricus , £ Dyetericos
Canontctts Berommfii Ecdefe , nefcimos.
Notum bft Beronii Moftafietimm dicftum efle
" Tulgo Moiiafterium Can<micorum in Argora,
^Oermanice Mmmjiern
Sequitor foli^ 7^. morrttio i^aBlii Laupenfis ,
anne
* - • I
mmmmmmmmmmalmmmmmmmfmrtimmm'
aimo i))9. inter Bemenfes ft FribuiB^B&i ;
de quo Ibpni egimus pag. 9^. feq.
Huic fubjun^ eft brevis Cluonologia XJrbit
Bemeniit ^ ab urbe condita ad ann^m 13}$^
Sequitur
■ . , ,,
TraSatus de Fr^ogatPba Imperii JRo.
PJCtfUm
Se hoc infra dieendum in Cla^ PhilQ£ fub
titulo Jordam.
' -. ■ ■ ' ' ,
Sequitur
JUarPini Poloni CbrofticOn Imperut^
rum. a folio 102. ad 149.
Reliqui Codices nofhi Martini Chronicon aH*
ter exhibent , conjuftdt^ hiftorid Pondficum
& Impeiiatorum. flic vero eas feparat
Karratip MSrtini in Codieibus 69. & 260. dc\
finit in anno 127^. quo etiam Martinum de-
fincre teftatur Suiftidus Petrus. In hoc Co-
dice autetn hiftoria Imperatorum continuatuc
Ufque ad annum i^iy. & Henrioum Lucea-
burg. Imperatprem.
Sequuntur in ultima parte Codicit
fsegendd^ f. Miracula quadam^ boc
titulo pramiffs: *
i,Hec edificata miraciila pbl^oi , iit
,,in hiis & in illit auditorei ddeda-
. .,rentur*. •
ReAe
tro
Ifmti J/4 tel
ReAe fahe' autor, rel Ceinpil^r Codick
Kihilenim hic occurxit aifi aidles fabube,
Vel fomnia fuperftidofi hominis aut garrulieiw
tis Monachi. Occurrunt inter has hiftorioitf
ndmina quamplurima Helveticae originir , ?6»
lud : -
Ftater Hugo de MeKngm OrJims Pr4^
aiCMnJOH*
Sacerdos quiiam m crvitate ArovisL
Qmdam Mmoftr Frater nmim C Je
IVintertbur.
H^alterus Je iEms OrJL Minorumg Gar^
Manus Turicenfis.
SdcerJos nomine Zerjmen de BaJSea. ^
Frater Cuno de MeBngen de S. Vrbam
Ordinis GJlerdenfis.
}f artatur inter alla multa , hiftoriola de quo^
dam Advocato in valle Sibental ia oppido
Crlenbachi qui poftqiiaja viduas & orj^anos
praeter jus & jufttdam oppreflifret , moriens
uxorom juflit pro remedio anims (iue multa
bona refticuere. Quod illa poft obitum ma«
rki cum exfequi nceliger^ , vidit nodu Dia-
bolum fub forma hominis nigri , ad^fkante
Upibra -inarid. defundb* » .qui uxori perfidiam
tiegle<ftK ultlmz voluntads exprobrat &c«
|gi.4to. Codexmembrati* Xlf*
JMartini Polom Cbronicm Font^wn
6? Imperatorum a^ orbe condito ad
amum 131^* Finis Codlcis cum nlti^
ma pagella deeft ; definit aetaf^ in hm
verbts:
•frt
^MCna
f»
ft
tf
Hic ( Joanncs Xll.) fait Epffcopui
prius Forojulienfis in Provincia A-
quenfi annis XI. 6c ihde translatus
V>£idus fuit Epifcopus Avionenfis per
»,Clementem P. V. anho 1310. ac
^»»deinde aflumptus fuit in Cardinalent
Varictates lcdUonum tion paucas obfcrvavi-
mus ; quarum Spccimen ex Pondficatu Cle-
* mentisY. Paps hic fab>icimui. Codcxno*
ftcr:
^, Anno "D^. 1 31 o. die exitus meniis
'^«Aprilis £ quinta KaL Maji in Avinio-
«,ne per Clementem Papam in Confi-
<»,ft6rio pubUco exculatur Pliilippus
nRex Franci» de his quas egerat con-
tttra memoriam Bonifacii qoondam
,9>Fapas & prononciatur ad excufatio-
nem Regis quod egerat ea in bona
intencione .&*bono animo atque 2c-
»»lo» praBfentibus ibidem Regis nun-
Mciis. Et hic JFuerunt confequenter uc
didum eft BuUe Papales tefiimQnio
confirmatae. Fuitque ibidem Papae
Clementi comiiiiflum totum nego-
^^cium totusque proceflus habitus Bo-
t,nifacii Papa» memorati ab utraque
„partt
f>
fi
ff
f»
ff
^yiiiin pac». tr^Oitrei ?»p» rtBO SoSbs^
»>{>it fiipier fe ocsoQiBm maxmniadm^
w& fipaliter «ciaiinandiMBi. iteot:idiQ|i
^apa Cltmens atfolvit GuitefaDtin
nde No£areto prefeiitaii.&-fetinttti
•,i|bfolvi a (cateiida exeomjaa^aMi^
Mflb qtia tenebatiir pcoptev fioatfic^.
mP^ captiemti , ftteraatqiiefibi:iK«
•«dem .p«r PapaniCfcgidiiyniiiqMH, ■
mmprovpt0m.hmadKi» it kAotc
t»<|iio<i ja pria» gftimaK -^kiBi^^
tf^tmqmvji^ tnm&at ipSt nute iMk
,,difpcn6tut!L 7^8
pienfis XS74* 80. quam Suffiridus Petnic «••
-ravii - ' •, - '^
tauijo.jflfcalnKiasQftroCodktt f
,.Anno Di^. 131 1. fiiit £pidinda ji^
„gna ac ^ta; mortiiljtas honiinwR^,£
Mpauperam. . i - diTitum^ fnb&BBt» ^
^m- *
r - * >
flf
wpartfliQ» .'Htaloftaii»^ lutitMs ia
nXlMloa» <5oorf vit iatttfelKitar^^
liginB niiriiiM.v iwt<tw «tiain ncw
••«odto» Jir^ ifcdif &.^^ fedU
«^*vmMM» ooBperflienlr^Itk ^tfoil
U T^amnfiblit Tendetetitf >^ fed ra^
•Ait tenc domhws piebetB iaam > A
M^nfi^Jmpoffibilt Jkomiaibas .videba.
tfttir fienqwre yerno ie<|B«iti qtiiuldQ
^umgii ^vitani !<»• iiitDn niajor tx
^Ctmhik «ficedeatibai veroiioitlitef ii.
ModMtot »«epit bbdoin XL paftlbiii
•b-t«ii)p(H« • halMiodnitiot; inveoiri -&
iwpreciiiB» todi yilait piaMaatii d(U
»|»io.
*8btt* t^iie «nih». Mftri Uffiob oaiitdc.
• *^^«l«lfc^ Jnfia » Cocfex Aolte Ctacilititt Moe.
ttle Vieml» eelebratufai anne i » 1 1. KaL Oo.
• tob. batiitviiWdai aiidoBtlawtota tJS
fiovtBmbi affigiiaQir^
.' jy.|ML tehL ijw. habititiii fiiit, &StfU
; . n» «Tjmitewinitt . Coadmiiati» hataantK .
«ildM fbfior iftCbdM floflcr, qttua edital
^% Km
f«4
Et panllo infra , bcI Condlhun IkcQndlNoifi
' Msji Geiebrattim , defiwt ia noftra , qvm Hi
bet cdiciu~, de ri^ula Fiatrum jVliooruB] &
de Bcgardohim & B^uinaniiii ordiniba^
• De Ttmflmrik Tcni htec lecmititf ^'qu< nul
ita habct editos^
^jln qqoCoiiciUb bopa Tempfarionntf
fcfuenmt appbdita &. conccfla {cniit
jtCertis condldbaibns & padii OrdLi
«.ni HofpitaH* ^. Johannis JenHblym.
»iiMt ea priiu Tettiplarii poffidefaaot^
*,ntriCDnque locomm & temnim , e£-
' i*ceptisRegiiisHyfi)anige fiTeCafteUije^
ftPottujpdise & ^ragoni»- & MakHi*
«^carunii pro eo qncrd piopto fKmt
wmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmaBeasatm
i,qtias In diftb regnis habebant Tem«
t,plarii tenebantur ipfi contra fronUt»
^ytios Sarracenorum & Granatae illis
npartibos milttaret defendere, actue-
^,ri ficut idem in concilio fuit propo-
^pfitntfi ; verum poftmodum in Regno
•,Majoricamm ft Arragoniae bdna
.t»quondam Templi Hofpitalaris iicut
i^aHbi habuerunt De p^nis ?ero Tem*»
' i,plariorum ficut extitit ordinatum ut
•,quibu8(km nominatim expreflSs dif*
i,pofitioni Sedis Appftolicae refervads
„ceteri omnes judicip & difpofitiohi
„Conciliorum Provincialium in fingu«
itlis Provinciis funt relidL
fiaec fere iisdem yerbis reperi in Viti terete
Ciemends Y. edita a Mnzio inter vitas P.
P. Avimonenfium , pag.-74. 7^. 76. qu?Bvita
autorem habet Bernardum Guidonem Epifto*
pum LodovicnfiBn.
f <a. iKo. Codex membitmaceus^ XIV.
* ¥
Martmi Pohmi Cbrmkoft Poftt^kum
^ Imperatartm t definens in Panti^
ficatu Honorit IV. ele&i an. t a84.
Tradic Fababmi noti$nuuiv de Jobanne P.
jGMni&af
t *
■■«■■■■«■■■■■^■■■■■■■■■■■■■■■■■■■MMHi
-HUhk ddaot in Mftto Codibe. Laaiotiet
comiptil&iiue. VnoDManSm Itocet quidam
1 cx Scripds PatronL
(• " . ' - -
ft^. ftf^ ipodcx mcmbran. cBm Fr. CeWkhionim dc
f^-filc €od«t mnltHana opo&rfB erinbet^onw
• - Tnib cdntfaiia fcripturse fcrie coancx» » q«V"»*
vis fmt varii argumentJ. 0c ikigDfis dicc-
tur fuo loca , & jam diAum eft Toma L
* Catalogi noftri. PeEultimMmC<Hfi<* opUtc»
; GKoMwoiil^nkttoTO Frttni Vtfxtm Pokoi,
cui fubjun^tur ultimum ordirie optis» de
quo nunc diccnduni tft;» ncitfpe:'
JUatbM de Nmenlmrg, Cronifa.
'^' Titulus vcro l^bor Ikqucnt t [
^IndjHt Ctomok conipo&a fi«e ina
^pK Miiga^.«n jl^thiam de N***»-
CteWcim; hoBorabilii PattMKac
^ iqSoni Ddttiirii «^rchtol* dcBwli-
i,€gg^ ipifcopi ArgeotiiawififrK* ^m-
^iCronidi & al&e CronicaB «hlittiint
..traaans i*i omhibds Pontifidbw Rc-
.^ibas^&Impeoitorihw ufquft ad*,a-
..rolum qiiaitDtn fiKum Johanois Re-
^ aohemf? &: Glementem Papam
^VI. Inc^Bafe. Et prw» ^ P^
»,0«»itum de flia>*urg.
. OpofhocpiAilnSrdifiMKmibas^
ftrt ftnnotavimiB idem efle com Aibertl Ar*
gentinenfis qnod inter Scnptores germaidcos
cdidit olim UirifL UrftiitiisFnmcofiirti x$g^
fqi^ Codex.nofter in anno 1150. ^jbn^pi». —
tiir , ut imperfedum opus reliquifle vidett^
mnanuenfif , qm Codicdn defcripfertt, qmm
Albmi ChrooicoB ufque ad annum 1)78* -
prc^ediatar in editis. Ultima Codici» no^
*ftri verba Iubc funt: ^
^JladolfQg Btoqo • Magifter Gvitatit
^^diQqoe potlor ibidem qtiaiiiTit pl6«
,»beiiur efl milej effe^ \
Folia )5 uldma Codicis imptet opus.
In hi^ verbis agit autor de beHo THueicet^
fium fen Tigurinprum . con^ (^Qmitem de
Habspurg. Nomen vero hiftorici cur ia no<(
ftro^Coidioe diverlum ftt. ab Albetto Argipiv
tinenfr noftrum non eft divinare. Hoc tan»
tum bblervamus, fcripfiir* Albertum Vitaifi
' BerdttolcB de Bwthtgge %fVcopi Aiien^
; oenljs ) quam In eadem Colle^pne edidif
Urftifius. Quum vero in titalo «oftri Codi«
ds Bb^as de Niiwtuburg yQOetur C|jn;ici4S
. > ejusdem BerchtoUi , i^ omnin eonjedlara
ivibmt blna eunddm Scpptorettt^ FdAre hpraU
. na ; qnod non iemel e^eni& Jit Mboefo
Argcntmenfi Ipec ioribit Caveas :.
Mi wmtm 1)78«
9,Albertm de ArgeoCiiui, geoteX^feb*
••mantts» dvkate Argentotiteniis » m^
: Kk 3 sfgiiiler
m
Ital, M. Su
iigiite fea doaor, * fonaffl«i)rB8y.
Mter, cpifcopi Atgciitineii&« Eimilb-
utis, a quo AnDiDndn legitm fiiit,
^ut fe PontiSci excifitet , Sc.LnSo.
«Tid. loip. decretum contxa ambiiio.
,,rio noniinatini prohibetur,- qnin ^
^.intFgrnni Albetti Ctifbpieon I^gi *»■
^terdiciajr , .antB^m pro Inqui&tOf
ptum atbittia (ntpnpgctur) integrum
^Chriilianus' UtftmMS intet Scriptore»
^.gertianicai, FtaneoSKt i?81.i«7«'
,,tom. I. pag. s?.. Scripflt etiam AU
„b«rtus Vitam BertSoWi a Bocbecjte,
yepifcopl ATgentto^iliij , & Spirenii»
„ab «BOO «»H. «d na- Einn «4
^Chronici calcem edidi^IIiftifiui ibi^
II I ' 1 1 I -«1111
Hinc rnffu» TKriiet, vntuD Jt ennden eflleAU '
bertum , & Mathiam nolbiim ; Epifcopi Ar.
gentinenfis fanultaris fuilTe dicttu^ illb C«>
veo ; nofter eJMdeBt Eplf^pi Clcricus voca<
tUT in dtulo opcrii. ^cripGt Albcitiis Titant
BerchtoldideBuchcege, Eptfcopi; obferrB*
timus in noftro Codjce raria loca exftaro,
Hax ex ills Vita tianfcripta funt , .& in Al*
berci Argentincnfis Chrqhico cdiu aon rcp&t
litaiitur. Obffcrravhnus in nAflro Codtce ra*
Rcf l^^iitiwftMi. 4ef)iiu ta edttloQeiUit
i,&cac Scriha iagwuBi. '|nalitM)i
W^eftX l>)>ar, >c pneTaini» defollxiv
^niliMn (niKlm tacdc JMUBmlnj
„taai, & Owltani Eipjsatcm, iOtlitm
•.mjnofum , pigrttoi {cTerwiv, >ulJMi(' •
k>jp(iind)4iii^ ia pwGil^oiaiilitt fon««4; '
„>ilu(lis >iii».cr«icentan, ft ia iolbr', .
«tiioji» <^tt«aMan > ;
i^Y
•»••-*-•»■ - .- », ** ^ •■W5f,"
^■^ Af. SMIL
«^vAuriiam EledHbno Udgioia ftm.
" ni Rom. irttcr Frictericum Auftri^cMm & £»•
^ doirtcnm Bararum. ProlopHn iUumt C potiw
' ^tmmHonem autoris^ obfcuram &t^$ $ i>ar«
VbataiHj, ad hiftoriam, cwtaninum de Impfri» ^
.'Scqnitmrln aoftro CocHoe, codem ordind.
5VK> Mtio OrflMana , narrario €ondlH Vicn.
f^^^^^S^ ^'^'^erogafit Qlemens V. PoriA.
^ n^?^ ^*^^ jQharifis Xn. noft obi.
ium Ciementfo^ Dc quo Johannc cadcm nat«
fat quvinboa cdieia Ifcftfiana.
f oft hac aDtom Terb« ,, . , ..
. „& in omnibut ferit RobertaM "^
fequentfe InfeRa Qiat, 9i|»iiv«lid« dcfiwi;
»a anqiim aempe iji^,
Hde nuptiis DorniceUae Katharinse fi)^
roii« Dttcnm Auftriat
In 4iiBbti8 aiis praedi^ OomidilaKi».
M^berianibror dncom j|«ftiiaeqa« C«e>
Jm oopfiflfe debaetftt per Hagonooi
(jPfNHitein de fiodieicKe conCiogtti* ^
*»9m.A leratpreni Dqcoqi docitor
M JdBijnni Dnci Calidiriae m Re^
MRobefti poedi^ j qqam Tenienteni .
4,BoiiQQi9 dOQ meliores militet Bo.
MQQQi«Qf(f pedjtei habetttee ^enoqi
tf
ff
l » «
^ni per fliediain Bonoaiz dnxeran^
„prxdiao Hugone & Eberhacdo de
. Sequuntur ^no Capita^ his titutit i
„de exerdtibiis Ludonci & Frid?rici
,,iD Sueyia jiuru ^lleliagen",
„de corla & hiMtrdio qoam Ltipok
„din Friderid Regis &tat lnatiut i^
„Bideii.
Hw duo Capita Intcgra cxftant iivMitj^HB
■■UriHfiana ; poft illa rctba : T* .'
„poilea eum perfequebatur ad nn-
Ifguetn " inferu eft narratio raemorabiUs dfl
■^Edc Harcm anni Conjitis dc-Kybut^ in ca-
■f M. StcnlL^
ftUt "pxant ^[paoi omi)99 nofiri Htftoiid nat-
lant , ki longe aliur quam Matheus nofter. ' -
■ Slc TCro ifte :
^fic 4uob9s fratribas de Kjrburg quo-
Mruin jmv» erat Layciu & alter d^
.jticus,
MEnannt aatcm HUb Aebua dao ^nir
,*tr« de Kybarg Hartmaimiis a^es S^
^berlianlds Qericas Nepotn ex 6-
nlia qoaadaniEiberbardi de Habspur^
,yfiUi foro^ Coiondi Comitii Eribur- ,
(bgeoQsi qooram milesmttridile&^.
fffed Cleiicm eft exoAis ep quod Lal-
«iCtts Hartmaaaum feoeoi militcm nia-.
rfCris amatorem foyebat , fed Clericn*
(«afperaabatur. CamcJ; Eberbardp fto«
^ideatl Q«»atx fexaginta ft^rcas ai^
^nnas qws Shi mifi^e debiierai^t nnn-
A^iam nuferiat tqapeftiTc qaia me-
»<&,(»■ d^flveiit per uf^ias . ipla
.iClericos omltis adftriftus debitii con«,
^.ftudoatea pUigans ct^ ^^ns , caut-
i^tqne partem loi
rttre & ftatre tU
Mats carialis n
^^apoldD,: qat
ii46tiifiitBai* ^{bniBi Frttraoi fnaltii
•^ddiitls ooaaivit QericQs aotom C^
Stffl^Diti aflboMiii iii fierni fibf ali.
^qtiM dooiinii ferritores aSamQc ; d»'
i»qQi^ Dmc Mater & f racer pturiiiiitQi
;;fimt cottimoti. Fiiixitaateniljto»
^ cutt Ffatrebmttino^aaiiciBte h^
M^tonim 9 & pemo^Qtibor iinml>liqi
«icafteo eomm IjmdsliQt totoirihnti|;
ttin imo ledo dormire cum^fiberliacr
odm pmoBdem ie fcfiiiileii ad kfihm»
;jlftiiie in eom Fcater ootiaaa oilcco
•itpTiinM^ cqitaai ad Gaflmn Rfifidu^
.librtiedi foi EtmblpittCoinitif deNor
•^vo caifaro l^iatnm A ^nafi midnm tm»
Hdmde; de cqjqs IflierattoM Ldpolf
^Qs Dux fe caiUde: intpmwlBear fip
itmcer . ipioe^ irattts ccaiise^t*»^' ,<|PPQ
iiCleiieiM per tmpw vte.tcncic &
^toiicn {MrauNKBB debont^t Hn l»«
^mflB :fu>d dJB redditttiin GC Mitr
•icuiim4|aot€IerieBt de BeocAcij» !»>
Jbtdk (fmt eaittL GMooicwi iOSBiiti-
-- \, ••rinm
<tta»:ft9 foWcndis debiti»>p9r fe-txHl;
l4)croiparc teoer^ittnr , &;qtttho6ii|r
^egecH pm <i<siiiimi: iUius cederet
^ipti Diici CtcdentibDs inqiie LfittQ
^ Matre drhocCleriewa» conteiitadl
^ft «onvenientibus in ctiftto, Tune i^Q
^nfisdKiBe titteanun & poft coBnam
^nfecfeatifans^osm %neni & aflfiKreih
^te Laico Clericnni opotteie iMbere iil
•»Negottd haJDsmocli Cunitoreai iHo<^
^nolente; ort» briiga, Laioos per Qcjttr
MCtwi niliierator •& "per qoendaniiAi^
>.litctti fuum praedpitttuc; ab altx». foM
«.f^iinft autem oppidi Tnttf. ioidle&i
MneceDoaiintcaftromintadit WSBt
•«tmiem pco BcrneafibB»& refiente Ve>
«nitMibnr tradis^ fimibiw iupcc Oh
^^m^pbp^m Tiine ad ipfius £bcc^
r,hai!dt Dbcdicnilam «oegermit^ Ech
mPi^ autoD alianoMinmmtionimi i^
Mdentw k aliimr nbnhabere Ooiminmii
Vtlpftitticonootdiicrrecqpeniot .Aiitni
^&(rtenitempore£b(adiin!das:aifleOj.oir! .
v,fle &«awfi(^t»^ ]jpodimp>tcM
^cro-
e
y
Viam. M. Sm
(,credebttnr. quaptopter^raeofei«b
i.eo Tane fub eo pado fi fine Uberit
j»deccderet poft ejus mortefn emenuit
„qui poftea mtiltoi liberos pcocreiifft.
„ItnpugnatoribQs autem Lupoldi Dn-
„cis impetentei dominitrai vel pntem.
Malterutrius Fratris culp*bilis adeo vi-
nriUter rellitit & omaes nobiki doQid-
„nii cohercuit quod ttTenaiffimns cft
„eficdut» llc4; Lto crcvitex agno.
MQtialiter Lupoldus cum magna gent*
Mdefcendit yerfus Spiram.
SeqnuntuT, quc in edids attaatf t>p^tio-
sem tantum obfenrare lubet, qu2 in niStio
Codice exftat Ad iUa ver(»i editiosig-Ub
fti£pag. i20.1in, )i.
„Mane autem rererfui id Brafcam •
Mpopuli , quos —
Noftet a&ias fic lial)ft i
nMane astem rer^ ad Bnt&am po*
Mpolis, qooi —
fag. i3i. edttk
M19) namtor
. Cooftandeatis , ]
jMr Bplfcou , q
Tftoat VetlMM
j^Exdblk audenl di^ii deftis, ftuodeU
Mphus de Monteforti per ipAim Papatn
t>ad Conftantieiirem Eedefiam cil prob
t,motu8. Ciii etiam Tacans Momftet>
Hrium S. Gallj committitur. Sed eo
t,.taitlditl aflifletite tadbTico {demMoA
i^naHerJnm ad preces Hugoiiis dt
. uBuchegge collocatani- eft N: de Boo'
Mftetten aTuncnlo Berengarii deLam
tidenberg , qtii fe fecit extra Ciemeteu
nrium fepdirit
,>Mortud fialUex illis diebut tJdalricd
jiUiiico Comite FerretdruDl absque ft^
..liis&c 3ui, '^
Nofter Ccxiex Bliter , & pinra , neiiipe hifcc : .
«.Kxclulis autem praedidis ele^is , Ra^
,>do]Ais dt Monteforti per ipfum P»>
til»m ad Confbntienfgm Ecclefiam eft
«^promotut. Cui etiam Tacans Moh»'
mCO tandi
.iQipe id
«Hngoni
Mde Boni
i^Luidet^
^mgf^fmm
ritatenf fubRdW pncbeiit Nonlnftii eft nieii.
- tio pnettreundw , Autor HUtoriK Hclvedoe
NobiMJmus, Alexander i^WATTiviLLE,
quem nDn uno nomine veneror , Vir propter
fua fn RcmpubUcam litenrlara, & hiHtiriam
pamw medca cruditis charus , ciTibBs proi
pter negotia pubUca Ixpe optiinc gen> tha^
riOT. Cnih ilio meo^ labores contuli , huju
fcriptis^ & coUoquio ufus, inter illas hillfP
rix patrix tenebnB cirttori pcde ingrcdior,
Qine Mathias de i
AreentinenTic nofti
celue Catharine Jl
Auftrix antcaHen]
tori defponlatXi [
Carolo , ftcundum
Andigavenfis R^l ^ -■ —-,—
ideo nobis pnedpiie no^
irdus Kyburgetifis , tnu
idiorlini gratia dcgens t
in illam tifbem fctim HlP
miKte ad uifle mnatur.
icctur. Intcrim primut
15 bft error Jacobi Fugi
iaci alias magnz auCori-
harina natam ^t tradit
Johannam, poftea Reginam NeapoKtanam ,
Jioft obitum avi Robem , cum reiftius jfoftet
eam nuUut libcrofi pepcriirc tradat Autor
hiftorise geneulogics Rcgum Francomm P.
Anfelme Catharinam anno ij3), obiilTc, &
Carolum AndigaTcnfein anno 1124. hQplilli:
MariieValefiae, Caroli Yalcfii filia:, nanati
cx quacirca annum i;z6. natajohanni.
Alterj^m Excerpmm , dc fiatrihus Exbf rgch^
fit>ut quod attJQCt , id ex aofiro Ctfdice vei»
botCDU
«•
detnus ; excepto Frahc Guiilimanne , Qui
hanc cxdem iA annmn ii;z. coltocHC Rc-
rum Hab&bargical-uin Ubro VL Cu. VIII.
nifi foilan a typographo eriatum fuiile dlcai,
Ccterui
Gentis
viter ei
Bunc fi
qut Ca
pnas, I
rica na
Jnftituti
eratiam
iiiire Ijiu^u».».
AntiqUa Gen« ComihiM Kybn^enfiam j)a>
tiiam ftdtm habuit Caftrum Kybu^ , in HcU
VctiK OricntaliB panlbus , qliod nunc intct
Prx^dUras provincialcs Rcipubl. Tlgurin»
&uD]eraCurL Dt prima ejss FamillK origlHe
vide que dodle difTerit Mar<1' HerQott
Tomo I. Gcncalogix diplomadca Habibui-
geafit , LJbri L Capite IX.
tl » . Ne
o*
aciiw, dc Aiptui HMrtnuBDi Dkid iHi»
- CUDI
' Eain ST0M?nOG Aiw^hiCpmit&Bxlc^
fit filiam fwOe vuUl Chiontei lihkita
;,&ipre Comes Artemaans dotnrrit,
„pco meHoramento Margaritae uzori
.„fo3E duo milia Mftrcfaanini argenti,
„quie ipia debet habere fuper Frfbnr-
ngumqQod eft in EpUcop^ Laiifi-
„nenl] . vel fnper fideJDffum poffe. n-
Mcuperare, & fi ip& haberet heredem
«,a Comite Artemano, & ipfe ipliun
„morte prsvenirct, ipfa pofiet manc
. i>re Domioa com luerede Jeambtm
t,bomu ufiu Terra. Comes Tero UU
,,dricnB nunc donaTit filio fiio Arte-
„maaoo > extra partem filiwam^Juo-
t>nim pro melioramcuto * Caftrum de
. 4»^fi(lat^s &G &&
■91
yi0M. U. Sital,
Et paaUo. toSoL i
t,& Comes yidricus pado. promifit
jpComiti Savoyas quod fribars cflct ia
i4>ote(late Cqmitis ArtemanoL
& Infei:
•. -»
tiHa^ omnes ConTentiop^ jnni^it afe-
tytender^ jpfe ComQS ArtemaDnns , &
^com ipfo, & pro ipfo Pater ej^. XJU
ttdricus Comes de Kibor. Sc Comes.
^iGamerius i^ firater ejus > & ComitiflQt
^vi^ov Comitis de Kjtbor • la^cfayit &
^fidejuffit i3\ maous Br Qomitis de C^
i»ftro noyo,
Hoc InftfQmentuin primB^ ^ Archiyo Tamit
nen(i edidit GuiOHENeii , Lugdiuni 1660,^
qjaod Hiftorici noftrat^ « quo$ antea^ dtavW
ipus, ignprafTe vtden^r. Indenatui enor
i^rca maotum Aonse Zaringis.
^erherus & Hartmannus (enior cognominet^
firatfes , Ulcici. iilir, in monum^ntis hifiorie^
Siecull Xllt aIK)uotics apparcnt. PatremL
forum circa annum 122^ dcfundhun fuifTe
* arguere licet ex lafitumento quod edidetunc
, f RAVjQ. ^.UlLtlMANNTJS « & MaR^.. HeR^
90TT. Eundem vero Ulricnm adhuc vi*.
v^ntcm eodam anno teftatur aiiQd Inibu»
aientum , quod poft TsCBlloiUia crtavit
.%W 1^4110' ^^&QQTT. Non tamen re<fte
" i * initium
f9?
ioitiutii Bnol ftaCuUre viiietUT i&t , quod ple-
riimque eo tempore in Kqiiinotflio vernall
cotbcatur. Hoc dum (kpiflime iullorivim
Scriptoies obttm» ncglexcraitt , indo ocd
CHOies t}uamplu];imi. Primum itaque eic
his Inftromentis , quod P. Herqott fub
M°. CCLXXIX. collocavlt, dMumcftVIII.
Cal. Jun. vel z}. AUji aoni 122;. .quaUlri-
cus , Comes Tcnior , item 'Wcrnerus & HarW
Biannui filii ejas Comites de Kibuig , IVIona*
ftcrio Berpnenil , f. Munftci , in Aigovia^
qadsdam fecifTe donationes dicuntur , tefte
EoiDroTsCHUBiO, & qui eum liic ftqnt
■' tot , JVU^Q. Hesgott. Tituios taatum,
& nomina tellium, cum nota anni ad noi
tiansmiferunt autores lau^d. Chartam i{(>
fem Tfehudius latine exuie jeftatur , ledl
dubitarc Ucet de ca , quym alias dili^enter
(haibi quamphirimas Opori ftiD hiftonco ih-
■ ftiuerit Tffchudius , hujus vcro nihiT pnetet
titt^os & fijbfbriptiooem tradat.
Altcium
^TT :
grum, d
in Camp
aj. Febi
Ua more
fionem e
' fcriberc
uMagnB
tttata li
.^Hartma
vfisfratr
vCoiinit^ Ktho^» Iiiizjbin#» A^
.^fiixoiis cfcrtein .VectdyragcfatuidbatiL..
m^lpn^i! fi^eqDe* vop^rkabwC IMb^
^«geoerataf prima in fi)Mk06;&.<^livK
^tes fievkia & io{iei^:(ia^ poft Dqi <{od^,
j^qoe & Impeoi ^ohlii(to/A qggtginp^
«^lm ; IgitQraUaalk^cveaBuevi&^^ipiQ:
i^pcioierev^ ^^S^ tvki^ oxpdlsKe^^^
tj^etivbarciAJiio^io mooafiBr»
«jiilgiaV ftjQerdodaqoe o^prti&ikijiQerew
•^W^ n pro&n» t luiivt nagno ioter £i^
p^dtfcrimine bahere Sftl pEaecipufr kv
^^Gtaoni^ $trGttien&s. eocuQi; Jjttoi^
g|de6rvtit^ qaorma poffUBoAiea ^ qasA
' p^ea tratpfAatQ 'ftbi^ciitiflbDKU^ ^^iant « &(
4iBniplii&maB » noa in Argovk modq «
gi4ed in ^Uac» qsdque & firi&ca ^Kta
^A -primift onndkorihojB ^ Cpmi^l^iii
itliffiadinrgi » non tat^ixm. rapnria d(
i^iocendiii • ;^ai* eonmt hibidini obk
t4ii6U>antatf » Mlaralii« popnlaixinl-
itqoe, fed ipfos adeo Canomcoi ^
nft «<?ytfra% Qmiici ^fxqfik & CaiK>^
^v«-v\ .^r.i ^iilcl
mmmmmmmmmmmmmmmmmBm
^jtiM^^BCenititit fortnnisqu^ omiifti«.
ip^dMi CcMpitei ijqpiad Cuomnulim Caa^
^Awtieq6n £piloQptiat apco&vit^ qdi,
.^i£iaoi:imv Comvumom ^ere imer^
^ixit ; fi^ fton pro^reft ab eti ad?s
Memta recepit» qaantuimds feiitentiaiiv
«anadiiematis Sommut qaoqoe fxm&^,
^ftx (^t^maffet Qjmnobrem qQOct
t^tuaconi Ibpercrat refagiuw . ad Ftk,
«pdcdcum imper. Tbeodoriottf > iafaiore.
^ii%eiiti, & rffuofi omoiam pene iiio«,
^pia iu It^am pontendit, oarmis^ue^
^Kiburgiofom^ facinortbust ^ injmiii.^
j^mfooihimfid @f Oaegarumdih.
rg cxfiUi ammm^ Itfaperatorettrperii
Mpulitvut utonmque Comitem pr QfqQet^
^heret/ ^oque HeoriQQ Cae&rl «i
g^profcaMptos pn Gemaoiam profimiu
^ciaret s tnpinger^ttn^ ipfit profisrippf
otbnr Qoa prim liberandaa > i|nam
siPfaBpq^iko ^ faa^ l^ixl^ iat;^^
t»
Varia hic' obfervare opus cft. *r,.i„«,
quod in hac profcriptiohij Sententia & rn-.
firumeneo^ nomina 'Wen^ri 6t Hartmanni
l|Cibiirgenfiiinn Comkum occqmint, oovflji
^entione Patris Uirici. Hunc itaque tunc
jam ex yivis abiiffe vcrofiniile eft Dicm
ycro xxiil. Februarii ad annaim i£2) ^ prp
tatione ejus «yi , numerari folitum, quiho».
dierno computo ad 1224. pertinere^ Charta
' itaque ea pofterior eft prdecedenti, qnae vin.
KaL Jun. data dt
' Sicmdo \ fi jam fextum annum Canonicf Be*.
lonenfes t;unc a Comitibus Kiburgeofibos in
cxfilium pulfi erant , quomoda fieri potuit ,
Ut ab iisaem annp. priori donationem acce-
perint j quod tamen aflerit TscHUBiUS ?
T^rtid, errafle GuiLUMANNUM^ cum rdi.
• quis hiiloiicis , qui Annam Zeringiam Wer*
, sero pro uxore afTignant , quum fupra fktis
^lare oftenfiim fuerit, ean fuKTe Ulriciuxd-
lem , matrem Werneri & Hartmanni , noc
non heihpigis , quae poftca Albcrco Habfpur-
gico nupt^ fuit, & m^ter I^udo^hi Impera-
. ^rfs.
Bdcm Kiburgenfcs Comites per muhx>s aanos
^um Urbe Bernenfi , quae tunc paubtml vK
tes ex vicinia augebat , bella geffiflb narran-
tur, doquibus yideChronicorum noftrorum
Scriptores y ideni Hartmannus fenior , qui cit
JMai^rita Sabaudica cullos Hberos fdtele--
^t , Terw fuAS , . Kiburg , Winterdnir , Ba-
den &.C. confenfti patruelis fur , Hartmanni
junioris , Ecclefige Argentinenfi tradidf t , bi-.
ftrum^nCQ dato anno 1244. quod M a K a*
Her-
t?ft
He^^Qott fai Gcnealogia Uabsburg. rctalit,
ium TSCKUDIUS, d^ GUILLIMANNUS , &
FuGQERUS oommemorant Anno. demuin .
ifl6;. i;onlenru Canojiicorum &EpifcopiAr-
gcntJnenfiE hiec donacio rfifciiTa tA , & Tei-
»eill«KudolphoHabsbu^enfi,pa[ds bono^
nim Kybui^eniis Domfis ex HcHwige matre,
Hanmaani fentoris &'Werticri forore,hxre-,
- di , rcilituta. ' Eodem anna obiit U^Unan-^
ous junior, Nt^emeri filtus , relidb fitia &
faxrede unica, Anna nominjG, quce pol^e^
nuplit Eberhardo Hdbsburgenft , Rudolphi
THcitumi IiUq , & Rudolfi l. hnperatoria
confobrino. Hic autor fecunda: Stirpis Ky-
btirgei>{him Cothitum , quae ncmicn pauiuia
& &ilk;nia I^bsburgenfia cuin antiqua no.
mine&dtulo.KyburgeQG commtitavit. $uc-
cefEo itaque Domus Kyburgenfis , cxttndo
anno. 1264. H^rtmanno feniore , juniptjs p»^
tnio, in duas partes divifa, celiit in duas
Sdrp^s Iltbsburgcnfes. Comitatus nempe
Kyburg , Lenzburg , Badcn, Wintcrthur , ac-
C^CToRudolpho paftca Imperatori, ex por-
done Hartmanni tcnioris. Comitatus Thuo,
Burgdorf , Fiiburgu
le AnDx Kyburgei
filix, uxori Ebecfai
uino 1284. obiiiTe
£lia Hartmanno, q
prxtericrunt. Tsc
iavit circa eam fkn
hm Stirpem Habs
lans Eberhardum n
fucceflbrcs anti^ux
familiz afTignut, qi
fiartmanno deGiire
Quo.d etiam rofte i
f4^
»-»■♦*•»»'»
* qoae de his ngrrat Ston^us Rerum Helvetk
r G«nmC]hroniciLlbfoVIL Cap)-)x. Hiottk
^un pro Anna Kyburgenfi, nartpianm jo«
. liiortt iiaer^, Eb^riiardQ mbsbnrgend ooik
; jug^ affigaat £yiU>ethamt ex HatWJmnq
feniore » & Margaretha SabaiWiaca natanu
' Ouod fatls clare patet ex Sam, GuicjaENOC
V l9im|a^ab^udica, qui onmia qu» ad fiio^
^i cefiioam Kvbvge^&im Cop^^
fnfe tradit Tomo {. pag^ %s8«.^i5l- ubi h»l
A >arha i^ntin^;
^MargaeritiB <jb Sav07& ttonrtft &na
^^eoi&njs ^ i^i^S^4 bica qae Qi^Uaamo
Mt^aradin » Fiqgeoa , & Wanderboi^
„lui doonent ponr fiUe Eli&betkdo
VjKyburg. Elle git \ Hautecooibe;
«^t^ar Ibn teftatnent ette fit h^rkter Bfai«
*t>lii]^ Comte de Satoye & deBtmr-
;^^tg<?gn? fo« fteip. t-e Comte dc Ky^
^»>burg fon mtiri moumft «vant^ en
>,ia54. & lui laiDTa ies Tcrres do
.••Sc^m8« de/^mdegg» ide Baden»
^v^& de Wenhaut Hentringes j ajou^
"*i,teTc Cpmt^ dc Kyburg — — ^ Hn-
•vne de Kiburg (que Muofter a mal
;i,nommee fiifel)cth, niecc d^Hcrman
'^c^yieii Qonil^B d^ pr^en-
<«KI <».
54«
»,dit 1« CdimiSs de Kibodrg r&: do
4aNidau . la Seigaeudti de Fribonig ft
a,aatres TeriTS. Elle i^poiiia Eber^rd
^de Habsbourg Cdmte de Laafiea-
^b«^ — U eot de grand» diSerent
>,arec MarguerJte de Savoye & fMt
««coilfequent avec Fierie Comte da
^SaTOye fon frere * qai ^interel^ , de
:»,maintenir cette Princefle , oon feiile*
,,ment dans les Terres que le Comt*
'„cfe Kybourg foa mari lui avoic tnU-
„Me8* mais e&core danslM aotresdbiit
j.eUe jouifi<nt par les drolta.
'4*
'inul , in caRm Tiine obatincatttr mno
I }2Z. Cxtera teguptur m Cluantcis Hclve-
ticis. Jteftituimus itaque Genealogiam Ca.
faiituin Kybutgcnfium tisqnc ad Ebcrfaardun^
primi Eberhaidi ex lamilia Habfpnrgica ne-
pocem , non filium , ut plerique crtdiderunt
f43
"I2i)«6^87 '^tm, ttnjb «ht) unfet
'*t>«w#offt ^ilf0m,f(fj«t)93ttrgcr wor^
**Un iu ^tn in (er 6tat , (H^ ^mm#
. *'flefc&rw6w itafit t .
"f&im trffert, l»o^ ^iv mit atteff «n^
' "fmn fctettere « / «nb mit oflen tenen ,
5>
99
r«
r 99
, 9il^^
99
We j«rDerrf4)afft l&kenb , l&eint gldW
unb fWn& gt&nnben fteinen S&urgeren
«n» t»cr etat 95«?« ih jihidjtlijnb ,
**unt atten J)en/ t)le jn 93ern ^orent,
> ^elf eit / su rat^en nnt> ju f4){rmen/
»it)er attermdnniQHct) a(« S^? 23urgetJ
Don ttun fjih, urta ju Der nd(()flen 0t
3fo&ann«« ilad lci S^afiffern / un6 bort
^in tle n4(^jten 5v 3a^r / mlt Wert
detingen :
^*SBete/ hai toit mit iemdnt tried toi^
*'tttt ott^eixn/ borjuwir ^ilff wofltert
**^att / t)Ott bett S3ur0ern ju 9jern / M
fbaten mv t^un mit ^r fStatfi , &ef<^e«
^e o&er tof ^o un< / o(t) t«ie unferet
|)Mt)oft tf^rint / olf (a t)or(lo^ /
^emonb angriffi; mk vmrsis olb mit
**jfried/ ^ foflenb Met^urgeriMm 95errt
^*un« ^iif ett/ im^ f4)irm^ ol^ 3r ^m
**a<t<^
**mi MflleU^ fbfiat ON^ nMt liw
*'tto(f) ^toirr gebtti rax^ mKt) wr 3[^
**e(mm^tn w ^u efun mt
^t^uen iwtt \ki oot^dimtfti tn^
^^S&ttrgm^ wegen» Oagte a&cir )»
^*ntattby tverenM bieM» Scm o^ taMr
% ftVm wtr 1» 95erttam@ri4e;^
*'ttnfinrent ^n^tfi^ dem (^ier «n^ ttii<
**a» timmU(l)er ^ot beme t^ ni{n<
*'nen tfb re^ ; wotttctt wir bcm cittt*
^'toebertf tNi/ fo foit ein S5emer uti<
*'nit be^olffen f<i9n gcgett Vtcncn in tier
**&a^t unO fMIent M ^ Sdm \n
^'uttfitrcm 93ttrgrc<^ Meiben.
'*S)arstt fbO mott wifN i ^iHkUt
^U^bmm ttt <Stat 93erttr ttttb aOc Me
('freQC j^^ , »ie u|f ^^ <9itcr gcfc^
^*feinb/ itt unfltr ®raiff4M# fbHenb Hei^
*^actt itt ber 9ctm>^^ oM @ic ^
^lommctt/ ttttbefiE^crt/ ttttbgemietr
*'DOtt tcr &attbdrafn(Mt / nnb wm
'W ®ri(tt (crfcldm jeonHrafffiNfi/
^W fMbtt ttttfin:»$fitt>i< m ^m iti
'tcincit
'iotB.
JAm Kcdaf
Reftat tt errores circa fratres Eybargea&s
profequamur. FUCGERUS in Hifloria Habs-
hurpica Hartmannum y fratreJSborhardo in-
^ terredo , fuperfijtem , Annae Comitif& Ni-
dovienli nupGfle, &feriem Comitum Kybor-
geafium propagafle narrat. Utrumque er
jEberhard* I. & Eiifabetha Hartmanni fenio-
ris herede natum , errores erroribns cumo-
kns, narrat
GiiiUimannus redtius ab Eberhardo Htrtman-
- num obtruncatum narrat, fed rem geftam
male in annum 1^)2. coUocat; & In feric
Comitum omittit patrem eonim Hartman-
num, quem ante annum i^oi. obiiCTe pro-
bavimus. Uxot;em Eberhardo 11. Guilliman-
nus & alii Scriptores attribuunt Berehtam de
Buchegge ; quod etiam refutare ^opus eft.
Uxorem Eberhardi 11. fuifle ex gente doni-
jiorum de Signow , rede afleruit Clarifll a
Watteville. Albertus vero Argentinen-
fis id in irtta Berchtoldi a Buch^, I^ifcopi
Argentinenfis , comprobat. Cujus verba hic
adfcribere opus eft ex editione Urfiifiana
fxpe laudata., ubi hatc occurrunt, inidoLi-
bri, pag- 167.
»9
Henricus Comes de Buchecke, Land-
gravius in Burgundia ex filia Comids
«»de Strasberg conjuge fua hos reiiquit
yyhberos; fpedabilem Hqgonem Co-
^mitem In Buchecke » Bertoldum Co*
,,mendatorem & Provincialem AUe-
9,mamust Ordinis S^ l^farise Theuta-
^co-
>»nicortim — Mathtam ciifto^emMo-
^naderii Marbacenfis » dominaltn in
^KHngen , oiim Comitiflam in Fri«
»,bnrg » liberis carentem » domimm iti
^i SigenorcB , dominam in Mundngen »
i»& Abbatiflam in Frowenburne.
Pag. Yequenti Hb0b kgimtBr I
i,Hic Matliias (de Bnchecke) filiam fo*
9»roris fuse de Sigiiowe % Eberliarda
^Comiti unico de Kyburg tradidit Ift
^)UXorem; qui licet antea impotens cre-
« 9»deretur» multos tX eaipiafiiios &
^yfilias pfocreavit
ifie fcrmbnem cflc dc Eberhardo noftro, fira-
trtcid^ , facis liquct Conjugem ejus fuifle
Dominam de Signow nec aliam pol^ea eum
* habuiflie uxorem, fatis liquet. Unde igitur
illa Berchta de Buchegge quam et uxorem
adfinguntGuillimanus & alii? Crcdcre licet,
^rorem natum ex matrimonlo lllius filiac de
' Buehcgge , qux Domino de Signow nUpfiiT^^
dicitur ab Alberto Argentinenlh Ex illo ma-
trimonio Eberhardi II. Terra de Signow cet
. fitin g^ntem Kyburgenfium Comitum , i|uam
poftea iili Bemenfibus vendiderunt
Eberhardus II. circa annum 1961. obiifle di*
'. ckun Eum jam tunc e Tivisf excellific pro-
bat Inftrumentum venditionis, quod apud
JK>8 ftflervatur , ubi Mathias filius Ulrici de
tjgaow Qonfentiente Cognato Ibo Uartmaa-
t4«
Jjtam.
^ Cem!te de Kytwg ft contiaxific teflatm ',
ToOMtioiiis titnlus in Inftrumcnos lUius aen
TuC idiomate gerfflanico 06;rf« , in ufir
^t QW)d nunc patruo» fignificat , tunc
,. ^'q^alemcunquecognatuau^quo ^
doffana varia gcnnamca , prasapne FnU
De «iis Eberhardi 6- J^y^»!?^. »J!?°*
«ukoTaeoait r' de RudolphoJ«tn» hcrcde,
5 SiSrSdovienli Comitiffe nupfit, de
r K oMJlta occurruat m Chromas noftr»
' !^Mc Starc noftrum non eft. J^mita-
^Sflh^ &Burgdorfum, itemLa^d^av».
" 5!^^cf cxrentc de Buch^e ad Co-
6 Stion« «irii» pafti3.& emptKmibus m
.S2**m Bemenfium tranfierunt ; aimnen-
• r^rNSr, & virtute b^ cm»
^Sa junfta, aeverc opes nolte Rcipn-
^ ISlTfiVoKespubU^Ro^™»;'^.
nus pet f«dcra cum vicmis gcnabBt aum
eft , quam vi anaonjm. >
mSteaafm b^a a Bong>tfio
germanicam; continen8h»c.
1. Joh. SambudLapdatk» funebrisMaxi.
« ejusd. Exhortatto ad v^m
*: EpkotL» mwi pawn »<^ «^^
1571. »•■»
T49
, 3« Joh, Sambuci carmina in obitimi Ma-
ximlliani IL
4. Proteftattoii Ut Clur» Itttb 9tei<Hfiil>
(teit aiigfi»ttrAtf<^ $eitf(|i|oii toegeit
>er Sef<|)toerbett >er (Evattgettfd^tt ik
Stegettfpttrg einaeoebeM beti 13. 9(»9f
I f 94. cum, Kotarii fubfctiptioiuu
' . f . Copia hti von 9t6m. Jtovf. 9)1. att &e9'
N attjf(6rei(eii^ ^rfleti M Chtt»
rleiRtf($eit Sra9fej getlaiiett 6(6rei«
lett^ de 21, Febr. itfiz. ttMgett %Vf
^ fteajtttg eittej 9lei(d^tag«.
«. 6<ilrei6eii friUrid^ ^enogen vo»
SSiirteitaera an ht ^«ic9m Ui fM«
])if(6eK SroiKit^/ wegett geftt((ter ^iilf
Mn deiteit JtovferL 9»oj. 2. giao
lifOI»
7. Copia ber Seebeit attlfttreiaetbtit ^jr»
({eti bej o(err(eitt. Xmiti 6d)rei*
ieit ait ^ertoft 3o(atiit 9(fai(flrafeit
de if. Martii i6o2. 9(ltC MlbltHil
tti jtrapftafil i» SBomtl.
8. 6(6re{6ett JTaofer dlttDolfi; ait Ht Wt
Ulmde f.Maji 1600, toegeit X)itr^
' mi einiaer Silfer itxtdi i^r ®e6iet.
# • - •
9. Jta9fer(.^09oiftiottattfbemDilei(Ntai|
10 dlegeofvttra U» ar. Martii 16 t^.
Mm 3 9H(ii(trt
ff«
.10. MemciM t»«g» be» atMttidfeitii
ti»if<^ t»em fnr|t,^ii SMettar^
iiii» (eimi $vtmt» ^w 3ili<d / «if
tleicNn 9tei<6ltad |<Mtt 9e9UifleB*
11« 9itt iinb ntit^m M tiiberr(ki«i«
(<6eit SBkMA(if<6(ti Jtra9fe«/ 3(mi
Uf Jtrifaittitnt^eii (al6er ei«e (ef o»
Mge |>uif (II &eti»i0i9(n ; <itif iSiiti6m
SRli<^tag , iH SXegenfvttrg.
19, ber faoferf. 9laj. Miutiott a«f U»
a^tf&tttn mb 6tai^ M 3lei<W
9(b«nfett ii6er bie fo9l^l Vropoib
tion M ltttflorif<6en j(rieg^i9efett<
Jballer ; ouf gteiiitent 9tei<fi^og.
13. htt 9tei<6<f&nbe 9eb«nren it6er fopt
ferf. '^roiM^fiHon roegen Ut niberlon*
Hifcben Sttiiii fomt fopfert tOtaieit.
€i<t)luilf<6rift nOer ptJ^U ^nnftett i
atif 8(ei<tem 9tei<t)ltag,
94. ber 9t(i<6«ffant>e C^i?n&rnttg ii6er fa9«
ferl flropoftion 4. % f ten ^mt^ttt
fomt Conclufo fapferl. Vtoj. Com-
mi^aiii 9arK9(( i oaf g(ei<benr 9let<W
t«gt
I
if* dSHnitentitg IH foQferl. Commiflkrij,
m hU Sltttfnr^en un^ 6t(ln^e / in
punao juftidse fortinfoiten / fiunt
t»er etinben denintnfl >arn5er ; a»f
aleMlent dlek^ltafl*
i5. Supplication mgen htS ^eriOdt^uMj
;$>ol9e{n SefHon , fcMnt (er &intt
ee^enfen hirii^er ; onf gleiclent
9tet<Nt«g.
. 17. Conttadii^onifc^rift ber fnr^. ^on^
fer Snrtenderg, ^efen^ ttnt>99(tDen/
wegen Ut $ol0einif<^en Sefllon ; anf
dlei<iNnt 9let^lt(tg.
18. Supplication iet.flMAiUHif Wegett
Serfonf ber SBoOen / nnb )>ef 9teiAI'
etanbe 9$eben(en torii^er; onf glei*
(^ent 0tei^ltag. .
19. Supplication bcr Stei^f abt( wegett
Scrfaifcftung Ut 6eiben'$ar9en un^
SBoDentiid^er / tmh ber 3Seid)lf dnbe
Sebenfen Uviitt ; . auf gieicbero 9lt.
30. "Supplication M ^eriogett t»on £o»
tbringen/ wegen erlittener feinDli^et
S)ur<i^}iige/famt Decreto bec 6tanbe
tariiber ; ouf gieid|)em 9lei(&$tag.
si. SJergUtf^nng iwifc^en Jta9fer9lnboIt)9
Mm 4 nab
m Itm Jr^nig in V^U)^, absqus
- dato.
«3. C^MiBdl (ilie* AiKmymi , «en %ini
" (aofert. |>of, de 26. 0<ftobu itfoo.
Ilttb «in MUvi «bsqjue dato ; ' (blU
curios..
44. ^» Gttifi^t 9flnfe |tt Ferran, (Ol
I a. JuUi M 8^. iwiftben <^a6t, Jt09r
' fct, Jt^id in eoanien / J^vetck m
Si^rinsen m^
> f f . divtrles nouveUes publii|ues de IW.
iwe ... *
f ^. Inffru<aio eorum qu» nominc Au^
fti Eleaoris Saxonix ad Regcm Gil-
lia Carolum referre debct Hubc^ttn
Languetufi. Qresdse IS^S^ auth^
tica.
47. Forma bev $|Ii<(t tev 9(atntei i«t
0tifft SHerfetnrg.
! t8-. FQrnia ber $ili((t yffjb ^(Mletibtna i^
Peif<n,
, «a Qu^eftiones K9<j|<|( ><lf Qoritrover<«
pir<(ni
1.
ff?
^■■■BHiqpaBiHHHHRQpBBessssssBBaBBnpiSSBaBBBKaBBBi^
tl»VSm beiieii Siit(krAttfr» nsb 9l<i
fDrinirtetrt
}o, etbtnhm C^ovfitvf Augufld v. 60^
fiit m tavfevl !0tai. |o Onnjkii ber
<St»an9eHf(6(ii {u 3iraao/ ^en 18« ,
Febr. 1577,
, |o. Vebenf eoitnb 9^»if enitiifleit ber S^iitfi . i
fa(|gf(^en ^itttxiibafi mi Gtoit^e/
an beo Adminiftrator M 6(orfiilV
#eot(ooii/ ^en %f. Febr. 1^93.
3 1. Extraa aol M S|tti!fir|l.€^&(^f(^
^ibgefaoMeo tn $raa 9ilrtrad on
(OVferlt SRai. (eo f. Febr. itfo;.
93« Ardcnlo to 6a(6eo Dedor JtreKen
eanjfer / bie Snt9erif((e onb Soioi'
nifd^ ee|r aetrefenb; famt teffetten
Zobelnrtfeil anno 1^91 ; nttb ant>(*
re i^evfoaen in tiefem ®e^aft.
3,h Copia 6(6rei((n« oon S^lom. Hlrait*
lev/ 6(|(6ffer(chatelain) }n 6to(9en/
on ^erioflen 900 SSeimav / oNr bei^.
4^e^tre^iaero / 6almQt no( ^ttxun
U^i, @efattdenf(iaft«
14. Privit^ Um ^eriogen ^crbinanb»
von Oeff(rrei(( von Cardo V. aedo^
ff4
35- (Sv)$m04 Ferdinandi Ediaa Wegdl
Exercitii Itt SKdiftion ttt l»em ^t
109t(»itm 6ra9ii ^ imt Gtever ^ (a»t
Reladon bee ^tttx^iwi betf Sriier*
iosU Commiflarii in Ux ^evermarf.
)«. Refolution fapferl ZtUil ouf ber U«*
tertdonen in £)ef»rei(t) 06 ber <NI/
gravamina. ApriL I59<^<
37. Relation ^errn 9lue^nrttW we$es
t)c^ €aniilf4)en %HVi^i an. 1601»
88- Caf or t)on 6<6&tt6erf< Reiation an
eri^erjoi) ^erbinanl» i»on £>ef errci(6f
matn ^ftnblungen un) Negociatio.
nen in igRgeBanD/ unt^ ^ranfretcd/
ttarinnen oon be^ i^txmf^ ^pn A-
lenqon ^intoer&un^ an ^onidin £U<
fabeth > nu)> anbere 6a4)en.
19. Relation Maroi Siblini Medid OOtt
Gebhardi g^urfurlien |u ^ofln Sxwa>
Jeit/ ^tein. 6trai6. 22.Maji 1601.
40. 9(tt4)ttfi au^ benen ^riefen fo (ev Si»
ne&muna ber 6tabt 33onn in ^enog
ErnefH oon a^apem 9ifc&op sn Ziu
tie^ 6(i)rei6 • contor flefunden wor»
(en ; toor innen 6auptfd(t)li(6 von fo('
fient>em de6anl>eUnirO:
L S&o>
ISmWp' M. SeatB,
fieit 2)icfe(6e ttt 66llnif(|eit 9a(teit
ttmfledaigeti,
{L flSofnr fw^^ie ^ooi^eit in Wm 00'
Aett defnrciitet ttnb tvofiir fie in tter^
gleiAen 9telifliQnl>6a(^ett fi<^ no(^
fiSr^dten,
m IBerben ber ^aoiflen ge^eime SKat^*
f^lage geoifenfiaret/ wormit fie nni'
gangen / onb no(( nm9e6eit.
^ |V. sSirb ofenfiar aemac^t / anet ^c^
pi^en init' nnb aniTer^atO ^tidii,
Serm^dett/ 6tarre nnt S)}a<f)r,
41* de Inveftitura Ducatus Pnifliae» Re«
gis Polonix Rerponfio ad leg$Ux)s£^
le<floris BrandeburgicL
43. Cautionos Equeftris ordinis Ducatuai
Prufliae i S. R. M. & Incl jto Regno
in (tituros eafus p^tendse; qusn re-
iponfionibus ad marginem. ,
43^ 6*rei6en i*er Mcmorial 3oa** ^
beri<6 Sgnrfiirffen t>on Sran^e^nrg/
an St. Bongariium , ftamhM^* ^otu
fftafter/ weaen ber Inveftitur itt
^erioatl^nmd ^renifen / f 5ni$(. W.
• in ^ranfreic^ gnten Picdt^ nnb S^eO'
f an^ (ege^ren^
44^ <5*rei#
tMgett gle{<^ ®(f<^
4T. Joach. Fiiderid gtavgrafen |it 9n»
HenbllVd Inftniaion OQ ^r. 3o^ MNI
£&(m / UMgm (er vo» ftoi^ iDU4>
i» ^ranfreid^ biir<^ ^. v»i Sancy
^^rtai Gtmiita (&tUi, tni^ 9i^
feWifie^ ((9 (em ^^ertog ^tian^t»
»011 9rattitf<6w(i9 iii d^alt^ (di
%6, Mart if^a wthentica.
4^. Relation l>(| VBferBett^ Frandfci ^OV
logeit |ti 9rattiif<(weig / S)iuii^rtt
M etifti ^tra^lorg ; m Notarii
47* 3<itttitg «ott* U6erfa> ber 0tat 9niui
fltftoeig bnr<6 Henricum Julium ^er«
logett 9. 9rttnf<(t»eig* d. 20. oaoh.
48. favferl. Refcriptnm Ott bie 0raott>
filKoeigifc^en Untert(anett glei<(|e> 0e>
fi^ftl (atter. 14* Nov. 1^07»
49. Litcene CM(tiani Eledi Mindenfis »
duds Brunswi& ad Clenientem VIIL
Confefnonem fidd continentes.
14. Julii 154^
V^m. M. StaA
f O. Relatio Joh. Kftorii de n^otio Cotu
verfionis Chiiftiani Duds B);unswi>
cenlis.
f I. Breve Clemends VHL Ai eodem ne.
godo ad Eledorem Colonienfem.
f a. Litter» Clcmentis Vin. ad Joh. K-
ftoriura de eodem negptio.
f 3. Inftru<fUon d« Deputes de la parc de
Frederic Comte PaUtio du Rhin,
Joaehim Fred. Margr. de Brand«.
1>Urg , Henri Julcs Duc de Brun»<
Wig, aupr^ de' l*Empereur.
f4. ^nti>faMf<& Mandat iim geftft t»
im mit mkt» I Stm^tt» ». ^9»
viant 6. ^«9 itfii.
5f . 6*rei5eii aRotrtje» «a«>fitf«»e« w
:^efeii / weflen «efoittttg bet Pfe
«ttD 6t&tte im SBefip(<iI. ^Apf / w
ten SH ». «nfiM»*. «4. o^ 1 599-
16, «<6rei(lett*eittrt«ett «(«•#» ^^.cT^
Berfabt , ^«m m «Jrottiifc^g/
Ott tett SDtafgrafett tn KflM ai(>'
<(ett ®ef*(ift« t^tt* eod. dato. ,
<7, Extraa «0« >eJ fo^ferl. 0e|i»bt«l
«erlwnft »«» «««>«wf SWwU t»
*K|e»f
ffS
Jftmk M.
iMUn.
f 8* DouUe de la Lettre de creanoe du
Roy dc Perfe efaite au Landgravt
Maurice de Heile. trad. en franqoi&
59« Memoriai ou Inftrudion de Henii
Louis ScheSer Envoie du LandgraVt
de Helfe auptes du Roj de Ftanod*
4 numU BoftgarfiL
€o. Tmt& d^Erford i entre l^ Delput^
d' Anfpach > de ' Brunswic & Ueflc
en pAobre 1599.
JRelation u6ec ^it (iittxtfte 9({mK<i(
^raftifeii fo «. i tfo^. in ^tt 9Uai
Snarflraffc^aft SateB/ 9i Hi ^anl
9(i9(feii«
62. Dddudio SRorgraf Eduatdi mil) 9tt»
tien OQH $i(f verm^inteo ^^prat^d/
«iib U$ tie ba^ero erieiifttc e^^M
)ttr Succeflion ter 1Rarg9raff<^
l^R nid^t in admittiren*
■ <?|. Reladoti de la conrpiratiotl dans k
Marquifat de Baden. eif i tfof .
€4* Sl)eri(i(^nnf (tli<6(r 9raf(n / W((4( itt
^riea<fad^(n |i(& trerfn(6t/ nnt tn bte
Union fic^ iegeNn ivtflMt»
ifnm, M. SteuS,
6s* S^eri(t((nit| ber ^l^tiig itii^ Jirifoi.
tl^aten Sebaftiaii. Schertlius {n 9ttt«
tenba4) 9tttterl ; v>Qn i^me fel6ti*
66. 6(^rei6en Soiari 6(9wettt)i on cn^ri*
M von j(arlwit} , ^en 20. Julii
1574. poUtici argumentt
^7. Declaration ter 5Io*en jn Cd^war^
ienOurg / dCflen 3o$. ^faligrafen 6e9
9t6ein / wegen dejieaung t>er Sivc6iin
iint)6Men}tt93if4)\t>eQler. 1602.
6%, Urfa(|»en/ warnm^ Theobaldi Meu.
fchii q^farr^erren jn 6ttU6a<d (e9
^«nffurt ^att^frduen 3:eftamentl*
«er0fa<6 o$ne iSeitlaitfigleitett 9le<9«
tenl itt eotfileibeo fitp. J6044 :
foL Codex Bbngarfli chartaceus , continens CoLi
140. . le(^nea fequenda*
• t *
s« Ser}ek6ntti/ ^Ut Diarium Ui e6(»
m^(6cJI £(mt^tad^ {« ^cag. Februar.
3. Qucrelsc & proteftatio Reigni Hunga«
riae > prsefertim partium fuperiorum,
aifvcrfus Regcm Rudolphum Imp.
3. 83<r0lei<i»ttttA iwif<^ t^vA, SRajiefl
Rudolphos, ttttt» itk^ Mathias in
tlndarn. i^io. ttub verf^^ie^tne
e$($rei(eit ejusd. supimenti
. t.. jftMtM/ ft«-e« ra« >«« SHMS»
tOt JJenl cuBi N°. 7. . ^ \\
.leijw t<a<eiice (wlf nnwt tati*
Utt. iiiw daWi ^ . ^
la* Utter* ExcQ^toriae GMeralium fc
G^itaneorum Stephani , Hungari»
& Tranfilvamie PriDcipis » & apola-
ffSL defe^nis ab Imperatore.
24. AiNiL 160^.
12» fo&ut5tio Legad R^ lH>lohi0 aA
ordines Trandlvaniae & Dmuii. Pocs*
kaium » com Refpon(b jporum ordi*'
num, occafione deffdionf ejuadem»
t4. RetetioA IH ^fir^ ^ottl Cniff Vlft
3s6att mrt bem Sager ^ fteiffie»
Siirres. asOOob. 1601. ^
<f» otibere Settttttges mk bem JMeg niil
tea il^fett »>» Oeiffisttlttrg.
" 2i. Aug. 1602*
Itf, tnftrnftio ^o Nob.^itk Rodewitfb
locum tettente G^lQntlU, Legatuni
^d Comitem Lippanum & alios Priiii
ppes Germahise, nomine Reg. Hii]^
nlae & Archiducis Aldtriae»
JI7. Pacificatio Huogariie, nominf Arclit
(hicb Madiise, Viennae. Junk i606m
18« 0«eta(6tett ^tt SlelAidr iUttfetf
fBev^iUMpf m IBiett mm^ ^
goriftliett Rebelliotu
No EpUUh
1$. E^piftolaTapologeticaoofimmtfliH^
xiXf ad Arctudiicem Maduanu
Dec i60S^
SO. *9fK(|9Vftf SfHbeH(^ ReTolutidn iml
Wfertisiiitt berni ^efatMe» Stc^.
ni' fdrfeo Ut euMbk^m > JoIl
Bocatio tHitftUU Fchc i6od.
SI* Nouvelles puUiques , ^aite^ de k
main de Mr. Bongars.
SA. Belation^^atitf im 8^cr kVvflBdfw^
iiii:f^ ai. Sept^ i6oi«
d3* RelationdelaretraitedeCamze^eil^
voteepdr le Marechil deCan^ Ru8«
'wnrm ar M^rdnduc Mathias, ai.Nov;
' i nuoai Bongforfi*
Eliat des gens de guerfes qm mant
'dinpioies en Hongrie & Tranfilva-
uie, abfque dato. tadim mam*
Artides debatus en 1'aflemblfe de ^
entre le Prince Botfchkai de Tran-
iylvanie , tes Etats dc Hongrie fepa-
r£s, & S^mund'Fdcgatfch'Amb«&
ladeur de PEmpcreun absque datOi
tQm^ nuatUm
l^osvBlles publiquei, iJ^indem wamu
- >7.Nott.
I. M. U
27. NoBveUcs de Hongrie,
38* Difoours de la defalte du Vslla^t
pat le Sr. George Bafle. icoo.
mtt itn ZivtOL a. i£or.
,<90. Deux Ltttres de NoDvclles. deJuiU
.let, &d'AoQ{t. ]5oi. Laprenuere
. contlent des tiouvelles des Turcs*
Tautre des uouvelles de la Cour d'£X-
p^e.
91. K^ociatioi» de FaLc avec le Turc'
1^99. &nonvellcsde.l3guareavei
le m^lie. <i tnanu Bottgarfii,
32. Advis de FerTe. du 14. Sept 1600.
'93. 6c6eci(en mh SHeben^Sorftilafie
(« Zvvtii^m «(gefiuibfttt Morath
Bafla tmt) Mehemet Bada , m Im
tovfccl» lUilKfantttn NadaB itnb D.
Eect
34. Copia litteta
, Sinar BaHx
' Gonftandnof
; oans beUum
Xmperatore n
4{. Copia liotmbm CianlBaI&! Vicem.
Nn 3 gerentu
gerends ad kgamm Hifpon. RagoGK
jcfidcntcmi jubens cxccdcre . tcrai
Impf r?t^P» Tiircaniin.
%6. Stepbaai Chiasky » E{^1« dox %
una ad Mehemet Baflam Beeglerbeg \
alteni td Huzanum Beeg Sanchar*
bceg. datscMqggies ij.Mart. itfl*
HQOO^ vidoriam de hoftSius; . ^
17* Sq;i{mimdi Bathori Epiflob^ duact
una ad Mehemet Ba& BeegTccbeg»
akeca ad Bc^;um GyUaomf^
^ j. & la Martii 1602. mmciai »•
tum rmun in Tranfylvania.
gS« Redituum ImperatDriaTuiad Remik
^ , Acra^o » ex rehctione hL Aoc &%*•
bari aa. 1573. k ex Risiaiaoiie
Bcriu NaugeriL 1 5 5 su
'9$, Juffifiea^» pour prouTerMqoe te
Roy dc Franoe & la Keine^Ans^
tene 11'ont point ^ontribu^ k exc^
ter la guffrc cotrc U Twc & l^Em*
pirc
.40. Jfrf^fiodoa dfe Pallbnee qutVleR^
de Fiaace avec le Timi. utnunvi»
anonymuaL
J£ StaUL
iau Pn>teftation-64r(a«ti; ivi^er
ht 00« tatfttu VU^fUt MnoilUgte
%nv9^tim >ct 9t((iaion Iteafpttrgri
, Confeffion , WU (UK^ wlHr We, SM«
iftt^ifll. ISiill t(r ^(rrot %iitfitn wHl^
etmitn iii 6(tl(|l(n u* 30. pdoh.
42. Copia Ht srntttert ber ^ftrf» Mli
:, . , erartii iii 6Ai(#(« ovf o(igii F^o-
., tcftation. 25. Nov. 1^05.
49. «cr 9Jietdi m» GtaiAeit iit64f((M
e«tf(|>»idM« t(9 9t^. ravfdL
W VMOdt M nngiMfieiet Jtri(tlk
. l»»tti. »1, JuL i^. -
44. l^quitl , hoc dtulo : Adum Iw to»
Jtmuar. 1 009. im g(§(tllt)eit 9lat( |g
0iet / tR 9eew (ia(r 9(rat(f^lt«
V Pm ^tf tie 9leUiifii«fr(9^ Ht
itot((rif(|(S.
^f. Padum conventam shter ^^mua*
* dtmi BetJioii & Imperatorem , pw
Tranfylyania. 13. Dec 1^97.
4^. ^iitel fadt(9itK» ^emt 9lat9.ioe()tM
;, projedirt^r Ceffion doit eudtaiif
0(11. .
47* DifoijurB de .la batdlle de' SSgismohd
N n I Bathori
1£ AMt
• Moii cont» h&M Wtraa &
GeorgeBafl», ddnnee k ^Aouft
ttnigL «WoJ, te We« !• »«»»
a«f >em CaitWaa / H» ". Marm
I «05. v« giefornrtrtm 9»e««tot M*
: 1«, ■ ' *
4«, Sigismunai ?olon, B- tJecferatio, qii^
Atchidui MaoumWiattM» ad ptxftaa.
dun JwMnentMm, {h fw& Starown
<<j. Pncrogadvx conceflkCancellano Re.
r gni Pol»nia: in BeBo. contra '?kir<art.
i«t -m»
Lcttte d<? Dart^ dn' i* Pec' ifod
donnant nouveHe «fe la, vidMre <*•
t^ue par l^ Quneelier d^ Pcdogtti
^Moldavift,
de oripnq' Gcnti^ I^>lonic3ft brtvi».
narratio^
JTouvelics de Palogne^ 1 $?<», 4 «WH
**' M. "■■"■■• ■ StaSk
Ivantfwiz cn if98. & du Saiire de"*
foa Frere Fedrowiz. >
' • ti.Febr. If97.
J ii . Nouvelles (i^Angtfeterre & dcs Pays basj
j, ,CQllo^uii )«tl . I f . .Nov. i 601.
57. Copia Exercitii* latiW^a Jeiuitis vi
Cbllegio Paulilio ^tisbon. piopoiiti^
9tf\(x obibuionim' tl^onifii. \
^%: tetttes de Notlvdlles de icoi^
•" - ■*■ _ ,
^^. Relatio de morte DemetruMoicoviai
XHicis.
fSQ. Nova Mofeovitica et Caftris ad Smo«
/ lenskam. 4. Dec^ i^ia '
Hfi EbdxiKftus ex Teftanle^ta Tupreod CaiW
celldfii t^ Poldniae.
. la Reprinfe dk h Floride faitc par;lt
• Capt. Gburgues.' •• ' ' '
. Reiadon deia mort de k R«91M
. .d^ErcoiTe. ISS7' .
« 0(^itt|^M9r(^tffi|!$ |tt*Mei^'
Nn 4 9^9
ttt
« . ^i«4 .(Mtln). eiaM. M.:tifia>».
,. Uguio. prftM^wnnToms^
(8. CtdlNM JUlioi K IliKi«iic(e<&Ni>
t« u ti( ^iinte tK Stni^i^
■ ®Amtai , itKjen efiiet ■u>nftcei«
IMrAeii lentet CMHett Conuniffii-
liM. >8. oa. lA».
*t ««telteii Jttiii«< («U <g 6i(«<»ei
«II tt» Xiait miiaiisMiir; «RM
«UiittteeMift«. «». i<Pi-
•a, Sdlimg 0« Rsvtl . M. («t «*'l»
B i<ox wt wl ^ofeir, ix; Aug.
. ■ . .■ , 1 .' ili ;■
, I. Berfiiieteiit Inftrumoua mti llcleft» /
1. ' totBifitMailttlceniMieml^
,.,, iw|.wnfi»t., ■ 1
■■•,■■ ■■'■■'•'«. ■Mi-
«k lafMiuili«kiDifaitt(iM(lbttt
GermanL '^- -
4. Rhe^ defcripta. Ao fintstn^ {^pfiH
iit ftoct fdMnt OtlmtMni geniafdt
f. Pri^vil^M -donn^ k- quctques Mfi^
.. « Fwnce. -^y
i4|« Ikmg^i Colle^o Genealogianim vario*
nimtFxinQLpum» Suoili^
' IuitriunL
GaUicam fpe&antia.
I. Scripta vaib pro l^lciQis JLefeitn?!^
to de Statu Fadionis Hi^notorum in
1« Papicrt txMXihatit hi Conferenec de Mn ^
Du Pleflis aveo duFterott Bveq[\io
d^fivreux. &a &C.
Nn s 4.RqK
mmmmmm
ae dc Navzure.
^« Duel entre le Miarquis d^Omano &Mi^
- >: de Mootejpan elod^. i^3« r
^« Apologie de Mr. Canaye^
7* Qtieftion fur |e Ormt d^hxAm»^
^. A|K>logie (f un Revok^ > & alia pamu
^. Capita Orationis Legati Lodntring^
^ Si^^tum Pont: Max. ,
|o^ Inffa-udlidn des. Ambailadeurs duRoi
" au Concile de Xrente , & aim ad hoq
Concilium pertinentia.
19* &ripta vana cooim Jefidfeas. ;
. \
1147, A&a, ^ Littera tfd negatium df Stw^
y * ceffione JttliiCenfi.
CoUegerat hunc fafciculum SQriptOfiim ad
'' Iiitem de Succeflione Juliaccnfi Bongarfius ,
qui tunc, anno nempe 1609. Legati Regis
f^iienna IV. adQer0ai|ii(,PriQinpes munere
fungebatur. Habemus incer ^odices noftros,
inter Mandata Legatorum GalQcorum: /••
. firuBvm m Sr. Bmgarr m Jtfmagve «raf
1609^ qus tqta de. JuliaceiiG negotto eft;
Kotum eft cx' hifturia eonun tettiporum.
fft
.*. jlfm parte».|Mc^ej^HtimcurI¥, anpbU
tiofis Domus Aiiftnacx in SuccefT^one Julia-
cenfl oonfiUi^ cum magna parte Prinoipum
Germani^ iafsnfus \: dc hac re legf pofTuni
' Spiftolsr dusB menfe jonio 1609. fcijptae , e?^
Haga Comittim , a Fraeiidc Jeannia ad Domi*
. num dc ViUcroy.
- •- • ^
Code^^ , qui aobi« rcQenf<;ndtis ^,. exhibet
plus^-qiiair^ <c Soriptavana , quas Jnra Prin-
^ipum Branqehurgcnfium^ Palatinorum , Sa-
.xqnicpnmi, in Succeffioric JuUaccnfi expo^
' nunt \ partim typia edita , magnam partem
. ^anflcdqta ; lea taqien non .omhia recenfcmug ;
titulos aliqvot hic cxhibere fatis cfle duxi-
mus. Exftant in noc volumine praeter Coru*
' ODOverfiam de Lite Jnliacenfi Scr^ta aQquot
politica , quee ad tes anteriores annorum
nempe 1592. 9}. pcrtinent^ Hsec ^tiam io*
dicabimtis.
^^ QQpie iTune Lettre du Chanc^lier d^
' Ruremonde, Grup , au Comte dc
Mansfeld) par rapport a une ne^
ci^tiot^ av^ fe Marefchal Scbmchmt^
pour conferver la place quHl tenoit
sni nom dp Diic» & rempechcr de
tomh^ en{ main$» <}Ui ne gonvien*
droit pafli aux Interets^ de S, M. Ca.
tolkpie* Ruremonde 7* Sept;.i599^
^ J. 3 pag.
^^ Memoire dt^ Nonce apQftoU^u«t thQr
^t k Cologne^ cnvoi^ k ^w\t^
d^abordi
iTaboccl tpwt h «utf^ ia Om
Clera. dBOf leqiM U indiqae les,
fures i pieq^re > tmc onpecher
te fucceffion de tomber entce hs
maiiu «Tiiii fatutr ftaUttua-, ^
eeBfeiUant fiirtout d^en^ger PEmpe.
cettr d^enVoier fes Cowifai» dane
le Hyt de la fixoeffioB, poUr tadier
. d^en fiiice inveffir m fda» de &
Maifon, ovec unr'expa6 dm Aretea-
• tbns det Maifona <fe ftTwdcbiiig:4g
de la Paladne &c.
JTft A la fin de oe MaHieite 6l>i cft es Ila>
lien) on Ik cet pan^es :
;,I1 detto Mpnfignoc Naittt^ p»r «011
, ^tralafciare ofiizio otflSiii» hit ^ritto
. «^ Padri Gienuti. di Gailien e di Cle.
„Tet, che doTefiS»ro adopratfi contatti
,«,U ipiciti , fi adie prejliche >. cooie
.,»BeUe coofeflioiu* e cooiiecjCiaoai •
- 1/> cdk>qaiican i Gnuidi. da (tiano
Muoitt fin die venga qodde pBOvifio-
•me ddla oorte Cdarea ; «nsi fi' crede;
' „<!ht faabiri firtto Tcnire z Pofta dne
i.Padri Giefuiti Nobili, e di molta aa-
«•toridl , da Cmjbtenza, per manda^sli
vt«9 Goilittv ^ Clevet» per qtiefta ef.
Mfetto
m
- M.
■ tSmi 1 qndi ptitinno dt qna pa
iiqiieUe paiti , fono 7. Giorni iadrca.
MS. 7. pag.
:.QX (niieRelati<mttiteil«a, ^\a f.
n» «. JulU «I SAttMiuftta nlt
eaAfot Sataiii farlH. emtn, tgtA
3(t tttlH. euttii Mn $tf^ , t»
; 3wMIMtiie«itii6aUttitiMnttlrl
IMCttli. MS.7,ine.
9). Otttlttll etrilKM (tnrfgilhii »
eaAftil , oa ^trititit J. Carimir ,
- Mtfttll gltitillll 4foMBft' ^fftMI
14. Jlmii ICoj. MS. 4. pag.
*4. etltMtii ^tttii« Cafimir ia6«iftl
•» tti idirfiM/ l»t«i« «ItiiSti»
-■■■. .OcMift. eotiitt a^.Juni iss».
t»».I»B-
iS, ttitif iKKIiglitet naniint aii tic
ttitt lafiiiiimtiiMitlliittitt 'gMn
iiit 3(r fiifll. ea. tt« M tttiatt
toitfiiia / Sliat nU mltr» Btg.
«. (MininM «t:tK lititimM aA»
\ . ' fi*
?»♦■
An(£. In Seaue&atioa b<r ^Wiyd^
'43. Conliliiim (iliti anonymi, (M ftMi»
110« 9la)ilUl, HKgai to ltBii|t|i|ti-
ttn mt Umilitlita ttr SMiWti
Succeinon-6tnil«, lUb («Cdlll INft
turtcn Buere^ «tri^itttfltc Poten-
5t«i*
*fttt
liatK
8j«g.
44
Coa-
f7i
■— — — — »
, 4^ CofiGljiim «toei ftyiM. SliitiM/
nteseit gedeiiwarttder S»efdmfeti6eit
M 3ttii<& ^^ (Sl(»tf(|eil SMEacefTioti.
etreittf. MS. 8 pag* NB. ifl m
4^. feOr ttiitecfd|)i((eit.
* fil^ Kefponiio normne SeremfCmi J^«
€Ori$ Branileburgici , ad L^atum Ke*
gis Gailiae , circa negotium S^ccelllo.
^ nis Juliacenfis. Daw ColoniK ad
Sprcani » vin. Aug» 1609- MS. 8 p.
NB. Gratiat refert^ Regi Galliarum
Henrlco , de prseftid in coinpoiien* .
da lite & Juliacend ncgotio, opera.
Bongarfius jutfii Rcgis adierat El^c
torem. Vide Inftru^aion au S. de B.
. 47. Copia bflf t>ff dttteit &itttiut9m mt>
&hnU &dfttiimi an (i^W'€iCi^m,
W ^nlUbifSim ^ttent^uitt; ttnb Die
. . faoierl |>of'$rocefl Belan^enl^. Da-
MS» 26 pag. ,
M* ^ttitmiittiimmhvc itnf Mrl.
' G>giution i» im ^iU^f • itib ^t>i*
.. i<f)en SuccefiIoiis-®efd^aft tt(u6 ^ag
(emffeneti igteiMrftet/ e^nrfiirtieti
jtt9la9tM/ }tte60n/ iSanbgjrafen itt
^eifen , ^erjO(jen Heririci Jufii ik
«traiinf(9i9fid/ ^erios W^ttani oott
jOellcr»
t 'fi| »■•
,^
- *
Wmmmm
^ «to|li|M«i tt 9>^ai| r^,^ i^ia
0* lotenogat M^ Hrtfnyt Fui^ul.
Scttiragd / «Mgoi 9erf«(i((tiii jtr»^
mW / mft «((eimfli Wf<9(as «if
m 9^ ^o *7' Mutii isti. MSL
9pag. NB.««4aft«l^4n*#f>-
da, ^ 0l99<Vl9iS(O»i^.«l^^
fittw ll»{i«tti wf Hf diMifite
f 0« I)ectaratioa des Eledewt.» l^rifices k
Euts clu St Empire &i{ant profef*
fion de la Rdigion , fat \xi raifoitt
q[id les ont meus a siHilfier & jcnndt^
ett thie eitTotte corraponoanoe &
«fltfter les deitic Pnnoes tcitanc b
pofleffion des Pays de Jiiliers;
6 pag. i mtom wngwrfL
%%. Atitres Recudls & Nbtes , liir la t&ft*
me ma^ere » de la ittain deBoiigi&
10 p^
m m> 8ti>(i / f» Nr #err »01
Hoyoi
* ■ /'^ / ■•' ^"
•MMMMMMB
1593. MS.4&-rflg.
'*., 3,E<iii5 d» Conimifl&ires ciu Rey iour fei-
Seni ,
Dlocefe
-^- j,Lct^» 'du Keyj^ |)oot inftitucr Nicolas
^Du l»feffisfdatis Ik Caiarge' de Procureuc
^ *'' au BallUige^ie Bcns, ^n F^vrik 1429,
. »Le? ,?n.. Pers ^e France, l?s Droits &
'•* - Rrerorttives qulls ont '.
i.;..i,U d«cla(atiQa,.quel» font le* droits Ro-
i .';:', attbc-»: .««- <ps, efgea^ux dont la Cout
,- ; layje cugnpift ,contte Gcns d*£glire &
«. ■,,4tt)it..commuiiiide.queUcs!^,caures la
Cqyrt de.ParlenMnt a ao^ouitum^ de
coapojftce. . _ . ,
^t t«P^.Caufesd'Ap^.&.di6la.manierc de
,Kt. i-^>poH?fuite d'icellq^,en. la Court de
Farlement. . '
. , ^Qtdi^iximca nouv^Uis.iiic k ^ des
. ^ «Ipnjffuxji. ., '.
*
• V - ^,
Jft
17«
„St}^us (^ix Bdilliatte Sehi(Aidi(&
•^Edidlum ^verfus Seculares jurisdi<fHo*
^ nem fecularem turWtes &C.
Prdonnance fiute fiir la Verite du Via
vendu par Hoftdicrs & TaVerniett ea
:.^ dctail & fur ]e logis & pt^vende 4tg
chevaubc appartenans aux hoftels , fo-
g6s en leurs hoftellerics pour le jour &
' pour h nuit , par Guillaume Jwe^
dcs Urfins i Sgr. de Treignd, &ili^ de
Scns. en 1440.
^^lnftruAions faidtes par le Roy nre* & fur
la maniere de lever la nouvelie aide or«
G ionti^ pourla guerre eomcncant ki^
jour de Feyrier l^an i Jja.
i^ilnftrudliQins & Ordoaoance^ &ide$ &
advifecs par le Roy nre* Sitc & Mflps
les btics de Bernr de Bouigogne le$
" Oncfes A T6 Cbhfell le 8. Jour dc FiJ.
vrier 1383. for ia riianiere dc kver lc
-^&H^^dcs aides.
'^fnftrtJ(5lions feites pat te Roy cn fon
* Cbnfcil ; fbf iefeia ^dte aides pour h
guerre , le 6. Avril 1388*
•j^Ordbriiiaiflccsiaidcf par^Ji Roy eni«a
' Gonieil fur46 &id dc$ aides^ wdoiuiec»
^ , fiopr la gucr^, J^j^. Janvier i^yi
r
Iham M.
,^br(lofln«i<Jc (lir les Receveurs du Bo-
yaumc de Francd
»
^^Ordohi^aAces faldles paf leBaitU de ^^ns^
en 1442. fur le feit du guet de nuit.
)^Ioftru^ons fir le &!& dbs fiez Rojr^utt.
I^Nomina lEccleuanim in quilms bu^Rdt
. habet Regalia.
.^valoi' ommuni (!eclnlarui& jplto^dsu
.. fuoi & diooeGs RegiL :
JSumrha Valoris . iProvinciae ^ehdnum 9
. ixo^nda^ RotiioQiagenGs » PrQTiuciA
- Bituriceniis;, \
liinftruAians Royaulx fur le fait de ui
Gabeilcfeftesl^an ^414.
jijlnferutftions faites par le Roy fur la £ui
des aides aiant oours pour la guerre»
l^utr(» infkiH^pnis/fut ie&it:de k.Ca>>*
.bclte de l'ah 1379*
j^Lettres cie Comnuflion qu* un §^. ^eo-
dal faille pour mettre en fa main aii^
; tune.terfe^i niettt dt£bii fief eii ar-
ricrcficf. .
j^Lctitres cfoieii enVoi^*^^ par Ilat^ufcellc'
ati Roy tf Anglet^ & a» Diic dc Beth-
O • » » ' jpLcB
i^Les mankres db rApprofaadon de la pu*
celle & comment on doit croire queik
eft venue de p4r DieiL .
i^Les bons Enieignemens du Bon Koy
- Saint Loys qui £ft pour enfeigner fen
fils quant ii aia outremer. ^ Folia.
Pleraque horam perdnent ad tempera Ca>>
roll VI. & Caroli VIL Kegum. Longum forct
"' faigula fccenferc, v«l cxcerperc Sat dt^
quod dtulos defcripfimus* Lwct tamen cde»
TC quz dc duodecim yaribus Kegm , & de
. ' Jurisdtdtiont Curiac PariftenCs l^ cifiant,
T quum. Id aifumentum fit dignum memdrii,
& de hac re multum fuerit dliputatum, & ntt»
perrime in Hiftoria Parliameari Parificnfis«
Ex G>dice N^ ZOf. foL 191.
*iiS'«infmt cy aprei lcs XII Pcts de
«ff^rance» les droiz & prerogadve quili
'it^ot ^ ceUecaufe.
tfH y a XII Pers en France ^ ceft ailk-
i.vdir fix Qers & fix Lais.
" . ' ' '
JLt Arcete&que 4& Rains 1 l^vesqtte de
Langres» l'£ye$qiie de Laon, Daci
V •
5*.
«lEvesqne de Beaayaii. lEToqne de
Cha^nt » & lEvesqoe de Noyon ,
Contes Clers.
. i„le Duc de BonrgogDe , le Duc de
Nonnandie, le Dac de Gaieaai,
PuaLajrs.
„,le Conte de Chaiii|»gne , te CoiitB
dc FlaDdres . & le Conte de Tho^
fe, ContesLays.
M^t eft afllavotr que les Seignenrs du
uSang Royal , \x foi ce quils ne deo-
„nent aucunes des Terres deffiis dites
„qui fo
MVoies
„donn(
, Htes &
„e'eil i
*.par p
ttmais i
»rent,
. ),rie, i
t.efpeci
„Itcin
>~
,,ri™ qne ih ne font (enn« ife phiditr^
• .Xi nbn enla eonrt amkmaa.
vftenl qnelost^ «e. »Hn«., ™,>*
„qui foiil Lais ont aQCOBftli.m6.ifaT9it
.jtramfc jours, apxqneU d« leott Sal,
„Mz ou Seneclianx , & <ie cenx paqdt
..toiiii 00 appeUe e? ?**»»«*
^S^enfoit la dcclaptioB ^neh font le«.
„4roit8'Sojranlfc, '
■ ■ . i ■ - ^
fcL 19).
,.De qniiUei oaafet la Conrt de P«rl^
»ment a aocouftume de cognoiftre. '
•4^3 Coort de Parlemei
•ide cogQotdre des cau
Mreflorti deSouverair
utoocl^nt les Pers de B
tUes beneficiales , qnac
i»ce a vacque en Regale, & il eu eft
,,debat, & auflt quant il eft dcBat ou
^qu^ftion d'aucnns benefices cftre en
.,Ia Goilation oii prerehtatibn du Roy.
, Mlfem .» & sil y a plufienn Prelaz '&
MChappitrec , qui ne font tenus.tle
nplaidier »,sil ne leur platdi fe non ttii
,.Ia Court de Partement
.,Item L^en dit . ong b^neBce vacqutt
.,en Regale. qnant il yacque, ^e
„Epifcopi vet Archiepifcopi vixcaiiie.'"
•,Ttem fuppor^ que lEvesque ou Arc^e-
uTesqae daucnne £gl{fe foit esleu. &
„provincie voire con&cr^, mk & cc-
„(;eu enla polieflk>n de.fon JEtgltre.
utous les benefices elbins en & foHa-
Oo 4 efon
f<4
Smm: M.
«tcibii qai OQt vacqu^ dcpvk la vacah
,»tion de h dide ^Ufea jufijacs a c^
,»qae.en fk perfi^on^il iott re^ea q)
^^y & hommi^ dn Roy • font cen-
^{6s & rqMites vaqms en Regale , 8s
^au Roy en appartient la coUadoa
$qquwtui: fuh hoc titulo varia de Junfam
Kcgiis circa Bencficia EcclcGaiftica Vacanda;^
quae pertineht ^d dtidtmi, des ttnifs R^ynmkii
Opers predum eil pauc9 de his excerpd^
Inonere. ' Ad regnum Caroli VII. Regis Fraoit
tiat pertii\ere videatur» Qiue de PmhmYSl
Regis hic.occurrunt, notatu funtdigna. Lei*.
gi merencur quae diiTeruit ilIuftnB Gallorum
1 hiftoricas Haynault Curiae Parifienfis Prae-
fes, ful) regno Hugonis Capeti de origme
XII Porium Francic^ Idem variis lects Comr.
fendii fui hifltoriae Gallic^ egit de Paribus
ranclae*, 'qui poftea k Rcgibui FranciK rsL
illorum XII i^arium locum fucceflerc» Idem.
argumentum , ut omnia folet , & enidite &
faigeniofe cradtavit Uhiittis autor Hiftorise Pafp
Uamenti Parifienfis edttae anno 1769. Inqui-
rcxelubet^ quinam tunc iUas fex dignitate&
Farium Laicorum occupaverint , regnante
^arolo Vn. quum ha^ fcriipta funt, quasfu-
pra excerpfimus ex Codtce noifaro. Dux Bw^.
gundise erat Philippus Caroli Audaoi pater
ex Gent^ Regia. Idem jyre hereditario Co>.
mititum Flindrl^ tenebat, jundis in vmo
C^ite duabiis ciignltadbus inter fcx Parei
Xiaicos. Ducntus Normanniie jama Philippo,
^ugufto /Ui^lis ^repcus.ceSe^at in ditioneojt
Regi^
AT. SkmJL,
K^ui» Frandb Softei Oaiohis Regiija-
haimis filkis , & fdceefror, ^tre regnante,
titulo Ducis NormaniK deconinis elt C^-
pankE & Tkii]o£e Comiueus nec non Dnca^
p^a A^iutaniit jamdudura tranrierantad^Re-.
gesFrancice. Autor hiftotix Gallix, ViiiLA-
KETUS , ad annum 1461. Ludovici Hi^ co-
ronBtUiaaiRRhemis celebmain flarransyhicc
tjt : ^ Ceremome du Sacrt fijita Vor-
Jifuiire. Les (jx Pairs Ecclejiafiiqites y.
affi^ertia excepte lEvesque de Hoyon qui
fia rerHfkci $(ir csiui de Paris, If DttC
de Bom-gogiff refioif ftul des fix andetv
PairA Laics. Les cinq mtresjurent rt-
fr^mtis fm k Duc de Boiokjh , les
Coutet ^4t!goalem, deNevers, d^Euy
' Notatii dif!iuimTidtoit , qubd dt ^HteBiJsis»
'^ SQ coIlttaQn^ Bcneftgorttngt EcdeSafljopciii,
^' .Sip^ J^p^ropt itatiuM V hic iegitim Notteft
StmiSyo ilh Fwgihaiica f fbb&^e CaeofeV^
^ «nno 14.3S. oeniKia(te jBiibnsfijqgm*ASa..
• cerdodL Noiidnm apnd R^em. ecat.oella^
' tio ^ifcopatuum, ouam tinmiim Frtofltfcas L
1 muio 1417. pa^illaQBlebii^.oiiaiJSo&tifice,
. qnod A^miae Qmevrdtat^d^t,^ acercer»
coepit De hc^ argiunento eruditie egit H-
luitris Pndes HatnAULT in fine Breyiarii
- , Hiftoria Gallicat .*
' r
\--f
EdiAum ijUpd ) ti^Io ^ Ordomtm^
>^^ Jkr'U^fidP^''Chi^Htrf; perthiet *d
Rem Monetariam* ;& jam tonc onme aurum
& a^ntum ad fltonetam Regis dcpotUtji jo^
bet Annus EA&x deeft.
Litteras lilas^preTQcatoms a Virgino Amcliau
' <iai& ad Rt^em AdgUi^ dt Daoem Betferta*
num »m oltm e#^ ioter fxtvaltjK dcLPoe-
fies , LauCmi^ 17^9. JixStA ex hoc Codico
tecenfita invcnlea vi Qlq/fi i^frmi^
* * ' . . •
«04.(0]; Code^K cfaarttceus. . X^
* t ^
joa.fol. DiftQurs df Claud^ de longvy , Epes^
^ que de^jMafcOM-t Jttr laqueJHm ^
efi efOre le Duc (fJhf/friibe i &
* Afadome taDucbeffe ((k Bourgoipte)
; fa Femne , ^ime part y ^ k ficf
Tres Cbrefiieh de tautrei^ taucfijfmt
V la^ Succeffion, du, Dw > Cbarlesi de^
m
epm hoc iton tedteavit Ja4!. Lb J^owft u^
BibliotheqiicHifto»qiJC de la France ; cajua
Editaoncm, miper Parifiia vulgatam nondumi
habethus « ubt for&an qus &^ ent men^.
^ ^o. Autor> CbucUui^deLongvyffub^ge
f rancifco L vixit , annO; i ^^V ad digaio^
tem Cardinalis ere<fbusv quem dtuium in
ifto <ypm i^ndwa pjat&rt , i^(}^. (^Qpj^^^^
licet , id at> eo gqt^fcrt^i^ flynt^ ^n^ anv
num.
.. .♦ . , . •
^5i.foL Codex clwtac^ ^^
RecueH (pEdits ^ fkl^es. 4^ iht^
ri Ilr
417« CodcK cbartaGeu& Xf^*
Oratio Uwoeiifitaiis Pwi^ei^ 9ctCa^ .
nthtm Kegem data $«» (dm Jmii
1394.
E^iftola ad Pfeudo^Frehtos Ecckfia m^
tmne Leviatbcmis ptofibifnM^ -
. Jundendo.
f^Jhh ad pQntificem\: npmine Uni^
:. verfitaPis Parifienfis.^
De ^a Oirationc , yoI Fibpofitione Univcrfis.
tatis Parifienfis , habita occafionc Schifinatf^i
iacer Ctementem Papam , coi adhserebat Rcx
Carojus, & Bonifacium , Urbano a Cardinan
^by^ KqMb ^ngregatis (uI^ftitutMmy fuf^
/•
• aipt F. Binidr Hiftttre de Ftamoe* fiih mo
. ij)94. Nicolaun^de Cleinangiis cam nomiiie
» Uftireditadi; oonfignafri^ cucitw EpiftQlain
• etiain ^ qBa& in hoc Codice e^^at^ ad Cte«
nientem £ontificeBi, idfm hiftoncitt Slsmiel
- coaunemorat
4T9« 4to. Codex m^bran. Titiiti» in fine. XFl
La Propofition faiSe de par fUniver-»
Jhe de Paris devant les Se^neurs du
Sang Rqyal Sf tout le Confeil gui
, efi0.a^mbU pour la Reformaiim
du Rqyaume ran. 140^. Samedsf je
jour du mpis de Novembre. Citatar
^ ^' P. le Long Bibl. d^ la Foiice ti9%.
, cditum fm( FariC i f 50. -
^}. foL Coclex chaitac. olim BpngarfiL Xf-
Jl^qgijiri Joba^t^ d^ Gerfon Cano^U
, hrii Par^imfis^ pr^^ofitio^M Regem
nomine UniverfitaHs pro, RefwmO'
tiom Re£7ti. Deeft nota annL
-f ■
^lY. 4^0.. Codex chactaC'
\Repmifirance^ de fEftat^de l^FgliJ^ 'um*
. a^erfelle efpmdue par tout^ k Rc^ul-
me de Fran<ie , au Royfon fottverain.
Scigiieur (qharlcs, tX).
Per-
n9
Ferfioere ^detur faoc Scr^tu^ aid armum
xs6i. qua nempe habitus fuit Conveatu^
trhim Ordinum HegnL Ibi , narrante Meze^
ray Gallorum hiftorico, habita fuit O^tio
nomine Cleri Galiicani a Quuitim quodam ;
hic vefo , quum* male de Huguenotfe , vcl
Reformatas fidei aiTertoribus dixinet . inde
t>rta videtut .occa£o Scnpti , dc quo nobid
fermo eit •
Ipfa verba hiftorici Mczeray , haec funt , ex
opere minori tituloc Abrege Chronotogique :
i> I f ^ I. le 2. dc Jahvier fiit la 2e Scan-
\^Qt dcs Etatis. {Jean Quintin Cia*
»,n6inc d'Autun & Dodleur cn E)ecret
< ;>par!a pdtr le Clerg^). Ori y coten-
k,dit Ics harangues des trois orires.
^Jc^n de LAnge avocat dc Bourdeaiix
' ^parla poiir le tiers Etat, Jaques de
^tSilly Conte de Rochefort pour la No-
>,ble(Ie ; les dcux prcmii^rs charge^
»,rcnt fort fur les viccs des Ecclefikiti-
' ^iqucs t caufc dc tous les defordres ;
»^e dernie): tacha dc Ics deiSrendrc ,^ re-^
,,jetta tout fur Ics nouveaux Sedatres»
»,& defigna fur tous rAdmtral , qdi eti
i^dcmanda reparation. Quintin fut
^tOblig^ dc la lui'£dre dans ulie hacto*
^ Mgue a b doture dcs £tat8.
De
T9*
AK-
i)e hffi QiMianr waifoiu So^itam iflad
C»diei(hfa'Terbiaagte, w^paginl ?oA
exctrfacsn abfci^ia^iaCcaTeatDOidiawBi
lid loqtiuntuil :
>.&iHi aTOOS entendu qo^ qQetqeinL
Hoc Scriptom an alicubi f«nt
-RefpQnfe: » . i Hervett
Cure deC
. Et l}pc Scriptum prp sanra Riilbniiabniin iii
Gallia exaratum clt De Gentiano Hcrv^
V][)e qux habcf A6g. l^uacitA j lBlbciric«s
;^ . GaUii Princeps filb attno i^Soi ScripGtifte
HcrvCRis millca etudiia , adfbit' CafStlQfi U*
tharingo in Concilio Triilentioo. lUfuta&it
hlcaliqubd opufculuin , tjuod illi adveriiit
' ' Hu^tihotoS ediderat. Sid enim&ic^ n*.
ftrftmt
StSJ Voftre Efcript fiit vtoa pnegiiaih
Hinent ea oot nuuuc(»niM il lonblt
i.qu*
pitpit tous nons fadreflSftt )>rinCip!|Ie^
,«tnent ^ Meifire jthati , poffible n^euf-
«»Ges Tous pas eft6 ii longtentf lans en
d»recepyoir payement
isi paginat impfet
^4a.€edicet lchflErtaccL tot
Infihmohs ijaitties par te Rof d. p^
\ fieuh ArAbaffadeufs iant ordihaim
['" ^extradrdinairei , invoyes en Atle^
magne, enSui£e\ ^ aux (jrijons
I V6l. iPmmitir^ liBcki , qnem liic ftlU
; Ijoagiomi . . - ^
l. infirudions kUt. dc RamhouiHer aU
kiit en Allem^e ^ en Aouft i f tf 7«
&• Inftrucftion ^ Mr* de Sciionlberg allaiit
enAUemagne, enFcvricr i?73.
au m&m<^ pour traiter avco
les Princes 4e l^Empir^
< • ■. au man« aUaftteaAU^nu^*
« 1580..
f . ' .' ■'. " ■ au- mtoie » aUant en AUeiiia*
gneen 1589.
g, .1 au Sr. de B^radat al}ant en
AUcmagne» -JS^* . ..
7- Itt-
^» t^c, ettvolci»iUlciMgn«, ca 1590.
Tbmc g. -._~. tia Sr. dc Afer^KH; «Uant a
••' Sttasbourg, en 1598*
9. ■ '' auSn dc Bohgars aSant ea
ABemagtic, ea 1599. ;
1^^ ^ & Mr. de Bcnsdaup&in M».
rcchal dc Frarticc s'eti allantAmbaf.
ladcw pour le Roy vers PEmpewjff^
1603. , r
, 4jt^ ^^. W Sr.. de MqRIsJ» «|)?nt
^ AUemagnc en Fcvijfir itotf. fur
. lc fujet do Sr^ dc.B<^oo-, '.,
.. ,g2^ ' .- r pour W^.^ d^ BmCT^s ^n*
^ ' (ciller & Maitie ^ttiotel c^tdiAaire dB
/, —
«3
Roy , aHam: cDr AUett^ag^
fnencemerit de 1^09*
^^5fldemardc
.**
lant i Cleves & JuflTers Ip^lO-Juiji
. 1809. '
14. * au Sr. PadduSic allant «
' AUertiagnc tn Aouft T«09;y -^
15:. .■ kf/bt. de Bongarsallant cn
AUemagne cn Novcmbre ifSOj^,
.ji
TH
-i^» Iiiftrudton au Sr. de See Cdtjler^t
allant en Allemagne tix No^embre
17. ^ r; 4 Mr* de BoiriTe ajlantctt .
AUemagne en Xht9. S609. avec im
J^ouvoir donne au ilic poiir ttaiter
touchant lafuccefliion deCleves &
JuUers> & le Ttaite feicl par ledit
de Bo^iife aVec les Priiices Pretetu
dants, le a Fevrier 1610.
IR. ^ ■ au Sr. d^Ananibures allant
en Allemagne en 1610.
: ^^ I, ,•■,;■■-■ 1, i }4}t. le Mafeclial & la
Chaftre , allant Cofiducaeur de TAr-
meis d^AIiemagne, en Juin ifff o.
-ftp^ ■■ ^ ■"^■i'T' fuite > au dipart de Mft to
Du(^ de Dtmx Ponts » tetouaitot en
AUernagne en JuiUet iffio^
Torte at. Inftfuaion 4 Mr. le Duc deBouinoa
'• aUant conduire i Hcidelberg te nou-
veau Ele&Or Palatini en Oddbct
ftl ■ ^ . .« , aAfr.de fiaii^ allant en
..laCour de I&mp€ireur. l^ii»
ft^. — aux Srs. de laVieuviUe &
de SelVe aUant en la viUe d'Aix en
AUetn^e, ehSeptembre itjir.
M4. ' ■ ■^■■' ^ Mr. Anfd idlant tn Al«
kmijpie en 161%^
•
m
df» In(lruAioiiaAfr«deSclionibei:&Cofli«
te de Nanteuil , Lieutenant Genend
— ^ pour fon voiage d'Allemagne en
I617.
M6. ' au Sr. de Bongais allant en
Allemagne en 1593.
*7- ^ aumeme, dito 6111594«
28. ■ autre au mfeme en 1594.
5»9t ' 't' au Sr. dc Sancy' son allant
tn Suide en Fevrier isS9* avec une
Lettre k Mr. de Sillcry.
fa ■ '■■■• — aii Sr. de la Vtfrierc > s'e!i
allant en SuiiTe &c. (du tems de Mr«
dcSillerjr).
31, >■ a Mr. dc Vie ♦ s'en allane
Ambadadeur en Suiflc lc 29. Juillee
1600.
^i» • au Sr. de Caumartln aUanfi
refider AmbalTadeur ordinairc en
Sui0e en 1 604.
^3. ■' au Sir. deBongars, allant
en AUemagne le 30. May 1609.
34. ■ au Sr. Pafcal , aUant refider
aux Grifons en la fin de rannee
1^04.
<
19. foL A&es des Spiodes nationaux des tgUfes
Refbnnees ide France ^ depuis 1559.
jujijties en i6f 9. 1159 pag.
Codex
^91
Vtim. ja. StetiH.
^i,io\. Cod«x diartac olim BongvfiL XV.
' La Cbrottique.ifBtgt^tad de Mons-'
trekt.
Hunc Codicein contulinniS oiita Erfitione Pa>
tilieiili anni 1572. fbl. ; tomit. Sequenti!!
obfcivavitnus. In duaG partes tcI Tomoi
divifus eft Codex nofter , quoTum prior , qui
^ ftilia j^7 implet, .definit inanno 1444. ubi
Tomns fiicundus Edidonit FariKcnlis , altei
ab anno 1444. ad annum ulque 1477' pcr-
ducitur , quura Editio Pariiicitfis definat in
vam i4iS7k &ea quK fequuncar non Mon>
ftreleti , fed ab alia manu adjunOa elTe tra.
dat ; quod ita eife teftantnT Jao. Le Long
BibL hiftor. de la France ; item Fonccmiigne
, Tome XVL McmoiTet de rAttademie det
Infciiptions , pag. 251.-
Codicis noliri Compilatoi integrani tradit hi-
ftoriam Monilrel<ti, fic tamcn, ut omittae
Prafetiones autoris, itemRefcriptaRcgii, &
Licera's Principum , quaiin Editione illa inte-
gtE cxftant , hic vcro compendio tantuin in
naitadoois fcrie infctuatui.
Prxmittuntur ai^
tomis., fed non ri
Prologi autoris ts
tionem fed brevi
mf priwis jnemb
bula piifta , pro
gana, quEe redit
Angionim Regis '
trem , R^iem Cai
paites divk^ eft
w^
M. StaJk
ftraitppti^Lcgati GalloriimRegiS) qm cimi
Anglis de reditu Uabellas tranfigunt. Pars
dextra exhibet R^inam Ifabeilamjlegi Cai^
loPatri occurrentem ad moenia urbisCPaiifieii*
fis) , Rex pallioRegio indutus adftat , quod
LiUis aureir diftBidbcua eft. IXiaidema R^um
pclle quam Hermine vocant omatum g(itat;
redori & infcriori togse vel palUi parti ad-
pofits fimt pelles ejusdcm generis. Color
raliii atruleus. Regina ad pedes: Patris ge-
nua fiedit , lundis manibus ; induta tunici
mbri , & pallio cacruleo , quod Hliis & lcO'
iiibus aureis , nempe Galliae & AngUx infi.
gmbus dccoratum eft ; ii^rior pan palUi ex
pdle (HermiAa). Diademate caput omatur.
Poft Reginam gentbu^ fteids apparent Ma»
trons quatoor, ?oUs nigris, Judato indi-
cibus , capidbus impoftis ; unde apparct ,
R^as penonas tunc veftes lugubres non ge-
ftam. Notari debent ctiam veftimenea L6»
gatorum quas in fimftra tabulse parte appsw
rem. Refpondet h« pidura Gq>iti 4. &ii*
tionis Pariiienfis & anno S404. ^ haec le^
gnntur:
,Et adonc pln&etin ootables AmbafBu
^dears par dlverfes fois iiirent envoi^
»de France eii Angleterre, & d'Angte-
^terre en France pour trajder princt-^
^palement que le Roy d'An^eternk
.vonlfift renvoier la Ro)rrte l&bd fiUe
idu Roy de France f jitdis fetnine da
,Roy Ricfaard. — & fot icdie Royne
«yraoic*
T97
•.ramen^ en France par Meffire Th«*
•,mas dePerfy Conneftable d'Anglfe»
•»terre qui avoit en b compaignie pla-
•^fieors Cheraliers & £(cuiec8» Dames
•»& DemoifeUes » poor icelle compii-
•,gner. £t fut conduite jufques a ua
•,lieu nomm^ Lolinghym entre Bon-
•»longne & Calais ; & la fnt delivr^e
•ta Waieron Conte de S^. Pol & Capi.
•»taine de Picardie» avec lequel eftoit
•,r£ve$que de Chartres, & le Seigneur
•>de Hengueville pour la recevoir ; &
•,fi j eftoient la Demoifelle de Mont-
•»penfier foeur du Conte de la March^
•»& la Demoirelle de Luxenbourg
•»foeur du dit Conte de S^. Pol . & au-
••tres I3ames & Demoifelles envoi^
••de par la Royne de France. Lefquels
•ttous enfemble apris quils etirent
•»prins congi6 aux Seigneurs & Da«
•,mes d'Angleterre » fe partirent de la
•t'& amenertnt la dite Royne aux Ducs
•»de fiourgogne & de Bourbon » qui a
•«griant Compaignie 1'attendoient fuc
•»un mont afles pr^ de la. Si fu
^^d'eulx rtqut & bien venue tr^s bon^
Pp 3 ••nora^
,;iiorabten[ieiit ; & ce fiut k meQcrei^
•,a Boalongne « & 4^ h a Ahbevilk»
,,oa le <Mt Duc de Boiugongnc fe||
*,poiir & bka veoae oa hoi&aorabliB
»,cofivoy, — & ledit» Doc deBoiu;;-
>,bon & les autrea qui eftoient a ce
ttConToy hmenerent a Paris devers le
tsRoy fon Pere & h Royne & 2\Iere «
t»€lerqaeh eUe iiit rcccoe ^ bUnx re^
„tiue tr^ benignemei^
Seqvtcnr tkulns opens.
^,SWuit h Cronique de Maiftre Eon
^yguerran de Monftrelet qui CQmmenr
^ct environ l^an de grace 1400.
Inhio Tomi a, ptcniiuitur Tabub pida, quae.
exhibet Legatos ad Indugias inter fi.ege&
Francix & Anglis, quac anno i444«padae
narrantur» ]^ar^t Maaftreietus expedida-
nem Ludovici Delphini in Alfatia, & po-
gnam cQntra Helvetios ad CoemeterUim S. Ja-
Cobn Occurrit hic nomen Burchardi Mona-
I 'chi , qui in codem prielia a npftris hxibri*
cis 9 dum viiftis infultat , a milite Helveto ^
5am femimortuo occifus harratur. Idem.
Monacfaus expeditbnis Ddphino fvaTor &
hortator fuit ^ quod Monibre^etvs his vc^bi^
narrat ;
vJ^a P^<fent ce ^^t (do Mez) vinjt
•w • ' • -—
^mmmanmtmmmmmmmtmi^Bmmmsmmmmmmmmmmmmi^
,»illec un grant Seigneur ilpmmd Mon^
«ifeigneur Bourga k Hloyne lequel
•,l£nipereur afok envoi^ devers le
9»Dauphin poUr le conduire es pay&de
•^Badet Montbeillart, Coulambarie ,
••Stleftat, Strasbourg, Haguenau eftant
»tau Pays d'Auflay, afin de fubjuguec
•,les Sutires & les Allemans qui fe di«
^foient rien tenir du dit Emp^eur ;
•tlequel Daulphin accompagn^ de plu-
•i^fieurs Seigneurs & Capitaines fiit
•Jufqqes a Basle » & trouva a une lieue
•,du dit Basle bien hnit cent Suiifes.
Reliqua Monjtreleti de hoc praelio , & belU
exitu pauca func.
Biximus fupra , ad Froiffiirdi Codicem, d&
inilite iUo , It Moymt ie Bafile , qui ex ea-», >
dem gente cum Burchardo Munch certe fuita
^ Patet ex ejusmtdi exemplis , Hiftoricos Ftan<«
^ix circa Nomina propria cxtcrarum ucn^ .
tium plerumque erraiTe.
Sic fub annum 1414. occurrit narratia Mon«
ftrcleti de obitu Ladistai Ncapolitanorum Ke*
gis , Caroli Durrachini filii» quem iUo Lmm
cekt appcUat.
Monftreletus hiftoriam iban» ab axmo ijpm^
ubi FroilTardus defiiiit , orditur. Notari iom
bet , Codicem hunc Monftreletiea dem manii
cxaratum vidcri qua Codcx de quo fapni «,
Pp 4 li tula
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm
Jhm M*
• r. titoio lapmf iet bifMrm^ ft «d eandcni U»
. ftorianim ooUcctiQnem pertinete ▼idezi
^^CohKrent enim incer fe ordine naiTationis^
&«uaG,coijiwbiftoiiae<gi4lK«cfi^ li^
'C6cnce noi&o occurric narrada de^oUbquib
Caroli \1L q[uae defunpta videciir ex Joiv
Chartter Hiftoria, ^uam ^cticlU G^dqftodm
Jfmnammnm Cbrtmiea. Vide fspft^
GuUglmm (k iVo^» SiDudmmt
J^ }^« Co^ex d^rtacm, olim Thood. Zwifi{ei} XWk
Bafil fol^
Bgptifta Saccbi Cremonmfist vt^ga Pla^
tiM, Hi^oria urbis Mmtuon^
Piaemittitur vel annexa eft EpiAok Gmtdemd
Jderni4t\ Enidid Mediolanenfi» i ad Joiu
Oporinum, cul hung Codi(|en^ mlttebat , u^
cum typis cderetr AuCographa. eft himd
dubie. Hoc opus olim , Secuto nempe pro»
xanie elaplb edlderat P.Lambeqius, Qafut
Plbl. Vindob. Praefedus, ex Codice Caeta-
rcavxe^ufum fijit volumicie IV. Scripfioryiii
]talicorum Burmanni & . Grsvii > faU vb{
Tide , quae de Babtii^ Pladna , & hoc opei
re ^ quad jam olfm Conr* Gesnenis in Bu>L
vmyerfidi Joh. Oporinum editurum ene i«o«
didit Oodcx noftor md4ii&9^4 ^^s^ ^
li« U(ud# C3(atatu8 ciK ,
tfoi
575« Codcjc membraA - '■:'-• ^L
boc titulp; ^jj^
Jffcipit Cronica MagiJM Ricardi Pic^
tavenfis de diverfis libris bifioricis
cdkSa.
Praecipuas r^rum humanarum converfionet
per fcriem FniKipum , cj;m Judxis primum ,
dein Pcrfis , hinc Grsecis Romamsque ac
Fjanoisfnefucrunt, adannumuiquoiiiSs; \
dcduxst: haud concinho.ubivis ordinc a<;
nexti. Arcumento dfe poifunt , qux de mi«
feris Paleihnae Syriseque fatis ad annum 1 1 n<
f xpofqit. Nam cum ihler alias a Turcis in
Cnriftianos pofl: captam Edeflam exercit«^9
' crudeKtates hanc quoquc-^flens quafi enap*
faffat, quod corpus bcati Thom^e Apoftoli
Gentilium contachi effct pollutum ^ occafio^
ntm hinc fibi fecit Indiiae defi:ribend«e ^ ek ~
;iua in Taprobanem Infulam , indeque ad
chtyophagos divagatur, ac poft cmenfuii^
demum tantum itineris Ipatium ad fata Pale^
ftinae narranda revertitur. Finem operii
c&udit Friderid I. aniio i\6u faAa in Ita-i
Uam contra Mediolanenfes expeditio^ Eo-
- rum vero , quae ab anno 7^4; ad finem fbre
ift hoc ChVonioo raemorantur , magna parii'
tam aocurate Qum iis , quae c Colberdno Co-
dlce ediderunt Martene & Durand Cotlcdt^ [
ampliff. Tom.V. ^«1159. confpirare depreheiv«^
demqr» ut altorum ex a^ero defcript^m Oput^^
^ideatur, Sunt tamcn in utroque operc com-i
plura, quseinaltero defidercs; paflim quo^
^i^ divtrliif i^natianii otdo,
Pp i $PQ*
60%
* " *■ *
Vun^,'* JL SRdft
Speciminis gratia haec excerpta edimiis :
Mfc Richardi PiSmnenfis Cbronico. S7S.
.^Conftanktinus autem moritur NichoE-
t»mediQ , cum efkt annorum LXV &
i^^cometha pauUo ance mortem ejut
^apparuit Retiquit tres filios, Cqn-i
^fhotem ia urbe Roma • Conftantium
^M urbe Conftantinopoli , qux (^n^
«»da Roma Tocatur « ConltantiQum in
s^Antiocbia Imperatores. Cooftantius
t,cam Conftantino & Conftante frafri<f
lobus imperat annos XXIII. Hoc tem*
t»pore reliquix Aodres & Lucse Evan-
»tgelift; & Thimothei Conilantinopo*
a,lim cum magoo honore funt recon^
«fditQ.
& infra:
t,Julianu8 Apoftata tercius a Cenftan^
,,tino Magno fblus imperat ann. IL
a,hic ex Clerica primum fadu^ Cefar
„a Conftantio poft mortem e}us Iqi«>
i^peratOT efikitar & in ydolorum cul^
^turam conjicitur ; martiria Chriflsa*
9t,nis infert» eallidior ceteris perfecuto^
«,dbns , non ji neqae tonp^n^is fcd
n
pre-
«sprtmHt & honoribus snajorem
ji^puU partem quafi puUaflret atrociter*
t>expi|gnavit Nam maliciQ cingu-,
t,lum Sc procnratiQneoK provinciarum r
„& offidum Juris dicendi Ghriftianis
s^cenfuit non debere conunitti. Hac
t>tempe(late de Arrian^ hered pullula-
»tvit Eunarmam- quae perhibet filium.
npatri efle difltmtlem per onmia» Sc
itconatur eum non eflb fii(3orem fedi
ytCreaturasL Demum MacedoHiana.
ttherefis quQ affirmat fimilem quideoi.
t^patri filium e(|e) £mAum vero fpiri-
t;tom ciim patre 8l filio nihit babere.
«,comn|une. JuHaitus vero dum ia^
Modium Chrifti temptum in ^erofb^.
ttlymis Judeis reparare permififlet &.
i^^ex proprio cenlii expen&s eis tri-.
tfbuens CriJHanifimm ica vokbat abo^
5„lere. Itaque ex omnibus provinciis>
;i,Judei colIeiSi cum fundamenta jace-.
K^rent « fubito node ab orto terr^ mo«
,9tn (kita ab imo iundamento eEcufla
ji,longe late^ue fparfii funt» igneusque
„globus ab interiore templi egreflusi
^prpximos eorpm $io fi^^vit i^ceur^
i^dio,^
tf04
•
^dio f qoo terrore aliijai fNiTe&ftl
MChriftam fiitebantiir taviti» & ite hoc
Mcafa crederent bOxkm eflfe feqoeoti
^oode in veftiaientis oamiom fignoot
t^crocas apparoit Hio«doo(JolinniiX
^refogt omaem morem Cliriftcnio«
i^rum ledores fiue (bperftitionit ad io«^
t^fiar Cledcorom in tuik Ydoioram
Mcooftitueruat obi - - * - fenweat^
t^iibi horas oertas & dies ft oratkmea
«•folempnes oamemqne modom Ecde*
tjiafticam » AenddoeiiaqiEt^ ad fiifci*.
.•piendos ho^tes & peregrinos fu^
•tfoperftitionis inftitnit FeocantflMia.
t,fecaadam traditionem noftram peni^
»»tentiam fuftinere jaffit Hic & alqi
HJoxta difdpUitam EcdefiiQ traiplis yu
^^lmraffl ioferait» prohiboit & Cluu
,»ftiano$GrecorQm doQdnas & eorom
t»ledionibns erodiri dicens non debe-
• j:e eos armari bbris gentiUanL i£c
Hcofttra Parthof bellam parans » poft*
f.qaam a Ctefiphontc bdlnm moTit»
,,exerdtus imitto langore veacatns ac
^fSolis . ardocs & harenarum laborc
t»<»n&das eOu Qgo pericolo Julia^
s.nas
^*"*» Jt SiaiBi
tttm anxint dtioi per delerta Vafta Ta«
togator a6 o^tvo qaodam milite per<>-
•*ci^t ititeriit Altqai Hunc Saadom
uMeraaifm Martjrrem foiflfe aotu»-
MnMOt , a matre Chrifti io ejus interi<^
,4ura ffiiirum. Verom ia, vita S. Ba--
wfiUi Cefilre^ Capadod^ orbit Archie-
•j^pifcopi legitor, quod accepto IfctaH-
«Tulnere langainem propriom fpar-
••gens m afra fisrtor exclamalfe ; Fu
t^JHGtdikerVicifit SicenimChri-
••ftam tocare folebat; & Chriftiahot'
•irGaliieos ; com Itac i^phemia ntaa»
ttauD. jEanguine fodit
........
' " Aiud:
••Lodoyicus Karoli CMagni)i filiot iot.
•4)enit ana XXVII. adhuc imperante
•«apot Byzantiom Leone Imperatore'.
•«Domioos LodovicQS poft patris ne-
•,oem primo legatos qai ad patrem
•fOndeqiiaqoe ▼teerant abfohft &aliot
•»ad patrem yeoientet fimili modo ftt£>
••cepjt Juffit aotem dooHnos Impe-
••rator fieri Regulam Canonlcis de ^ •
••verfit Patnun fententiit excerptam • .
MUt
Jfum. • JL Stal
' oUt iknit Moliadii rcrpiciaiit ad Re-
*,gulam ScP Be&edidi Sic -> - perle-
i ^yguQt C/^f librntn Vitae QetioDrtmb
. t,C^eris hujOs aator extitit AmaleritB
• (yOiacoiius qoi & librum de offid^ &
^^nonnuUa alia contl^xuit Cragreg»-
t^Tit autem Synodum Ludoricus uU
9,Abbate$ Regni fui conyocavit • ft
• «imulta utitia eisdem pr^ce|»t» adfno*
• <^,niciones S. Benedidi taaotiit, & iit
- oniii^tis quam fex Mbnadii innna cd^
. i^la non lUorarentur ab eodem robo-
^,ratum ed Pofuit tiuoque omne^ Ikb-
9,bac2as in manti fu& , nt nemo Ct»i-
»,tum vel Epifcoporiim eas mqoietare
«poffet
f " - , * -
Et paulk) infra de eodem :
.^tiic atatem.feiendum qued idem pitf^
^fimus Imjpecatot conliito £pifo^K>-
^^ruQl & Optimatum fuortim ea qu;
Hcontra Bernardum nepotem fiiom &
9,ctrca Adelardam abbatem gefta fimt
»,ei fua reftitQendo publica luxit pe«
^initetitia & xx)nfe(&one egit & recon-
i^ciliatus eft fratribtia fuis quos invitos
«itondi juiterat
iTmt^. k. StcuU.
. . Aliud cxcerptunh
^^Lodovicus junior Francis prefuit atl«
^,iiis XXIV* Hic confenfu & vo-
^.luntate patris fui LodoVici duxit
^fUxorem apud fiurdegalaci Alienor
,,filiam predidam Willelmi Aquitano-
^pruto ; imde cum Rex effet FranciQ
^,Dux Aquitanic appellatus eft , pro
. #,eo quod prefatus Dux Wiilelinus
j^fine filiis mortuus efl:. Eodem tem«
l^jpore Gaufredus Comes Andcgaven-
^,fis contra Stephanum Regcm Angli^
^qui rcgaiim AngliQ male ufutpaverat,
,,Normanniam vaftabat & fibi fubju-
9>gabat, 4^arnque tunc fubjugare non
^,potuit, tamen per annos aliquot coU'»
^,fenfu regis Francorum totam adqui-
^fivit • nam & ipfe Regnura Angiii}
"tfquafi hercs habere preoptat, utipote
,,qui filiam Henrici tegis Anglorum
»,unicam accepit in conjugio. Ula ta-
^,men fama publica AndegaVenGbus
t,habetur, quod ^it parciflimus & fu-^
»,perbus, muitum ei.ad adquirendum
»,regnum nocuit Hic filium fuum
»,Hem:icttm natu. majorem ad erudien-
Mdnnt
«08
Km Jt &cA
odam trsdidk cuidaiii philofopho P^
g^o "anSimenfi , qai in condis iui
oio^^as erat fuper omncs CQhebk
»»Deo6 fuos iicut his vtr0bu8 Gooipro*
^batur quos de exckUo Trojat com-
Mpofuit :
MViribus» arte, imnis Daxiatot dam
Troja ruinis^
;>Hi|go de S. Vidore vidL philofopfaoi
oPanfiis obiit Vir prsclari ingetdl
*,& in quadritHo dodiffim! , divinarual
^yScripturaram tantam aiitem; fdica^ :
titiam habuit & memoriam ut nuIU *
»,fui temporis fecundus exfiitetit Re»
i,liquit autem ad monumentum fdi
itScripta pluriaia t liber deSacfamed-
Mtis, de £ccle{iafte , de Afcha Noe^
«,liber qui intituiatur DidafcaUcm ^ &
^^alia nonnulla opufcula yalde tttilia*
»,Sequenti anno Petrus Bahardm pti^
^ripateticus dodlor formofii&mus &
t,vit& philofophtis Abbas pritis poftek
^Ci^iacmonachus Cabilonti moritnf»
«,& in BaGlicaB. Marcelii Martyrii fis
.,pelitur &a r . ^,
. #.«011
ri ^'^
«69
;,Ndn poft Atileos trero diw-Fifloo
^,Rcx Jhcrofolyrtarain ttmti lepottm
^^fequitar precipitatus eqao mortc fe«
«abita moritar , poftquam 'Bmdoims
,,paer fiGus ejus iu Regem Jhcrofoly^
„mitarum ptomotus eft
' Richardi Pi^vienfis Chroliicoh, idem cum
noftro , faeplus exftat iftJibiiotheca Vaticana,
IKfte Beii. de H/lonte&lcone , Bibl. BibL Pa-
rif. 17)9. pag. 17. & pag. 20. &in Colbectw
' naN^ 6zii^ videeuiidem, pag. ioi}«
■ s, ■ ■
}67. Codex memforanaceus, •limBongarffii ' X)
*^' hocdtulo:
-^'^ • - • - • \ ^
Cronica Sigeberti cotnpilata ex diSHs
Profperi 9 Jordam^ 6? Gre^orii
Turonenjis. ^
. Hoc Chconicum edidit Inter Scriptores v&hxBX
: Gcrnu^icaruni Joh. Piftorius, Francof. isB|.
Varias lcdtioncs cx noftro Codice margiiji
cditioni« PiftoriangB adfcripGt Bongarfius;
obfervayimus autem deeffe in noftro CbcUct
varla , quos in cdiio reperiuntur.
fJotum eft y Sigebcrcum Gemblacenfem dcfi-
ncie im anno itlic^^ i Huic &bjun<au«. cflf ap-
pcndix S. Anfclmi Abbatis Gcmblaccnfis ,
quem edidit ciim Chronicis~£ufebi%' Hieroni-
Q.q mi
€lO
m\ & Sgeberti Aubertns H&sm \ Ant-
werp. i6oS. Appendix vcro noftra fffoeedic
iifijue ad annum ii$o. 40. , quum Asiclmus
in anno xi)<. definat.
Ad annum iiiz. ubi Editio ^ftorii teitnm
hacc habet : ^.SigebertDS Gemblac^fis
;»Monachus defcriptor pra^edentiuiii
^ia hoc libro temporum obiit» cai
,»nos illa quae fequudtur fideli tiam-
t^tione fubjunximus.
' .Codex noAtr fic habct:
V,
MCXin. „DomiBU8 S^ebotos t%ne-
9»rabili8 Monachus Gemlacenfis Coe-
»»1
.nobii vlr in onmium fcie^it ^*'
,»rum incomparabilis tngenii defbrip-
^tor pnecedentium in hoc libro tem-
o^porum III Nonas Odobris obiit»
„qai etiam Iftram ilhiflmm Tirbrum
,,& multa utilia dodrine & libromm
„monimenta nobis reUquit Domi-
,»nus Abbas Lietardus IL Nonas Febr.
t.obiit cui Anfeknus VIIL loco ia
,»GemIacenfis Onobio fiiccediL '
Sub anno 11)7. luec habtt nofter^
;» Anfelmus odavus Abbas GembfiK»i-'
«fis C^nobii moritut qoi ftdhu^Tiyens
tCtfi
tfll
2fwm & SecuU.
^^etfi corpore invalidas tamen ergaDei
^^caltam & fcripturarum exercicui erac
^^ftreQOU& Hic Cronicam iftam a fine
^'Cronice a Sigeberto Yenerabilis Gem«
^'blacenfis ficdefie Monacho defcriptey
^^ad hunc ufque annum perduxic &
^\iik vel a fidelibus relatoribus audita
^^poilerorum notitie dereh'quit DiC*
^'cordie malum qnam perniciofiim iic
'^omnibos plus jam noilris tribulatio--
^'nibm » * . • difcimus quam in Co-
'Midbos legimos. Com enim Mbna-
'^chi cum oppidanis » oppidani cum
'^Monachis non concordarent in fub«
^'(Ittoendi Abbatis£ledione ad huc uf^
^^que proceflit maUuti difcordie ut dujc
'^Lovanieniis & Comes Namurcenfis
'^ropto pacis federe hofliliter inter fe
^^concertarent multo tempore* £rae
^'autem cemere miferiam & omnium
^'depredadonem Tiolentiifimam ,, ho«
i ^^micidia fepifltme fieri » villas cum
*'habitationibus conctemdri &a &c.
^ic V€ro itl aimo 1 1 $<>• «lauditur opus noftrjm :
*'Daci & ^efiphaU ac Saxonutt du*
^'ces OQDleiiferant in hoc i ttt aliis eun«
Ciq Jl ^tibui
9Ji
€l%
Jfmtu & Sioi
^'tilbas Jerofolymam contca Sarracenoi
'ipfi yidoam fibi Sd^vornm gentem
^'aut omnino delerent , aut cogereot
'^Chriftianos fierL £t cum jam ad ar-
^'ma ex utraqae parte Tentum fuiflec^
^Teutonid accepta pecunia Tendkle-
''runt Dacos ceptoque prelio fe ibb-
^'trahentes multa milia Dacomm Scla«»
''vorum acdderunt gladiis.
ErrafTe videtur Bongarfius in hac appendl^c^
siec obfervafle , diverfum onmino eHc opus
ab appendice illa Robcrd Abbatis de Moii-
te , qu£ poft Sigebertum adjundbi eft in cdi-
tione Piftoriana. Abat non laborafllct in ad-
fcribendis varietatibu^ Codids noftri margiiu
. cxemplaris editi. Subjundla eft bmc Cluro»
nico Appendix, f. Continuatio alia , qua? pau-
corum tantum aniTorum res gefiai eontmeti
prsecipue vero de geftis Pontificum & hifto-
rii Ecclefiaftici tradlat ; ea autorem videtitf
habere Religiofiun f. Monachum quendam.
Abrumpitui narratio in iolio 2). hjs verbii
deiinens:
^Res: Stephanus & Matillis uxor fua
^fundarunt Monafierium Thefiiures^
"ham in Cancia % eique Clarembal^
•Mu8 ^
Fraefado eperis inftitutum autoris exponit;
qui recenfct varios Chronicorum ScriptOfCSf
ttdpient a liicronimo » iuf yerbis ;
9>
"l
"Jheronimas Ecclefiae do6lor infignii
'>ir fere omniiHn confcius literarunL
Dein haec habet :
"Verfantnr in hoc Orofii^ , Ifidoms
'&Beda, & alii» qaosenarrare lon-
'guni e(L Etatis qaoque noftre quam«
'plurimi fapientes labore hujusmod!
'prodefle prefentibus & coetaneis ctt«
^raverunt Inter quos magifter Hngo
^'Canonicus S. Viftoris Parifienfis fe-
^*re novilEmus floruit, qui ab inicio
"nafcentis fecuU ufque ad tempus In«
'^noccntii Pap» IL & chriftianiflimi
•'Regis Francorum Ludovici feriem
^'temporum digeffit » & variationes re-
'*gnorum fuccindla narratione com-
**plexus eft. Secutus eft cum Sige''-
^ bertus JambJenJu Monachus , qui ab
'*anno primo Valentintani & Gratiani
^'telam narrationis ordiens eam per-
'Muxit ufque ad Concilium Remenfe »
'^quod tempore jam didi LudoviciRe-
gis Francorum cclebratum eft Con-
rado regnante ,in Alemannia anno
*Mominice Incarnationis MCXLVill.
Q.q 3 Verum
5>
^14
NwM. S. SeaA
^iVerDtn • • • Cronicam aUcajos li-
^,brum non potui repperire licet ali-
»«quas rerom memorabiliom fubnota-
^ttiones ia arcbiyis EccleOarum inve-
"f lOerim « qu^ po(Gnt fi qui forte fcri*
»,pturi funt corum diligenttam adjo-
^,vare. Sed oec ea qu^ fub prae&ta
•iPontifice g^ funt memoratus reto«
„Ut Sigebertiis ^ tacuit enim plura me*
9,morabilia digna relatu v€L quia ad
t»ipfias non pervenere notitiam vel
;,quod ab iis praepeditus eft caufist
•,fuit tamen foUicitus multorum per«
tycurrere monumenta regnorum , fed
»,ia bts ampUus Sc diUgentius ftaduit :-
,»immQrari« quae ad foos Teutones per«
.^tlnerc nofcontur. Qiiorum Sc hfq^
,,rc Cronida fojs nonnuUa inferuifilc
„vifu$ cfi; » quai yidentur EccleUae Ro*
^manas privilegUs obviare & Sando-
i»rum traditionibos Fatrqat Undcvo-
iiluntati toae Domiaorom amicorum*'
, i,que Kariflfune Ubentius aquie(cens
^^omijfts aliis ea qua^ ad Pontificalem
»,hiftoriam pertinent proat praecipis
'^ iif^ci gratia praefoiitc perflringere cu-
t^raba $ psmiQ
*.
tflr
2fwH. S. SiCtili
A
& paulo infra haeo:
^iit itaque mi Petre cui ficot Apoflolo
•>fi]tarae virtutis prefagio quodam a
,»fidei foliditate» uomen inditpm edt
^Cronicis Sigeberti narratio noftni
t^contimiari poflit, a Coneilio Remenfi
»»in quo iUe fuam fiait ordimur no-
»>(lram fubtexentes ea quae ab illo cbn-
^ftat fuiflfe preterita & Ecclefiafticis ne-
t^gotiis adminiculari poflfe aeduntur.
• Patec, quisquis fuerit hujus Condnuationit
autor, crraffe in anno , quo Sigebertum de-
fiifTe cradit ; in anno enim iiiz. definki i»t
&pra diximu&
%%i. ^ Codex chartac Foliorum XXXIX. ^Vh
hoc titolo :
Croniques de Gennes fai&es & con^
fees en franqois par Akxandre Sau^
^ vaige de nacion Gennevoife ( (rmoi*
fe) d la Requejie du Sire de Cban^^
denier pour lors Gouverneur du dit
Gennes foubs tres bauk , tres puif^
fant & tres eoccetknt Prince Loys
douziesme Roy de France.
aq 4 Opui
Opus hoc aneddotiim> de quo ne Terbtnn
quidem Bibliographi habent, in Capica di-
yifum eft , quorum dculos exhibemus.
^HAP. f • fans titre. UU de prima gen-.
tis origine & Utbis fundatore, quem
aliqul Jmum fuifle dixerunt ; conjedu-
ra a nomine urbis qux Janua diodxu
pxr^ orta. Hanc ppinionem tueri di«
cit Jacobum de Varaig^ « ArGhiepiTcopum
Genuenfem , itv Chronico fuo. So-
linum citat» qui haec habet: Quis ne*
^ get vel diSam vel con4itam k Jano Ja^
piculam^ 4 Satumo Saturrtianu Noft^
vero huic opinioni rite adverf^tur « &
Solinum heic de monte Janiculo , urbii;
Romae > non de Janua vel Genua urbe
loqui redle notat,.
(^HA?. 2. Comment & en quel tems la
Cite de Gennes commen^ a etre nom-
mee Arcevefche,^
^^IA7. 3, Comment le Saint Gre^d autce-.
a,ment nomme le Cadin eftant en TE-
„glife Siiinct Laurent *de Gennes fut
^(jpnquis. ybi hscc lcgunturc
^»Deux ans apres qui fut lati mil cent
\K^ ung eftant les Cenfievois enSurie
^aii (ccours de Bauidoyn Roy de Jhe*
,,ru&lOT^
r
«17
^rura^em frere de Godefix>y de Rilbon
,,au Siege de Cefiiree Faleftine avec-
,»ques fix grans Canaques vingt fix na-
t»vyr^ & plafieurs gallaires & icelie
,»les dits Gennevois prenans d'affiiult
,>par la diligence de Meffire Guillaume
9,Cbefde deMaih ^ mife a fac, fqt
,tdi^ que le Trefoir & despoiile d'iceL-
ftle feroient departies en deux pars*
»,l^ premiere parviendroit aux Gen«
„nevoys qui en auroient Teslite a la
„louenge de leur franchife & la
„feconde au did Empereur Baudoyn.
^P^rquoy les Gennevoys pctui: leur
»,porcion he vouUurent autre que ung
^tCadin quon appelle Sainct Greal de
»,pierre d'Aymeraulde de non pareille
,»beault6 au monde & d^ineftimable
9yptix r de laquelle Aymeraulde eft di-
t^verfement parld. Aucuns difcnteftre
,»le plat ouquel noftre Seigneur fift la
•tScyne aux Apoftres , eftimant ce eftre
,»a caufe de Pincomprehenfibilit6 de la
„valeur d*icellc, Laquelle exede tou-
,»te oeuvre humaine. Les autres dient
»,e(lre le plat ouquel le Roy Artus en-.
€it
•,tre fes gntis Ceremomes avecqacs
,»fes Compaigaoti^ de la Tabie ronde
,,foalloieat religieafemeat prendreles
•tRepas , Icelluy appellent Saint Greal,
\,lequel ▼a^flfeau fht conquis es terres
MdesMoriens & au RoTaulme deTbu-
hoIs. Moyofanc de iaudorite de MeC-
•»iire Nycolas de Brignel honmie de
•ifioguliere verto , dilligeot iocbgafeeur
»,de cefte hyftoire laquellc doftement
•,il a efcript , diSt le dit vaifleaa cftre
„rao de ceulx qui eftoyent aa Tem^
»,I^ de Jerulalem , lequei a lire Jofeph
9,fttt de cefte hfftoire fera notoire c6m-
.,prendre de quelle richefle fut le dit
»»Teaiple & mesmes de tels vaSTeaax »
t>& icettuy eftre empoft^ a la deftmc»
»>tioo de Jeraiklem. La prinfe daqoel
»,par le lieu oo il feftoit cette hiftoire
»,fait plus vraifemblabie.
Chap. 4. Comment & qiielles vidoircs
otit eues les Gennevois ,
Bbi de vidoriis Genuenfium contra Siot^ce-
nos , Pifanos & Venetos ^ ufque ad annum
I aS4.
' Oup. f . Des dommaiges & forcunes des
Genevoys.
NB. Sequentes annotationes jaia olim gallice
defcripferanL Dans
€i9 ._ =
Hum. S. SictdL
Dans ce Chapitrc rautctir parlc dcs diflFcrciit
changcmens arrivcs dans la formc du Go^
vemement de Gennes , ou U s'accorde aifes
avec rhiftoirc de Gennes p^ Ubert FoHeta,
Uauteur mct plus tard quc cclui-ci , roriginc
dcsFaftions Guelphes &Gibelincs a Genes;
Ubcrt FoUetc lcs feifant commenccr cn
i26s« & notre auteur feulcment cn 1294.
cn quoi il paroit fc tromper , puifque le&-
Grimaldi & les Fiefques qui appcllercnt potir
f ouTcrncr TEtat de Genes lc Roy Charles
de SicUe , etoient deja a la tete du parti
Guiipbe « pcndant que les Dorie & lcs Spi-
noh faifaient le parti GibeHn.
Sur 1'annic i;29. (on doit Kre 1359. voiez
Ubert Folictc ) Tauteur decrit la rcvolution
ou fut cree le premier Duc ou Doge de Gen*
nes f de la faqon fuivante :
Lors fut crec Duc de Gennes un po-
pulairc Cebelin nomai^ Symon Bou-
y^henoire , & dit que nuk Guelpbes
ne pouroient eftre Ducs & fut cre^
le dit Bouchenoirc en cefte manierc.
„En la fublevacion des ditt populans
^toute la cit^ & pareiliement ks val-
^ J^ da pays a lenvyron fe misdrent
,»en armes a lencontre des Cappitaines
„& dev6 entendrc que ladite Villc fe
„gouvemoit par deux Capitaines Gen-
t,tUshommes & par ung Abbe Lay du
9,peuple.
»9
(19
•».1
»1
.»1
ipeople* Or eftant eti cefte tnmiilto
»la cite Sc tout le peaple alTembl^ au
^palais fans boaaemeat faToir qaik
, voulloient , ainfi que naturellement
,foat tous vulgaires, nasquit foudaine-
t^ment tine voix dnn Sot indirede qoi
ssdift , foit Simon Bouchenoire Abbe* a
»,laquelie tout le peuple s^arrefta mais
»,de ce n'€ftpit content le diftfionche-
Mnoire, & fift fon effbrt sen excofer &
t»aucQns cognotflans quil fairoit le
^reffus a caufe de ne voulioir acoepter
,,fi petit titre aa moien de qaoi incon-
tstinent fut crie a hauke voix : MeC^
,ifire Symon Bouchenoire Dux & Sci-
t»gneur de Gennes ; a laquelle voulen-.
5.tiers confentit icelluy Bouchenoirt ;
,»& lors foubdain furent desmys les
,^Capitaines & Gentilshommes du.
9,Gouvernement & eulx avecques toiis
,Jes Gentilshommes de Guelphes ban-.
,3,nis & dechafles & en cefte maniete
.«fiirent rendus tous les chateaux de !a
,9^Se!gneurie de Gennes au dit Duc
«Mays certain tems apres les Genlib-
ti^hAmmes qui mal eftoyent traides fi-.
,»rent
gtl
StculL
^,rent grant amas de gens de guerre 8c
»»avec aulcuns de leurs amis du peu-
*»,ple vindrent jufques aux muraillea
9»de la Ville. Dequoi craigfiant le Duc
9»fut content ordonner que au g:ouver.
»»nement dc Grennes on remettroit fix
' .tGentilshonuiles & fix Populaires
»,comme auparavant a quoy les dits
•iGeotilshommes fe accorderent par
ittel convenant que I'on mettroit hors
«»de Grennes huyt cens hommes de
9,guerre qoi y etoient Ce que voiant
^le Duc & partit du palais du dit Gen-i
^nes & fe retira a Pife ^ & lors les
yyGentilshommes furent remis en leur
«tEftat. £t fixt cre^ Duc ung nomm^
^ Jehan de Meurle bon 6c paifibie hom-
9,me qui en la dignit^ & honneurs de
«^Duc mourut
L*aiitcur aiant racontc la mort de Picrrc Fre^
gofe , qui avoit rcmis GennCs au Roy Char-
lcs Vn. , . il parlc de Mellirc dc Laval Sd-
gncur de Chaflilloii qui fut ^tabli Gouvcr-
ncur de Gennes au nomduRoy dcFrancc,
qui quelqucs annecs apres, partraite, fait
avcc Francois Sforcc Duc dc Milan, rcmit k
cc demier la Scigncurie dc Genncs. Notcs
quc Tautcur dlt au Sirc de Champdenier k
roccaliun
mmmmmmmmmBmoBmmB
f ocenfion de ce Sire de Laval Gomreniear
de Geiines :
ti^ut icellny de Laval Cheyalier de fio-
,,guUere vertus & hardicflTe en toutes
^fes oeuvres plain de fens de coQrai*
^,gc &c &c fons lequcl mon tr^ rc-
„doubt^ Seigneur av^ prins la dodri-
9»ne dcs nobles vertus quelles fi noble-
. »,ment en vous habondent
«Lcs Gencvois fe rcvoltcrent cn 1 478*
• ^contrc le Duc de MUan qnl ^toit
•,alors • apr^ It mort de fdn Pere Ga-
.jlcaccfilsdcFraDqoisSfbrce, &fous
- ,,la tntele de fii Mcre Bonse dc St-
,,voye, encore enfant , nomm^ Jean
' •^Galeaffe; ih prircnt pour leur chrf
„d*arra6e Robert de St. Severin grant
^^Capitaine fc cxpert au M& de la
figp^f re qui pour lors eftoyt en Aft
»»dechaff^ de MUan lequel vint 0« fer-
^vice des dits Gencvois.
L'Antiee des Mslanoit ixxAt de }doo6 Com-
battams ; les Genois marcherent k leitf ren-
contre avec tout ce qu'ils purent rafremblet
de nionde : veicy ce que f auteur raconti
du combat , ou ks Genois obtiiire&t la
f idoire ;
-Lorf
r
tmammBsmmmam
«^Lors hotnmes & femmes (Mrindrent
»,le$ armes a rencontre des dits Lom*
,,bards, &a &c. Memorable chofe
,,eft a dire que voyant le dit Robert
„dc S. SeYerin venir une bandc d'Al-
,,lemans a Pencontre de luy lefquels
,,6u h pluspart d^eulx auparavant l'a-
^jvoyent fervy en fes guerrcs» mift foa
»»Efpee en ia gaine & tout feul alla de
, : „les eulx & dc plaine £ice leurs re-
^ omQBilra comme en tout tems leurt
avoit efte Cappitaine &Perc» en re«
jcompenfe de quoy il eubc requeroit a
r,>ce ceux lui vouloir rendre les guar^
9,dons de tant de bienfaits , auxquel-
»>les paroUes fe tournerent les dits AI-
^slemans a PcDcootrc de leurs propres
,»& fuyvircnt le dit Robcrt
Uiie atitre circonftance de tettje bataiUe nm
AQins fin^liere eft la fuivante:
,,GIorieufe chofe finra dire dcs Gene-
,»voys que le pluspart des MillanoyB
9,prifonniers fuft des femmes de Gcn-
,»nes & telle feulle a la part eut cinq
»,hoi|]me& de. pris. .
•,Fut cefte bataiUe Pan 14^8*'
Baptifte
9»
m
3fMm. i. SetaS.
l^aptJlle Fregoft > foutenu par lcs Milaiioi»
.^ f q^ricqudque tems apres la ViQe dt.Gepnes,
iCX^ gouverna pendant s ans. La plus grao-
de parhe de la NoblelTe tenoit le pacti des
\ IV^ilanois 6c contribua a y etablir lenqv^caa
Duc Fregofe. Notre auteur parle dc (es
qualites i: dit qu*il fut de finguUerij^r
' ^tu , fim ^ prudetice , grand Cl^c Sf
• ^Hettre^ coinm6 il apparut par \&% hd^
^ • "lc oeuvres quil a faitcs, Car a Tage
*'dt 22 ans il patfait loeovre de i^/i/^r
* ^ros qui vault autant a diie Qonime i
^iencontre d^amour ou deja eb keUuy
' ''an il thonflra la iongue le^on de foa
' '^eftude mesmes cd philofophie & poe-
" ^teric, an dpres fift loenvre difS notng
^^dts \k\iXt ceftaflavoir qoi pui$ an-
' ^^ciennement en tout le monde ont
''ch nge leur nom^ & ^ parfin d Com-
''pofd loeavre des dits & faits memo-
' ^rables a limitation dc VaHcrtflc drant»
^crtes (i toifible eft dire en toutci
- '^chofes non moing^ belledic^e.
Apres avoir rapporte IVxpeditiQn deC)iarles
VIII. en Italie , & la reddition de G«mes t
Louis XfL , ainfi que la Conquete des Mi-
lanoii , & la prifori de Louis le More , Fau-
teur finit par h derfiiere Rtvolte de4enne<
cohtre Louis XILtn IS07. & febdioa que
* »1
St la popula^e d'un TeinturiCt» homlnd Pmit
de Tfove , pour Du(;, enfinla Conqu^td qud
fit \t Roy Louis XII. en perfonne^ de, cette
Ville ) qui fe r^ndit en implorant fa clemen^
ce ; cte Frince fift publiquement hrtXti toiii
leurs privileges « ^ fuis de fa bheraliti
de nouvemi kur tkma i feuprii tek
frivik^s comme faravant » @ receM
djocun a fardon ^ pour flus ffraM
t^ahhffetma ^feureti it la dite Vilk
Jiftfmrt un chaie(Hi aa cbefde Godefa le
phs jW«6^ de farterefe noH*fareil ate
ekottde dli^tieten fitt hmUe la char^e s
Meffire QuitteMme Seigneur de Hodetoi
£J au gouvernement de Gei^es fut, ^r-
dfmi foUr wig an MeJJJre Kaoui de
Launoy Bailfy ^Amiens^
Ceft par ces mo^ que finit notre Chronique.
Oh y trouve pn detail de la batailie de For«
nouc, avec plufi^rs circonftances ^ qui va-
rient avec la relation de Commines & c«Ile
de Guiociardin^ II fyit monter la pert^ de
4*Armee confederce a 6000 hommei \ ce qui
eft le double du norabrc qu'on trouve che«
•4es dthx Hlftoriens eit&. Notre Hlftonen
«tit que Tavantgarde de Charles VIIL itoic
Oommvidee par Jehan Jaques de Trevoke
Mltanois , ^ ^ avecques luy eftoit Fran*
cisque Sicco Lombard & Nicolas Comte
de PetiJlau. U ajoute que rarriere-garde
4i^ ommmdit fsx Pierre de Rohan Ma^
Rr rechai
9%9
wmmtm
. C08 diffefcnt de celks %ue .CoiniiuQfcs 4k
Guicciardin racoRtent.
* *
£n ra{^ortaat la Revohitloa (^e VmiUerifoo
par laqudle la Yille de Genn^ piSz de b
flomiAation du Duc de Milaa iodtte dnRoy
. de Franor , notre l^Qrjea raeonps u^ dr«
, (Kmltaace qui ne fe trouve pdT dani le Tec^
dmert Folieta ; la yoidr* - -■
■r ' ' - .
''£11 ce maimci t?mps fa cite Sc p^p
^ ""df Geiuies fc rendit es tBtins da Roy
''JLoys XII. I^ en jcefie mameipe a«
«•Yoyent les ^dornes prefidej^pace
^de vmfsc ans on en? iron foubl le nom
. "de Auguftin & Jehan Adornes. poor
^Ludovic Sforce ayans rceulx eh Ja ci«
^6 con(enty maintes attofciebip^^r-
''faits ainfy qtte eii tont temps H^ ac*
"coidhtm^ de ^ire tous Caj^lM^ en
\*leur§ Sfeigneuries. Et entre Itl^aul-
'^tre^ mie nuyt fbt trouvee mar(ife de
* ^qninze coups de poigiiart nae jQame
*de Gennes Jheromme Spittit)S«^feur
** de Jehao Spinoflc Scigneuf difi^jSar-
'*raval Gentilhomme bieo conditkmnc
"^&i entre le» SpiiiQlfcsjtppult dfimd
""Dc l^kquoUe chofe It mescreaoce e»
ttnf
^fat *cbiiiie« ' \ Antboiiftft ▲donifl fili
^Madit Augaftin pour le desdaiiig quil
''avoyc delle dane fille fienne de la-«
, >'quelle il cftoyt anioufeax $c qucild
^n^ luy ▼oalloit coofentir & combieil
, ^que la chofe ne fttt Oncques cettatne^
^neoient averee toutefois on !e tenoyfi
^par ainiy. A caufe de qaoy toui lei
^Spinoiles' ()ui n^turellement fobt ]^r«
' ^ciaiilx des Adotne^ irritds du cas tU
^'forceni! & horrible prtnrent en liay*
" *nt\s% dits AdOraes & a lears ptrif^
''fanc^ machinerent ^ la perdition di
K'eftat &c, &c»
1. . ■ .
Bxtat in Bk)lii>^^(^ tofira dpiifcQium 4^6^ .
^ j hoc tkulp: CronUpie de Geiinei
uvee ia iotoBe defcription de touti
Ttalie i typis cutQvig ^ Vci quds /r «i^
Vocant, cxaratuni^iiiid nota ahni^ I^arifiiSi
apud niichei le Noir ; (Jued d ndftrd operd
kco CQsla differt ; n\& qaod.edanl d^fiilit iil
• LUdlmco XII. FranC^um Re^« oujui ti»
peditionem Gdnubarejn anni i^o^. & op^
piefFank Geauenfium redltidnem narrati Aiis
torit noiinen dt^eft^ Claudunt ^pufcuhinl
tctficnii in yarias Europie .urbes ^ peffini^ fis
^, jiTe metra» fiVe rts fpe^es;
4o.foL Codex membnAaoeus. XVf*
Fincentii BeUovacmfis SpeeuB Mfta^
rialis Dolumen quartu$n.
Be hoc Scriptorey qui drca anmua 126^;.
jcnpiit , regnante in Gallia Ludovico IXl co*
^omine SanAo, videCaveiim) F^kium^
pnecipue vero Cafim. Oodinum*
Concinet hoc volomen Libros Speculi hifio-
rialis XXV — XXXIL Liber XXV. nar-
nttionem indpit a coronatione CaroK Mogni,
Komanorum fmperatoris. Edi6o Veneta aa-*
ni 1S91. qusnobii admanus eft« &'varias
a manu Boncarfii in msurgine ad^fitas W
notadones habet , Librum XXIV. numerat,
quem Codex nofter XXV. Ultimns Liber
XXXI. qui in noftro Codice XXXIL Sar.
ratio hiftoriae delihit in anno 12^0. ficut in
cditis. Occnrrit in \uz Caroll Alagni. nar<>
rario illa fabulofa de ejus expedittone is
Hirpaniam , & F^aemtn quodam Gigantc»
qucm commemoravimus fi^ra ad Mardnum
Polonuffl. Notum eft Vincentium ficUova'
cenfem compilafTe varios Chronographos ,
inier quos Sigebertns, Hugo FlociaceQfic,
&alii.
Obfervarfc opdS eft, quod annotavh Cbfim.
- Oudinus, narradonem Vincentii definere in
'■ anno 12^. npn anno 1244. ^ta m;de afle-
rebat^Cer. Vof&us dehiftoricis. Emtinde
" ' ' optiis videtuF^^^quod in fine operis Vincea-
tius ipfe haec verba habet , qu« pag. 462«
Editionis Venecs 1591. leguntur :
99
Ecce
«1
€t,9
,Ecce ietnpora fexts astatis lofque ad
^prsfentem annum fnmniatini per-
.ftringendo defcripG » qui eft antftis
^chriftianifllimi Regis noftri LudoTiicl
tjiS» loiperii vero Friderici 3|. Pon«
^,tificati^s autem Innocentii } V. %. qui
t,eft porro ab incarnatione Ddmint
0I244,
Qiiotn tamen ipfe paginik praecedend , pok
. narratamcladem & captivitatem Ludovici S.
in £gyi>to liaBc verba fubjunxerit :
9,Ada enim haec funt anno Domini
Si vcro attendas ad res gefias in Europa ,
finis narradonis ent in anno 1244. inicio li-
bri XXXL pag. 448. editionis Venctse, Qu«.
fequuntur in hoc libro , fes Orientis , & Tar«
tarorum & alia , ultimo loco expeditionem
. Ludovid in Orientem tradunt. Claudit opus
excuriio iUa Vincentti de fine rerum & did
judicii adveitu y quam Codev nofter cum
ferie narriitionis conjunxit ; quum edicio Ve-
neca eam ad fin^m libri iejun(^bm habeat
Scriptura Codicis noftri nitidiflima , pr3emi&
fi^ Ttibuiis 9 & Indice alpliabetico, la £ne
adfcnpta eft oota anni 1^11*^
fg,foL Codcx mcmbran; XUM
Fiticmtii tiellomcenjis Speculi biJlori(^
, Ih Fragmentum , A libro xxviii*
Rr 3 , {qui
0iP
(pdin tdittone Vittita g/f xxtii)
' * f^fque ad librum xxi^ii.'
ybitilus eft, & definit m n^atione Yitn^
Sandi Edmundi Cant^aMnfis Epifcc^.
Scriptura Codicis aliquanto vetuitioc yi^etuf
quam pnoris, quem fiipifa fcc^ifoi^
#J»fek ^o3a^ m^mbraa.. ^
Oofitinet prsf er alia , fupra recepfita ;
ff^agmetitum ex Spectdo hiftoriali Fpa-^
trk Pincentii BeUovacenfis , Ord^
. Pradicatorum , 9 Hbro 27. fditioni&
* Vcnctac i f9 1 . ad Caput ufque tfjw
libri }!. vel ab anno C ii%7^ ftd
I«47, Pefijnt fcUqva,
Bongariius ^ cujus ffait Codex i^ non ^
men eum videtur contuliffe cum Edtdone
Veceta , cujus exen^hr , quod in no&ra Bi^
. bliptheca afTeryatur , annptationes k mznn
Bongarrxi j>turlma$ habet , yatias le^pea
■* * ^i
Had^cnus Claffifi hiftorJca » q&ae qok
)jk in JQlti voluminis ampIitaidiMtii
^crevit;, I^odibit mox Tomus t«v
ffcis , qui Claflcm i^ilofopbicam &.
Cl2(r?m litterarlsim continebit t & iq^
J
^)0<jr
MJa^taBswdSBttsaesasBs^aflKSHMMaMMaHHMHBi». .-
i N D E X
AUTORUM BT RERUM
MEMOR.ABILIUM.
■■«
* ^ *
A.
Fag.
jTlbhonis , alias Albonis Chronica. 2i
4doms Vienninfts Chronica. 2i* 2Z
d&ertus Arginainenfis , idem cum Mathia x^
de Nu wenburg. Pras^. xv. it- 5 1 7- 1 9
Alcorani dodtrina. 3 If - 1 8
AndegwntJiimVmici^VLm hiftoria« 7i*So
Angulinus Comes y Pifanorum Prinoeps;
. ejus mars tragica. 117-127
Arctdphi Itinercniwn Terrae San<fbe. i^^
Argovienfe heUum anni I4lf • vide Carmen. . -
AureUus ViShr. 2|
Aufirincorunt Principum » k IbhSpmgtx^
fium Chronicon. 81 • >T ^^
«
Rr 4 B.
>»
-.^J^'
f
ra inde per deterta ^(que Meckmi,
item itinara EgjfptL 321 — 29
BiJenfif Marchiona cum rriderici impera^
tori^ ScHrore miptiic awa 1447* <pf
AtUrJd hidoria BeUi SaoL s^f
horcmififis Canonid 2 Continiiado Ch^v
nid Martini Poloni, .J97. ^
• • ■ -
l^ama Sacordotum , prohibita CondHo
' LugduneBfi 1274^ ^T^
^$Q}ig4trfius ^ Pr^fat lY. v. m. rvi- xvii.
^? ^ ejusdem CoUet^anea hiflortca.
« t48-77
Mrunet^ Maitre, autor Chrpnid imiver-
faHs ufque ad Fridericunei IL ^%
Mumchildis Fiancorum Regime hiflona«
ex Codice noftro. 54 - (7
jPw&hwDux. Rrjc&t XII. Vidc infe
OodefriJum^
^r- Ducatus. De eo controverfia
Priricipym de laXour d'Auvergne cun^
Epifto^ Leodienfibus. s^i
♦
^ $t^?UHdid, Ducatus. De ejus^ fucccflione
Claudii d? Longvj Traaatus. ' '^gfi
' 1 * . *
I N'*D E/^K.
• - -j -
C, Fig.
X^Alandrtntts (Hinr.) nvlos Henrici VI;
Impenitoris. 174
Cannen gemtauicum de Bello Atgovicnfi
Helvetorum axinp 141 ?, 8 ^ - 87 ^
pnrmina de Petro ^Qgenbach, CaroliBttr-
gMndi Pratfcdo , & bello Burgund. 4^
CbroiSf, BurgundixDucis, cum Friderica
Impei:atore convenius Treveris , anno
1473* 88-94
*■ - idem Novefium obfidens, amjci
1,474- ^43^ 47
<i ■ '■ idem Lotharingiara i^vadit , dein-.
dfHelvetos. 145^47,
0)rifius. ,De eo Epiftol^ fiippoiititia^
f. Legatio TibcriL ' 24-2^
Chronicm umverfiik* Vide, Fojfatftffem.
Chrtmicm ez, variis qpmpibtum, galliaei
41-4»
0)romcm ab orhe condito ad ann. 1 22$.
galli^ 43 -.•'49
* '^ S: Dyoni0i , juffu S,ugerU Ah-
batis compilatum. 49
Eu{ebii , Hierommi , «Kmtinua*
^um ttf(^ue ad Seciilum !^L 15^-57
/
\
/
I K D E X.
dinmeoH de Bauiom cTAvesnes., fini&at
"en I3f6. 53
djlercktifis MoHcfitrU {muktio. '70
Ckmentij AJami , Navigario Angtotum in
RufCamiegnant&Ecluaido VL X55
CUriamn matrifmntto^ o]m\idtai. '7*-7J
CbryJira Infula , de ejus prifcis incolis , A
ooloniis i^ Mario & Sylla deduAis.
Crmatmm c3q?*ditionc$ ia.Orientcuu
Vi^ Hierqfolymitatuh • •
h Cwrm. Vidc *c. Pfli»jw.
D.
JjUtericm , vlde Bcroncnfcm Canoni-
cum.
ptuhnis Caironica Nonnanhorum.l58-tl
Efl«fo , Peoi de , C^en de Bdlo acn.
, : lo Tancredi contra Henricum VI
' • . -»^9 -»77
tduarS Ck)nfcflbris , An^orum Re^s , vi-
ta, autore Eil&edo. 24*
ffijQbrm ooHe^on^ Fi«(at. xin.
/
9
I" N D
F, Pag,
f*Leur Ses hifimw, gaUioe, 177-' Moi
florentimrtmt hiftoria, J.4*
t ■ "■ ■',
Fojfatenfis Monachi Chronleon. J ^ -- 4 '
.. Monafterii (S. Maur dcsFoflSa)
fundatio. 38-3*
francoYwn Rcgiim hiftoria , pfque ^d an-
nuni 1383- 49-^*
m III aliud Qpus ej. argum-. \ l
•'u I. de ii^dcm yaria apera. ^2-n80
f^oiJfarJi Vita , & Chronica. *«Q - «4^
fHkhmus Carnoten6$. Vidc Hierofolytni^
(jfAlfi-idta Monenwteiifis j alifts Gcoffi-Qjr
deMonmouth, 844
Gamhacurta C Jph.) Piranorunn Princep^,.
pat^iam Floreni;inia prodit. i iS - 4||>
Gefighizcani , T^rtarorum Impcratotis * W-
ftoria ex Marco Paullo. 444
Omtilis^ Valenthiiis. Praefat X.ni,
Pag-
Gerinrdus de RQuffilloa » Comes Burgmi^
4ide, Caroli Calvi Cosevussejus hiilo.
ria & res geftse. J^^-^ii^
Qodefiridus BHJbnttHSf Epilbopo Leodieiiij
vendit Terr^ fuas. 1^1.^3
T ' de eJQS etpeditione, &Chriftia*
noFum rebqs in Orieiite gidtis Carmen
grecum. 35S
Groouiim mirx lapfus» anno %2^. 4%
k Grmig Vicomce de laMothe; VidePmf
Entik^
Gtdberti gefta D^ per Francos, Vlde Hie^
roJhfyntitaniL
GtdlehHUf de Boldefelle , itineramim. 45 tf
■ de Nangis, 9^i - a§0
m
■* ■■' Tripolitanus, de Statu Sarrace-
norum. Ptcefet. v. • item 2gi -• 319
V . Tyrius , de Bello Sacro. 3^
cum HenwUo de Epifco*
"^— p
patu Ca^arienii litigans^ ^3^8 - 7|
44 .^^f, Mathci, f. Grcgorii, ChrwU
con Auftriaqum', k Hxex. Pezio cdi-
tum. $1
I- N' D E X.
Pag.
Mtydmet Amttax Ptindpic Ititfmrium»
Hehitic* nomina varia » in Continuario-
ne quadam Ct^onict Martini PolonL
3«8-73
HeracBi Epifcopi Oerajrienfis, hiftoria<
, 3«8-75
tSerofofymtaHA Expeditioites, de iis opera
. varia. 67 — 70. item 3 29 < 9 1
HollaHdid ScX^XiiXkd^ ChroniGon» linguft
Batava. 154
JE&^o Aubrie;t ,^ capitis judjcio damnatus »
^ quo nomen duxere HuguonotL 50-51
Bugonis de S. Maria^ ali^ Floriacenfisi
Chronica. ^8^— 4c3^
Hungaticarunt rerum Scriptor^ 406
I.
liteMa miraculofa cujusdam puellx.
47. 4«
InfiruBiMs i divers Ambafladeurf de Fran-
ce. S9^-9i
Johannfs Papa midicf » in yariis £odi4.
bus Hbxujai Poloni memoratur. 505
x^
. X
I - N D" r^ X
/^
y
-. ■ 5.^9-ri
K.
ixihtarg^tnfiufH Cofsltum Gto<saIo|[i^ > ck-
^fathia de Nuwenbmi; illuftfaj^
imHigst)ofeH , ali4s Kungelshoren (Jacobi)
^ Chroatcon AlTatkunu 4^-%
; ■ • - ■' L. ■ ■ ■■ "
ZmiAupenflf pr^ ultjpt fieduitin^ :$c f tfc
burgenfes Narratio anecdota.' 9^ «lo^
tMluU (Sdpioms^ Hifloriii ValdeafiuiA^
409-414
Itodietjjtum f. Twhgfcirutt EittCSoporii^
' hiftom* Hngua BatSiva. I4a--n*i
T&xii opm e^^' at^amttA^t
gaffite* 148-154
Lohefetiii pro Lodiarlngis « de iiftdflm Cfli<
iJiJovicli Sandi, Gallotum 11^« vitSf
, 4 C^lffio de I^gis. $)|. ic^ sg9
NB. unictos Codei fub N«. 19 1*
df «odfftii l^ege vsda e^ceitpta.
tskkMd
I If 1> B X
• Pag.
Lud(yvkiy Sandti , Qall<Kum RegU Epifto*
la fcripta ex Accoh £ Ftolcmaide, aiL.
noizso. %64
t
- ]}jAhumme^i Pfeudo prophtfttt hlftork^
"; ,^6iiilclmoTripolitano. 483-^290
* iftAfaJ>^IlluftrationadeJaEraiicev4i4^tg
ItinerariuiiL 41 ^ - f S* it. 4^ tf
» *
Jdanfi^M^ Friderict IL Imperatori» fitlJi
NothiVlnftoria&ciades. ^ 49
March(mw4 CJdi«) Infixiptiones ami«
quae. fo|
Marcus PmiSus Venetus. Fr?efat V. Ti. Vil.
n" ' >■■ .■?!■. ejusd. ItiDiesanuni* 415 •• ^S
M^^f^iOtt^^V^ Pcotificum & Ini^
peratorum« {04^ i f
• ■ *
■ ejusdi Ct)rg|iucoi& Auftriacum*
£
"MifceiaHta Qiitorix Gallkse* f 77 •'«» 9 1
■' Cennanicat, Poloai*
. > Momcbus 9
1 N D. B 3^
""■ ■ . = tag.
Mmachus , alils MiincJi. Gallids Scripto-
tiba^ m^te te i/orife Je Bdfile^ er Ghro-
' nicq Frolilardi ^ in pugaa Greciacenfi
)Kegem fiohemiae comitatui. 2^^ 40
/^ < ■■ ' Burchardtis 5 in pra^lio ad S. Ja-
cobum i Helveto ocdditur i ex Mon^
ftreleto. 598
^iiofyirelei, {a Qironiqiie. f^g - tfoO
Mufcu/usi Wo% & AfacdBunitt. ftir.
&L XIY.
^ E/lorioHm^um ), Eutychianorunl ^ Jaoo-
bitarum in Orieutc Religio , cx Ri-
euldi Itinerario. 477^ f oa
Horman^e. Chroiiique de ce Payt.
h
CJberid Forbjulienlis Itinerariutn. 456
k^Jres R^i Galliac , de iis varia obfcr-
vantiu: ex.Codice SeculiXV*. 580-86
.* fmSu^ SMkuf f^^tmponf^ hinDrtcus»
cui traditur Codez hiftoriae Gallicast
jubence
wimiBmamgamBmmmBmtmmmMmmimtmmMm
juWnte FranciTco L pdr manus t>omiiti
Mard le Groing. ft*
^ fhmpptts t. Franconinl Rer ♦ BitUrlgum
, urbeov emit pro 60 mille Solidis. tf ^
ffmtorum hiftoria ^ gallice. 1 09 — 14»
Platiftd (hsLpt.^ Hiftori^ Mantuana cum
. Epiftola Gaudentii Merute ad Opori-
mim autographa* <5p<3>
Pnsbyfef Johannes , ali^s tJngkAH , 'tarta-
, rorum PrincepK, ex Marco PauUo dd
eo variA notantur. 444*4^
r
Prophetia filii Agap d^ eV^rfiOne Mutha-
inedanorum. 9^1
KJcaUi, t RicuUii Otd. ^rsedicatolnjnl
.-Monachi, circa annum 1273. ^"^*
V -. M^. ^c Statii Sarlracenoruni, & ITerrseJ
" Sand». 45^-^oa
liicS-i' ?i(aaviehlis Chronicort. ^ *oi~9
■ io^tfr/f Jiionaciii HiAdria Hierdfolymifa.
na. Vidc Hierbfolymi,
Mmmif i Langud Rgmande. ^nefat. 1 Ji. x^
m
I . N D E X.
i^Acihiri PTanta i atite.^n^^ $ ^us ont
tura in Palaeftina defcribitur ez Co«
dice Seculi XIL 3)
Saiftte Pa/ayef de la Cumei DeTcriptto
NCodids N. 113« 391
Sauha^$ (Alex.) Chronique 6c Gennes^
Sdfapflinuf (Dan.) Fr^fat XTI«
Sgebtrti Gembla^en Hs Chronicon. 609 * 1 5
SoUanm Egypti ; de cjus potentia , ex
Codice Seculi XIII. 319 — 21
S^des Nationaux des EglUai fiefi>r6aees
de France. 5 94
jl Artarorum rcligio & mores * cx Ri-
Guldi Itinerario, 4TT— 77
7Wt4 SouBa defcriptio anonytui 7.^i6
Thmtf caftnim. In eo Hartmannus Ei*
burgcnfis ab Eberhardo firatre obtrunt
catur i de hac re narr^tio anecdota.
- ' '♦' • 5 m-96
I N D E X.
V. P«3-
Vlmmia MnacBifs Spwolottlhifloria.
U. «28 -}o
C<i2iiB Poetje Artes magioe. liv-tlj.
item I4J- 50
J^ Wm'«»CJacobi) Hiaoria Hieiofoly.
mitana. < 34^—43
. . ejusi ie Stam Teine Sanaio
£nignnentum. 344— *>
9 ' ^
1 • •